Vraag 1

Kent u het bericht van Amnesty International «Iran: Eleven men face imminent execution»?

Vraag 2

Wat is uw reactie op de berichtgeving dat de Iranese autoriteiten elf mannen, waaronder winkelier Saeed Sedeghi, zonder enige vorm van eerlijk proces vasthouden in de Evin Prison in Teheran?

Vraag 3

Wat is uw oordeel over het feit dat de Iranese autoriteiten de zogeheten «Anti-Narcotics Law» gebruiken om de doodstraf op te leggen aan gevangenen?

Vraag 4

Deelt u de mening dat deze situatie aanleiding moet zijn voor een intensiveren van de EU-inspanningen om het Iraanse regime onder druk te zetten vanwege de slechte mensenrechtensituatie in het land? Indien nee, waarom niet?

Vraag 5

Bent u bereid, gezien de ernst van deze situatie, tijdens de eerstvolgende Raad Buitenlandse Zaken van 15 oktober a.s. dit onderwerp en in het bijzonder het lot van deze elf gevangenen te bespreken met uw collega’s en bent u bereid de Kamer op korte termijn te informeren over uw inspanningen? Zo nee, waarom niet?

Vraag 1

Heeft u kennisgenomen van de inhoud van het rapport «Living under drones, Death, injury, and trauma to civilians from US drone practices in Pakistan»?1

Ja.

Vraag 2

Is het u bekend dat de regering van de Verenigde Staten beweert dat het aantal burgerdoden in Pakistan door toedoen van gewapende aanvallen met drones (met name in de Federally Administered Tribal Areas) tijdens het presidentschap van Barack Obama zeer laag is en dat dit aantal zich in de «single digits» zou bevinden?2 Indien neen, wat is u hier dan over bekend?

De Amerikaanse regering benadrukt dat de inzet van drones gebonden is aan strikte voorwaarden en dat alle mogelijke voorzorgsmaatregelen worden genomen om burgerslachtoffers te voorkomen. De VS onderkent dat ondanks deze voorzorgsmaatregelen in een aantal gevallen toch onschuldige bijstanders zijn gedood en heeft daar spijt over betuigd. De VS noemt geen getallen, maar geeft wel aan dat het een beperkt en afnemend aantal betreft.

Vraag 3

Kunt u bevestigen dat de regering van de Verenigde Staten «in effect counts all military-age males in a strike zone as combatants (…) unless there is explicit intelligence posthumously proving them innocent»?3 Indien neen, wat is dan de door de regering van de Verenigde Staten gehanteerde definitie voor het tellen van gedode militanten als gevolg van drone aanvallen in Pakistan? Kunt u uw antwoord toelichten?

De VS doet geen mededelingen over de wijze waarop wordt vastgesteld of, en zo ja, hoeveel militanten en/of burgers zijn gedood als gevolg van de inzet van drones. Ik ben voorstander van meer openheid over dergelijke aanvallen.

Vraag 4

Hoe vaak heeft de regering van de Verenigde Staten de term gedode «strijder» voor een omgekomen individu door een drone aanval in Pakistan achteraf gewijzigd in de term gedode «burger»? Kunt u uw antwoord toelichten?

Zie antwoord vraag 3.

Vraag 5

Bent u ermee bekend dat de auteurs van het rapport van de twee gerespecteerde universiteiten Stanford Law School en NYU School of Law de cijfers van The Bureau of Investigative Journalism als betrouwbaarste bron over (burger)doden in Pakistan als gevolg van Amerikaanse drone aanvallen beschouwen? Bent u er verder mee bekend dat midden september The Bureau of Investigative Journalism ervan uitging dat 2562-3325 personen in Pakistan zijn omgekomen door de Amerikaanse aanvallen, van wie 474-881 burgers, waarvan 176 kinderen?4 Deelt u de conclusie uit het rapport dat «the numbers of civilians killed are undoubtedly far higher than the few claimed by US officials»?5 Indien neen, waarom niet? Kunt u uw antwoord toelichten?

Er is onvoldoende informatie beschikbaar over de methodes van het Bureau of Investigative Journalism en andere organisaties die cijfers publiceren over de inzet van drones om dit betrouwbaarheidsoordeel te onderschrijven. Om dezelfde redenen kan geen oordeel geveld worden over de conclusie dat het aantal burgerslachtoffers in realiteit hoger is dan de VS aangeeft.

Vraag 6

Acht u, net als het rapport, de cijfers van The Bureau of Investigative Journalism als betrouwbaarste bron over (burger)doden in Pakistan als gevolg van Amerikaanse drone aanvallen? Indien neen, waarom niet? Kunt u uw antwoord toelichten?

Zie antwoord vraag 5.

Vraag 7

Heeft u verder kennisgenomen van het artikel over burgerdoden door drone aanvallen in Pakistan van onderzoeksjournalist Gareth Porter die stelt dat «the majority of the deaths in the drone war in Pakistan have been civilian noncombatants – not «militants»»?6 Hoe beoordeelt u de resultaten van het onderzoek in dit artikel? Kunt u uw antwoord toelichten?

Ja. Er is onvoldoende informatie over specifieke gevallen beschikbaar om vast te kunnen stellen of deze bewering juist is. Zoals eerder gesteld zou ik meer transparantie over deze aanvallen verwelkomen.

Vraag 8

Is het waar dat, zoals het rapport concludeert, de Amerikaanse autoriteiten – anders dan in bijvoorbeeld Afghanistan – «have not made any coordinated effort to provide compensation to strike victims in Pakistan»?7 Indien neen, wat zijn dan de feiten? Bent u van mening dat de verantwoordelijken voor de drone aanvallen, in dit geval de Amerikaanse autoriteiten, behoren te compenseren voor geleden verlies? Indien neen, waarom niet? Indien ja, bent u bereid hier bij uw Amerikaanse collega’s op aan te dringen? Indien neen, waarom niet?

De vraag of compensatie al dan niet aan de orde is, hangt mede samen met de rechtmatigheid van een aanval. De VS is van mening dat de uitgevoerde aanvallen binnen de kaders van het internationaal recht vallen. Het is vervolgens aan de VS om af te wegen of men al dan niet tot compensatie wenst over te gaan.
Zoals aangegeven doet de VS geen mededelingen over de precieze afwegingen die gemaakt worden en is het derhalve niet mogelijk om een oordeel te vellen over de rechtmatigheid van individuele drone aanvallen.

Vraag 9

Bent u verder bereid om bij uw Amerikaanse collega’s aan te dringen op meer openheid over burgerslachtoffers die het gevolg zijn van Amerikaanse drone aanvallen in Pakistan? Indien neen, waarom niet? Indien ja, kunt u aangeven hoe u hier bij uw Amerikaanse collega’s op gaat aandringen?

De Amerikaanse regering heeft in 2012 op verschillende momenten een toelichting gegeven op de manier waarop drones worden ingezet in Pakistan en andere operatiegebieden. De inspanningen van de VS om burgerslachtoffers te voorkomen vormden een centraal onderdeel van de boodschap, alsook de bereidheid transparantie te betrachten waar mogelijk. De VS is zich in toenemende mate bewust van het belang openheid te betrachten over de besluitvorming rondom en de effecten van de inzet van drones. In EU-verband is richting VS onlangs opnieuw het belang van versterkte transparantie benadrukt.

Vraag 10

Bent u verder bekend met de vele en grote andere nadelige gevolgen voor burgers en de samenleving in Pakistan van drone aanvallen, waaronder: vele honderden gewonden; grote angst voor het helpen van gewonden na een eerste drone aanslag aangezien er vaak een tweede aanslag op volgt; inperking van de hulpverlening na een eerste aanval; grote economische problemen voor gezinnen die door drone aanvallen vaak een kostwinner verliezen; grote schade aan bezittingen; kinderen die van school gehaald worden; grote medische problemen en hoge medische kosten; grote toename van psychische klachten, waaronder angst, stress en PTSS; verstoring van het openbare leven omdat mensen niet meer samen durven te komen, waaronder tijdens begrafenissen; schade voor regionale economische ontwikkeling; ondermijning van de tradities en gebruiken; en grote toename van wantrouwen in de samenleving, vooral vanwege de vermeende aanwezigheid van informanten?8

De Nederlandse regering is begaan met de Pakistaanse bevolking waarvan een groot deel gebukt gaat onder voortdurende onveiligheid. De oorzaak daarvan ligt vooraleerst bij het gewelddadige optreden van terroristische groeperingen.

Vraag 11

Hoe beoordeelt u, gezien de vele burgerdoden en gewonden als gevolg van de Amerikaanse drone aanvallen in Pakistan en daarnaast de hierboven genoemde vele en grote andere gevolgen voor individuen en de samenleving, de proportionaliteit van de drone aanvallen? Acht u het aangedane leed onder de burgerbevolking door de drone aanvallen in Pakistan «excessive in relation to the concrete and direct military advantage anticipated» en daarmee in strijd met het oorlogsrecht?9 Indien neen, waarom niet? Kunt u uw antwoord toelichten?

Een gefundeerd oordeel over de proportionaliteit van de inzet van drones kan alleen worden gegeven op basis van specifieke informatie over de feiten en omstandigheden van aanvallen.

Vraag 12

Is het u bekend, zoals het rapport concludeert, dat naast veel burgers de «vast majority of the «militants» targeted have been low-level insurgents, killed in circumstances where there is little or no public evidence that they had the means or access to pose a serious threat to the US»? Is u verder bekend dat één van de berekeningen met betrekking tot dit onderwerp concludeert dat slechts 2 procent van alle doden militantenleiders waren?10 Kunt u bevestigen dat naast veel burgerdoden overwegend «low level» militantenleiders doelwit zijn van de drone aanslagen in plaats van «high level» militantenleiders? Indien neen, wat is dan uw informatie hierover?

Ik ben bekend met de conclusies en statistische inschattingen uit het rapport onder referte, maar kan deze niet bevestigen. Ik verwijs hierbij naar mijn antwoorden op vraag 4 t/m 6.

Vraag 13

Bent u bekend met de conclusies in het rapport dat «there is strong evidence to suggest that US drone strikes have facilitated recruitment to violent non-state armed groups, and motivate attacks against both US military and civilian targets» en dat «this report presents evidence of the damaging and counterproductive effects of current US drone strike policies»?11 Bent u verder bekend met de opiniepeiling, die in 2012 in Pakistan werd gehouden, die concludeert dat «only 17% of Pakistanis supported drone strikes. And remarkably, among those who professed to know a lot or a little about drones, 97% considered drone strikes bad policy»?12 Deelt u de mening dat de drone aanvallen een escalerend effect hebben op de bevolking van Pakistan en een verklaring kunnen zijn voor het massale afkeer van de Pakistaanse bevolking tegen deze oorlogvoering? Indien neen, waarom niet? Kunt u uw antwoord toelichten?

In de gebieden waar drones worden ingezet leeft de bevolking in een voortdurende situatie van conflict en onveiligheid. De activiteiten van terroristische bewegingen vormen daarvoor de belangrijkste oorzaak. Daarnaast zijn de operaties tegen deze bewegingen door het Pakistaanse leger en de inzet van drones onderdeel van het conflict en dragen vanuit dat perspectief bij aan de gevoelde onveiligheid onder de bevolking. Er kan derhalve niet gesteld worden dat de inzet van drones als zodanig contraproductief is. Dat neemt niet weg dat er gestreefd zou moeten worden naar een structurele oplossing van de problematiek in Pakistan om een duurzaam veilige situatie voor de bevolking te creëren. Voor stabiliteit en ontwikkeling op langere termijn kunnen alleen een politiek proces en continue inspanningen op het terrein van veiligheid, rechtsorde, democratie en economie uitkomst bieden.

Vraag 14

Deelt u, afgaande op de bevindingen uit het rapport, de mening dat het Amerikaanse beleid van drone aanvallen in Pakistan contraproductief is? Indien neen, waarom niet? Kunt u uw antwoord toelichten?

Zie antwoord vraag 13.

