Vraag 1

Weet u vanaf wanneer precies de heer Dijsselbloem lid is geworden van de beweging «Republique En marche» van Emmanuel Macron?1

U lijkt te verwijzen naar een nieuwsartikel dat refereert aan een podcast van Betrouwbare Bronnen van 7 september jl. De heer Dijsselbloem geeft in die podcast aan dat hij in 2016 een ontmoeting heeft gehad met Macron en zich toen heeft aangemeld voor La Republique En Marche (En Marche), wat volgens Dijsselbloem in de podcast de facto betekende dat hij op een e-mail lijst is gekomen van En Marche. Dit was overigens nog in de beginfase bij de beweging En Marche (dat toen nog geen politieke partij was en dus nog officieel geen leden had) en dus nog voordat Macron president van Frankrijk werd (mei 2017).

Vraag 2

Is het u bekend dat En Marche een politieke partij is die in samenwerking met Europese Liberalen werkt aan een nieuwe groep in het Europees parlement?

Voor zover mij bekend heeft En Marche zich vooralsnog niet aangesloten bij een bestaande groep in het Europees parlement en is het een politieke beweging in ontwikkeling op Europees niveau.

Vraag 3

Is het u bekend wat de ideeën zijn van En Marche over de economische en institutionele inrichting van de eurozone?

Ja.

Vraag 4

Wat is uw mening over bewindspersonen uit uw kabinet die lid zijn van een buitenlandse politieke beweging?

De keuze voor betrokkenheid bij een politieke beweging in oprichting is er een van de heer Dijsselbloem zelf.
Wat ik daarbij overigens begrijp uit de woorden van de heer Dijsselbloem uit de podcast is dat hij positief was over Macron en zijn beweging, omdat die gericht was op structurele hervormingen van de Franse economie en ook bereid was om impopulaire maar noodzakelijke maatregelen te benoemen. Dat zijn elementen die ik zelf ook belangrijk vind en steeds met mijn kabinetten heb uitgedragen, ook samen met de heer Dijsselbloem.

Vraag 5

Verandert er iets aan uw standpunt als de beweging in kwestie zichzelf omvormt tot politieke partij die meedoet aan Franse nationale verkiezingen en die ook wint? Kunt u uw antwoord toelichten?

De nationale verkiezingen in Frankrijk en de prestaties van En Marche daarbij zijn niet bepalend voor mijn standpunten.

Vraag 6

Wat vindt u ervan dat de heer Dijsselbloem, ten tijde van zijn ministerschap, lid wordt van een politieke beweging, die standpunten inneemt die lijnrecht ingaan tegen het standpunt van de Nederlandse regering en tegen het belang van Nederland?

Zie antwoord vraag 4.

Vraag 7

Wijzigt uw mening als gevolg van het feit dat de heer Dijsselbloem ook voorzitter was van de Eurozone-groep en dus regelmatig met de belangen van alle Eurozone-landen te maken had? Kunt u uw antwoord toelichten?

Het feit dat de heer Dijsselbloem voorzitter is geweest van de Eurogroep heeft geen gevolgen voor mijn standpunten. In zijn rol als voorzitter van de Eurogroep heeft hij de belangen van alle Eurozone-landen, waaronder Nederland, behartigd. De heer Dijssebloem is nu geen voorzitter van de Eurogroep meer.

Vraag 1

Hoe reageert u op de uitspraken van vermogensbeheerders vanuit de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk dat zij zich niet laten leiden door dividendbelasting om te investering in Nederlandse bedrijven?1

Het is de vraag of de geciteerde uitspraken van bepaalde vermogensbeheerders die aangeven dat zij zich niet laten leiden door de dividendbelasting een representatief beeld geven van de huidige en potentiële beleggers in den brede. De dividendbelasting kan, als zij niet verrekend kan worden, het rendement wel degelijk beïnvloeden. Het feit dat er vele duizenden kostbare en tijdrovende bezwaarprocedures lopen tegen de Nederlandse dividendbelasting onderstreept dat voor veel beleggers de dividendbelasting wel degelijk van belang is. Daarnaast zorgt afschaffing van de dividendbelasting ervoor dat Nederlandse aandelen aantrekkelijker worden voor potentiële buitenlandse beleggers (al dan niet in beleggingsfondsen) die deze nu nog mijden vanwege de dividendbelasting. Dit kan leiden tot druk vanuit de aandeelhouders om het hoofdkantoor uit Nederland te verplaatsen of om niet voor Nederland te kiezen.

Vraag 2

Vindt u het ook opmerkelijk dat enkel de partijen die al jaren lobbyen voor de afschaffing die maatregel openlijk steunen? Kunt u uw antwoord toelichten?

De afschaffing van de dividendbelasting is gericht op het behouden én het aantrekken van hoofdkantoren van internationaal opererende bedrijven. Het kabinet zet deze stap vanuit de overtuiging dat hiermee het algemene belang het beste is gediend. Het vertrek van hoofdkantoren heeft gevolgen voor de mensen die bij deze hoofdkantoren werken en voor de mensen die werken in de hieraan gerelateerde dienstverlenende sector, zoals taxichauffeurs en de medewerkers in hotels. Hoofdkantoren zijn van belang voor de concurrentiekracht van de Nederlandse economie. De gevolgen van het vertrek van hoofdkantoren zijn veelal indirect en het verbaast mij dan ook niet dat voornamelijk de bedrijven die voor het afschaffen van de dividendbelasting hebben gepleit, de maatregel openlijk steunen. Overigens zijn zij niet de enige die de maatregel openlijk steunen. In de media en tijdens de hoorzitting van 14 december 2017 hebben ook anderen voor deze maatregel gepleit.

Vraag 3

Bent u het eens met de Nederlandse vereniging voor institutionele beleggers Eumedion, de Britse vermogensbeheerder Intrinsic Value Investors en de Nederlandse beursgenoteerde bedrijven ASML, Wolters Kluwer en Vopak dat de dividendbelasting geen rol speelt voor het Nederlandse vestigingsklimaat?2

Nee.

Vraag 4

Wat is uw reactie op de stelling van Rabobank-econoom Nic Vrieselaar dat het vestigingsklimaat meer gebaat is bij het verder verlagen van de belasting op arbeid? Bent u het met hem eens? Zo nee, hoe onderbouwt u dat het vestigingsklimaat meer gebaat is bij het afschaffen van de dividendbelasting?3

Lagere belastingen op arbeid maakt het aantrekkelijker om (meer) te gaan werken en dit heeft een positief effect op de Nederlandse economie. Het kabinet onderschrijft dit en heeft daarom het verlagen van de lasten op arbeid als een van fiscale beleidsspeerpunten genoemd. Hier wordt uitvoering aan gegeven in het pakket Belastingplan 2019. Ook de aanwezigheid van hoofdkantoren in Nederland is belangrijk voor de Nederlandse economie. Hoofdkantoren versterken de concurrentiekracht van Nederland en zijn goed voor hoogwaardige werkgelegenheid.4 Daarnaast vergroot de aanwezigheid van hoofdkantoren ook de kans op vervolginvesteringen in Nederland bijvoorbeeld op gebied van onderzoek en ontwikkeling. Zowel de afschaffing van de dividendbelasting als de lagere lasten op arbeid zijn onderdeel van een totaalpakket waarmee het algemeen belang naar de mening van het kabinet het beste is gediend.

Vraag 5

Erkent u dat de jarenlange lobby voor de afschaffing van de dividendbelasting door de maatregelen tegen belastingontwijking eindelijk voet aan de grond heeft gekregen?4

Zoals in de toelichting van de Wet bronbelasting 2020 is te lezen zijn de maatregelen die het kabinet neemt om belastingontwijking tegen te gaan niet de reden dat het kabinet voorstelt om de dividendbelasting af te schaffen.

Vraag 6

Waarom betoogt het kabinet sinds jaar en dag dat het volledig meewerkt met het aanpakken van belastingontwijking, terwijl maatregelen om de uitholling van de belastinggrondslag en winstverschuiving (ook wel «base erosion and profit shifting», BEPS, genoemd) tegelijkertijd de doorslaggevende reden geven om de dividendbelasting af te schaffen en de vennootschapsbelasting te verlagen? Kunt u uw antwoord toelichten?

Zie antwoord op vraag 5.

Vraag 7

Erkent u dat meewerken met aanpakken van belastingontwijking en het realiseren van lagere belasting voor multinationals om de «nadelige» effecten te compenseren met elkaar in tegenspraak zijn?

Zoals in de toelichting van de Wet bronbelasting 2020 is te lezen, neemt het kabinet deze maatregelen niet om «nadelige» effecten van het aanpakken van belastingontwijking te compenseren.

Vraag 8

Kunt u deze vragen elk apart beantwoorden voor de presentatie van de Rijksbegroting?

Gezien de samenhang met de op Prinsjesdag te versturen stukken, worden deze vragen gelijktijdig met de presentatie van de Rijksbegroting beantwoord.

Vraag 1

Bent u bekend met het bericht «Britse beleggers zitten niet te wachten op afschaffen dividendbelasting» en met het daarin genoemde artikel van een beleggingsanalist van een Britse vermogensbeheerder in het Financieel Dagblad (FD) van 24 augustus 2018?1

Ja.

Vraag 2

Zijn er buitenlandse beleggers, of organisaties die hen vertegenwoordigen, die hebben verzocht om het afschaffen van de dividendbelasting?

Naar mijn weten zijn er geen buitenlandse beleggers of organisaties die hen vertegenwoordigen die mij of mijn voorgangers hebben verzocht om de dividendbelasting af te schaffen.

Vraag 3

Hoe beoordeelt u de stelling van de directeur van Eumedion, een vereniging van institutionele beleggers, dat het besluit om de dividendbelasting af te schaffen helemaal niet speelt bij buitenlandse beleggers? Deelt u deze observatie? Zo nee, waarom niet?

Zie antwoord op vraag 7.

Vraag 4

Aangezien de kosten voor het afschaffen van de dividendbelasting inmiddels zijn opgelopen tot 2 miljard euro, kunt u een nieuw overzicht geven van de categorieën dividendbelastingbetalers, en daarbij specifiek ingaan op het aandeel buitenlandse particulieren, en het aandeel Britten binnen die groep?

De netto-opbrengst van de dividendbelasting is afkomstig van buitenlandse partijen. Aangezien bij deelnemingsdividenden over het algemeen een inhoudingsvrijstelling geldt, betreft het vrijwel uitsluitend buitenlandse portfoliobeleggers. Een deel van hen kan de ingehouden dividendbelasting verrekenen, een ander deel niet. Wie deze portfolioaandeelhouders zijn is veelal ook voor beursgenoteerde bedrijven onbekend. Een nadere inschatting is dus niet te geven omdat exacte gegevens ontbreken. In mijn brief van 14 november jl.2 heb ik op basis van IMF-data wel een inschatting gegeven in welke landen portfoliobeleggers woonachtig of gevestigd zijn. Een uitsplitsing naar particuliere beleggers is niet te geven. Overigens is met de afschaffing van de dividendbelasting een budgettair belang gemoeid van € 1,9 miljard.

Vraag 5

Welk percentage van de aandelen in Shell en Unilever wordt gehouden door Britse particulieren? In hoeverre is deze groep doorslaggevend bij de beslissing om hoofdkantoren naar Nederland te verplaatsen dan wel hier te behouden?

Zoals in het antwoord op vraag 4 is aangegeven is niet inzichtelijk te maken wie de portfolioaandeelhouders van beursgenoteerde ondernemingen zijn. Het is wel aannemelijk dat het aandeel Britse particuliere aandeelhouders in Shell en Unilever relatief groot zal zijn, vanwege de historische verbondenheid van beide bedrijven met Groot-Brittannië. Een deel van deze groep kan bij bezit van Nederlandse aandelen de Nederlandse dividendbelasting niet verrekenen. Zoals ik overigens heb aangegeven in mijn eerdergenoemde brief van 14 november jl. en in de memorie van toelichting bij de Wet bronbelasting 2020 is dit echter niet de enige groep beleggers die de Nederlandse dividendbelasting niet kan verrekenen. Daarnaast ligt het in de rede dat er nog de groep beleggers is die vanwege de dividendbelasting Nederlandse aandelen juist mijden.

Vraag 6

Kunt u uiteenzetten welke belasting Britse particulieren betalen in het Verenigd Koninkrijk bij aan- en verkoop van aandelen in een Nederlandse beursgenoteerde onderneming en bij dividenduitkeringen door deze ondernemingen? Kunt u tevens uiteenzetten wat een particulier bij deze gebeurtenissen betaalt als hij in Nederland woont?

