Vraag 1

Klopt het dat het verduurzamen van sportcomplexen een van de maatregelen is die de partijen van het Energieakkoord eind 2015, begin 2016 zijn overeengekomen om het Energieakkoord te intensiveren om alsnog de doelstelling van 100 petajoule energiebesparing in 2020 te halen?

Nee, de subsidieregeling is tot stand gekomen op basis van de motie van de leden Bruins Slot en Pia Dijkstra (Kamerstuk 33 400 XVI, nr. 108). Daarmee staat de regeling los van het energieakkoord. Wel wordt overwogen om de resultaten mee te nemen.

Vraag 2

Is de subsidieregeling energiebesparing sportaccommodaties, die in de zomer van 2015 aan de begroting is toegevoegd, inderdaad het belangrijkste instrument om deze maatregel uit te voeren? Zo niet, welke andere instrumenten wilt u gaan inzetten?

Nee, dit is niet de belangrijkste maatregel om het energieakkoord te intensiveren. Energiebesparende maatregelen zijn op de lange termijn financieel gunstig voor de verenging zelf.

Vraag 3

Indien de subsidieregeling energiebesparing sportaccommodaties inderdaad het belangrijkste instrument is om de maatregel ter intensivering uit te voeren, bent u dan van plan om dit jaar het budget van de subsidieregeling bij de Voorjaarsnota nog aan te vullen, aangezien deze regeling nu al voor 2016 is uitgeput?

Nee, zowel mijn collega van Economische Zaken als ik zien geen mogelijkheden binnen onze begrotingen om het budget nog aan te vullen. Wel kunnen verenigingen nog gebruik maken van andere mogelijkheden zoals de SDE+, voor de grootverbruikers, en de Investeringssubsidie duurzame energie1.

Vraag 4

Als het budget van de al reeds bestaande subsidieregeling energiebesparing sportaccommodaties niet wordt aangevuld, wat is dan de meerwaarde van de afspraak tot extra intensivering van de verduurzaming van sportcomplexen die de partijen van het Energieakkoord eind 2015, begin 2016 zijn overeengekomen?

Zoals aangegeven is deze subsidieregeling geen onderdeel van het energieakkoord, nog van een extra intensivering. Wel kunnen sportverenigingen in de komende 4 jaar nog vier maal gebruik maken van de regeling met een gepland budget van 6 mln.

Vraag 1

Bent u op de hoogte van de berichtgeving over het niet meer in behandeling nemen van schades door het Centrum Veilig Wonen (CVW) buiten de contour?1

Ja.

Vraag 2

Waarom worden eerst de resultaten van een onderzoek in opdracht van de Nationaal Coördinator Groningen (NCG) afgewacht?

Uit onderzoek door Arcadis in opdracht van NAM komt naar voren dat de waarschijnlijkheid van schade door aardbevingen buiten het schadeafhandelingsgebied verwaarloosbaar is2. Onder regie van de NCG onderzoekt een onafhankelijk deskundige momenteel of de gehanteerde onderzoeksmethode en getrokken conclusies correct zijn.

Vraag 3

Wanneer gaat dit onderzoek afgerond worden?

De resultaten worden rond de zomer verwacht. Ik zal uw Kamer op dat moment informeren.

Vraag 4

Waarom worden niet toch alvast de schadeclaims in behandeling genomen? Niet iedere claim is toch afhankelijk van dat onderzoek? Registratie en inventarisatie kunnen nu toch ook al plaatsvinden, evenals het uitkeren van voorlopige schadevergoedingen?

NAM is wettelijk verplicht alle schade als gevolg van bodembeweging door gaswinning te vergoeden, ongeacht de locatie van de schade. Zoals aangegeven in het antwoord op vraag 2 komt uit onderzoek door Arcadis in opdracht van NAM naar voren dat de waarschijnlijkheid van schade door aardbevingen buiten de schadecontour verwaarloosbaar is. Onder regie van de NCG onderzoekt een onafhankelijk deskundige momenteel of de gehanteerde onderzoeksmethode en getrokken conclusies correct zijn. De resultaten van deze validatie worden rond de zomer verwacht. NAM heeft aangekondigd dat iedereen die een melding doet zal worden bezocht, maar wil eerst de resultaten van het validatieonderzoek afwachten, zodat deze kunnen worden betrokken bij het bezoek van de schade-expert. Een oordeel op grond van de nu beschikbare kennis zou op dit moment vrijwel zeker resulteren in afwijzing van de claim.