Vraag 15

Bent u tenslotte bereid, vanwege het grote leed dat het gevolg is van de Amerikaanse drone aanvallen in Pakistan voor burgers – het rapport concludeert dat de het Amerikaanse drone beleid «terrorizes men, women, and children» -13 om bij uw Amerikaanse collega’s aan te dringen op een moratorium op het uitvoeren van drone aanvallen in Pakistan? Indien neen, waarom niet? Kunt u uw antwoord toelichten?

Nee. Ik verwijs daarbij naar mijn antwoorden op bovenstaande vragen.

Vraag 1

Kent u het bericht over de arrestatie van twee Britse burgers in verband met mogelijke betrokkenheid bij de ontvoering van de Nederlandse fotojournalist Jeroen Oerlemans?1

Ja.

Vraag 2

Is er contact geweest tussen de Nederlandse en de Britse overheden over deze arrestatie en eventuele vervolgstappen die hieruit voort kunnen vloeien?

De dienst Nationale Recherche heeft na de ontvoering de aangifte en een verklaring van de heer Oerlemans opgenomen en verder onderzoek verricht. Bij de ontvoering was ook een Brits slachtoffer betrokken. De Britse politie is daarom ook een opsporingsonderzoek gestart. In verband hiermee is er contact geweest tussen de Nederlandse en de Britse opsporingsdiensten, waarbij informatie is uitgewisseld en afstemming heeft plaatsgevonden over de te nemen vervolgstappen. In onderling overleg is besloten om de resultaten van het Nederlandse onderzoek ter beschikking te stellen aan de Engelse autoriteiten en de resultaten van het Britse onderzoek af te wachten omdat dit meer aanknopingspunten biedt. De heer Oerlemans is hiervan op de hoogte gesteld.

Vraag 3

Wat kunt u zeggen over de betrokkenheid van het gearresteerde tweetal bij de ontvoering van Oerlemans?

Aangezien de aanhoudingen hebben plaatsgevonden op verzoek van de Britse autoriteiten en het onderzoek aldaar nog loopt kan ik hierover geen mededelingen doen.

Vraag 4

Is er inmiddels meer duidelijkheid over de betrokkenheid van de Turkse geheime dienst bij de vrijlating?2 Was er een verzoek tot geheimhouding tot de volgende dag, 27 juli, 12:00 van de Turkse geheime dienst? Zo ja, waarom had dit verzoek de Nederlandse overheid niet bereikt? Zo ja, waarom sprak u dan toch op 26 juli in Nieuwsuur over de vrijlating van Oerlemans?

Neen. Een dergelijk verzoek heeft de Nederlandse overheid niet ontvangen.

Vraag 5

Is er voor het interview in Nieuwsuur contact geweest tussen Oerlemans en de Nederlandse overheid, zodat de vrijlating met zekerheid kon worden vastgesteld? Zo nee, waarom niet? Zo ja, op welk moment? Wat was de inhoud van dit contact?

Op het moment van de Nieuwsuur-uitzending was betrokkene op Turks grondgebied en niet meer in handen van de gijzelhouders. De uitspraak over zijn vrijlating is gedaan op basis van de op dat moment beschikbare openbare en vertrouwelijke bronnen van onder meer de Nederlandse ambassade in Ankara, alsmede nationale en internationale contacten.

Vraag 6

Heeft er inmiddels een evaluatie plaatsgevonden naar aanleiding van de gebeurtenissen rond de vrijlating van Oerlemans? Zo nee, waarom niet? Zo ja, wat waren de belangrijkste lessen en tot welke wijziging van beleid leiden deze?

Er zijn meerdere momenten na de ontvoeringszaak geweest waarop de gang van zaken in deze ontvoeringszaak is besproken. Dit heeft niet geleid tot wijziging in het beleid.

Vraag 1

Kent u het bericht «VS waarschuwt voor Chinese telecomproducenten»?1

Ja.

Vraag 2

Heeft u signalen ontvangen dat deze -of andere- Chinese telecombedrijven een veiligheidsrisico vormen voor Nederland en kritische infrastructuur in Nederland? Ziet u risico’s en welke zijn dat?

Uit open en gesloten bronnen blijkt dat bepaalde Chinese- en andere netwerkapparatuur kwetsbaarheden kennen die het mogelijk maken om deze apparatuur op afstand over te nemen. Echter, in hoeverre hier sprake is van ontoereikende beveiliging dan wel van doelbewuste «backdoors» t.b.v. spionage is onderwerp van discussie. Vooralsnog is hier sprake van een voorstelbaar risico, maar zijn er geen directe aanwijzingen dat deze kwetsbaarheden daadwerkelijk worden gebruikt voor spionagedoeleinden. De inlichtingendiensten- en veiligheidsdiensten (AIVD en MIVD) blijven echter alert op alle signalen die veiligheidsrisico’s zouden kunnen vormen voor Nederland en haar vitale infrastructuur.
Reeds in 2010 heeft de AIVD in dit kader in de Kwetsbaarheidsanalyse Spionage (KWAS) aangegeven dat de AIVD sterke aanwijzingen heeft dat buitenlandse inlichtingendiensten interesse hebben in informatie op het Nederlandse telecomnetwerk. Communicatie en dataverkeer is van essentieel belang voor het ongehinderd functioneren van de Nederlandse maatschappij. De netwerken zijn dragers van grote hoeveelheden gegevens zoals telefonische verkeersgegevens en klantgegevens, maar ook gegevens van andere vitale sectoren zoals de energie- en bancaire sector. In de KWAS is benoemd dat inlichtingendiensten in staat zijn om hard- en software zo te manipuleren dat zij op afstand toegang krijgen tot de systemen. Gezien het belang om zowel de continuïteit van het netwerk als de integriteit van de gegevens op het netwerk te waarborgen, vraagt het bezit dan wel gebruik van onderdelen van telecomproducenten uit het buitenland extra aandacht.

Vraag 3

Welke stappen wilt u nemen om de veiligheidsrisico’s van overnames en samenwerkingen door Chinese telecomproducenten in Nederland in kaart te brengen?

Het is in eerste instantie een verantwoordelijkheid van het bedrijfsleven om mogelijke risico’s in de samenwerking met derden (ongeacht land van herkomst) te onderkennen en daarnaar te handelen. De inlichtingen- en veiligheidsdiensten volgen de ontwikkelingen omtrent de beveiligingsrisico’s die voortvloeien uit samenwerking met Chinese telecomproducenten nauwgezet. Indien mocht blijken dat er concrete aanwijzingen zijn dat Chinese telecomproducenten betrokken zijn bij inlichtingactiviteiten, dan zullen de inlichtingen- en veiligheidsdiensten hierop acteren door de verantwoordelijke ministeries, defensie-orderbedrijven en bedrijven in vitale sectoren op de risico’s van deze samenwerking te wijzen.

Vraag 4

Is er reden tot zorg en bent u van plan opheldering te vragen aan KPN en andere genoemde bedrijven?

Op grond van de huidige informatie zijn er geen bewijzen dat kwetsbaarheden in Chinese telecomapparatuur daadwerkelijk gebruikt worden voor spionagedoeleinden. Dit neemt niet weg dat met bedrijven wordt gesproken over mogelijke kwetsbaarheden en de hieruit voortvloeiende beveiligingsrisico’s. Deze kwestie zal ook actief onder de aandacht worden gebracht van bedrijven.

Vraag 1

Bent u op de hoogte van de schending van landrechten en het geweld tegen inheemse bevolkingen en kleine boeren door grootschalige sojaboeren in Brazilië in met name Mato Grosso do Sul/ grensregio Dourados, zoals onlangs in de Kamer naar voren gebracht door Genito Gomes Kaiowá, wiens vader (Nicio Gomes) door «pistoleros» (huurmoordenaars) om deze reden vermoord werd?1

Ja.

Vraag 2

Welke acties heeft u ondernomen om dit geweld en andere sociale en milieuproblemen omtrent sojateelt zoals ontbossing aan de orde te stellen bij de Braziliaanse regering, de Nederlandse importeurs en Nederlandse financiers?

De afgelopen jaren is duurzaamheid prominent op de agenda van het Nederlandse bedrijfsleven komen te staan. Sinds 2005 hebben sojaproducenten, handelaren, verwerkers en NGO’s, waaronder het Productschap voor MVO, Nevedi, Unilever, Nutreco, Rabobank, Solidaridad en WNF in het kader van de Round Table on Responsible Soy (RTRS) samen gewerkt aan het vaststellen van een duurzaamheidsstandaard voor soja. In deze standaard worden zowel ecologische, economische als sociale componenten meegenomen. De standaard voor duurzame soja is in mei 2010 vastgesteld.
De Nederlandse industrie heeft zich inmiddels gecommitteerd om in 2015 alleen nog maar duurzame soja te importeren en te verwerken, los van herkomstland of gebied («Intentieverklaring ketentransitie verantwoorde soja»). Nederland is daarmee mondiaal voorloper in verduurzaming van de sojateelt en handelsketen.
De Nederlandse overheid heeft vanaf het begin dit initiatief van de Round Table on Responsible Soy (RTRS) gesteund en gefaciliteerd. Richting de Braziliaanse overheid, producenten, verwerkers, handel en financiers is dat ook de boodschap die de Nederlandse overheid uitdraagt.
Daarnaast is in oktober 2008 het Initiatief Duurzame Handel (IDH) opgericht. Dit betreft een publiek – privaat platform gefinancierd door het bedrijfsleven, NGO’s en de overheid dat ook een belangrijke bijdrage levert aan de verduurzaming van internationale agroketens, waaronder die van soja. Onderdeel van IDH is sinds dit jaar ook het Soy Fast Track initiatief dat gericht is op het ondersteunen en stimuleren van duurzame soja. Hierin wordt samengewerkt met het platform van Nederlandse bedrijven, Task Force Duurzame Soja.
De Nederlandse ambassade in Brasília brengt waar mogelijk MVO op in de contacten met Nederlandse bedrijven. Hierbij wordt gesproken over mogelijke implicaties van de herziene OESO-richtlijnen voor multinationale ondernemingen, waarbij bedrijven geacht worden zich aan de regels te houden. De richtlijnen maken duidelijk dat overheden een taak hebben te beschermen en bedrijven een expliciete taak hebben om mensenrechten te respecteren. Tevens worden bedrijven gewezen op mogelijkheden om zich aan te sluiten bij initiatieven van het Braziliaanse instituut (NGO) Ethos op het gebied van het verbeteren van werkomstandigheden.

Vraag 3

Bent u op de hoogte van het rapport van Profundo/ Milieudefensie2 waaruit blijkt dat 57% van de sojateelt voor veevoer gebruikt wordt en dat de veestapel in Nederland zo’n 876 duizend hectare (anderhalf miljoen voetbalvelden) land voor sojateelt gebruikt in Latijns Amerika?

Ja. Ad3 Overigens wordt het Profundo rapport zelf niet correct geciteerd: het geschatte ruimtebeslag van de sojateelt voor veevoer dat de Nederlandse veestapel consumeert wordt geschat op 365 525 ha, in plaats van de vermelde 876 000 ha (tabel 9).

Vraag 4

Bent u bereid om, gezien de Nederlandse status als grootste Europese soja importeur, met de Braziliaanse regering contact op te nemen en het geweld tegen indianen en kleine boeren in de Mato Grosso aan de orde te stellen? Zo nee, waarom niet? Zo ja, wanneer en hoe? Bent u bereid daarbij specifiek aandacht te vragen voor het geweld tegen de Guarani-Indianan dat recentelijk dreigt te escaleren?3

Zie antwoord vraag 5.

Vraag 5

Heeft de Nederlandse ambassade contact met CIMI (Conselho Indigenista Missionário) of andere organisaties die voor rechten van inheemse bevolking, kleine boeren en of plantagearbeiders opkomen? Zo ja, hoe intensief is dit contact. Zo nee, waarom niet en gaat dit alsnog gebeuren? Is of wordt er met ngo’s gesproken over de recente geweldsescalatie?