In principe betalen Britse particulieren inkomstenbelasting over dividenden en vermogenswinstbelasting (Capital Gains Tax) over de winst bij verkoop van aandelen. De vrijstellingen zijn dermate hoog dat particuliere beleggers in veel gevallen geen belasting betalen over het dividendinkomen.3 Als dat het geval is is de dividendbelasting die de Nederlandse beursgenoteerde onderneming inhoudt niet verrekenbaar. Op basis van het belastingverdrag van Nederland met het Verenigd Koninkrijk wordt het tarief van de dividendbelasting teruggebracht naar 10%.
In Nederland wordt een particulier – indien hij een belang heeft van minder dan 5% – belast in box 3 van de inkomstenbelasting. In box 3 wordt het inkomen uit sparen en beleggen, zoals dividend en vermogenswinsten, forfaitair bepaald. In Nederland worden dus niet de daadwerkelijk gerealiseerde vermogensinkomsten en -winsten belast. In Nederland is het rendement over een gedeelte van het vermogen (het heffingsvrije vermogen) vrijgesteld. In binnenlandse situaties is de dividendbelasting een voorheffing en te verrekenen met de verschuldigde inkomstenbelasting over inkomen uit box 3.

Vraag 7

Kloppen de in het FD genoemde percentages ten aanzien van het extra rendement (volgens de auterur van het artikel slechts 1 tot 3 basispunten) dat deze beleggers zouden maken vanwege de voorgenomen afschaffing? Bent u het met de auteur van dat artikel en met de directeur van Eumedion eens dat dit geen wezenlijke overweging vormt voor buitenlandse beleggers?

Een eenduidige inschatting van het effect van de dividendbelasting op het rendement is niet mogelijk. De auteur van het betreffende artikel in het FD gaat voor de berekening van het effect op het rendement van één tot drie basispunten uit van beleggers die een Europese of een wereldwijde index volgen, en slaat daarbij de Nederlandse dividendbelasting om over de totale portefeuille. Deze vergelijking gaat dan ook alleen op voor beleggers die beleggen in een dergelijke beleggingsindex. Daarnaast zijn er ook beleggers die kiezen voor andere vormen van beleggingen, zoals actief vermogensbeheer waarbij met gebruik van marktkennis getracht wordt het rendement te optimaliseren. Hierbij zal een belegger die de Nederlandse dividendbelasting niet kan verrekenen en voor de keuze staat om wel of niet in Nederlandse aandelen te beleggen kijken naar het nettorendement dat hij over de Nederlandse aandelen behaalt. Ter illustratie het volgende rekenvoorbeeld: voor beleggers die de dividendbelasting niet kunnen verrekenen, maar wel beleggen in aandelen met een dividendrendement van 5% heeft de dividendbelasting een effect van 75 basispunten (bij een tarief van 15%),4 dan wel 50 basispunten voor een belegger in het Verenigd Koninkrijk (bij een tarief van 10%). Het feit dat er vele duizenden kostbare en tijdrovende bezwaarprocedures lopen tegen de Nederlandse dividendbelasting onderstreept dat voor veel beleggers de dividendbelasting wel degelijk een belangrijke kostenpost vormt. Overigens heeft de dividendbelasting ook een negatief voor beleggers die wel kunnen verrekenen doordat er sprake is van een tijdsverloop tussen de inhouding van dividendbelasting en de daadwerkelijke verrekening. Dit liquiditeitsnadeel is voor grote Nederlandse institutionele beleggers ook weleens aanleiding geweest te pleiten voor afschaffing van de dividendbelasting.

Vraag 8

Is het waar dat het bedrijfsleven opdraait voor de dekkingsproblemen bij de dividendbelasting? Kunt u bij de miljoenennota expliciet uiteenzetten welk deel van de dekking terechtkomt bij het grootbedrijf en welk deel bij het midden- en kleinbedrijf (MKB)?

In de Miljoenennota 2019 wordt aangegeven dat dekking van de hogere kosten voor afschaffing van de dividendbelasting wordt gedekt door compenserende lastenverzwaring bij het bedrijfsleven. Meer specifiek is (alleen) het hoge vpb-tarief minder verlaagd dan beoogd bij het regeerakkoord, zodat winsten tot € 200.000 niet worden geraakt waardoor het mkb grotendeels wordt ontzien.

Vraag 9

Kunt u daarbij ook expliciet uiteenzetten welk deel van de dekking door Nederlanders worden opgebracht en welk deel in het buitenland neerslaat?

Het lastenkader maakt geen onderscheid naar de categorie buitenland.

Vraag 10

Bent u bereid af te zien van het afschaffen van de dividendbelasting?

Nee. De afschaffing van de dividendbelasting is gericht op het behouden én het aantrekken van hoofdkantoren van internationaal opererende bedrijven. Het vertrek van hoofdkantoren heeft gevolgen voor de mensen die bij deze hoofdkantoren werken en voor de mensen die werken in de hieraan gerelateerde dienstverlenende sector, zoals taxichauffeurs en de medewerkers in hotels. Hoofdkantoren zijn van belang voor de concurrentiekracht van de Nederlandse economie. Het kabinet zet deze stap vanuit de overtuiging dat hiermee het algemene belang het beste is gediend.

Vraag 1

Kunt u uitleggen waarom u de afschaffing van de dividendbelasting bij BNR nieuwsradio een «bizarre» maatregel heeft genoemd?1

De Minister-President doelde erop dat het niet de makkelijkste maatregel is om uit te leggen. Uw Kamer heeft inmiddels als onderdeel van het Belastingplan 2019 het wetsvoorstel «Wet bronbelasting 2020» ontvangen, waarin de maatregel tot afschaffing van de dividendbelasting is opgenomen. In de memorie van toelichting van dit wetsvoorstel wordt de maatregel nader onderbouwd.

Vraag 2

Is het in de geschiedenis van de Nederlandse democratie ooit voorgekomen dat een regering een maatregel heeft doorgevoerd die door de regeringsleider zelf als «bizar» is bestempeld of een soortgelijke kwalificatie heeft gekregen?

Zie antwoord op vraag 1.

Vraag 3

Kunt u uw uitspraak toelichten op welke manier het afschaffen van de dividendbelasting bescherming biedt voor Nederlandse bedrijven tegen vijandige overnames?2

Als de afschaffing van de dividendbelasting zorgt voor hogere aandelenkoersen, dan zijn meer middelen vereist om een onderneming over te nemen. Het kan zo zijn dat potentiële overnemende partijen bij de financiering van de overname van hele grote bedrijven tegen barrières aanlopen bij de financiering daarvan. De overnamekans kan zo afnemen.
Als aandelen in een Nederlandse onderneming minder waard zijn door de dividendbelasting, zorgt het afschaffen van de dividendbelasting er eveneens voor dat niet langer een premie verdiend kan worden met het opkopen en van de beurs halen van die Nederlandse onderneming. De huidige portfolioaandeelhouders betalen dividendbelasting (voor zover zij in het buitenland gevestigd zijn en niet kunnen verrekenen). De kopende partij zal echter waarschijnlijk een dusdanig groot belang verkrijgen, dat deze geen dividendbelasting verschuldigd is.3 Hierdoor kan de Nederlandse onderneming meer waard zijn voor de koper dan voor een deel van de huidige portfolioaandeelhouders.4 Afschaffing van de dividendbelasting voorkomt dat en kan zo de kans op overnames van beursgenoteerde bedrijven vanuit deze motieven verkleinen.
De huidige lage rente maakt dat een overname financieren met vreemd vermogen goedkoper is. Dat zou voor meer overnames kunnen zorgen. Overigens gaan lage rentestanden in de regel gepaard met hogere beurskoersen.

Vraag 4

Is het waar dat u de dividendbelasting mede af wil schaffen, omdat de rentestand momenteel laag is?3

Zie antwoord op vraag 3.

Vraag 5

Kunt u aangeven waarom u denkt dat deze lage rentestand een groter overnamerisico oplevert voor Nederlandse bedrijven dan voor niet-Nederlandse bedrijven?

Een algemeen onderscheid tussen Nederlandse en niet-Nederlandse bedrijven ligt in dit geval niet direct voor de hand. Wel kan, zoals hiervoor is beschreven, onderscheid worden gemaakt tussen een in Nederland gevestigd bedrijf en een bedrijf dat is gevestigd in een land zonder dividendbelasting.

Vraag 6

Verwacht u dat de rentestand voor een jarenlange periode laag zal blijven, aangezien het afschaffen van de dividendbelasting een permanente maatregel is?

Het kabinet heeft geen visie op de renteontwikkeling.

Vraag 7

Is het mogelijk de dividendbelasting weer opnieuw in te voeren op het moment dat de rente hoger is?

De lage rentestand is voor het kabinet geen doorslaggevende reden om de dividendbelasting af te schaffen. Daarom zal dit kabinet de dividendbelasting ook niet opnieuw invoeren op het moment dat de rente hoger is.

Vraag 8

Is het waar dat u naar aanleiding van de maatregelen van de toenmalige Minister van Economische Zaken, de heer Kamp4, in respons op de vijandelijke biedingen op Akzo en Unilever door zowel buitenlandse beleggers5 als bestuurders van enkele grote Nederlandse multinationals, gewezen bent op het gevaar dat aandelen van Nederlandse beursgenoteerde ondernemingen door deze maatregelen structureel ondergewaardeerd zouden kunnen worden in vergelijking met buitenlandse concurrenten?

Na het versturen van de betreffende kamerbrief (Kamerstukken II 29 826, nr. 70) hebben er gesprekken met een dertigtal stakeholders over de maatregelen uit de brief plaatsgevonden. Hierbij is ook gesproken met (vertegenwoordigers van) buitenlandse beleggers. Een weergave van de gesprekken is opgenomen in de brief die de Minister van Economische Zaken en Klimaat 29 maart 2018 aan uw Kamer heeft toegezonden (Kamerstukken II 29 826, nr. 97). Zoals in die brief geschetst, is de exacte vormgeving voor veel stakeholders cruciaal voor hun beoordeling van de proportionaliteit en effectiviteit. De argumentatie voor het afschaffen van de dividendbelasting kunt u vinden in de memorie van toelichting bij het wetsvoorstel «Wet bronbelasting 2020» dat u inmiddels heeft ontvangen.

Vraag 9

Is het waar dat het afschaffen van de dividendbelasting een maatregel is die bedoeld is om de negatieve waarderingseffecten van deze maatregelen van Minister Kamp weer op te heffen?

Nee.

Vraag 1

Bent u bekend met de berichten «Vicepremier De Jonge: Blok kan «tuurlijk» door?»»1 en «Vroeger stond ik op de brug»?2

Ja.

Vraag 2

Wat vindt u van de uitspraak van vicepremier De Jonge dat de zaak niet groter moet worden gemaakt dan hij is, dit ook in het licht van de reacties op de uitspraken van de Minister van Buitenlandse Zaken over Nederland en in het buitenland?

Minister Blok heeft, in antwoord op schriftelijke vragen over zijn uitspraken van 10 juli jl. (Aanhangsel Handelingen, vergaderjaar 2017–2018, nr. 2921), geschreven dat zijn inbreng tijdens de besloten bijeenkomst Touch Dutch Base er deels op gericht was te prikkelen en dat hij – om dat doel te bereiken – de scherpte van de discussie heeft opgezocht en illustraties en bewoordingen heeft gebruikt die niet alleen ongelukkig maar ook onzorgvuldig zijn. De Minister heeft erkend dat hij dat niet had moeten doen, zeker niet in zijn rol als Minister van Buitenlandse Zaken, en gemeld daar spijt van te hebben en de betreffende woorden terug te nemen. Tevens heeft Minister Blok contact gezocht met landen die zich gekwetst (hadden kunnen) voelen door de uitspraken. Het kabinet acht dit verstandig.

Vraag 3

Deelt u de mening dat het oordeel over het aanblijven van een bewindspersoon een zaak van de Kamer is? Zo ja, wat vindt u dan van de uitspraken van vicepremier De Jonge dat Minister Buitenlandse Zaken «tuurlijk» door kan?

Over de uitspraken van Minister Blok volgt nog een debat in de Tweede Kamer. De Kamer gaat over hetgeen daarin aan de orde zal worden gesteld.