Vraag 5

Hoe kunnen u en de NCG dit bevorderen? Kunt u hiertoe in overleg treden?

Zie antwoord vraag 4.

Vraag 6

Deelt u de mening dat dit onderwerp zich niet leent voor verder uitstel, ook niet als er nog een onderzoek loopt?

Zie antwoord vraag 4.

Vraag 1

Bent u bekend met het bericht «Extra aanvragen energiepremie blijven op de plank liggen» op RTV Noord?1

Ja.

Vraag 2

Is het waar dat er, sinds u op 18 december 2015 een wijziging aankondigde in de waardevermeerderingsregeling, geen enkele aanvraag is verwerkt door uitvoeringsinstantie Samenwerkingsverband Noord-Nederland (SNN)?

Nee. Na 18 december 2016 zijn er nog 806 beschikkingen verzonden.

Vraag 3

Hoeveel aanvragen zijn er sinds 18 december 2015 binnengekomen bij SNN?

Tot en met 18 maart 2016 zijn er nog 14.105 aanvragen bij het SNN binnengekomen.

Vraag 4

Is het waar dat het ontbreken van informatie van het Centrum voor Veilig Wonen (CVW) de oorzaak is voor het niet verwerken van de aanvragen?

Voor het bepalen van de volgorde van aanvragen is sinds 18 december 2015 de datum van schademelding bij het CVW bepalend. Dit is gedaan zodat melders van schade waarvan op 31 januari 2016 nog niet is vastgesteld of deze door aardbevingen is veroorzaakt en of ze dus in aanmerking komen voor de waardevermeerderingsregeling, toch een aanvraag kunnen doen voor de regeling op het moment dat ze een definitief schaderapport ontvangen. Deze datum van schademelding bij het CVW is niet bekend in de aanvraagdossiers bij het SNN en mag met het oog op de privacywetgeving niet rechtstreeks door het CVW aan het SNN ter beschikking worden gesteld. Het SNN gaat aanvragers benaderen om de datum van schademelding toe te voegen aan hun aanvraagdossier. Het CVW stelt de datum van schademelding beschikbaar aan aanvragers. Zodra alle aanvragers hun datum van schademelding hebben toegevoegd aan hun aanvraagdossier, kan het SNN doorgaan met het behandelen van aanvragen.

Vraag 5

Kunt u aangeven op welke wijze en binnen welke termijn u de problemen bij het CVW gaat oplossen?

Zie antwoord vraag 4.

Vraag 6

Kunt u aangeven hoe het niet verwerken van aanvragen zich verhoudt tot de eerder aangekondigde uitputting van het budget van de waardevermeerderingsregeling?2

Op dit moment is bijna 85 miljoen euro toegekend. Het subsidieplafond is daarmee nog niet bereikt. Tot en met 5 april 2016 zijn er 14.105 aanvragen bij het SNN binnen gekomen, die op dit moment nog moeten worden behandeld. De volgorde is van belang om te bepalen welke aanvragen binnen het budget vallen. Daarvoor moet aanvullende informatie worden opgevraagd bij de aanvragers. Het proces van afhandeling van de nog openstaande aanvragen kost daardoor meer tijd. Als alle ingediende aanvragen en aanvragen die op basis van schademeldingen (mensen kunnen nu nog in het schadeproces zitten) worden goedgekeurd, zou het subsidieplafond ruim worden overschreden. Daarover kan nu nog geen uitsluitsel worden gegeven. Als alle data van alle individuele aanvragen binnen zijn, kan het proces van afhandeling verder worden opgepakt.

Vraag 7

Op welke manier gaat u de moties-Bosman c.s. uitvoeren?3

Het kabinet betrekt de moties bij de behandeling van de voorjaarsnota en zal uw Kamer dan informeren.

Vraag 8

Kunt u aangeven hoe dit helpt bij herwinnen van vertrouwen?

Zie antwoord vraag 7.

Vraag 1

Kent u het artikel «het energielabel-misverstand van Minister Blok»?1

Ja.

Vraag 2

Klopt de stelling in het artikel dat de ingebrekestelling door de Europese Commissie betrekking had op het feit dat Nederland de Europese Commissie inzake het energielabel onvoldoende op de hoogte heeft gesteld van de vertaling van de Europese richtlijn naar de Nederlandse situatie en de verankering daarvan in de nationale wetgeving?