De Nederlandse overheid kaart de rechten van de inheemse bevolking met regelmaat aan bij de Braziliaanse regering. Zo is tijdens het bezoek van EU parlementsleden van de EU-Mercosul groep aan Brazilië op 31 oktober en 1 november jl. de invloed van de winning van soja op de leefomstandigheden van de inheemse bevolking specifiek aan bod gekomen. Ook wordt FUNAI, het onderdeel van de Braziliaanse overheid verantwoordelijk voor heeft op (de bescherming van) de inheemse bevolking in Brazilië, regelmatig uitgenodigd om met de EU ambassades van gedachte te wisselen over de ontwikkelingen.
Ook in het kader van de Universal Periodic Review, 4-jaarlijkse VN Mensenrechtenraad-toetsing van de mensenrechtensituatie in alle lidstaten, van Brazilië heeft Nederland specifiek aandacht gevraagd voor de situatie van de inheemse bevolking.
Tijdens de internationale dag van de Mensenrechten op 10 december, zal de Nederlandse ambassade met de VN, de EU delegatie en het Braziliaanse Mensenrechtensecretariaat een publicatie te presenteren over Braziliaanse mensenrechtenverdedigers. Tien mensenrechtenverdedigers werden hiervoor geïnterviewd, waaronder de Guarani-Kaiowá leider dhr. Eliseu Lopes.
De Nederlandse ambassade heeft contact met CIMI en ondersteunt de organisatie al sinds enkele jaren. Zo bracht de Nederlandse ambassadeur in Brazilië op 10 december 2009, de Internationale Dag van de Mensenrechten, een bezoek aan de Guarani-indianen. De ambassade heeft vervolgens CIMI financieel ondersteund met een project waarmee de Guarani-indianen op hun rechten werden gewezen en werden ondersteund om zich beter te organiseren.
Ook in 2010, 2011 en 2012 zijn projecten en bijeenkomsten van CIMI gesteund door de Nederlandse ambassade met als doel herbebossing en bewustmaking van jonge indianen en het herwinnen van hun traditionele manier van leven.
«Conselho Indigenista Missionário» (CIMI) is bovendien uitgenodigd om deel te nemen aan een seminar rond mensenrechten in Brussel in november 2012.

Vraag 6

Is het waar dat er met betrokkenheid van de Nederlandse ambassade in Brazilië en de Rotterdamse haven en/of Nederlandse baggerbedrijven een haalbaarheidsstudie is gemaakt naar de kanalisering, verbreding of verdieping van rivieren in Mato Grosso ten bate van het transport van soja? Zo ja, waaruit bestaat die betrokkenheid van de Nederlandse overheid/ambassade? Acht u die betrokkenheid verantwoord, gezien de negatieve sociale en milieu gevolgen van de massale sojateelt zoals geweld tegen inheemse bevolking en ontbossing?

De Nederlandse ambassade is niet betrokken bij noch bekend met een haalbaarheidsstudie naar de kanalisering, verbreding of verdieping van rivieren in Mato Grosso ten bate van het transport van soja door de Rotterdamse haven en/of Nederlandse baggerbedrijven.

Vraag 7

Is het u bekend dat bepaalde Nederlandse banken een significante rol spelen als financier van de uitbreidingsinvesteringen van de grootschalige sojaplantages ter plekke? Hebt u, of de Nederlandse ambassadeur, met deze banken gesproken over het risico op het medefinancieren van geweld tegen inheemse bevolking en kleine boeren en hebt u of de Nederlandse ambassadeur gesproken met deze banken over het voorkomen van mede-financiering van sojaplantages die grote sociale en milieuproblemen veroorzaken zoals ontbossing en schending van arbeidsrechten?

Zie beantwoording onder 2 en 8.

Vraag 8

Bent u bereid bij deze banken aan te dringen op een moratorium dan wel een effectieve «code of conduct» waarbij vertegenwoordigers van inheemse organisaties, kleine boeren en plantage arbeiders betrokken zijn bij opstellen en monitoring?

Er is één Nederlandse bank die overwegend actief is in de agrarische sector in Brazilië. Als onderdeel van zijn MVO-beleid, beschikt deze bank reeds over een «code of conduct». Deze «code of conduct» bevat sociale en ecologische regels en criteria waaraan financieringsverzoeken worden getoetst.

Vraag 9

Kunt u uzelf en de Kamer op de hoogte houden van de voortgang van de onderzoeken van de procureur-generaal Marco Antônio Humero (te Dourados, Mato Grosso do Sul) en overige procureurs die onderzoek doen naar het geweld van sojaboeren plus «pistoleros» en de rol van hun financiers, voor zover dit Nederlandse banken en financiers betreft?

Ja, voor zover dit Nederlandse banken en financiers betreft.

Vraag 1

Kent u het bericht «VS roepen Syrische oppositie op zich te verweren tegen extremisten»?1

Vraag 2

Herinnert u zich eerdere kritiek op de Nederlandse steun aan het exclusieve en radicaliserende soennietenclubje, genaamd de Syrische Nationale Raad?2

Vraag 3

Bent u er nu, net als de Amerikaanse regering, ook van overtuigd dat de Syrische Nationale Raad onze steun niet verdient? Zo nee, waarom niet? Zo ja, welke consequenties verbindt u hieraan?

Vraag 4

Hoe beoordeelt u het rapport «Syrian Jihadism» en de toenemende bewijzen dat de best georganiseerde en best gesponsorde rebellengroepen voor een groot deel uit salafisten bestaan?3

Vraag 5

Deelt u de mening van het hoofd van het VN-team dat beschuldigingen van schending van mensenrechten in Syrië onderzoekt, dat jihadisten één van de meest alarmerende elementen zijn in de burgeroorlog in Syrië?2

Vraag 6

Hoe schat u de kansen in dat de nieuw te verenigen Syrische oppositie een inclusieve vertegenwoordiging van de Syrische samenleving wordt en de massaal aanwezige jihadisten buiten de deur houdt? En welke mogelijkheden ziet u om dit te bevorderen?

Vraag 7

Kunt u deze vragen vóór het algemeen overleg op 14 november 2012 over de Raad Buitenlandse Zaken beantwoorden?

Vraag 1

Bent u bekend met het rapport «Turkey’s press freedom crisis» van het Committee to Protect Journalists en met het «Turkey 2012 progress report» van de EU?1

Ja.

Vraag 2

Hoe beoordeelt u de massale veroordeling van 330 Turkse officieren? Deelt u de mening dat hier sprake is van een politiek proces bedoeld om premier Erdogan en de zijnen van de seculiere legertop te ontdoen?2

De Europese Commissie stelt in haar voortgangsrapport over Turkije van 10 oktober 2012 dat verbeteringen mogelijk zijn op het terrein van adequate rechtsgang, zoals wat betreft het recht van verdediging en het recht op een eerlijk proces. Nederland kan zich vinden in dit rapport. In december zal de Raad conclusies aannemen over het voortgangsrapport. Deze conclusies zullen vervolgens door de Unie en de lidstaten worden geuit tegenover de Turkse autoriteiten. De Turkse regering heeft op dit terrein overigens nieuwe hervormingen aangekondigd. Het is vooralsnog onduidelijk welke concrete wetswijzingen deel zullen uitmaken van dit vierde juridische hervormingspakket.

Vraag 3

Welke acties heeft de EU op grond hiervan ondernomen tegenover kandidaat-lid Erdogan (Turkije), afgezien van het uiten van zorgen in het voortgangsrapport 2012?

Zie antwoord vraag 2.

Vraag 4

Hoe beoordeelt u de persvrijheid in Turkije, gezien het feit dat daar 76 journalisten vastzitten?

De vrijheid van meningsuiting en pers- en mediavrijheid dienen beter verankerd te worden in Turkije. Ik heb u hierover geïnformeerd in de Kabinetsappreciatie van 26 oktober jl. van het uitbreidingspakket van de Europese Commissie van 2012, waar ook de jaarlijkse voortgangsrapportage over Turkije deel van uitmaakt. In deze voortgangsrapportage spreekt de Europese Commissie expliciet haar zorgen uit ten aanzien van de persvrijheid in Turkije in verband met onder meer de gevangenneming van journalisten. De Turkse regering heeft op dit terrein nieuwe hervormingen aangekondigd. Het is vooralsnog onduidelijk welke concrete wetswijzingen deel zullen uitmaken van dit vierde juridische hervormingspakket.

Vraag 5

Hoe beoordeelt u Erdogan’s aankondiging om a) zich ervoor in te spannen dat islambelediging door middel van een internationaal verbod gelijkgesteld wordt aan misdaden tegen de menselijkheid en b) Turkije daarin het voorbeeld zal nemen?3

De mening dat islambelediging gelijk staat aan een misdaad tegen de menselijkheid deel ik niet. Islambelediging is niet opgenomen in de definitie van misdrijven tegen de menselijkheid als bedoeld in artikel 7 van het Statuut van het Internationaal Strafhof. Een internationaal verbod dat islambelediging gelijkstelt aan misdaden tegen de menselijkheid steun ik niet.

Vraag 6

Kunt u zich vinden in de stellingname van de Gustav Stresemann Foundation, dat het gelijkstellen van islambelediging met misdaden tegen de menselijkheid, in strijd is met allerlei regels van internationaal recht?4

Zie antwoord vraag 5.

Vraag 7

Deelt u de mening dat het zeer verwerpelijk is dat de Europese Commissie in het voortgangsrapport aangeeft dat Turkije wetgeving nodig heeft tegen haatzaaien en xenofobie? Zo ja, welke actie gaat u hiertegen ondernemen?

Het rapport van de Europese Commissie beschrijft de situatie van minderheden en culturele rechten en constateert op dat gebied een zekere vooruitgang, maar ook tekortkomingen. De Europese Commissie concludeert op grond daarvan dat er behoefte bestaat aan herziening van bestaande wetgeving en de instelling van mechanismen ter bestrijding van racisme, xenofobie, anti-semitisme en intolerantie, alsmede aan wetgeving tegen haatzaaien en haatgerelateerde misdrijven. Het kabinet is van mening dat Turkije de conclusies van de Europese Commissie ter harte dient te nemen.

Vraag 8

Erkent u dat Turkije in hoog tempo islamisering van de Staat doorvoert en dissidente meningen de kop indrukt, zoals o.a. blijkt uit de toename van het aantal islamitische scholen, het verspreiden van antisemitische lesboeken en het aanklagen van een atheïstische pianist wegens islambelediging?5

De regering Erdoğan heeft het islamiseren van de staat niet tot beleid bestempeld. De scheiding van kerk en staat is stevig verankerd in de Turkse grondwet.

Vraag 9

Acht u een economische missie van regeringsleden naar Turkije gepast6 – gelet op het vorenstaande – en gezien het feit dat Turkije al een jaar op de zwarte lijst van de Financial Action Task Force staat omdat het te weinig doet om de financiering van terrorisme tegen te gaan7?

Nederland kent intensieve betrekkingen en een continue dialoog met Turkije op onder andere politiek, economisch en cultureel terrein. In de politieke dialoog tussen Nederland en Turkije komen mensenrechten aan de orde, evenals dat tussen de EU en Turkije het geval is. De contacten met Turkse kabinetsleden tijdens het bezoek van de minister-president en de minister voor buitenlandse handel en ontwikkelingssamenwerking aan Turkije draagt bij aan deze dialoog.

Vraag 1

Herinnert u zich uw antwoord op eerdere vragen omtrent de zaak Bilderbeek?1

Vraag 2

Is het verslag van het onderzoek naar de rechtsgang, dat in 2009 door een vertrouwensadvocaat is gedaan, aan de heer Van Bilderbeek beschikbaar gesteld? Indien neen, waarom niet?

Vraag 3

Bent u bereid het verslag van het onderzoek naar de rechtsgang door de vertrouwensadvocaat, desnoods vertrouwelijk, aan de Kamer beschikbaar te stellen? Indien neen, waarom niet?