Vraag 4

Deelt u de mening van vicepremier Ollongren dat de uitspraken van de Minister van Buitenlandse Zaken «een zomerdingetje» zijn? Zo ja, waarom? Zo nee, waarom niet?

Zie het antwoord op vraag 2.

Vraag 5

Staan u en uw gehele kabinet achter de excuses die de Minister van Buitenlandse Zaken heeft gemaakt voor zijn uitspraken of is dit slechts voor de bühne, dit ook in het licht van de uitspraken van twee vicepremiers?

Het kabinet staat achter de antwoorden van Minister Blok op schriftelijke vragen naar aanleiding van zijn uitspraken. Zie verder ook het antwoord op vraag 2.

Vraag 6

Kunt u deze vragen beantwoorden voordat het debat in de Kamer plaatsvindt over de uitspraken van de Minister van Buitenlandse Zaken?

Ja.

Vraag 1

Herinnert u zich dat u op 22 maart 2018 aan de Kamer schreef dat in het relatief stabiele zuiden van Syrië het steunprogramma aan de rebellen wordt voortgezet?1

Ja.

Vraag 2

Herinnert u zich dat u op 11 juli 2018 aan de Kamer het volgende berichtte: «Eind maart 2018 waren alle leveringen in Zuid-Syrië reeds afgerond, op één levering na die is aangehouden (het gaat om een veldhospitaal). Voor het veldhospitaal wordt een passende bestemming gezocht. Met het stopzetten van het NLA programma in Noord-Syrië, zoals vermeld in de Kamerbrief van 14 maart jl. (zie antwoord op vraag 8), is daarmee het gehele NLA-programma in Syrië beëindigd»?2

Ja.

Vraag 3

Wanneer is het besluit genomen om het Non-Lethal Assiatance (NLA)-programma in Zuid-Syrië te beëindigen en waarom is de Kamer daarover niet geïnformeerd?

Nederland werkte in Zuid-Syrië met een internationale partner aan het tegengaan van extremistische invloeden aan de Syrische zuidgrens en het verzorgen van een rudimentaire vorm van grensbewaking, onder andere om smokkel tegen te gaan. Het programma is inmiddels beëindigd.
Toen op 22 maart jl. de door u genoemde brief aan de Kamer werd gestuurd was er in het zuiden van Syrië nog sprake van relatieve rust, waaronder een relatief stabiele de-escalatiezone. Dit was eveneens het geval op 11 mei jl., toen aanvullende vragen over het programma zijn beantwoord.
Dit voorjaar leek voortzetting van het programma onder de toen geldende, relatief stabiele omstandigheden nog een mogelijkheid. Voorzetting was niet alleen van belang om grensbewaking mogelijk te maken, het vergrote ook de kans om in het Zuiden tot een onderhandelde oplossing te komen waarbij de gematigde oppositie in het grensgebied een rol zou spelen.
Ten tijde van uw Kamervragen in juli jl. was de optie van een onderhandelde oplossing echter van tafel en het regime-offensief een feit, en was daarmee een nieuw project definitief uitgesloten. De genoemde levering die eind maart plaatsvond was daarmee de facto de laatste levering en het einde van NLA in het Zuiden. De levering van een veldhospitaal, dat klaarstond aan de Jordaanse grens, heeft niet plaatsgevonden. Voor het veldhospitaal wordt nog een nieuwe bestemming gezocht.

Vraag 4

Wat was de aanleiding om het NLA-programma in Zuid-Syrië te beëindigen?

Zie antwoord vraag 3.

Vraag 5

Wie heeft de externe evaluatie van het NLA-programma in het tijdvak november 2016–januari 2017 uitgevoerd?

Zoals vermeld in de antwoorden op eerdere Kamervragen heeft de organisatie die de evaluatie heeft uitgevoerd expliciet verzocht om niet publiek bekend te worden gemaakt in verband met veiligheid van de medewerkers. Het kabinet zal het rapport voorafgaand aan het debat over het NLA-programma ter vertrouwelijke inzage aan de Kamer sturen. Zie ook het antwoord op vragen 11 t/m 13.

Vraag 6

Was de organisatie die de externe evaluatie uitvoerde onderdeel van de Rijksdienst?

Nee.

Vraag 7

Hadden alle personen die de externe evaluatie uitvoerden toestemming en «clearance» van de diensten om staatsgeheime documenten in te zien?

Omgang met staatsgeheime informatie is geregeld in het Besluit Voorschrift Informatiebeveiliging Rijksdienst Bijzondere Informatie (VIR-BI). Hierin staat omschreven dat personen die niet frequent te maken hebben met staatsgeheim materiaal minimaal een geheimhoudingsverklaring hebben ondertekend.

Vraag 8

Hadden de personen die de evaluatie uitvoerden de beschikking over de overdrachtsbewijzen?

Ja.

Vraag 9

Op welk moment zijn de overdrachtsbewijzen van NLA aan de Syrische rebellen voor het eerst aangemerkt als staatgeheim en welke kwalificatie hebben zij op dit moment?

Vanaf het begin van het programma in 2015 is informatie waaruit de identiteiten en locaties van NLA-ontvangers kunnen worden afgeleid aangemerkt als staatsgeheim. Ondanks dat het NLA-programma ten einde is gekomen, acht het kabinet het noodzakelijk om aan deze kwalificatie vast te houden. Veel van de groepen, partners en uitvoerders bevinden zich nog in Syrië of de regio. Openbare informatie of aanwijzingen dat bepaalde groepen of uitvoerders Westerse steun hebben ontvangen maakt hen en hun families potentieel een belangrijker doelwit voor extremistische groepen, het Assad-regime en/of hun bondgenoten. Dat risico wil het kabinet niet nemen. Waar individuen of groepen zelf melden steun ontvangen te hebben van Nederland zijn die uitspraken voor hun rekening, inclusief de mogelijke consequenties.

Vraag 10

Wie heeft de overdrachtsbewijzen aangemerkt als staatsgeheim?

Informatie waaruit de identiteiten en locaties van NLA-ontvangers kunnen worden afgeleid is aangemerkt als staatsgeheim, in verband met veiligheid van de groepen en betrokken individuen. In overdrachtsbewijzen worden zowel identiteiten als locaties vermeld.

Vraag 11

Kunt u de overdrachtsbewijzen ter inzage leggen bij de Kamer?

De algemene bevindingen van het externe onderzoek werden met u gedeeld in de beantwoording van uw Kamervragen op 3 juli jl. (kenmerk 2018Z12170). Het rapport zelf gaat specifiek in op de gesteunde groepen en uitvoerders en raakt daarmee aan de vertrouwelijke aspecten van het programma. Voorafgaand aan het debat over het NLA-programma zal kabinet het volledige onderzoeksrapport op vertrouwelijk basis aan uw Kamer sturen. Ook zullen overdrachtsbewijzen ter vertrouwelijke inzage aangeboden worden.
Daarnaast heeft uw Kamer op 7 september jl. een IOB-rapport ontvangen waarin onder andere de monitoringsmechanismen van het NLA-programma onderzocht zijn. Verder doet de Auditdienst Rijk onderzoek of de betalingen in het kader van het NLA-programma hebben plaatsgevonden conform de daarvoor geldende richtlijnen binnen het Ministerie van Buitenlandse Zaken. Daarover zal uw Kamer eveneens geïnformeerd worden.

Vraag 12

Kunt u de stukken van het onderzoek (inclusief de conclusies) die geen staatsgeheimen bevatten, openbaar maken?

Zie antwoord vraag 11.

Vraag 13

Kunt u de volledige stukken van het onderzoek aan de Kamer doen toekomen?

Zie antwoord vraag 11.

Vraag 14

Welke doorlopende monitoring is uitgevoerd door het ministerie en kunt u die aan de Kamer doen toekomen?

Gezien de specifieke risico’s bij NLA is er sprake geweest van uitvoerige monitoring. Naast reguliere contractuele verplichtingen leverden uitvoerende organisaties maandelijkse rapportages aan en werd er vanuit het Syrië-team in Istanboel zicht gehouden op activiteiten om incidenten te detecteren dan wel bij te sturen. Het betreft hier doorlopend contact met partners, groepen en andere landen en het verzamelen van informatie van verschillende partijen. Zie ook het antwoord op vragen 20 en 21.

Vraag 15

Wat is de onderzoeksvraag van de onafhankelijke evaluatiedienst van het Ministerie van Buitenlandse Zaken (IOB), die een onderzoek doet naar de monitoring van de Nederlandse programma’s in Syrië waaronder NLA?

De IOB heeft onderzoek gedaan naar een drietal stabilisatieprogramma’s in Syrië, waaronder het NLA-programma. Er is bekeken in hoeverre de monitoringssystemen waarborging bieden om onregelmatigheden in de uitvoer van de projecten te detecteren. Daarbij is gekeken naar de manieren waarop zaken als misbruik, verduistering en invloed van ongewenste groepen gesignaleerd worden. Voor de precieze onderzoeksvraag van de IOB verwijs ik u naar het rapport dat uw Kamer op 7 september jl. heeft ontvangen. Voor het NLA-programma constateerde de IOB dat de monitoring adequaat was.
Over de internationaalrechtelijke aspecten van het NLA-programma is bij aanvang van het programma intern volkenrechtelijk advies ingewonnen. Naast reguliere rapportages van de uitvoerders is extern onderzoek gedaan of de goederen bij de juiste groepen terecht kwamen (zie ook het antwoord op vragen 11 t/m 13). In aanvulling daarop, en om te monitoren in hoeverre groepen zich hielden aan de door Nederland gestelde criteria, stonden medewerkers van het Syrië-team in Istanboel frequent in contact met internationale partners, de groepen en de uitvoerders.

Vraag 16

Wordt in dat onderzoek ook meegenomen of a) wapens in de handen van jihadisten terecht gekomen zijn, b) Nederland binnen het internationaal recht gehandeld heeft en c) de 22 groepen die Nederland uitgerust heeft, zich schuldig gemaakt hebben aan oorlogsmisdaden of andere misdaden?

Zie antwoord vraag 15.

Vraag 17

Heeft de Nederlandse regering op enig moment geloofwaardige indicaties gehad dat zaken die geleverd zijn aan strijdende groepen in Syrië in handen gekomen zijn van extremisten?

Ja. In de herfst van 2015 is een aantal Nederlandse voedselpakketten na een
overval geconfisqueerd door Jabhat Al-Nusra. De Kamer is hierover geïnformeerd (Kamerstuk 27 925 d.d. 15 februari 2016). Na dit voorval zijn mitigerende maatregelen genomen zoals aanpassing van de leveringsroute en geïntensifieerde screening. In het voorjaar van 2017 is een mobiele bakkerij tijdelijk in handen geweest van Hayat Tahrir al-Sham. Deze is na bemiddeling weer vrijgegeven. Zoals ook bleek uit het voorgenoemde IOB-onderzoek is het uitvoeren en monitoren van projecten in crisisgebieden niet eenvoudig. In een complexe en fluïde situatie als in Syrië kunnen risico’s niet worden uitgesloten, ook niet dat goederen in verkeerde handen vallen.

Vraag 18

Wanneer heeft de Auditdienst Rijk (ADR) opdracht gekregen om onderzoek te doen naar het NLA-programma van Nederland in Syrië?

19 juli 2018.

Vraag 19

Wat is de onderzoeksvraag van de ADR?

De ADR is gevraagd te onderzoeken of de betalingen in het kader van het NLA-programma hebben plaatsgevonden conform de daarvoor geldende richtlijnen van het Ministerie van Buitenlandse Zaken. Concreet betekent dit dat de ADR nagaat of er gehandeld is conform de richtlijnen in het Handboek Bedrijfsvoering Buitenlandse Zaken (HBBZ). Zo kijkt de ADR of (voorschot)betalingen aan de contractpartners rechtmatig waren en of de interne procedures rondom het projectbeheer goed zijn gevolgd. De ADR let daarbij op de aanwezigheid van de onderhavige stukken zoals overdrachtsbewijzen, maar voert geen inhoudelijke controle uit op deze documenten. Fysieke controle in Syrië zelf is voor de ADR onmogelijk gezien de veiligheidssituatie.

Vraag 20

Waarom heeft de regering nu al vier onderzoeken (of monitoring) naar haar eigen handelen opgestart over het uitrusten van de Syrische oppositie tijdens de Syrische oorlog en bij geen van de onderzoeken de Kamer de mogelijkheid geboden input te leveren over de vraagstelling?