Vraag 1

Bent u bekend met het belang dat de regering van Taiwan er aan hecht om als waarnemer deel te nemen aan de United Nations Framework Convention on Climate Change (UNFCCC), die van 26 november tot 7 december 2012 in Doha, Qatar, wordt gehouden?1

Vraag 2

Bent u bekend met het feit dat Taiwan een relatief hoge CO2 uitstoot heeft? Is het waar dat volgens de Key World Energy Statistics 2012 van het International Energy Agency (IEA) Taiwan de twintigste plaats inneemt op de wereldranglijst van landen met de hoogste CO2 uitstoot?2 Indien neen, wat zijn dan de feiten?

Vraag 3

Deelt u de mening dat, gezien de hoge uitstoot van CO2 door Taiwan, het belangrijk is dat Taiwan wordt betrokken bij de mondiale discussie over terugdringing van CO2 uitstoot en dat een waarnemersstatus van Taiwan bij de UNFCCC hier dienstbaar aan kan zijn? Indien neen, waarom niet?

Vraag 1

Wat is uw reactie op het rapport «Trading Away Peace: How Europe helps sustain illegal Israeli settlements», waarin wordt gesteld dat Europees beleid de instandhouding van Israëlische nederzettingen in Palestijnse gebieden bevordert?1

Vraag 2

Bent u in principe voorstander van correcte etikettering van producten, ook als het gaat om producten afkomstig uit Israëlische nederzettingen?

Vraag 3

Kunt u in reactie op de twaalf aanbevelingen per aanbeveling aangeven wat het huidige Nederlandse standpunt is?

Vraag 4

Kunt per aanbeveling aangeven in hoeverre u bereid bent de aanbeveling nationaal te implementeren, alsmede de bereidheid en wijze waarop u ze in EU- en VN-verband zult bevorderen?

Vraag 5

Bent u bereid deze vragen te beantwoorden vóór 14 november 2012, zodat de antwoorden kunnen worden meegenomen in het algemeen overleg op die datum over de Raad Buitenlandse Zaken van 19 november a.s.?

Vraag 1

Kent u het bericht «EU-commissaris: EU verder uitbreiden»?1

Ja.

Vraag 2

Deelt u de mening dat uitbreiding van de Europese Unie geen doel op zich dient te zijn?

Ja.

Vraag 3

Deelt u de mening dat deze ongegeneerde uitbreiding van de EU met landen als Macedonië, Montenegro en Servië, Nederland tot een paradijs maakt voor bendes uit deze landen? Zo nee, waarom niet?

De landen van de Westelijke Balkan hebben sinds 1999 een lidmaatschapsperspectief. Deze landen kunnen pas toetreden tot de EU wanneer zij voldoen aan alle strenge voorwaarden van het uitbreidingsproces. De Commissie plaatst hierbij hervormingen op het gebied van de rechtsstaat en fundamentele rechten (hoofdstuk 23) en justitie, vrijheid en veiligheid (hoofdstuk 24) centraal via de «Nieuwe Methodiek» voor deze hoofdstukken (zie: Kabinetsappreciatie van het uitbreidingspakket Europese Commissie 2012, 26 oktober 2012). Deze hoofdstukken worden nu als een van de eerste geopend en als een van de laatste gesloten en er bestaan expliciete mogelijkheden voor «correctieve maatregelen» bij terugval op het gebied van de rechtsstaat of fundamentele vrijheden, waaronder de mogelijkheid andere onderhandelingshoofdstukken te temporiseren.
Deze hoofdstukken worden pas gesloten nadat onomstotelijk kan worden vastgesteld dat deze landen een positief track recordhebben opgebouwd op de genoemde onderwerpen. De aanpak van georganiseerde misdaad is een essentieel onderwerp binnen de genoemde hoofdstukken. Het kabinet is van mening dat met een streng uitbreidingsbeleid, inclusief de nieuwe onderhandelingsaanpak, grensoverschrijdende problemen zoals georganiseerde misdaad effectief kunnen worden aangepakt.

Vraag 4

Bent u het eens met de uitspraak van Europees Commissaris Füle «Uitbreiding is nooit een probleem geweest, maar een oplossing»? Zo nee, bent u dan bereid dit in felle bewoordingen kenbaar te maken richting de EU?

De genoemde uitspraak komt voor rekening van Commissaris Füle. Het kabinet onderstreept dat kwalitatief hoogwaardige uitbreiding een gedeeld belang is. De interne markt wordt vergroot en de bredere stabiliteit van het Europese continent bevorderd.

Vraag 5

Bent u op de hoogte van de recente aanklacht tegen de concertpianist Fazil Say in Turkije wegens kritiek op de islam, waaruit blijkt dat Turkije keer op keer bewijst niet te kunnen omgaan met de vrijheid van meningsuiting? Op welke wijze heeft u Turkije hierop aangesproken?

Ja. In de voortgangsrapportage van de Commissie van 10 oktober 2012 spreekt de Europese Commissie expliciet haar zorgen uit over de vrijheid van meningsuiting in Turkije. Het kabinet deelt deze zorgen (zie: Kabinetsappreciatie van het uitbreidingspakket Europese Commissie 2012, 26 oktober 2012). Nederland blijft Turkije zowel bilateraal als in EU-verband hierop aanspreken.

Vraag 1

Bent u bekend met het artikel «Kinderarbeid bij productie schoenen van grote ketens»1 en de rapporten over dit onderwerp van de stichting SOMO en de campagne «Stop Kinderarbeid – School, de beste werkplaats»?2

Ja.

Vraag 2

Bent u van mening dat de ketenverantwoordelijkheid van bedrijven zich uitstrekt tot de hele productieketen, waaronder productie van onderdelen en materialen zoals leer?

De Nederlandse overheid ziet de OESO-richtlijnen als het normatieve kader voor Internationaal Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen. De OESO-richtlijnen geven aan dat bedrijven zich binnen hun eigen activiteiten moeten onthouden van het veroorzaken van of bijdragen aan schendingen van de richtlijnen. Daarnaast moeten bedrijven nastreven om schendingen te voorkomen of te mitigeren als zij hier zelf geen bijdrage aan hebben geleverd, maar de schending direct verbonden is aan hun bedrijfsactiviteiten via de productieketen. Bedrijven dienen, waar mogelijk, hun leveranciers en onderaannemers aan te moedigen om gedragsregels toe te passen die verenigbaar zijn met de OESO-richtlijnen. Ook wordt van bedrijven verwacht dat ze due dilligence uitvoeren. Dat wil zeggen dat bedrijven mogelijke MVO-risico’s in kaart brengen en beleid voeren om deze risico’s te voorkomen of te verminderen. Hierbij moet rekening worden gehouden met aspecten als de omvang van het bedrijf, de aard en context van de bedrijfsactiviteiten en de ernst van de risico’s op schendingen. Bij het zoeken naar een ketenverantwoordelijkheidsstrategie kan de «supply chain logic» van prof. Ruggie, speciaal vertegenwoordiger voor mensenrechten en bedrijfsleven bij de VN, een goed hulpmiddel zijn.
Het rapport «Waar de schoen wringt» van SOMO en de campagne Stop Kinderarbeid geeft aan dat kinderarbeid in de schoenenketen op grote schaal lastig te monitoren is. De meeste kinderarbeid vindt plaats in de informele looisector waar moeilijk zicht op te krijgen is. Dit maakt dat het voor schoenenbedrijven lastig kan zijn om grip te krijgen op wat er zich dieper in de productieketen afspeelt. Echter, dit ontslaat bedrijven niet van eerder genoemde verplichting om al het mogelijke te doen wat redelijkerwijs van hen kan worden verwacht om kinderarbeid in de productieketen te voorkomen.

Vraag 3

Bent u bereid om de schoenenbedrijven waar kinderarbeid in de productieketen is gevonden, en de bedrijven die geen heldere aanpak van kinderarbeid in hun productieketen hebben, daarop aan te spreken?

Het ministerie van Buitenlandse Zaken heeft naar aanleiding van uw vragen zowel contact gehad met de campagne Stop Kinderarbeid als met de Nederlandse bedrijven waarover in het rapport wordt geconcludeerd dat zij onvoldoende mee hebben gewerkt met het onderzoek. De methodiek die de campagne Stop Kinderarbeid hanteert voor hoor en wederhoor is bij de bedrijven niet als zodanig herkend. De bedrijven Van Lier, Van Bommel, Cruyff Sports en Euroshoe hebben aangegeven graag in gesprek te treden met de campagne Stop Kinderarbeid. Allen geven aan beleid te hebben om kinderarbeid in de keten te voorkomen. Overigens merken de bedrijven hierbij op dat het zeer lastig is om zicht te krijgen op zaken die zich dieper in de keten afspelen. Sommige bedrijven gaven aan dat de hen gestuurde vragenlijst zeer uitgebreid was en ook bedrijfsvertrouwelijke informatie verlangde. Om de dialoog tussen de Campagne Stop Kinderarbeid en de betrokken bedrijven te faciliteren, zal het ministerie de partijen uitnodigen voor een gesprek.
De campagne Stop Kinderarbeid verdenkt in het bijzonder de merken Bata, Clarks, Marks & Spencer en Bugatti van het gebruik van kinderarbeid in hun productieketen. Dit zijn alle buitenlandse merken zonder vertegenwoordiging in Nederland. De Raad Nederlandse Detailhandel (RND) geeft aan dat deze merken niet of nauwelijks door de aangesloten schoenenbedrijven worden verkocht. Bij de RND-leden die schoenen verkopen is geen kinderarbeid door de campagne Stop Kinderarbeid gevonden.
Twee grote RND-leden uit de schoenenbranche hebben samen met de RND aan het Business Social Compliance Initiative (BSCI) gevraagd om het onderwerp kinderarbeid in de schoenenketen op te pakken. BSCI is een platform van bedrijven dat als doel heeft wereldwijd de werkomstandigheden in de toeleveringsketen te verbeteren. BSCI heeft aan het ministerie bevestigd hiermee aan de slag te gaan. Hierbij zullen in ieder geval activiteiten in India opgestart worden. BSCI zal andere schoenenbedrijven vragen deel te nemen aan het initiatief dat zij gaat ontplooien.

Vraag 4

Zijn er schoenenbedrijven – waaronder de in de rapporten genoemde – die op enige wijze overheidssteun ontvangen dan wel meegaan met handelsmissies? Zo ja, bent u van plan de bedrijven die geen adequate aanpak van kinderarbeid en andere schendingen van arbeidsrechten in de keten hebben, aan te spreken op hun maatschappelijke verantwoordelijk dan wel, als zij hun gedrag niet veranderen, uit te sluiten van overheidssteun?

Nee, er zijn geen schoenenbedrijven die momenteel overheidssteun ontvangen of in het verleden mee zijn geweest met handelsmissies.

Vraag 5

Bent u bereid om de aankoop van werk/bedrijfsschoenen door (semi)overheidsorganisaties – waaronder politie en brandweer – en door de overheid gefinancierde organisaties – waaronder ziekenhuizen – te toetsen aan het beleid voor duurzaam inkopen, mede op het gebied van sociale criteria?

Binnen het beleid voor duurzaam inkopen zijn voor de inkoop van werk/-bedrijfsschoenen de sociale voorwaarden van toepassing. Door toepassing van de sociale voorwaarden verlangt een opdrachtgever van zijn opdrachtnemer een redelijke inspanning om sociale misstanden in de keten, zoals kinderarbeid, aan te pakken. De inspanning betreft in essentie het analyseren van risico’s en als die aanwezig zijn het beïnvloeden van de toeleverketen en daarover rapporteren3. Het beleid voor duurzaam inkopen is primair gericht op overheden, met het oogmerk een hefboom- en voorbeeldfunctie te vervullen. Andere organisaties kunnen het instrumentarium toepassen en worden daar in algemene zin ook toe opgeroepen. Het beoordelen van het aankoopbeleid van niet-overheidsorganisaties zoals ziekenhuizen behoort tot de verantwoordelijkheid van deze organisaties zelf.

Vraag 6

Bent u bereid om de bestrijding van kinderarbeid en het naleven van arbeidsrechten in de gehele productieketen van schoenen aan de orde te stellen bij de regeringen van landen waaruit Nederland veel schoenen importeert zoals India, China, Indonesië, Vietnam, Brazilië, Dominicaanse Republiek, Thailand, Bangladesh en Turkije?

De ambassades in de genoemde landen grijpen waar mogelijk de gelegenheid aan om aandacht te vragen voor de bestrijding van kinderarbeid en het naleven van arbeidsrechten en zullen dit voortzetten.
De Turkse overheid is door Nederland ondersteund bij het bestrijden van kinderarbeid in de seizoensarbeid in de hazelnootpluk. In Brazilië is in een gesprek van de ambassade met het Ministerie van Sociale Ontwikkeling en Bestrijding van de Honger (Ministério do Desenvolvimento Social e Combate à Fome) het rapport onder de aandacht gebracht. De Nederlandse ambassade in de Dominicaanse Republiek (DR) geeft aan dat verschillende betrokkenen in de productieketen (waaronder ook Nederlandse leveranciers van grondstoffen) van mening zijn dat er in de schoenenindustrie in de DR geen sprake is van kinderarbeid omdat deze industrie gevestigd is in de streng gecontroleerde vrijhandelsparken waarvan toegang voor kinderen verboden is en streng wordt gecontroleerd.
In China komt Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen vrijwel altijd ter sprake in gesprekken tussen de Nederlandse posten en het bedrijfsleven. De posten wijzen bedrijven op de risico’s en verantwoordelijkheden (OESO-richtlijnen) en adviseren over aspecten als due diligence. De bestrijding van kinderarbeid en het naleven van arbeidsrechten staat op de agenda van de jaarlijkse EU-India mensenrechtendialoog. Ten aanzien van Vietnam geldt dat Nederland het door de International Labour Organization (ILO) opgezette Better Work programma financiert dat onder meer het naleven van arbeidsstandaarden tot doelstelling heeft en zich richt op de textielindustrie. Dit programma is uitgebreid en omvat nu ook de schoenenindustrie.
Tot slot is Nederland in EU-verband betrokken bij de bestrijding van kinderarbeid wereldwijd (antwoord4 van de Europese Commissie op de vragen E-007450/12 en E-007451/12).

Vraag 7

Bent u bereid de Nederlandse ambassades in de bovengenoemde exporterende landen op de hoogte te stellen van de informatie van Stop Kinderarbeid en SOMO en hen te vragen deze informatie onder de aandacht te brengen van overheidsorganisaties, relevante bedrijven en werkgevers- en werknemersorganisaties?

Op verschillende manieren worden de posten geïnformeerd over MVO en kinderarbeid. In september jl. zijn alle posten geïnformeerd over een aantal aspecten van MVO, waarbij o.a. de brochure van de campagne Stop Kinderarbeid, het actieplan Out of Work and into School, is toegestuurd en de brochure van OECD-Watch over de OESO-richtlijnen. In augustus zijn de ambassades in China, India, Vietnam en Brazilië op de hoogte gebracht van het onderzoek van de campagne Stop Kinderarbeid. De posten zijn op de hoogte gebracht van de rapporten via het online MVO Portal, een voor de posten, NGO’s en bedrijven toegankelijk forum dat dient ter informatievoorziening en platform voor discussie.

Vraag 8

Bent u als bewindspersonen bereid om als bewuste consument zelf schoenen en kleding te kopen van bedrijven met een adequaat beleid om kinderarbeid te bestrijden? Vindt u dat diplomaten als vertegenwoordigers van de Maatschappelijk Verantwoorde BV Nederland zo veel mogelijk verantwoorde kleding en schoeisel zouden moeten dragen? Zo ja, welke actie gaat u daartoe ondernemen?

Het dragen van verantwoorde kleding beschouw ik als een persoonlijke keuze voor zowel bewindspersonen als diplomaten. Zelf stel ik mij nu als bewindspersoon, maar ook al ver daarvoor, op als bewuste consument.

Vraag 1

Bent u bekend met het bericht dat Turkije het hoogste aantal journalisten ter wereld opgesloten heeft?1

Ja.

Vraag 2

Wat is uw oordeel over de conclusies van het «Committee to Protect Journalists»?

De conclusies van het «Committee to Protect Journalists» en de ontwikkelingen op het gebied van persvrijheid tonen aan dat de vrijheid van meningsuiting en mediavrijheid beter verankerd dienen te worden. U bent geïnformeerd in de Kabinetsappreciatie van 26 oktober jl. van het uitbreidingspakket van de Europese Commissie van 2012, waar ook de jaarlijkse voortgangsrapportage over Turkije deel van uitmaakt. In deze voortgangsrapportage spreekt de Europese Commissie expliciet haar zorgen uit ten aanzien van de persvrijheid in Turkije in verband met onder meer de gevangenneming van journalisten. De Turkse regering heeft op dit terrein nieuwe hervormingen aangekondigd. Het is vooralsnog onduidelijk welke concrete wetswijzingen deel zullen uitmaken van dit vierde juridische hervormingspakket.

Vraag 3

Hoe beoordeelt u de ontwikkeling die Turkije op dit gebied doormaakt?

Zie antwoord vraag 2.

Vraag 4

Worden deze journalisten mede op basis van artikel 301 uit het Turks wetboek veroordeeld?

Het Turkse ministerie van Justitie heeft laten weten dat er op dit moment geen journalist gevangen zit op basis van artikel 301. Dit artikel kan overigens alleen via een verzwaarde procedure, met expliciete instemming van de minister van Justitie, in de tenlastelegging worden opgenomen. Veroordelingen op artikel 301 komen in Turkije nauwelijks meer voor.

Vraag 5

Bent u voornemens de Europese Commissie te vragen om in haar appreciatie van Turkije expliciet een oordeel te geven over de huidige persvrijheid in relatie tot het aantal gevangen journalisten?

Zie antwoord vraag 2.

Vraag 6

Deelt u de mening dat dit onderwerp constante aandacht verdient, ook binnen de bilaterale dialoog met Turkije? Zo ja, kunt u aangeven op welke momenten u het afgelopen jaar met de Turkse autoriteiten hebt gesproken over de beperkte persvrijheid in het land?

Ja, dit onderwerp verdient en krijgt mijn voortdurende aandacht. Dit onderwerp is opgebracht tijdens de Wittenburgconferentie met Turkije in maart en bij het Staatsbezoek van President Gül aan Nederland in april 2012.

Vraag 1

Kent u de berichten over de constatering van een VN «Group of Experts» dat Rwanda en Oeganda directe militaire steun geven aan de «M23» guerrillastrijders in Congo?1

Ja.

Vraag 2

Wat is uw reactie op de constatering van de VN «Group of Experts»?

Op 17 oktober jl. zijn conclusies uit het concept-eindrapport van de VN-Group of Experts uitgelekt in de media. Aangezien wij geen kennis hebben kunnen nemen van het volledige eindrapport, is het op dit moment nog niet mogelijk om tot een afgewogen oordeel over het rapport te komen of om nieuwe maatregelen te overwegen.

Vraag 3

Op welke manier weegt u deze nieuwe bevindingen van de «Group of Experts» mee in beoordeling van de relatie met Rwanda en Oeganda, zoals u hebt toegezegd in antwoord op eerdere vragen?2 Geeft het stevige oordeel van de «Group of Experts» aanleiding om de relatie met deze landen te herzien, bijvoorbeeld door de (nu opgeschorte) sectorale steun aan Rwanda definitief stop te zetten?

Zie antwoord vraag 2.

Vraag 4

Hebt u kennisgenomen van het bericht dat rebellen dit jaar ongeveer 5 000 vrouwen hebben verkracht in de oostelijke provincie Noord-Kivu in Congo en dat mensen worden ontvoerd en gedwongen te vechten voor de rebellen?3 Hoe beoordeelt u de huidige mensenrechtensituatie in Congo?

Ja. De mensenrechtensituatie in met name het Oosten van de Democratische Republiek Congo is momenteel zeer verontrustend. Mensenrechtenschendingen zoals vermeld in het door u genoemde bericht vinden op grote schaal plaats. Ook de straffeloosheid die hiermee gepaard gaat is zorgelijk.

Vraag 5

Wat is, naast bovenstaande bevindingen over extern gedrag door Rwanda, uw reactie op de inhoud van het rapport van Amnesty International over de interne mensenrechtensituatie in Rwanda, waar onder meer melding wordt gemaakt van het vasthouden van mensen in illegale detentie in geheime gevangenissen, marteling tijdens illegale detentie, gebrek aan toegang tot medische hulp voor gedetineerden en gebrek aan een eerlijke rechtsgang?4 Hoe beschouwt u deze conclusies in het licht van de Nederlandse steun aan de Rwandese justitiesector, die tijdelijk is opgeschort? Geven deze conclusies aanleiding om de steun definitief op te schorten?

De door Amnesty genoemde zaken betreffen deels feiten die reeds in 2010 aan het licht kwamen en die Nederland, mede in EU-verband, bij verschillende gelegenheden bij de Rwandese autoriteiten onder de aandacht bracht. De Nederlandse steun aan de justitiesector heeft bijgedragen aan de ontwikkeling van deze sector en biedt ruimte om de dialoog aan te gaan over verdere verbeteringen. Het besluit tot aanhouding van de begrotingssteun aan de justitiesector staat hier geheel los van.

Vraag 6

Hoe beoordeelt u de zorgen van Amnesty International over het proces tegen de politica Victoire Ingabire, onder meer dat rechters vragen van de verdediging niet hebben toegelaten, dat rechters niet hebben doorgevraagd op de situatie dat medeverdachten belastende verklaringen hebben afgegeven tijdens hun verblijf in Kamp Kami, een militair kamp waar mensen illegaal werden vastgehouden en gemarteld, en dat de bewijslast voor eventuele marteling bij de verdachte ligt? Zet Nederland in op een eerlijk proces voor Victoire Ingabire? Zo ja, op welke manier?

De zorgen van Amnesty over het proces tegen Victoire Ingabire zijn ons bekend. De Nederlandse ambassade in Rwanda heeft het proces tegen Victoire Ingabire samen met partners nauwlettend gevolgd. Vooralsnog is er geen reden om aan te nemen dat het proces als geheel niet eerlijk is verlopen.

Vraag 7

Hoe geeft Nederland de relatie vorm met Rwanda, nu dat land onlangs lid is geworden van de Veiligheidsraad? Dringt Nederland aan op naleving van internationale normen en mensenrechtenverdragen, zeker in het licht van bovenstaande schendingen van mensenrechten?

Nederland dringt in de bilaterale relatie met Rwanda regelmatig aan op naleving van internationale normen en mensenrechtenverdragen. Nu Rwanda per 1 januari 2013 toetreedt tot de VN-Veiligheidsraad zullen de ogen van de internationale gemeenschap nog sterker gericht zijn op de naleving van internationale normen en verdragen door dat land.

Vraag 1

Kent u het bericht ««Britten weigeren VS hulp bij voorbereiden aanval op Iran»»?1

Ja.

Vraag 2

Is Nederland, net als Groot-Brittannië, formeel of informeel door de Verenigde Staten benaderd om op enigerlei wijze mee te werken aan de voorbereidingen van de Verenigde Staten voor een mogelijke aanval op Iran? Indien ja, wat is er precies gevraagd en hoe heeft Nederland hier op gereageerd? Kunt u uw antwoord toelichten?

Nee.

Vraag 3

Heeft Nederland op enigerlei wijze reeds meegewerkt aan de voorbereidingen van de Verenigde Staten dan wel Israël voor een mogelijke aanval op Iran? Indien ja, hoe is hier precies aan meegewerkt? Kunt u uw antwoord toelichten?

Nee.

Vraag 4

Bent u bekend met het juridisch advies van het Britse ministerie van Justitie dat stelt dat een preventieve aanval op Iran tegen het internationaal recht indruist omdat het land nu geen «duidelijk en dringend» gevaar vormt? Indien ja, kunt u dit aan de Kamer beschikbaar stellen? Indien neen, bent u bereid u hiervan op de hoogte te laten stellen door uw Britse collega’s en het vervolgens met de Kamer te delen?