Het kabinet heeft de Kamer sinds aanvang van het non lethal assistance-programma in 2015 geïnformeerd over de Nederlandse steun aan gematigde gewapende oppositie. Dat het kabinet uit veiligheidsoverwegingen geen gedetailleerde informatie kon geven over het NLA-programma, is eveneens met de Kamer gedeeld. Deze situatie is niet veranderd nu het NLA-programma beëindigd is.
Het kabinet was zich bewust van de risico’s van programmering in Syrië en heeft daarom buiten intensieve interne monitoring, andere partijen ook gevraagd onderzoek te doen.
Het externe onderzoek heeft gekeken of de geleverde goederen bij de juiste groepen aankwamen, de groepen de juiste ondersteuning ontvingen, en of het monitoring en evaluatiesysteem voldoende functioneerde. De IOB is gevraagd onderzoek te doen naar de monitoring van de drie grootste stabilisatieprogramma’s in Syrië. De Auditdienst Rijk zal het programma op verzoek van het kabinet financieel doorlichten. Het IOB-rapport is op 7 september jl. aan uw Kamer gestuurd en de externe evaluatie zal ter vertrouwelijke inzage toegezonden worden. Ook zal de Kamer geïnformeerd worden over de nog te verschijnen ADR-bevindingen.
Gelet op het vertrouwelijke karakter van delen van het programma wil het kabinet in overleg met uw Kamer bekijken welke modaliteiten gevonden kunnen worden om de overige informatie te geven die uw Kamer wenst. Dat betreft ook informatie over de gesteunde groepen. Het uitgangspunt is dat de beschikbare informatie openbaar wordt gemaakt waar dat kan en vertrouwelijk gewisseld wordt waar nodig.

Vraag 21

Welk onderzoek zou de Kamer zelf kunnen opstarten naar het leveren van voertuigen, uitrusting en andere zaken door de Nederlandse regering aan de Syrische rebellen, nu de regering de stukken geheim houdt en vooral zelf geheime en vertrouwelijke onderzoeken laat uitvoeren?

Zie antwoord vraag 20.

Vraag 22

Staat een van de 23 groeperingen waaraan uitrusting geleverd is op een internationale terroristenlijst of heeft een van de groeperingen daar enig moment op gestaan?

Er zijn 22 groepen gesteund. Geen van deze groepen heeft op enig moment op een internationale terroristenlijst gestaan.

Vraag 23

Zijn de personen met een Nederlandse nationaliteit die hebben gevochten voor een van de 23 groeperingen die door Nederland zijn uitgerust, strafbaar?

Mochten personen met de Nederlandse nationaliteit betrokken zijn geweest bij deze groepen in het jihadistisch strijdgebied in Syrië of Noord-Irak, dan is het aan het Openbaar Ministerie en uiteindelijk de rechter om te bepalen of en welke strafbare feiten zij daar hebben gepleegd.

Vraag 24

Kunt u vraag 32 van de feitelijke vragen van de vaste Commissie voor Defensie over het jaarverslag van de Militaire Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (MIVD) 2017 precies en afzonderlijk beantwoorden, aangezien dat in de beantwoording niet is gedaan (de vraag luidt: «Zijn er aanwijzingen voor directe dan wel indirecte steun van Turkije aan ISIS, Tahrir al-Sham of andere jihadistische organisaties in Syrië? Zo ja, welke? Zo nee, bent u bereid tot onderzoek?»)?3

Turkije is een belangrijke partner in de strijd tegen ISIS, waaronder als lid van de anti-ISIS coalitie en het Global Counterterrorism Forum. Turkije heeft zelf geleden onder terreur van ISIS, denk hierbij aan de aanslagen met vele doden en gewonden. Het kan niet worden uitgesloten, mede vanwege het diffuse beeld aan de Turkse grens en de diverse strijdgroepen die daar actief zijn, dat vanuit Turks grondgebied steun wordt verleend aan verschillende organisaties en daaraan gelieerde individuen. Turkije levert versterkte inspanningen door op te treden tegen aanwezige IS-kopstukken in Turkije en door de grens met Syrië strenger te controleren. Dit zal onderwerp van gesprek blijven tussen Turkije en Nederland.

Vraag 25

Is er op enig moment intern of extern advies gevraagd en/of gekregen over de leveranties aan gewapende groepen in Syrië? Kunt u aangeven welke adviezen er zijn en die aan de Kamer doen toekomen?

In december 2014 vond er een zogenoemde fact finding-missie plaats waarin de wenselijkheid, mogelijkheid en randvoorwaarden in kaart zijn gebracht. Daarbij is ook intern volkenrechtelijk advies ingewonnen. Uw kamer is per brief geïnformeerd over de uitkomsten van deze missie (brief van 7 april 2015, Kamerstuk 27 925, nr. 534.). De extern volkenrechtelijk adviseur (EVA) bracht op 17 juni 2013 op eigen initiatief advies uit over «Wapenleveranties Syrië». In dit advies geeft de EVA in bredere zin zijn volkenrechtelijke visie op steun aan de Syrische oppositie, waaronder in relatie tot het non-interventie beginsel. De zienswijze van de EVA op dit punt was bekend bij het ministerie.

Vraag 26

Welke andere leveranties zijn er gedaan door Nederland, vanuit Nederland of via Nederland aan gewapende groepen in Syrië? (Inclusief geld, uitrusting, wapens) Kunt u een precies overzicht geven van de goederen die door, uit of via Nederland naar strijdende groepen gegaan zijn en daarvan een lijst aan de Kamer doen toekomen?

Een overzicht met NLA-uitgaven is met uw Kamer per brief gedeeld op 17 mei jl, toen de laatste leveringen reeds waren gedaan. In aanloop naar het debat over het NLA-programma zal uw Kamer op vertrouwelijke basis een overzicht ontvangen waarin de leveringen en de groepen uitgesplitst worden.

Vraag 27

Kunt u deze vragen een voor een en binnen drie weken beantwoorden?

De vragen zijn zo snel mogelijk beantwoord.

Vraag 1

Kent u het bericht «Duitse regering gaat «officieel» vegetarisch eten?1

Ja.

Vraag 2

Deelt u de mening van de Duitse regering dat de productie van voedsel een belangrijke rol speelt in de uitstoot van broeikasgassen en het ontstaan van klimaatverandering? Zo nee, waarom niet?

Ja, de productie van voedsel kan inderdaad gepaard gaan met emissies van broeikasgassen en daarmee bijdragen aan klimaatverandering.

Vraag 3

Deelt u de mening van de Duitse regering dat de overheid een voorbeeldfunctie heeft in gedragsveranderingen die beleidsmatig wenselijk worden geacht? Zo nee, waarom niet?

De overheid heeft een voorbeeldfunctie; o.a. door in de eigen bedrijfsvoering duurzame oplossingen toe te passen. Het kabinet heeft maatschappelijk verantwoord inkopen (MVI), waaronder de catering, als speerpunt benoemd en geeft daarmee inhoud aan haar voorbeeldrol.

Vraag 4

Deelt u de mening dat een klimaatvriendelijk consumptiepatroon bij officiële gelegenheden kan bijdragen aan het bewustzijn van burgers en politici? Zo nee, waarom niet?

Dit kan inderdaad een bijdrage leveren.

Vraag 5

Kent u het concept van gedragseconoom prof. Henriette Prast dat onder de noemer «Carnivoor? geef het door!» klimaatvriendelijk voedsel tot de sociale norm verheft en het bestellen van vlees of vis een vrije keuze laat, maar alleen in afwijking van het standaardmenu?

Ik ken het concept van gedragseconoom prof. Henriette Prast.

Vraag 6

Bent u bereid te onderzoeken of het concept van prof. Prast het uitgangspunt zou kunnen worden bij alle overheidscatering? Zo nee, waarom niet? Zo ja, op welke termijn en wijze?

Hier wordt zowel binnen als buiten het Rijk mee geëxperimenteerd. De suggestie om bij alle overheidscatering geen vlees meer aan te bieden, tenzij daar specifiek om gevraagd wordt, gaat het kabinet te ver.

Vraag 7

Deelt u de mening dat consumentengedrag dat schadelijk is voor het klimaat, actief beïnvloed zou moeten worden van overheidswege? Zo nee, waarom niet?

Samen met private en publieke partijen wordt gewerkt aan verantwoorde consumptie van voedsel, waarbij het terugdringen van negatieve effecten op het klimaat en op onze gezondheid uitgangspunt zijn. Dit is onder andere het geval bij het Nationaal Actieprogramma Groente en Fruit en de projecten van Dutch Cuisine. Tal van acties maken het verschil, het Rijk werkt al met cateraars die volgens het principe van Dutch Cuisine maaltijden serveren. Tijdens de Dutch Agri Foodweek die op 5 oktober start zullen 7 cateraars op meer dan 200 overheidslocaties duurzame maaltijden serveren en de spotlight zetten op circulariteit.

Vraag 8

Deelt u de mening dat overheidsinvloed zich niet slechts zou moeten beperken tot vraagstukken op het terrein van energie, maar zich ook zou moeten uitstrekken tot actieve voorlichting en een actieve voorbeeldfunctie op het gebied van voedsel als grote veroorzaker van de uitstoot van broeikasgassen? Zo nee, waarom niet?

Om consumenten te stimuleren duurzame keuzes te maken biedt het Voedingscentrum wetenschappelijke en onafhankelijke informatie over een meer duurzaam menu. Een voedingspatroon volgens de Schijf van Vijf is hierbij het uitgangspunt, zowel voor gezondheid als duurzaamheid.

Vraag 9

Bent u bereid met de Duitse regering in contact te treden om kennis te nemen van de ervaringen met de nieuwe voedselkeuze? Zo nee, waarom net? Zo ja, op welke termijn en wijze?

De keuze om zo min mogelijk vlees en vis te serveren bij overheidsevenementen is vorig jaar specifiek gemaakt door de Duitse Minister van milieu en geldt derhalve voor evenementen waar zij gastvrouw is, dit is geen algemeen beleid bij andere ministeries. De gehele federale overheid werkt volgens door hen opgestelde duurzaamheidsprincipes die al sinds 2015 van kracht zijn en aangepast zijn in 2017. De Nederlandse overheid heeft eigen vergelijkbare duurzaamheidsprincipes.

Vraag 10

Deelt u de mening dat het getuigt van een verstandige keuze ten aanzien van het klimaatbeleid om de consumptie van dierlijke eiwitten terug te dringen? Zo nee, waarom niet? Zo ja, op welke wijze wilt u hier vorm aan geven?

Ik verwijs u graag naar de kabinetsreactie van 7 september jl. op het Rli-advies «Duurzaam en gezond: samen naar een houdbaar voedselsysteem», waarin het kabinet de analyse van de raad deelt dat de transitie naar een duurzamer en gezonder voedselsysteem urgenter is geworden door de afspraken die zijn gemaakt in het Klimaatakkoord van Parijs. Vandaar dat in het regeerakkoord hier ook met reductiedoelen en ondersteunende maatregelen op wordt ingezet. In 2030 moet 3,5 Mton CO2-equivalenten klimaatwinst zijn behaald door slimmere landbouw en landgebruik.

Vraag 1

Bent u op de hoogte van de «Azerbaijan Laundromat», lege vennootschappen met 2,9 miljard dollar, die gebruikt zijn om onder andere politici om te kopen en ervoor te zorgen dat er positieve stukken, valse verkiezingswaarnemingen en andere zaken kwamen, om dit land dat tot de slechtste ter wereld behoort op gebieden als corruptie en persvrijheid, een beter imago te geven?1

Het kabinet is op de hoogte van de berichtgeving over de zgn. «Azerbaijan Laundromat».

Vraag 2

Heeft u kennisgenomen van het net verschenen rapport van Transparency International «In whose interest, analyzing how corrupt and repressive regimes seek influence and legitimacy through engagement with UK parliamentarians»?2

Het kabinet heeft kennis genomen van het Transparency International rapport «In whose interest, analyzing how corrupt and repressive regimes seek influence and legitimacy through engagement with UK parliamentarians».

Vraag 3

Heeft u kennis genomen van de feiten in dat rapport, zoals:

Zie antwoord vraag 2.

Vraag 4

Herinnert u zich dat mede naar aanleiding van de verklaring van Pieter Omtzigt en Frank Schwabe, die ondertekend werd door 137 parlementsleden, er uiteindelijk een onafhankelijk onderzoek kwam naar corruptie in de parlementaire assemblee van de Raad van Europa?3

Ja.

Vraag 5

Herinnert u zich dat het rapport van de «Independent investigation body on the allegations of corruption within the Parliamentary Assembly» concludeerde: «The second concerned the actual use of money and other corruptive activities as a means of influencing various activities which were directly or indirectly seen as being in favour of Azerbaijan [...] As to the corruptive activities in favour of Azerbaijan, the Investigation Body established that there was a strong suspicion that certain current and former members of PACE had engaged in activity of a corruptive nature»?

Ja.

Vraag 6

Heeft u kennis genomen van het feit dat de Parlementaire Assemblee van de Raad van Europa bezig is met een schoonmaak en ondertussen

Het kabinet is op de hoogte van de maatregelen die de Parlementaire Assemblee van de Raad van Europa heeft getroffen.

Vraag 7

Herinnert u zich dat u zelf klip en klaar was over wie de enige hoofdverdachte was in deze omkopingszaak, toen u schreef: «Het rapport bevat belangrijke aanwijzingen voor betrokkenheid van Azerbeidzjan bij corruptie en andere onethische praktijken?»4

In het schriftelijk overleg (Kamerstuk 21 501-02, nr. 1897), vastgesteld op 18 juli 2018, stelt het kabinet dat «het rapport belangrijke aanwijzingen bevat voor betrokkenheid van Azerbeidzjan bij corruptie en andere onethische praktijken.»

Vraag 8

Bent u ervan op de hoogte dat Azerbaijan net als Nederland gewoon lid is van het comité van ministers van de Raad van Europa en dat dat comité nog geen enkel extern onderzoek gelast heeft of Azerbaijan schuldig is aan die omkoping?

Het is juist dat Azerbeidzjan net als Nederland lid is van het Comité van Ministers van de Raad van Europa en het Comité van Ministers geen extern onderzoek gelast heeft betreffende de aantijgingen van corruptie in de Parlementaire Assemblee van de Raad van Europa.

Vraag 9

Herinnert u zich dat zowel het comité van ministers als de Nederlandse regering de hete aardappel doorschuiven aan GRECO, de Group of Member States Against Corruption, een organisatie binnen de Raad van Europa, gespecialiseerd in corruptiebestrijding?5 6

GRECO heeft aangegeven de aanbevelingen van de onderzoekscommissie te betrekken bij de monitoringsactiviteiten ten aanzien van Azerbeidzjan. GRECO is het orgaan binnen de RvE dat lidstaten monitort op het gebied van corruptie. Het ligt daarom voor de hand dat dit orgaan betrokken wordt bij de opvolging van het rapport. Het Kabinet hecht aan een serieuze opvolging en zal het verdere verloop nauwlettend volgen.

Vraag 10

Bent u ervan op de hoogte dat GRECO prima werk aflevert, maar dat het aanbevelingen doet aan lidstaten en dat het dan aan de regering en instituties van de lidstaten is om opvolging te geven aan de aanbevelingen?

Het kabinet is op de hoogte van de werkwijze van GRECO. In de Raad van Europa ondersteunt de Nederlandse regering het werk van GRECO actief.

Vraag 11

Deelt u de mening dat indien de corruptie van parlementariërs vanaf het hoogste niveau wordt aangestuurd, het erg onaannemelijk is dat zo’n collegiale toetsing enig effect zal hebben?

Het rapport van de «Independent investigation body on the allegations of corruption within the Parliamentary Assembly» heeft reeds de nodige informatie boven tafel gebracht en geleid tot concrete maatregelen binnen de Assemblee zelf. Binnen de Raad van Europa wordt daarnaast ook op andere vlakken opvolging gegeven aan dit rapport. Zo zal GRECO, zoals aangegeven in het antwoord op vraag 9, de aanbevelingen van de onderzoekscommissie betrekken bij haar monitoringsactiviteiten. Ook organiseert Kroatië, dat als voorzitter van het Comité van Ministers een prioriteit heeft gemaakt van de bestrijding van corruptie, in samenwerking met GRECO op 15 en 16 oktober 2018 een conferentie over «Strengthening transparency and responsibility aimed at prevention of corruption». Daarbij komt vrijwel zeker ook de casus Azerbeidzjan ter sprake. Nederland steunt deze inzet van het Kroatische voorzitterschap.
Het kabinet verwelkomt de tot op heden genomen stappen. Dat heeft Nederland ook tot uitdrukking gebracht in een brief aan de Assemblee die werd ingediend door negen gelijkgezinde landen. In deze brief werd onder meer aangegeven dat de Raad van Europa gebonden is om elke vorm van corruptie binnen haar lidstaten tegen te gaan.
Het kabinet onderstreept dat corruptie een serieuze bedreiging vormt voor de kernwaarden van de Raad van Europa.

Vraag 12

Bent u bereid om samen met medestanders in de Raad van Europa te pleiten voor een speciaal onafhankelijk en diepgravend onderzoek naar omkoping door Azerbaijan (en mogelijk andere landen) binnen de Raad van Europa?

Zie antwoord vraag 11.

Vraag 13

Indien u daartoe niet bereid bent, hoe denkt u dan dat de waarheid rondom het omkopen boven tafel komt?

Zie antwoord vraag 11.

Vraag 14

Kunt u aangeven wanneer het rapport over corruptie en in het comité van ministers besproken is en welke besluiten er tot nu toe genomen zijn?

Het rapport van de «Independent investigation body on the allegations of corruption within the Parliamentary Assembly» kwam uit op 22 april 2018. In het Comité van Ministers (CM) heeft op 2 mei 2018 een overleg plaatsgevonden met de toenmalige voorzitter van Assemblee, waarbij ook het rapport genoemd is. Naar aanleiding van de beraadslaging in het CM heeft de toenmalige Deense voorzitter van het CM, Anders Samuelsen, aan de voorzitter van de Assemblee in een brief d.d. 3 mei 2018 onderstreept dat het CM de aanpak van de beschuldigingen van omkoping zorgvuldig zal blijven volgen en waar nodig stappen zal overwegen.
Nederland is bereid om met EU partners in CM verband te onderzoeken welke verdere mogelijkheden er zijn om Azerbeidzjan aan te spreken. Voorts zet Nederland erop in dat het CM de bestrijding van corruptie in PACE ondersteunt, en nauw blijft volgen welke maatregelen er genomen worden.

Vraag 15

Kunt u deze vragen een voor een en binnen de reguliere termijn van drie weken beantwoorden?

Bovenstaande antwoorden zijn binnen de reguliere termijn verzonden.

Vraag 1

Herinnert u zich dat u in de antwoorden op eerdere kamervragen over Roelie Post antwoordde: «In 2012 heeft de Commissie nieuwe Guidelines voor klokkenluiden gepubliceerd (SEC 2012 679 final2) met als doel om de effectieve toepassing van de eigen regels met betrekking tot het melden van misstanden en de bescherming van melders/klokkenluiders te verbeteren en te versterken. Hierin onderschrijft de Europese Commissie het belang van een duidelijke procedure en bescherming voor klokkenluiders. Deze Guidelines benoemen de noodzaak «to ensure that members of staff who report serious wrongdoings or concerns in good faith are afforded the utmost confidentiality and greatest degree of protection against any retaliation as a result of their whistleblowing». De Guidelines noemen verschillende interne en externe kanalen (waaronder de Europese Ombudsman) voor werknemers die vermoedens van misstanden kenbaar willen maken en gaan in op verschillende beschermende maatregelen»?1

Ja.

Vraag 2

Herinnert u zich dat u ook antwoordde: «het kabinet heeft kennisgenomen van de uitzending [van Argos over Roelie Post], het kabinet was niet bekend met alle aspecten die in de uitzending aan de orde kwamen»?

Ja.

Vraag 3

Van welke aspecten in de uitzending was het kabinet nog niet op de hoogte?

De uitzending van ARGOS bevat een gesprek waarin aandacht is voor de ervaringen van mevrouw Post. Ook wordt in de uitzending gesteld dat de Europese Ombudsman de zaak zou hebben behandeld en voorlopig zou hebben geconcludeerd dat de Europese Commissie correct heeft gehandeld

Vraag 4

Hoe beoordeelt u de door mevrouw Post bestreden kinderhandel?

Bij interlandelijke adoptie geldt voor Nederland het uitgangspunt dat de procedure van afstand zorgvuldig dient te geschieden en de mogelijkheden om het kind in eigen land te plaatsen goed moeten zijn onderzocht alvorens interlandelijke adoptie mag worden overwogen.
Aan de hand van de ervaringen die met interlandelijke adoptie zijn opgedaan, is de bemoeienis van de overheid in de controle op de adoptieprocedure in de loop der jaren steeds groter geworden. Mijn ambtsgenoot, de Minister voor Rechtsbescherming, beziet momenteel welke maatregelen op nationaal en internationaal niveau nog extra genomen moeten worden om ervoor te zorgen dat adoptieprocedures zorgvuldig verlopen. Zoals tijdens het Algemeen Overleg Adoptie op 18 januari 2018 is toegezegd, informeert hij uw Kamer daarover voor het einde van dit jaar.

Vraag 5

Bent u op de hoogte van de twee eerste bullets in Guidelines voor klokkenluiden van de commissie die u zelf aanhaalt, waarin staat:

Ja

Vraag 6

Deelt u de mening dat die andere EU-instellingen bijvoorbeeld het Europees parlement, de Raad van de Europese Unie en de Europese ombudsman kunnen zijn?

In de richtsnoeren van de Commissie wordt een onderscheid gemaakt tussen interne en externe kanalen voor het kenbaar maken van serieuze onregelmatigheden. De richtsnoeren voorzien in de mogelijkheid om als laatste middel onder bepaalde omstandigheden een extern kanaal te kiezen voor het klokkenluiden en daarbij de Raad, het parlement, de Rekenkamer, of de Ombudsman te adresseren.

Vraag 7

Heeft de Minister-President op of vlak na 12 februari 2016 een brief van 88 kantjes ontvangen van Roelie Post, gericht aan Marin Schultz (toen voorzitter van het Europees parlement), die begint met «Dear President Schulz, Hereby I address myself to you as whistleblower, with the request for support and protection»?

De Minister-President heeft op 15 februari 2016 kopie ontvangen van een brief die mw. Post aan Dhr. Schulz heeft geadresseerd.

Vraag 8

Heeft u in deze brief gelezen dat deze gericht was in de cc aan «Dutch Presidency: Prime Minister Mr. Mark Rutte»?

Zie het antwoord op vraag 10.

Vraag 9

Erkent u dus dat mevrouw Roelie Post precies de regels voor klokkenluiders volgde in 2016 door een brief te schrijven aan de Minister-President, omdat Nederland toen voorzitter was van de Raad van de Europese Unie?

De richtsnoeren van de Commissie voor klokkenluiders voorzien in de mogelijkheid om onder bepaalde omstandigheden als laatste middel een extern kanaal te kiezen, in dit geval het Europees Parlement. Een kopie is ter kennisgeving gedurende het Nederlands voorzitterschap aan de Minister-President gestuurd. Het is niet aan het kabinet om te beoordelen in hoeverre de richtsnoeren correct gevolgd zijn.

Vraag 10

Heeft u de brief destijds gelezen? Zo ja, wanneer?

Het betreft een afschrift van een brief aan de voorzitter van het Europees Parlement, waarmee het Europees Parlement, conform genoemde richtsnoeren, fungeert als het door mevrouw Post gekozen externe kanaal. Het afschrift van deze brief is daarom ambtelijk aangenomen ter kennisgeving en niet door de Minister-President gelezen.

Vraag 11

Welke acties heeft u ondernomen naar aanleiding van deze brief? Kunt u hierin heel precies zijn op welke data u welke acties ondernomen heeft?

Zie de antwoorden op de vragen 9 en 10.

Vraag 12

Welke acties gaat u nog ondernemen in deze zaak?

Voor medewerkers van de Europese Commissie gelden in principe de procedures uit de verordening voor het statuut van Europese ambtenaren. Het is aan de Commissie om een oplossing te vinden voor een geschil met haar werknemer. Voor het kabinet ligt om deze reden geen bemiddelende rol voor de hand. Specifieke details over het geschil tussen de Commissie en de betreffende medewerker zijn bij het kabinet dan ook niet bekend. Dat laat onverlet dat het kabinet het positief zou vinden indien er naar de inhoud en de geest van geldende regels een voor beide partijen bevredigende oplossing wordt gevonden.
In het geval dat geen oplossing kan worden bereikt, is het Gerecht van het EU Hof van Justitie bevoegd om uitspraken te doen in geschillen tussen de Europese Unie en haar personeelsleden.