Nee, het interne Britse juridisch advies is mij niet bekend. Ik zie geen aanleiding Britse juridische advisering op te vragen.

Vraag 5

Deelt u de opvatting in het Britse juridisch advies dat een aanval op Iran op dit moment indruist tegen het internationaal recht? Indien neen, waarom niet? Kunt u uw antwoord toelichten?

Dit advies is mij niet bekend.

Vraag 6

Beschikt u momenteel over een juridisch advies of wordt er momenteel gewerkt aan een juridisch advies van bijvoorbeeld de externe volkenrechtelijk adviseur van het ministerie van Buitenlandse Zaken, professor André Nollkaemper, en/of van de Commissie van advies inzake volkenrechtelijke vraagstukken met betrekking tot een mogelijke preventieve aanval op Iran? Indien neen, bent u bereid de externe volkenrechtelijk adviseur en/of de Commissie van advies inzake volkenrechtelijke vraagstukken om dit advies te vragen? Indien neen, waarom niet? Bent u bereid, indien u reeds over een juridisch advies hierover beschikt, dit met de Kamer te delen? Indien neen, waarom niet. Kunt u uw antwoord toelichten?

Intern is schriftelijk geadviseerd over volkenrechtelijke vragen met betrekking tot mogelijk preëmptief of preventief optreden. Dergelijke interne juridische adviezen dienen vertrouwelijk te blijven voor een onbelemmerde interne meningsvorming. Zie overigens ook de regeringsreactie op het AIV/CAAV-advies «Preëmptief optreden» dd. 29 oktober 2004. De kern hiervan is overgenomen in de notitie «Rechtsgrondslag en mandaat van missies met deelname van Nederlandse militaire eenheden» dd. 22 juni 2007 (TK 29 521, nr. 41 (2007)).

Vraag 7

Deelt u de opvatting dat Nederland geen enkele medewerking moet verlenen aan welk land dan ook ter voorbereiding van een preventieve aanval op Iran? Indien neen, waarom niet? Kunt u uw antwoord toelichten?

Voorbereidingen voor een preventieve aanval op Iran zijn mij onbekend. Er is dus geen sprake van Nederlandse medewerking bij dergelijke voorbereidingen.

Vraag 1

Bent u bekend met het feit dat circa 700 Koerdische gevangenen in Turkije in hongerstaking zijn sinds 12 september jl.?1

Ja.

Vraag 2

Hoe beoordeelt u de melding van de mensenrechtenorganisatie IHD dat er berichten zijn dat de hongerstakers geslagen en geïsoleerd zijn en dat hen vitamine B1, zout en suikerwater wordt onthouden?

In de voortgangsrapportage van de Europese Commissie van 10 oktober 2012 constateert deze dat er de laatste tijd sprake is van een zekere verbetering, maar dat omstandigheden in detentiecentra en gevangenissen in Turkije nog steeds variëren. De Europese Commissie constateert ook dat hierbij inadequate behandeling van gevangenen nog steeds voorkomt. Het kabinet is van mening dat Turkije deze constatering van de Commissie ter harte moet nemen.
De Turkse autoriteiten weerspreken de berichten dat de hongerstakers geen adequate medische voorzieningen krijgen. Zowel premier Erdoğan als minister van Justitie Ergin hebben gezegd dat medische voorzieningen beschikbaar zijn voor hongerstakers die dat nodig hebben. Op 24 oktober heeft minister Ergin een bezoek aan hongerstakers in een gevangenis in de buurt van Ankara gebracht. Op 1 november heeft de Turks parlementaire commissie voor Mensenrechten een bezoek gebracht aan een aantal hongerstakers om zich een beeld te vormen van hun situatie.

Vraag 3

Is het waar dat het Turkse Ministerie van Justitie artsen de toegang tot de hongerstakers heeft geweigerd? Acht u dit in overeenstemming met internationaal aanvaarde normen?

Zie antwoord vraag 2.

Vraag 4

Deelt u de opvatting van Koray Caliskan van de Istanbul Bosporus Universiteit dat de eisen van de hongerstakers om zich in het Koerdisch te mogen verdedigen voor de rechtbank, evenals het recht op onderwijs in het Koerdisch, gerechtvaardigd zijn? Indien neen, waarom niet?

Nederland steunt verbetering van de politieke, economische en sociaal-culturele positie van minderheden in Turkije, waaronder de Koerdische gemeenschap. In de voortgangsrapportage van de Europese Commissie van 10 oktober 2012 signaleert deze dat het huidige constitutionele herzieningsproces in Turkije de gelegenheid biedt om langlopende kwesties, zoals de Koerdische in goede banen te leiden. Hieronder vallen ook kwesties als taal en cultuur. Het kabinet deelt de mening dat dit herzieningsproces hiertoe een uitgelezen kans biedt.

Vraag 5

Deelt u de opvatting dat er gezien de duur van de hongerstaking sprake is van een kritieke situatie waar zo snel mogelijk een einde aan moet komen? Indien ja, bent u bereid om contact te zoeken met uw Turkse ambtsgenoot om uw zorgen kenbaar te maken en aan te dringen op een oplossing?

Nederland zal zowel bilateraal als samen met de Europese Commissie aandacht aan de positie van de Koerden blijven besteden. De recente hongerstaking vormt hiertoe een extra aansporing. Deze onderstreept nog eens de noodzaak om enerzijds de omstandigheden in detentiecentra te verbeteren en anderzijds te komen tot een politieke oplossing van het Koerdisch vraagstuk.

Vraag 1

Kent u het bericht dat leden van Al Shabaab terugkeren uit Somalië naar onder andere Kenia?1

Ja.

Vraag 2

Is bekend hoeveel oud-strijders Somalië hebben verlaten en naar Kenia zijn getrokken? Is er informatie over de verspreiding naar andere landen in de Arabische regio?

Aangezien Al Shabaab in de afgelopen maanden nadrukkelijk in het defensief is gedrongen, is het aannemelijk dat een deel van de strijders zijn toevlucht heeft genomen naar landen in de regio. Met name Jemen en Kenia worden in dat verband genoemd. Tegelijkertijd bestaat de indruk dat een deel van de strijders is uitgeweken naar andere gebieden in Somalië, zoals Puntland en Somaliland. Ook zijn er berichten dat strijders zich hebben afgekeerd van Al Shabaab, en verspreid zijn teruggekeerd naar hun plaats van herkomst. Ik beschik niet over exacte aantallen of gedetailleerde informatie over de verspreiding.

Vraag 3

Is er sprake van versterkte samenwerking tussen verschillende Jihadistische bewegingen in de regio? Zo ja, hoe ziet die samenwerking er uit? Welke gezamenlijke initiatieven nemen betrokken landen om deze samenwerking te voorkomen?

Er wordt algemeen aangenomen dat er sprake is van een opportunistische, tactische vorm van samenwerking (bijv. ad-hoc trainingsactiviteiten). Van structurele, strategische samenwerking lijkt geen sprake. De landen in de regio hebben verschillende initiatieven genomen in de bestrijding van terrorisme. De African Union Mission in Somalia (AMISOM) bestaat uit vredestroepen van verscheidene landen uit de regio (Uganda, Burundi, Djibouti en Kenia) en voert een offensief tegen Al Shabaab in Somalië. Daarnaast bevorderen regionale organisaties als de East African Community (EAC) en de Common Market for Eastern and Southern Africa (COMESA) de samenwerking met betrekking tot zaken als grenscontrole, onderzoek en informatiedeling tussen veiligheidsdiensten. In het kader van de Intergovernmental Authority on Development (IGAD) worden juridische instrumenten ontwikkeld om de samenwerking in de regio te versterken (rechtshulp en uitleveringsverdragen).

Vraag 4

Klopt de aanname uit het artikel dat er zich ook Europese burgers bevinden onder deze Al Shabaab strijders? Is er ook sprake van betrokkenheid van Nederlanders?

Er zijn al geruime tijd berichten dat er zich Europese burgers bevinden onder de Al Shabaab strijders. Het is niet uit te sluiten dat zich daaronder ook personen met de Nederlandse nationaliteit bevinden.

Vraag 5

Vindt hierover overleg plaats met de Keniaanse autoriteiten? Zo nee, waarom niet?

In de politieke dialoog met de Keniaanse autoriteiten speelt de veiligheidssituatie, inclusief de dreiging van terrorisme, een belangrijke rol. Deze dialoog wordt zowel bilateraal als in EU-verband gevoerd.

Vraag 6

Klopt de constatering dat verdachten van terrorisme vaak niet worden opgepakt als gevolg van corruptie bij de Keniaanse politie?

De Keniaanse autoriteiten zijn actief in het opsporen, arresteren en vervolgen van terrorismeverdachten, en hebben daarmee veel aanslagen voorkomen. Hiermee is echter nog geen sprake van een effectief en gecoördineerd beleid voor terrorismebestrijding. In hoeverre dit te wijten is aan corruptie binnen het politieapparaat is moeilijk te bepalen. In elk geval is er aanleiding kritisch naar het functioneren van de politie te kijken. Daarbij mag niet uit het oog worden verloren dat de bestrijding van terrorisme een veelzijdige en moeilijke opgave is.

Vraag 7

Op welke manier is er binnen de ontwikkelingsrelatie met Kenia aandacht voor de samenwerking tegen terrorisme en hoe wordt samengewerkt met de Keniaanse politie om haar effectiviteit op dit gebied te vergroten?

In aanvulling op de in antwoord op vraag 5 genoemde politieke dialoog steunt Nederland het Zuid-Afrikaanse Institute for Security Studies, dat een regionaal trainingsprogramma voor politie en aanklagers gericht op terrorismebestrijding uitvoert. Daarnaast draagt Nederland onder meer via Keniaanse civil society organisaties bij aan het proces van politiehervorming.

Vraag 1

Wat is uw reactie op het artikel «An attack on one of my heroes, dr. Denis Mukwege»?1

De aanval op de beroemde Congolese gynaecoloog Denis Mukwege wordt terecht afschuwelijk genoemd. Mensenrechtenverdedigers als Mukwege zijn zeldzaam. Hij heeft met zijn werk in het Panzi ziekenhuis in Bukavu duizenden slachtoffers van verkrachting geholpen en hierdoor bijgedragen aan het verlichten van het leed van duizenden vrouwen in Oost-Congo. Mensenrechtenverdedigers moeten in veiligheid en vrijheid hun werk kunnen doen. Overheden moeten zorgdragen voor hun veiligheid, zeker als deze in het gedrang komt.

Vraag 2

Bent u bereid de aanslag publiekelijk te veroordelen, ter ondersteuning van dr. Mukwege?

De voormalige Staatssecretaris van Buitenlandse Zaken heeft op 27 oktober deze aanval scherp veroordeeld.

Vraag 3

Bent u tevens bereid onze ambassadeur in Congo te verzoeken een bezoek te brengen aan dr. Mukwege om hem een hart onder de riem te steken?

Dr. Mukwege is inmiddels met zijn gezin op kosten van de Europese Unie in veiligheid gebracht. De Nederlandse ambassade heeft de EU Protection Desk voor bedreigde mensenrechtenverdedigers in Bukavu gevraagd het Panzi Ziekenhuis te helpen bij het beveiligen van hun medewerkers.

Vraag 4

Bent u tot slot bereid alles in het werk te stellen om dit soort aanslagen op mensenrechtenverdedigers in Congo tegen te gaan? Zo ja, welke mogelijkheden ziet u hiertoe?

Nederland zal samen met EU-partners bij de Congolese autoriteiten blijven aandringen op betere bescherming van mensenrechtenverdedigers als Dr Mukwege. Daarnaast dragen de hierboven genoemde EU protection Desk, maar ook de Protection Unit van de MONUSCO actief bij aan de veiligheid van mensenrechtenverdedigers.

Vraag 1

Bent u bekend met de berichten betreffende de bedreiging van de persvrijheid1, het aanhoudende politiegeweld2 en de deelname aan het gebed waarbij er gebeden werd voor de vernietiging van joden3, dit alles onder president Morsi?