Vraag 13

Wilt u deze zaak onder de aandacht brengen van de eerste vicevoorzitter van de commissie Frans Timmermans, die in april nieuwe regels voor klokkenluiders presenteerde met de woorden: «Klokkenluiders moeten niet meer worden bestraft, maar verdienen bescherming»? Wilt u aangeven wat zijn reactie is?

Zie het antwoord op vraag 12.

Vraag 14

Kunt u deze vragen een voor een en binnen twee weken beantwoorden, aangezien Roelie Post nu door de Europese Commissie ontslagen wordt?

Het is helaas niet gelukt om de vragen binnen twee weken te beantwoorden. Wel is de wettelijk vastgestelde beantwoordingstermijn gehanteerd.

Vraag 1

Heeft u kennisgenomen van de volgende uitspraken van Minister Blok: «Noem mij een voorbeeld, van een multi-etnische of multiculturele samenleving, waar de oorspronkelijke bevolking nog woont (...) en waar een vreedzaam samenlevingsverband is. Ik ken het niet», en «Je loopt vrij snel tegen de grenzen van wat een samenleving kan hebben. Vandaar dat ik ook zeg: Ik begrijp de mensen in Amsterdam-West en in de Schilderswijk. Want als je in Benoordenhout woont, is het hartstikke leuk om op zondag naar de Turkse bakker te gaan. Je hebt ook geen last van een aantal bijeffecten. Maar als je er middenin woont, heb je enorm last.» en «Waarschijnlijk zit ergens diep in onze genen dat we een overzichtelijke groep willen hebben om mee te jagen of om een dorpje te onderhouden. En dat we niet goed in staat zijn om een binding aan te gaan met ons onbekende mensen.» en «Ik denk niet dat het gaat lukken om op centraal Europees niveau af te dwingen dat ieder land evenveel vluchtelingen gaat accepteren. Oost-Europeanen gaan er nooit mee akkoord.» en «Stel, we zouden ze helemaal de arm op de rug draaien en ze zeggen ja, dan nog, loop eens over straat in Warschau of in Praag. Daar lopen helemaal geen gekleurde mensen. Die mensen zijn binnen een week weg, worden letterlijk waarschijnlijk in elkaar geslagen. Die hebben daar geen leven.»1

Ja. Ik verwijs u hierbij ook naar mijn brief aan uw Kamer met kenmerk 2018Z14238 van 18 juli jl. (Aanhangsel Handelingen, vergaderjaar 2017–2018, nr. 2849) en de beantwoording van de vragen van het lid Ploumen (PvdA) naar aanleiding van dezelfde berichtgeving.

Vraag 2

Bent u het met deze uitspraken eens en heeft Minister Blok namens het kabinet gesproken?

De uitspraken van de Minister van Buitenlandse Zaken zijn gedaan op 10 juli jl. tijdens een besloten bijeenkomst met Nederlanders die werkzaam zijn bij internationale organisaties. Het doel van de Minister was een open uitwisseling te stimuleren en van de deelnemers hun ervaringen te horen. De inbreng van de Minister tijdens de vraag en antwoord sessie was er deels op gericht te prikkelen. De uitspraken veranderen niets aan het staande kabinetsbeleid.

Vraag 3

Waarom voert u een beleid dat volstrekt haaks staat op de woorden van Minister Blok door multiculturalisme te koesteren in plaats van te bestrijden, door mensen in wijken te laten wonen waar ze enorm last van de bijeffecten van de multiculturele samenleving hebben en iedere dag meer door uw open grenzen, door tegen onze genen in met onbekende mensen een binding aan te moeten gaan en door in te zetten op een Europees immigratiebeleid dat zal falen in plaats van de Nederlandse grenzen te sluiten en na een Nexit ons eigen immigratiebeleid te voeren en door wél te proberen Oost-Europese landen de arm op de rug te draaien, waardoor gekleurde mensen in elkaar zullen worden geslagen?

Zie vraag 2. De uitspraken veranderen niets aan het kabinetsbeleid.

Vraag 4

Bent u bereid naar aanleiding van de uitspraken van Minister Blok het beleid direct aan te passen en om te gooien conform de uitspraken van Minister Blok en de multiculturele samenleving te begraven, de wijken in Nederland van multiculturaliteit te ontdoen, uit de EU te stappen en onze grenzen te sluiten en de Oost-Europese landen niet langer de arm op de rug te draaien? Zo nee, waarom niet?

Nee.

Vraag 5

Wilt u deze vragen nog deze week beantwoorden?

Ja.

Vraag 1

Kent u het bericht «Weisglas maakt einde aan parlementaire BBQ»1

Ja.

Vraag 2

Deelt u de mening dat met de naamswijziging «parlementaire BBQ» naar «Binnenhof BBQ» beoogd is de connectie tussen de lobbyorganisatie van de vleessector en het parlement actief weg te nemen? Zo nee, waarom niet?

Volgens informatie op de voornoemde site (www.binnenhofbbq.nl) vindt de zogenoemde Binnenhof Barbecue plaats op initiatief van een tweetal organisaties uit de vleessector bij het perscentrum Nieuwspoort. Het perscentrum bepaalt zelf aan wie en op welke voorwaarden zij faciliteiten ter beschikking stelt. Het kabinet is hierbij niet betrokken. Voor zover ook de Tweede Kamer hierover zeggenschap heeft, is het uiteraard aan de kamer zelf hierover al dan niet een positie in te nemen.

Vraag 3

Kent u de verwijzing op www.binnenhofbbq.nl die luidt «... het evenement is uitgegroeid tot een vast agendapunt op de laatste vergaderdag van de Tweede Kamer. Bewindslieden, Kamerleden, stakeholders en sectorgenoten sluiten hiermee het politiek-bestuurlijke seizoen informeel en smakelijk af»?

Ja.

Vraag 4

Deelt u de mening dat hiermee de indruk gewekt wordt dat er een verband bestaat tussen regering en parlement enerzijds en de lobbyorganisaties anderzijds? Zo ja, acht u een dergelijk verband wenselijk? Zo nee, hoe verhoudt deze duiding zich met de in 2004 gemaakte afspraken terzake waarin werd vastgelegd dat de activiteit «niets met het parlement te maken zou hebben»?

Zie antwoord vraag 2.

Vraag 5

Acht u het passend dat de drankenindustrie gesponsorde alcoholhoudende dranken serveert in het kader van, of tenminste ten tijde van, de parlementaire vergadering? Zo ja, waarom? Zo nee, bent u bereid een einde te maken aan deze lobbyactiviteit in een gedeelte van het Kamergebouw?

Zie antwoord vraag 2.

Vraag 6

Kent u de omstandigheid dat in 2009 het Algemeen overleg Identificatie en Registratie Schapen en Geiten direct na de lobby-BBQ plaatsvond en dat daarbij ongeagendeerd gesproken werd over de stahoogtes tijdens veetransporten? Deelt u de mening dat gespreksonderwerpen die direct na de lobby-BBQ worden omgezet in beleid het aanzien van de politiek schaden?

Zie antwoord vraag 2.

Vraag 7

Deelt u de mening dat het opzichtig fêteren van politici op de laatste vergaderdag van het parlement, op locaties die sterk aan het parlement gelieerd zijn, onwenselijk is gelet op de onafhankelijkheid van de politiek zoals die in de eed tot uitdrukking komt? Zo nee, waarom niet? Zo ja, bent u bereid in overleg met Nieuwspoort te komen tot een beleid waarin dergelijke lobbyactiviteiten worden uitgesloten?

Zie antwoord vraag 2.

Vraag 8

Deelt u de mening dat iedere schijn van belangenverstrengeling tussen kabinet, parlement en vleesindustrie moet worden vermeden en dat daarom iedere suggestie dat de Staten-Generaal of welke andere daaraan gelieerde politieke entiteit ook de BBQ zouden hebben geïnitieerd, gefaciliteerd of hebben geaccordeerd actief dient te worden bestreden? En dat het dus geen pas geeft zo'n activiteit te laten plaatsvinden op een locatie die bij het brede publiek onlosmakelijk verbonden is wordt met parlement en kabinet?

Zie antwoord vraag 2.

Vraag 9

Deelt u de mening dat, waar het kabinet al in 2004 benoemde dat vlees het meest vervuilende onderdeel van ons voedselpakket is, een lobbyactiviteit voor een dergelijk schadelijk product het aanzien van de politiek kan bezoedelen? Zo nee, waarom niet? Zo ja, op welke termijn en wijze wilt u daar consequenties aan verbinden?

Zie antwoord vraag 2.

Vraag 1

Is het waar dat er op 24 juni 2018, tijdens de ingelaste Europese migratiebijeenkomst, al afspraken zijn gemaakt over de opname van migranten van het schip «Lifeline»?1 Zo ja, wat voor afspraken betreft dit en wat was uw rol bij de totstandkoming hiervan? Heeft u op genoemde datum toegezegd migranten over te nemen of dit te zullen overwegen?

Nee, dat is niet het geval. Tijdens het informele werkoverleg op 24 juni jl. heeft Malta aangekondigd dat het in principe niet bereid was om het schip toe te laten, tenzij andere lidstaten bereid waren om voor deze personen verantwoordelijkheid te nemen. Hierop is door het kabinet in eerste instantie afhoudend gereageerd. Nadat de situatie in de dagen daarna verslechterde en een humanitaire noodsituatie dreigde, heeft het kabinet uiteindelijk, na het ER-debat en nadat ook andere lidstaten hadden aangegeven gehoor te geven aan deze oproep tot solidariteit, besloten als geste verantwoordelijkheid te nemen voor maximaal 20 asielzoekers uit Malta.
Voor een verdere toelichting verwijs ik u kortheidshalve naar de aanbiedingsbrief bij Geannoteerde Agenda voor de informele Raad Justitie en Binnenlandse Zaken van 13 juli a.s. die u is toegegaan bij brief d.d. 2 juli jl.

Vraag 2

Waarom is dit niet door u medegedeeld tijdens het debat over de Europese Top op 26 juni 2018 en klopt het dat u tijdens dat debat juist heeft aangegeven dat bedoelde overname van migranten zeer onverstandig zou zijn?2

Zie antwoord vraag 1.

Vraag 3

Kunt u deze vragen beantwoorden voor dinsdag 3 juli 2018 te 12.00 uur?

Ja.

Vraag 1

Is het waar dat u heeft toegezegd een deel van de migranten van het schip «Lifeline» te gaan opvangen?1 Zo ja, hoeveel migranten betreft dit?

Nederland heeft gehoor gegeven aan een verzoek van Malta en heeft daarom het aanbod gedaan om éénmalig verantwoordelijkheid te nemen voor maximaal 20 asielzoekers uit Malta.

Vraag 2

Hoe haalt u het in uw hoofd om deze gelukszoekers hier op te vangen terwijl duidelijk is dat het (veelal) geen echte vluchtelingen zijn en Nederland hier ook geen enkele verantwoordelijkheid voor heeft?

Voor de overwegingen op grond waarvan en de modaliteiten waaronder deze geste wordt gedaan, verwijs ik u naar de aanbiedingsbrief bij Geannoteerde Agenda voor de informele Raad Justitie en Binnenlandse Zaken van 13 juli a.s. die u is toegegaan bij brief d.d. 2 juli jl.

Vraag 3

Waarom gaat u over tot deze ingrijpende actie zonder goedkeuring van het parlement?

Zie antwoord vraag 2.

Vraag 4

Denkt u de migrantenstroom te beperken met het afgeven van het signaal dat het met behulp van mensensmokkelaars oversteken van de Middellandse zee opvang in Nederland op kan leveren?

Zie antwoord vraag 2.

Vraag 5

Hoe denkt u deze vreemdelingen weer uit Nederland weg te krijgen nadat de asielverzoeken (naar alle waarschijnlijkheid) zijn afgewezen gelet op uw zeer beroerde trackrecord op het gebied van terugkeercijfers?

Zie antwoord vraag 2.

Vraag 6

Bent u bereid om dit krankzinnige besluit terug te draaien en om over te gaan tot een volledige asielstop? Zo nee, waarom niet?

Zie antwoord vraag 2.

Vraag 7

Kunt u deze vragen voor dinsdag 12.00 uur beantwoorden? Zo nee, waarom niet?

Ja.

Vraag 1

Wat is uw reactie op het bericht dat de Verenigde Naties een onmiddellijk einde aan het scheiden van immigrantenkinderen in de Verenigde Staten eist?1

Op 18 juni jl. heeft Zeid Ra’ad Al Hussain, de Hoge Commissaris voor Mensenrechten van de VN (OHCHR), zich uitgesproken over het Amerikaanse beleid ten aanzien van immigranten, en de VS opgeroepen om het beleid waarbij kinderen worden gescheiden van hun ouders per direct te staken. De situatie waarbij kinderen van hun ouders worden gescheiden stemde ook mij tot bezorgdheid.

Vraag 2

Bent u bereid de Amerikaanse ambassadeur hierover op het matje te roepen?

De zorgen die in de Nederlandse samenleving bestaan zijn in een eerder stadium via diplomatieke weg aan de VS overgebracht. Zoals reeds aangegeven in de beantwoording van eerdere vragen over deze kwestie (vragen van lid Ploumen van 7 juni jl. en vragen van leden Sjoerdsma en Voordewind van 20 juni jl.) heeft in de VS een serieus politiek en maatschappelijk debat rond deze kwestie plaatsgevonden. Op 20 juni jl. heeft President Trump een presidentieel decreet getekend waardoor gezinnen met kinderen niet langer gescheiden worden, en voorrang krijgen bij de immigratieprocedure.

Vraag 3

Bent u bereid deze praktijken, waarbij de volwassen immigranten gedetineerd worden en kinderen zonder hun ouders worden vastgezet in enorme opvangcentra, te veroordelen?

Zie antwoord vraag 2.

Vraag 4

Gaat u president Trump vragen deze praktijken te beëindigen, tijdens uw aanstaande bezoek aan de Verenigde Staten?

Zie antwoord vraag 2.

Vraag 1

Heeft u kennisgenomen van het feit dat de Britse islamcriticus, activist en journalist Tommy Robinson, binnen een paar uur is gearresteerd, veroordeeld en gedetineerd, terwijl hij de moed had verslag te doen van een proces van veelal islamitische kinderverkrachters?

Het kabinet heeft kennisgenomen van de arrestatie en veroordeling, zoals ook al gemeld in de beantwoording van uw Kamervragen, Aanhangsel Handelingen, vergaderjaar 2017–2018, nr. 2380)

Vraag 2

Heeft u ook kennisgenomen van vele demonstraties over de hele wereld van London tot Los Angeles en van Tel Aviv tot Sydney om solidariteit te tonen aan Tommy Robinson en tegen zijn arrestatie, veroordeling en detentie te protesteren?

Ja.

Vraag 3

Heeft u er ook kennis van genomen dat Tommy Robinson inmiddels is verplaatst naar een andere gevangenis in het Verenigd Koninkrijk met een aanzienlijke moslimpopulatie waardoor hij gevaar loopt, daar inmiddels ook al bedreigd zou zijn, en dus mogelijk voor zijn leven moet vrezen?

Over de omstandigheden van de detentie van Tommy Robinson zijn het kabinet geen details bekend. Het kabinet acht dit een verantwoordelijkheid van de regering van het Verenigd Koninkrijk en doet hier geen nadere uitspraken over.

Vraag 4

Bent u bereid onmiddellijk contact op te nemen met uw Britse ambtsgenoot Theresa May en haar te vragen op zijn minst de persoonlijke veiligheid van de door velen – wereldwijd – gesteunde Tommy Robinson te garanderen?

Zie antwoord vraag 3.

Vraag 5

Deelt u voorts de mening dat Tommy Robinson zo snel mogelijk moet worden vrijgelaten? Zo ja, wilt u dat dan ook doorgeven aan uw Britse ambtsgenoot?

Dit is een zaak voor de Britse rechter.

Vraag 6

Wilt u deze vragen nog deze week beantwoorden?

Vraag 1

Herinnert u zich dat de Europese Ombudsman op 9 februari 2018 het keiharde oordeel «wanbeheer» uitsprak over twee zaken bij de Raad van de Europese Unie, namelijk:

Ja.

Vraag 2

Herinnert u zich dat de Europees Ombudsman, mevrouw Emily O'Reilly, op 9 februari 2018 drie aanbevelingen deed aan de Raad van de Europese Unie en zeven aanbevelingen om dit wanbeleid te beëindigen?1

Ja. Het kabinet heeft kennisgenomen van drie aanbevelingen en de zes suggesties voor verbetering die de Europese Ombudsman heeft gedaan in haar rapport. Het kabinet heeft op 6 april 2018 gereageerd op deze aanbevelingen en suggesties (kamerstuk 22 112 nr. 2533).

Vraag 3

Bent u ervan op de hoogte dat de Raad van de Europese Unie (waarvan de Nederlandse regering lid is), volgens het verdrag verplicht is om binnen drie maanden een antwoord te sturen aan de Ombudsman (artikel 228, eerste lid, van het EU-werkingsverdrag)?

Formeel vloeit er geen verplichting voor de Raad voort uit artikel 228 VWEU om binnen drie maanden een antwoord om de Europese Ombudsman zijn standpunt mede te delen. Echter, in het kader van loyale samenwerking is een reactie van de Raad binnen de gestelde termijn wenselijk. Om deze reden heeft het raadssecretariaat op 23 april 2018 een brief naar de Europese Ombudsman gestuurd waarin wordt aangekondigd dat – mede gezien de complexe aard van het onderwerp en het belang dat de Raad hecht aan een substantiële discussie over de aanbevelingen – een inhoudelijke reactie van de Raad begin juli te verwachten is. Uw Kamer kan deze brief vinden op de pagina van de link die u bij vraag 2 van deze set Kamervragen in de voetnoot heeft gevoegd.

Vraag 4

Klopt het dus dat de Raad van Europese Unie zich niet aan het verdrag en dus aan formele wetgeving van de Europese Unie (EU) gehouden heeft?

Deze constatering klopt niet. Zoals ik in het antwoord op vraag 3 reeds aangaf, vloeit er formeel geen dergelijke verplichting voort uit artikel 228 VWEU. De Raad heeft op 23 april 2018 een brief naar de Europese Ombudsman gestuurd om deze te laten weten dat gezien de complexiteit van de materie er meer tijd nodig is om de aanbevelingen te bestuderen zodat er een inhoudelijke discussie gevoerd kan worden in Raadsverband.

Vraag 5

Heeft u binnen de Raad van de Europese Unie erop aangedrongen dat de Raad zich wel aan de EU-wetgeving houdt en gewoon binnen drie maanden een antwoord geeft? Zo nee, gaat u dat alsnog doen? Zo ja, welke landen wilden dan geen antwoord sturen?

Met het oog op het beginsel van loyale samenwerking, is Nederland voorstander van een reactie binnen de genoemde termijn van drie maanden. Nederland heeft hier de afgelopen periode bij het Raadssecretariaat en het Voorzitterschap ook op aangedrongen. Gezien de complexiteit van de materie is dit echter niet mogelijk gebleken. Het rapport lijkt echter wel het effect teweeg te brengen dat bij meerdere lidstaten het besef is ontstaan dat er een bredere beleidsdiscussie over transparantie dient te worden gevoerd in Raadskader. Dit beschouwt het kabinet als een positieve ontwikkeling, waar op voortgebouwd moet worden. Zie hiertoe ook het verslag van de Raadswerkgroep Informatie van 26 april dat uw Kamer in het verslag van de Raad Algemene Zaken van 14 mei 2018 is toegegaan.2

Vraag 6

Indien u niet kunt aangeven welke landen verhinderd hebben dat er een antwoord gestuurd wordt, deelt u dan de mening dat we ons in een kafkaëske situatie bevinden, waarin de Europees Ombudsman constateert dat de landen tegen het verdrag in hun eigen posities geheimhouden, documenten geheimhouden en dat wanneer ze daarop aangesproken worden, hun eigen posities geheimhouden en geen antwoord aan de Europees Ombudsman sturen?

Nee. Allereerst is het kabinet van mening dat een verplichting tot het openbaren van de posities van lidstaten uit het Europees recht noch uit de jurisprudentie van het Europese Hof van Justitie voortvloeit. Ten tweede komt er ook geen verplichting uit het Europees recht voort om alle documenten direct en actief toegankelijk te maken voor het publiek. Jurisprudentie en de Eurowobverordening stellen enkel vast dat er een ruimere toegang moet worden verleend aan wetgevingsdocumenten maar ook voor wetgevingsdocumenten zijn er uitzonderingen op grond waarvan niet hoeft te worden geopenbaard (zie o.a. overweging 6, artikel 2(4), artikel 12 Eurowob). Dit neemt niet weg dat het kabinet mogelijkheden ziet om de transparantie in de Raad op dit vlak te verbeteren, zie ook de kabinetsappreciatie van het rapport van de Europese Ombudsman.3 Het kabinet benadrukt dat de Europese Ombudsman nog een inhoudelijke reactie zal ontvangen vanuit de Raad (zie ook het antwoord op vraag4. Het rapport heeft, wat het kabinet betreft, juist geleid tot een positieve benadering van het onderwerp van transparantie in de Raad (zie ook het antwoord op vraag5. Er is immers tijdens de Raadswerkgroep Informatie van 26 april 2018 besloten om een substantiële en technische discussie te voeren over de aanbevelingen die de Europese Ombudsman in haar rapport doet.

Vraag 7

Indien de Raad van de Europese Unie zich niet aan formele EU-wetgeving houdt, zijn de burgers dan wel gehouden zich aan formele EU-wetgeving te houden?

Er is geen sprake van overtreding van formele EU-wetgeving, zoals aangegeven in het antwoord op vraag 3.

Vraag 8

Bent u ervan de hoogte dat de Staten-Generaal, gesteund door 24 parlementen, een vergelijkbare brief gestuurd hebben aan de Raad, de Commissie en de Eurogroep? («Opening up closed doors», bijlage bij Kamerstuk 22 660, nr. 67.

Ja.

Vraag 9

Kunt u aangeven wanneer deze brief en het rapport in welk gremium besproken zijn en wat de posities van de lidstaten waren ten aanzien van de vier aanbevelingen?

Het kabinet heeft de Kamer hierover mondeling en schriftelijk geïnformeerd, onder andere tijdens het Algemeen Overleg van 12 april 2018 en via het verslag van de bespreking van het rapport in de Raadswerkgroep Informatie.6 Om de Kamer tegemoet te komen is er tijdens het Algemeen Overleg aangeboden om een vertrouwelijke briefing te verzorgen ten aanzien van het COSAC-paper en het krachtenveld.

Vraag 10

Kunt u deze vragen één voor één en binnen de reguliere termijn beantwoorden?

Ja.

Vraag 1

Herinnert u zich dat u in de aanloop van het debat over stukken met betrekking tot de dividendbelasting slechts enkele van de documenten, die uit de inventarisatie naar aanleiding van het WOB-verzoek naar boven kwamen, openbaar heeft gemaakt? Wat waren – per document gespecificeerd – de gronden om de overige documenten niet te openbaren?

In mijn brief van 24 april jongstleden en in het debat met uw kamer op 25 april jongstleden ben ik ingegaan op de overwegingen om, in afwijking van de staande praktijk en het WOB-besluit ter zake, een aantal stukken op grond van artikel 68 Gw aan uw Kamer te verstrekken. Ten aanzien van andere stukken was er geen aanleiding af te wijken van de inhoud en motivering van het WOB-besluit (https://www.rijksoverheid.nl/documenten/wob-verzoeken/2018/03/16/besluit-inzake-wob-verzoek-inzake-dividendbelasting). Ik wijs er voor de goede orde op dat dit besluit onder de rechter is.

Vraag 2

Wat is de datering van memo 12 (het zogenaamde «VVD-memo»)?

Vraag 3

Is aan die memo door ambtenaren gewerkt? Klopt wel wat u in het debat stelde, namelijk dit tot de gebruikelijke ondersteuning bij de kabinetsformatie behoort?1 Is dit door een of meer VVD-bewindslieden vaker voorgekomen? Zo ja, op welke terreinen?

Vraag 4

Hoe vaak en op welke wijze hebben de toenmalige oppositiepartijen CDA, D66, ChristenUnie en GroenLinks tijdens de formatie op eenzelfde wijze (onderdelen van) partijmemo’s, stukken of bescheiden laten samenstellen?

Vraag 5

Wie heeft de bedrijven die eerst waren weggelakt in de notitie gezet?