Vraag 2

Deelt u de mening dat er in tegenstelling tot uw eerdere verklaringen4 nog altijd een structurele praktijk bestaat van het doden van demonstranten, het martelen van gevangenen en het intimideren van critici, zoals ook blijkt uit de rapporten aangaande het politiegeweld?

Vraag 3

Hoe verhouden uw uitspraken zich tevens tot de uitspraken van president Morsi tijdens de Algemene Vergadering van de VN over de beperking van de vrijheid van meningsuiting?

Vraag 4

Deelt u de mening dat het deelnemen van president Morsi aan een gebed waarin wordt opgeroepen tot vernietiging van de joden, onacceptabel is en leidt tot het verder aanwakkeren van antisemitisme? Bent u van mening dat hiermee het vredesverdrag met Israël verder onder druk is komen te staan? Bent u bereid dit te veroordelen en u tevens in te zetten voor een EU-veroordeling? Zo nee, waarom niet?

Vraag 5

Hoeveel geld is met de nauwere economische samenwerking gemoeid waar in het persbericht op de website van uw ministerie over wordt bericht?5 Wanneer wordt de Kamer over deze samenwerking geïnformeerd? Hoe verhouden deze berichten van verdere samenwerking zich tot de verslechtering van de positie van mensenrechten in Egypte? Hoe verhoudt dit zich verder tot het principe van «more for more, less for less» wat u hanteert?

Vraag 6

Deelt u de mening dat de hervatting van de wapenexport naar Egypte vanwege vermeende verbetering van de mensenrechten onder president Morsi gezien het bovenstaande voortijdig is geweest? Zo nee, waarom niet?

Vraag 1

Heeft u kennisgenomen van de e-mail van gedetineerden uit Panama over verzoeken op grond van de Wet overdracht tenuitvoerlegging strafvonnissen (WOTS) ?1

Ja.

Vraag 2

Is het waar dat Nederland verzoeken van Nederlandse gedetineerden in Panama om hun straf in Nederland uit te mogen zitten (WOTS-verzoeken) afwijst? Zo ja, op welke gronden worden die verzoeken afgewezen? Zo ja, wat is er dan niet waar?

WOTS-verzoeken van Nederlandse gedetineerden in Panama worden niet categorisch afgewezen. Iedere aanvraag wordt individueel beoordeeld. Leidend bij die beoordeling is het doel van de WOTS: het vanuit detentie voorbereiden op resocialisatie in eigen land. Daarvoor is nodig dat betrokkene geworteld is in Nederland en dat er na de eventuele overbrenging nog voldoende strafrestant is om een resocialisatieprogramma in detentie uit te voeren. Concreet betekent dit laatste vereiste dat op het moment van overbrenging naar Nederland nog minimaal vier maanden te executeren moeten zijn. Indien aan één of beide voorwaarden niet voldaan is kan het doel van de WOTS niet worden gerealiseerd en werkt Nederland niet mee aan een overbrenging. Dit is in lijn met het toepasselijk Verdrag inzake de Overbrenging van Gevonniste Personen (VOGP) van de Raad van Europa en het beleidskader zoals dat met uw Kamer is besproken (Kamerstukken II, vergaderjaar 2007–2008, 31 200 VI, nr. 30). Alle aanvragen die in 2011, te weten één, en tot op heden in 2012, te weten zes, vanuit Panama zijn gedaan zijn door Nederland afgewezen omdat er een onvoldoende strafrestant was.

Vraag 3

Heeft Nederland afspraken gemaakt met Panama over terugkeer van gedetineerden naar Nederland? Zo nee, waarom zijn er geen afspraken gemaakt met Panama? Zo ja, zijn die afspraken conform andere WOTS-verdragen?

Panama is partij bij het VOGP. Dit verdrag bevat het juridisch kader voor overbrenging. Daarbij geldt voor WOTS-verzoeken uit Panama de omzettingsprocedure. Er zijn geen andere afspraken met Panama gemaakt dan het VOGP, en daarvoor bestaat ook geen noodzaak.

Vraag 4

Als er wel afspraken zijn gemaakt met Panama, hoe luiden die?

Zie antwoord vraag 3.

Vraag 5

Is het waar dat de ambassade in Panama gedetineerden vertelt dat veel WOTS-verzoeken worden afgewezen? Zo ja, waarom is dat? Hoeveel verzoeken worden er jaarlijks gedaan en hoeveel worden er gehonoreerd? In hoeverre wijkt Nederland af van andere landen als het gaat om het terugkeren van gedetineerden naar hun eigen land?

De Nederlandse ambassade in Panama bezoekt regelmatig alle gedetineerden die hebben aangegeven consulaire bijstand te wensen. De ambassade informeert hen onder andere over de bedoeling, voorwaarden en mogelijkheden van de WOTS. De ambassade zal hen er ook op wijzen dat overbrenging niet aan de orde kan zijn wanneer het strafrestant te klein is.
Het juridisch kader en de doelstelling van het VOGP, inclusief het vereiste dat er bij overbrenging een voldoende strafrestant is, gelden voor alle bij dat verdrag aangesloten landen. In die zin is Nederland dus niet meer of minder ruimhartig. Zie verder het antwoord op vragen 2 en 7.

Vraag 6

Gaan andere Europese landen inderdaad ruimhartiger om met het terughalen van gedetineerden dan Nederland? Zo ja, waarom is Nederland terughoudender?

Zie antwoord vraag 5.

Vraag 7

Is het waar dat de reststraf vaak de reden is dat de verzoeken van gedetineerden worden afgewezen? Hoe hoog moet de reststraf zijn wil de gedetineerde aanspraak kunnen maken op omzetting van de straf? Is dit gelijk aan de afspraken die gemaakt zijn met andere landen? Zo nee, waarin verschillen ze met afspraken met andere landen?

Zie antwoord vraag 2.

Vraag 8

Zijn er andere landen waarvan de verzoeken tot het overnemen van de straf zeer regelmatig leiden tot een afwijzing? Welke landen zijn dat?

Voor alle WOTS-verzoeken geldt dat deze worden afgewezen wanneer er onvoldoende strafrestant is. Afwijzing blijft derhalve niet beperkt tot specifieke landen. In de praktijk zijn het op dit moment vooral verzoeken uit Venezuela, Ecuador en Panama die niet worden ingewilligd, waarbij de voornaamste reden is dat de WOTS-procedure in de staat van veroordeling meer tijd in beslag neemt dan er nog aan straf ten uitvoer te leggen valt. Ik verwijs naar mijn antwoorden op eerdere vragen van het lid Gesthuizen (SP) d.d. 19 augustus en 3 oktober 2011.2 Sinds 2010 zijn op jaarbasis vanuit de drie voornoemde landen in totaal zes tot twaalf verzoeken om overbrenging ingediend.

Vraag 9

Als er geen afspraken zijn met Panama over het overnemen van de straf, bent u dan bereid hierover contact op te nemen met de autoriteiten van Panama om te komen tot afspraken? Zo nee, waarom niet? Zo ja, hoe gaat u dat regelen?

Zie antwoord vraag 3.

Vraag 1

Heeft u kennisgenomen van het bloedig ingrijpen van de Indonesische autoriteiten tijdens een demonstratie gehouden door Papoea’s waarbij naar verluidt tenminste 4 doden zijn gevallen??1

Op 23 oktober jl. vonden ongeregeldheden plaats tussen demonstranten en politie in Manokwari in West-Papua. Volgens politie en mensenrechtenactivisten zijn daarbij enkele gewonden gevallen.

Vraag 2

Deelt u de mening dat het bloedig neerslaan van demonstraties van Papoea’s door Indonesische autoriteiten helaas structurele vormen heeft aangenomen?

Nee. Er vinden ook regelmatig demonstraties plaats waarbij veiligheidstroepen zich afzijdig houden of geweldloos de orde handhaven.

Vraag 3

Bent u bereid deze bloedige onderdrukking te veroordelen? Bent u tevens bereid om de Indonesische ambassadeur te ontbieden? Zo nee, waarom niet?

De toedracht van de ongeregeldheden bij de demonstratie van 23 oktober jl. vormt nog onderwerp van onderzoek door de bevoegde autoriteiten.

Vraag 4

Bent u bereid om initiatieven te ondernemen om de vrije pers in West Papoea te bevorderen aangezien de vrije media daar onmogelijk worden gemaakt door de Indonesische autoriteiten? Zo ja, welke initiatieven?

Er is sprake van persvrijheid in Indonesië. Vrije toegang voor buitenlandse journalisten tot de provincies Papua en West-Papua is echter beperkt, evenals de mate waarin journalisten in deze twee provincies vrij kun werk kunnen doen. De Indonesische autoriteiten beroepen zich hier veelal op de veiligheidssituatie. Nederland heeft zowel bilateraal als in EU-kader herhaaldelijk bij de Indonesische autoriteiten gepleit voor grotere toegang voor buitenlandse journalisten.

Vraag 5

Deelt u de mening dat de tijd is aangebroken om onafhankelijke waarnemers naar het gebied te sturen? Zo nee, waarom niet?

Nee. Nederland zal in bilaterale contacten en via de EU-mensenrechtendialoog aandacht blijven vragen voor de mensenrechtensituatie in Papua en West-Papua.

Vraag 1

Heeft u kennis genomen van het feit dat de heer Wishnudath Datadin met de Nederlandse nationaliteit op 8 oktober jl. om 12.50 uur (plaatselijke tijd) in Dubai door twee agenten uit vliegtuig EK-651 is meegenomen en dat zijn familie sindsdien helemaal niets meer van hem vernomen heeft?1

Zowel het ministerie als het consulaat-generaal te Dubai is op de hoogte gesteld van een mogelijke detentie van de heer Datadin.

Vraag 2

Heeft u kennis genomen van het feit dat de broer van deze persoon zich meerdere keren tot het consulaat-generaal gewend heeft omtrent de vermissing van zijn broer met de vraag waar hij zit?

De broer van de heer Datadin heeft op zondag 14 oktober contact opgenomen met het consulaat-generaal te Dubai om melding van deze mogelijke arrestatie te doen. Het consulaat-generaal heeft vervolgens alle informatie verzameld en diverse lokale instanties benaderd om na te vragen of de heer Datadin gearresteerd is. Conform de gebruikelijke procedure houdt ook het ministerie contact met de broer en schoonzuster van de heer Datadin.

Vraag 3

Op welke wijze heeft het Nederlandse consulaat-generaal deze zaak behandeld en heeft zij om opheldering gevraagd en die gekregen bij lokale autoriteiten?

Het consulaat-generaal in Dubai heeft al het mogelijke gedaan om te achterhalen waar de heer Datadin verbleef. Direct na de melding door de broer op 14 oktober jl. heeft het consulaat-generaal contact opgenomen met de immigratiedienst, de duty manager van het vliegveld, de luchthavenpolitie, Emirates Airlines en het Criminal Investigation Department.

Vraag 4

Bent u bereid onmiddellijk opheldering te vragen bij de autoriteiten van Dubai en/of de Verenigde Arabische Emiraten om te ontdekken waar de agenten hem naartoe geleid hebben, of zij hem hebben laten gaan of nog steeds vasthouden, waar hij momenteel verblijft en hoe zijn gezondheidstoestand is?

Zie vraag 3. De politie in Dubai heeft op donderdag 18 oktober jl. in de avond aan het consulaat-generaal laten weten dat de verblijfplaats van de heer Datadin bekend is. De heer Datadin is niet gearresteerd. Het ministerie heeft diezelfde avond de familie op de hoogte gesteld van zijn verblijfplaats en een telefoonnummer doorgegeven waarop hij te bereiken is.

Vraag 5

Kunt u deze vragen zo spoedig mogelijk beantwoorden en de familie misschien nog wel spoediger informeren?

Ja. Er is regelmatig contact met zijn familie.

Vraag 1

Kent u het bericht «Pst! Olie kopen?»1

Ja.

Vraag 2

Hoe beoordeelt u het dat Brussel totaal niet toeziet op naleving door de lidstaten van sancties tegen Iran? Wat wilt u doen om dit te verbeteren?

Uitvoering van sancties, inclusief het verlenen van vergunningen en ontheffingen, handhaving, en de communicatie met derden over het sanctiebeleid, is een nationale aangelegenheid. De Europese Commissie kan lidstaten aanspreken indien zij de verplichtingen die voortvloeien uit EU sanctieregelgeving niet naar behoren uitvoeren. In het uiterste geval kan de Commissie een inbreukprocedure starten tegen een lidstaat die in gebreke blijft. Tot op heden heeft de Commissie nog nooit van deze mogelijkheid gebruik hoeven te maken.
Voor een krachtig en effectief Europees sanctiebeleid is een strikte en uniforme toepassing van de regels noodzakelijk. Om deze reden is Nederland in EU-verband actief betrokken bij verdere versterking van de coördinatie van de uitvoering van sanctiemaatregelen door de lidstaten.

Vraag 3

Hoe schat u de effecten in van de nieuwe door de EU aangekondigde sancties als er niet eens effectief toezicht is op de naleving van eerdere sancties?2

Zoals omschreven in het antwoord op vraag 2 en 4 vindt er wel degelijk toezicht plaats op de naleving van sancties. De recent aangenomen EU sancties zullen de druk op het Iraanse regime verder verhogen.

Vraag 4

Hoe is het mogelijk dat in Nederland niet duidelijk is welk ministerie erop toeziet dat Nederlandse bedrijven de sancties naleven, terwijl wij één van de sterkste pleiters zijn voor een strikt sanctieregime?

Er is geen sprake van onduidelijkheid over het toezicht op en de handhaving van sanctie regelgeving. De ministeries van Financiën en van Economische Zaken, Landbouw & Innovatie zien toe op de strikte naleving van alle economische en financiële sancties. Dit is een prioriteit voor het kabinet.
In de Regeling toezichthoudende ambtenaren Sanctiewet 1977 zijn voor het toezicht specifieke ambtenaren aangewezen van de douane, de Fiscale inlichtingen- en opsporingsdienst – Economische controledienst (FIOD-ECD), de Algemene Inspectiedienst, de Erfgoedinspectie van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen en de commandanten van de Nederlandse marineschepen. Voorts houden de Nederlandsche Bank en de Autoriteit Financiële Markten bestuursrechtelijk toezicht op de naleving van voorschriften met betrekking tot het financieel verkeer. De strafrechtelijke handhaving is in handen van het Openbaar Ministerie, de politie (inclusief de KLPD en de Koninklijke Marechaussee), en de buitengewone opsporingsambtenaren.
Op de website van de Rijksoverheid is een overzicht opgenomen van de bevoegde autoriteiten die vergunningen of ontheffingen kunnen verlenen per onderdeel van ieder sanctieregime. Dit is te vinden op http://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/internationale-vrede-en-veiligheid/documenten-en-publicaties/rapporten/2011/09/19/overzicht-bevoegde-autoriteiten.html.

Vraag 5

Is het waar dat Egypte op grote schaal Iraanse olie vermengt om zo de herkomst te vermommen en het vervolgens aan Europa verhandelt? Zo ja, bent u bereid hier consequenties aan te verbinden en uw ongenoegen over te brengen aan Egypte tijdens uw bilateraal bezoek op 21 oktober a.s.?

Ik beschik niet over aanwijzingen dat dat het geval zou zijn. Tijdens mijn bezoek aan Egypte op 21 oktober jl. heb ik de sancties tegen Iran aan de orde gesteld.
In meer algemene zin dring ik er binnen de EU op aan het olie importverbod tegen Iran uit te breiden met maatregelen gericht op het tegengaan van vermenging van olie.

Vraag 6

Herinnert u zich opmerkingen tijdens het algemeen overleg Raad Buitenlandse Zaken op 10 oktober 2012 over het feit dat Zwitserland en Turkije het EU-sanctieregime voor Iran feitelijk ondergraven door lucratieve handel met Iran over te nemen van EU-lidstaten?3 Ziet u mogelijkheden om deze landen ertoe te bewegen de sancties niet te ondergraven? Zo ja, wat gaat u doen?

Het kabinet zet zich samen met andere EU lidstaten op verschillende niveaus in om niet-EU lidstaten te overtuigen van de noodzaak de druk op Iran op te voeren en hen ertoe te bewegen zich aan te sluiten bij het sanctieregime. Tijdens mijn bilaterale contacten bij de afgelopen AVVN is dit onderwerp veelvuldig aan de orde gekomen.

Vraag 7

Bent u er van op de hoogte dat in Duitsland gevestigde bedrijven een spil blijken in het illegaal exporteren naar Iran van nucleaire materialen?4 Gaat u er voor pleiten dat de sancties ook binnen de landen van de EU veel beter worden gehandhaafd?

Ik heb geen reden aan te nemen dat de Duitse autoriteiten niet effectief zouden optreden tegen in Duitsland gevestigde bedrijven die de sancties tegen Iran ontduiken.
De EU lidstaten gaan zorgvuldig om met hun verantwoordelijkheden op dit terrein. Zoals reeds aangegeven in het antwoord op vraag 2 acht het kabinet een strikte implementatie van sancties binnen de EU van groot belang.

Vraag 1

Was u reeds voor het gepubliceerde onderzoek naar de toegang van de Verenigde Staten (VS) tot gegevens van gebruikers wereldwijd die in de cloud worden bewaard op de hoogte van (een deel van) de uit het onderzoek gebleken feiten?1 Zo ja, welke rol hebt u in Nederland en de Europese Unie (EU) gespeeld om deze situatie te voorkomen of ongedaan te maken dan wel burgers, overheden en bedrijven in ons land van deze situatie op de hoogte te stellen? Zo nee, wat is uw reactie op deze feiten?

Het onderzoek «Cloud diensten in hoger onderwijs en onderzoek en de USA Patriot Act» van de Universiteit van Amsterdam bevat een analyse van de Amerikaanse wetgeving die de mogelijkheid biedt om gegevens te vorderen en het niveau van gegevensbescherming in de Verenigde Staten, alsook enkele conclusies die de onderzoekers trekken ten aanzien van het beschermingsniveau van gegevens die door de universiteit in het kader van onderwijs en onderzoek worden verzameld en met behulp van clouddiensten worden verwerkt. Deze analyse bevat geen wezenlijk nieuwe inzichten. Ik verwijs bijvoorbeeld naar de antwoorden op eerdere Kamervragen over Amerikaanse wetgeving in relatie tot Europese persoonsgegevens (Aanhangsel Handelingen, vergaderjaar 2011–2012, nrs. 2318 en 2710, en Aanhangsel Handelingen, vergaderjaar 2010–2011, nr. 3514). In deze eerdere antwoorden is onderkend dat niet kan worden uitgesloten dat de Amerikaanse autoriteiten onder omstandigheden de beschikking kunnen krijgen over persoonsgegevens die worden verwerkt door bedrijven, indien het Amerikaanse recht aanknopingspunten biedt voor de toepassing van, bijvoorbeeld, strafvorderlijke bevoegdheden. Het onderzoek van de UvA beoogt de gevolgen hiervan voor de eigen organisatie in kaart te brengen. Ik acht het primair een zaak van eigen verantwoordelijkheid van degene die gegevens (doet) verwerken bij een bedrijf dat (ook) in de Verenigde Staten actief is om zich op de hoogte te stellen van de consequenties daarvan. Daarbij kan de «zienswijze» over cloud computing, die het College bescherming persoonsgegevens in september 2012 op haar website heeft gepubliceerd, behulpzaam zijn.

Vraag 2

Zijn ook gegevens die van rechtswege beschermd of geheim zijn (bijvoorbeeld zaken welke geoctrooieerd zijn, medische gegevens, gegevens waarmee de veiligheid van ons land is gemoeid zoals informatie van overheden of overheidsdiensten) op deze wijze toegankelijk voor de VS?

Zoals in het antwoord op vraag 1 is aangegeven is het bekend dat de Amerikaanse overheid op grond van de nationale wetgeving over bevoegdheden beschikt die onder omstandigheden kunnen worden gebruikt om gegevens te vorderen, ook wanneer die gegevens worden verwerkt met behulp van clouddiensten. Een ieder die voor de verwerking van gegevens gebruik maakt van cloudddiensten bij aanbieders die (ook) in de Verenigde Staten actief zijn moet zich bewust zijn van de juridische consequenties daarvan. Dat geldt zeker ook wanneer die gegevens een bepaald beschermingsniveau genieten. Artikel 76 van de Wet bescherming persoonsgegevens (Wbp) legt de verantwoordelijkheid voor het beoordelen van de omstandigheden waaronder gegevens naar een derde land kunnen worden doorgegeven in de eerste plaaats bij de voor de verwerking verantwoordelijke. Ik ga ervan uit dat die instanties met het voorgaande bekend zijn, en zie geen aanleiding om hier ontradend op te treden.

Vraag 3

Leidt deze situatie tot een overschrijding van de Nederlandse wet? Hebt u een idee van de mate waarin gegevens van Nederlandse burgers, overheden en bedrijven reeds in bezit zijn gekomen van de VS? Zo ja, kunt u de Kamer hierover informeren?

Bedrijven die persoonsgegevens verwerken via clouddiensten van aanbieders die (ook) in de Verenigde Staten actief zijn, dienen erop bedacht te zijn dat in geval van vordering van gegeven, verstrekking daarvan dient te voldoen aan de eisen die de Wbp stelt aan de verstrekking van gegevens aan derde landen waar naar Europees recht geen passend niveau van gegevensbescherming bestaat. De Wbp biedt voor de verstrekking van persoonsgegevens aan dergelijke landen een aantal mogelijke rechtvaardigingsgronden. Mij is uit berichten in de media bekend dat er een gering aantal gevallen is geweest waarin bedrijven zijn geconfronteerd met vorderingen van de Amerikaanse autoriteiten tot verstrekking van gegevens.

Vraag 4

Acht u de situatie in algemene zin onwenselijk? Zo ja, welke mogelijkheden ziet u om een einde te maken aan deze situatie?

De kern van de onderhavige problematiek is dat bedrijven als gevolg van de extraterritoriale werking van de wetgeving van een vreemd land geconfronteerd kunnen worden met conflicterende verplichtingen met betrekking tot het verstrekken van persoonsgegevens. Ik acht dit een onwenselijke situatie. Dit probleem is bij de Europese Unie bekend, en het voorstel voor een Algemene verordening gegevensbescherming poogt daarvoor een oplossing aan te reiken. Dit voorstel is thans voorwerp van onderhandeling in Brussel. Ik heb uw Kamer in een Algemeen Overleg op 7 maart 2012 toegezegd haar uitgebreid te informeren over de stand van de onderhandelingen. Dat zal ook gebeuren ten aanzien van dit onderwerp. Ik heb mijn zorgen bovendien onder de aandacht gebracht van de Europese Commissie. De Commissie heeft mij daarbij opnieuw bevestigd dat dit punt haar aandacht heeft.

Vraag 5

Indien de situatie niet binnen afzienbare tijd verandert, meent u dat de Nederlandse overheid het gebruik van de cloud moet gaan ontraden aan personen, overheden en bedrijven welke niet willen dat informatie bekend wordt bij de VS of wilt u mogelijk zelfs nog verder gaan door het gebruik van clouddiensten geheel af te raden?

Zie antwoord vraag 2.

Vraag 6

Bent u al in overleg getreden met uw Amerikaanse en Brusselse collega's over deze zaak? Zo nee, bent u bereid dit alsnog te doen? Bent u bereid de Kamer over de uitkomsten van dit onderhoud nauwgezet te informeren?

Zie antwoord vraag 4.

Vraag 7

Kunt u het Nationaal Cyber Security Centrum verzoeken te rapporteren over de juridische zaken, privacy- en veiligheidskwesties waarbij, bij het gebruik van clouddiensten in het algemeen en buitenlandse in het bijzonder, problemen kunnen ontstaan?

Ik acht dit geen taak voor het Nationaal Cyber Security Centrum.