Vraag 6

Op wiens initiatief zijn die namen gelakt?

Vraag 7

Deelt u de opvatting zoals bij RTL Z verwoord dat deze bedrijven geen goede voorbeelden zijn van de veronderstelde noodzaak de dividendbelasting af te schaffen? Hoe kan het dat in memo’s op onterechte gronden bronnen worden aangehaald, was dit tijdens de formatie reeds bekend?

Vraag 8

Herinnert u zich dat u niet op de inhoud van de twee telefonische contacten met de Staatssecretaris van Financiën over het WOB-verzoek wilde ingaan? Had dat te maken met de positie van individuele bedrijven, met de verhoudingen tussen landen of andere redenen?

Ik heb op 25 april jongstleden in uw Kamer gemeld niet nader te kunnen ingaan op de inhoud van de betreffende contacten zonder de belangen van derden te schaden. Dat is thans nog steeds het geval.

Vraag 1

Klopt het dat de Koning geen aandelen bezit van Shell of van andere bedrijven die het predicaat Koninklijk mogen voeren?1

De Koning bezit geen aandelen van bedrijven die het predicaat Koninklijk mogen voeren.

Vraag 2

Klopt het dat de Koninklijke familie in het verleden wel aandelen bezat van Shell? Zo ja, wanneer zijn deze aandelen verkocht?

De omstandigheid dat de Koning geen aandelen bezit van bedrijven die het predicaat Koninklijk mogen voeren is niet van recente datum. Meer in algemene zin geldt ten aanzien van de vermogensrechtelijke handelingen van het Koninklijk Huis dat artikel 41 van de Grondwet van toepassing is. Dit artikel waarborgt de ruimte die de Koning heeft voor de inrichting van zijn Huis. Deze waarborg is van wezenlijk belang voor de eigen invulling die de Koning aan het koningschap geeft. Hieraan is de voorwaarde verbonden van de inachtneming van het openbaar belang door de Koning. Voor het in acht nemen van die voorwaarde bestaat ministeriële verantwoordelijkheid.
In dat kader kan ook worden verwezen naar de voorlichting van de Afdeling advisering van de Raad van State uit 2010 (Kamerstuk 32 791, nr.2. De voorlichting bevat onder meer het volgende:
«Gelet op de recente discussies wijst de Afdeling erop dat voor vermogensrechtelijke gedragingen als uitgangspunt moet worden genomen dat het aanwenden van het privévermogen door de Koning of door de leden van het koninklijk huis, of het nu gaat om een spaarrekening, het beleggen in aandelen of het investeren in onroerend goed, op zichzelf genomen behoort tot de persoonlijke levenssfeer. Het feit dat aspecten van dergelijke investeringen openbaar zijn of kunnen worden, al dan niet op grond van wettelijke bepalingen, doet hieraan op zichzelf niet af. Ook het enkele feit dat het investeringen in het buitenland betreft, betekent op zichzelf nog niet dat het openbaar belang is of wordt geraakt.»

Vraag 3

Klopt het dat de Koning wel aandelen bezit van andere bedrijven, zijnde niet Koninklijk?

Zie antwoord vraag 2.

Vraag 4

Deelt u de opvatting dat helder moet zijn welke financiële belangen het staatshoofd – als vertegenwoordiger van ons land – heeft?

Zie antwoord vraag 2.

Vraag 5

Bent u bereid de financiële transparantie rondom het staatshoofd te vergroten en openbaar te maken in welke bedrijven of sectoren de Koning aandelen heeft?

Zie antwoord vraag 2.

Vraag 1

Herinnert u zich uw antwoorden op de Kamervragen 1457 d.d. 16 maart 2018?

Ja

Vraag 2

Waarom heeft u alleen een algemeen antwoord gegeven en de verschillende specifieke vragen niet beantwoord?

Bij de beantwoording van Kamervragen, streef ik er naar zo efficiënt mogelijk de beschikbare gevraagde informatie te verstrekken en herhalingen te voorkomen. In sommige gevallen brengt dat met zich dat meerdere vragen in één beknopt en samenhangend betoog worden beantwoord.

Vraag 3

Deelt u de mening dat de Kamer eerder geïnformeerd dient te worden over plannen, voorstellen en rapporten dan de media? Zo nee, waarom niet?

Vraag 4

Wat bedoelt u precies met de zin in uw brief van 11 april 2018 aan de Voorzitter van de Tweede Kamer «. dat het uitgangspunt is en blijft dat de Tweede Kamer tijdig wordt geïnformeerd.»?

Vraag 5

Deelt u de analyse dat, wanneer informatie eerder in de media te vinden is dan dat de informatie aan de Kamer wordt gestuurd, dit ervoor zorgt dat politici op berichten in de media reageren en dat hierdoor het debat niet altijd op basis van de feiten wordt gevoerd? Zo nee, waarom niet? Zo ja, vindt u dit wenselijk?

Vraag 6

Staat u nog steeds achter uw uitspraken op eerdere momenten dat de Kamer eerder geïnformeerd moet worden dan de media? Zo ja, wat betekent dit voor uw rol als Minister-President, voorzitter van de ministerraad? Zo nee, waarom niet?

Vraag 7

Welk beleid hanteren ministeries bij het bekendmaken van voorstellen en hoe is geborgd dat de Kamer eerder wordt geïnformeerd dan de media?

Vraag 8

Is het waar dat u in het verleden weleens onderwerpen, die al eerder, door lekken, in de media waren verschenen, niet met uw collega’s heeft willen bespreken?

Ja.

Vraag 9

Hoe vaak heeft u sinds de beëdiging van dit kabinet bewindspersonen aangesproken op het feit dat plannen eerder in de media zijn verschenen dan dat deze plannen aan de Kamer zijn gestuurd?

De bedoelde informatievoorzienig aan Uw Kamer is sinds de beëdiging van dit kabinet tweemaal onderwerp van gesprek geweest in het kabinet.

Vraag 10

Deelt u de mening dat de voorbeelden, die in de bijlage bij de brief van de Kamervoorzitter van 22 maart 2018 zijn vermeld, laten zien dat het er op lijkt dat er bewust voor wordt gekozen om de media eerder te informeren dan de Kamer, zodat de beeldvorming over plannen, voorstellen en rapporten kan worden beïnvloed? Zo nee, waarom niet?

Ik speculeer niet over de voorbeelden in de bijlage bij de brief van de Kamervoorzitter maar zij maakten duidelijk dat het goed was om eerder genoemde leidraad te herbevestigen en onder ieders aandacht te brengen. Ik stel vast dat het met inachtneming van voornoemde werkafspraken goed mogelijk is Uw Kamer en media tijdig te informeren.

Vraag 11

Is er een mediastrategie voor leden van het kabinet? Zo nee, waarom niet? Zo ja, kunt u dit beleid nader toelichten? Wordt er in deze strategie duidelijk uiteengezet op welke wijze en op welk moment de Kamer geïnformeerd dient te worden?

In voornoemde werkafspraken is duidelijk uiteengezet op welke wijze en op welk moment de Kamer dient te worden geïnformeerd.

Vraag 12

Wat is de conclusie van het kabinet nadat u hernieuwd aandacht heeft gevraagd voor het uitgangspunt, dat de Kamer tijdig wordt geïnformeerd en dat de bestaande werkafspraken worden nageleefd?

Vraag 13

Bent u bereid om bovenstaande vragen afzonderlijk van elkaar te beantwoorden? Zo nee, waarom niet?

Zie mijn antwoord op vraag 2.

Vraag 1

Wat is het exacte programma van uw handelsmissie naar China?

Op maandag 9 april had de Minister-President een bilaterale ontmoeting met Acting Chief Executive Cheung in Hongkong, inclusief de officiële opening van het nieuwe Consulaat-Generaal. Diezelfde dag vond tevens een rondetafelgesprek over green finance plaats. De dag werd afgesloten met een diner met de zakengemeenschap in Hongkong.
Op dinsdag 10 april was de Minister-President aanwezig op het Bo’ao Forum in Hainan. Het Bo’ao Forum staat bekend als de Aziatische variant op het World Economic Forum dat jaarlijks in Davos plaatsvindt. Daar gaf Minister-President Rutte een speech, en hij sprak er ook bilateraal met president Xi Jinping en andere regeringsleiders, waaronder bondskanselier Sebastian Kurz van Oostenrijk en premier Lee Hsien Loong van Singapore.
De Minister-President was op woensdag 11 april in Guangzhou. Daar had hij een ontmoeting met Nederlandse ondernemers, bracht hij bedrijfsbezoeken aan Alpha en China Southern Airlines en een beleefdheidsbezoek aan partijsecretaris Li Xi, woonde hij een sessie bij over verantwoord investeren, en sloot hij de dag af met een groot handelsdiner.
Op donderdag 12 april had de Minister-President in Peking een onderhoud met zijn ambtsgenoot Li Keqiang, met aansluitend een banket. Ook sprak hij met de voorzitter van het Nationale Volkscongres, dhr. Li Zhanshu. Daarnaast was hij samen met de Minister voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking aanwezig bij een rondetafelbijeenkomst met CEO’s. Tot slot had de Minister-President een interactieve bijeenkomst met Chinese studenten Nederlands aan de Beijing Foreign Studies University.

Vraag 2

Wat vindt u van de verslechtering van de naleving van mensenrechtenverplichtingen door China sinds de machtsoverdracht naar de huidige president Xi Jinping?

Enerzijds is het indrukwekkend om te zien van hoever China de afgelopen jaren is gekomen. Veel mensen hebben het economisch beter dan voorheen en er is steeds minder sprake van armoede. Tegelijkertijd is het inderdaad zorgelijk dat de mensenrechtensituatie in China op verschillende fronten verslechtert. Er is steeds minder ruimte voor kritische geluiden, de vrijheid van meningsuiting is zowel offline als online sterk ingeperkt, er vindt sterke controle plaats op religies, met name in Tibet en Xinjiang, en het is voor maatschappelijke organisaties steeds moeilijker om hun werk te doen. Dat zijn allemaal zaken waar Nederland en de EU China op aanspreken.

Vraag 3

Heeft u stelling genomen tegen de wetgeving uit januari 2017 die niet-gouvernementele organisaties onder toezicht van de overheid plaatst en waarin garanties tegen willekeurige detentie en bescherming van het recht op privacy, vrije meningsuiting en andere mensenrechten ontbreken? Zo ja, wilt u hiervan melding maken in uw verslag? Zo nee, waarom niet?

Nederland uit zowel bilateraal als in EU- en multilateraal verband zorgen over de inperking van de ruimte voor maatschappelijke organisaties en de situatie van individuele mensenrechtenverdedigers in China. In de gesprekken met het Chinese leiderschap tijdens dit bezoek heeft de Minister-President aangegeven dat Nederland zowel vrijheid van religie en levensovertuiging als de rol van ngo’s wederom op de agenda wil zetten voor de bilaterale mensenrechtendialoog met China, die door China is bevestigd voor juli. Tijdens de bilaterale mensenrechtendialoog zal Nederland zoals altijd tevens aandacht vragen voor individuele gevallen.

Vraag 4

Heeft u aandacht gevraagd voor de zorgwekkende situatie in Tibet en daarbij met name de Tibetaanse politieke gevangenen genoemd?

Zie antwoord vraag 3.

Vraag 5

Heeft u speciale aandacht gevraagd voor de situatie van Jiang Tianyong en gepleitn voor zijn onmiddellijke voorwaardelijke vrijlating waarbij gewaarborgd wordt dat hij niet gemarteld of mishandeld wordt en dat hij regelmatig en onbeperkt toegang krijgt tot medische zorg? Zo ja, wilt u hiervan melding maken in uw verslag? Zo nee, waarom niet?

Zie antwoord vraag 3.

Vraag 6

Heeft u speciale aandacht gevraagd voor de situatie van Tashi Wangchuk en gepleit voor zijn onmiddellijke onvoorwaardelijke vrijlating tenzij hij formeel wordt aangeklaagd voor een internationaal erkende misdaad, voor onbeperkte en onmiddellijke toegang tot zijn familie en een advocaat van zijn keuze en garanties dat hij niet wordt gemarteld of mishandeld? Zo ja, wilt u hiervan melding maken in uw verslag? Zo nee, waarom niet?

Zie antwoord vraag 3.

Vraag 7

Heeft u ervoor gepleit dat heel China, inclusief Tibet, vrij toegankelijk wordt voor buitenlandse bezoekers?

Zie antwoord vraag 3.