Nee. Er liepen twee inbreukprocedures tegen Nederland. De eerste inbreukprocedure uit 2009 (2009/4205) was gestart omdat de Europese Commissie van mening was dat de regelgeving van Nederland niet voldeed aan artikel 7.1 van de EPBD waarin het energielabel is geregeld. Deze is op 16 juli 2015 afgesloten. Bij de tweede inbreukprocedure van 2010 (2012/0388) was de Europese Commissie van mening dat Nederland niet had voldaan aan de tijdige implementatie van de EPBD. Deze inbreukprocedure is op 25 februari 2016 afgesloten. Dit betekent dat de Nederlandse wetgeving alle noodzakelijke bepalingen bevat die volgens de EPBD in de nationale regelgeving moeten worden omgezet.

Vraag 3

Klopt de stelling in het artikel dat «Brussel nog lang niet akkoord is met het Nederlandse natte vinger label» en dat de intrekking van de ingebrekestelling alleen betekent dat aan de informatieplicht is voldaan maar dat de inhoudelijke beoordeling van die informatie nog moet plaatsvinden?

Nee. De Europese Commissie heeft de eerste fase afgerond waarin wordt getoetst of de nationale regelgeving voldoet aan de eisen van de EPBD. Vervolgens is zij gestart met «de tweede fase» waarin getoetst wordt of de uitvoering van de wetgeving in de verschillende lidstaten ook conform de EPBD is. Hier heeft Nederland, net als vele andere EU lidstaten, op 28 juli 2015 vragen over gekregen in een EU-pilotprocedure. Op 29 oktober 2015 zijn de antwoorden naar de Europese Commissie gestuurd. Op 19 januari 2016 zijn aanvullende vragen gesteld door de Europese Commissie. Op 29 februari 2016 zijn ook deze antwoorden naar de Europese Commissie gestuurd. Ik zal in gesprek blijven met de Europese Commissie om te laten zien dat het Nederlandse energielabel volwaardig en betrouwbaar is.

Vraag 4

Klopt het dat, gelet op het feit dat de inhoudelijke beoordeling door de Europese Commissie nog moet plaatsvinden, uw mededeling op rijksoverheid.nl: «De Europese Commissie stopt de procedure waarin werd onderzocht of het Nederlandse energielabel voor woningen wel voldoet aan de Europese regels. Een dreigende boete van 90 miljoen euro per jaar is daarmee van de baan,»2 onjuist is? Zo ja, bent u dan voornemens uw eerdere mededeling in te trekken en is dan de conclusie dat de dreiging van een boete van 90 miljoen euro per jaar nog niet van de baan is? Kunt u toelichten hoe zo’n «misverstand» heeft kunnen ontstaan?

Nee, dat klopt niet. Het feit dat de Europese Commissie, na acht jaar intensieve discussie, het met Nederland eens is dat er sprake is van volledige omzetting van de EPBD in de nationale wetgeving, acht ik een grote stap. Het Besluit energieprestatie gebouwen en de Regeling energieprestatie gebouwen definiëren de verplichtingen van het energielabel. Door het afsluiten van de twee inbreukprocedures zoals aangegeven in vraag 2, is de dreiging van een boete van de baan.
Dat daarnaast door de Europese Commissie vragen zijn gesteld over de uitvoering van de nationale wetgeving in relatie tot de EPBD is een volgende fase. Of daar een inbreukprocedure uit volgt is nu nog prematuur.
Zoals aangegeven is de Europese Commissie bezorgd over de manier waarop het energielabel in de praktijk tot stand komt en of er voldoende gehandhaafd wordt. Vorig jaar heb ik u uitgebreid geïnformeerd over het feit dat Nederland een geavanceerde systeem heeft opgebouwd dat een serieus energielabel oplevert met aanbevelingen die de woningeigenaar goed op weg helpen om energiebesparende maatregelen te nemen in zijn woning. Ik heb u op 17 maart 2016 in een brief (Kamerstuk 30 196, Nr.430) een onderzoek doen toekomen over de kwaliteit van de energielabels. Met een aantal verbeteringen en met het voortzetten van de handhaving door de Inspectie van de Leefomgeving en Transport (ILT) wil ik het komende jaar de kwaliteit verder vergroten. Ik heb er dan ook nog steeds vertrouwen in dat we de zorgen van de Europese Commissie kunnen wegnemen.

Vraag 5

Als de dreiging van de boete inderdaad nog niet van de baan is, is Nederland bij een negatief eindoordeel deze boete dan ook verschuldigd over de lopende jaren?

Elke inbreukprocedure staat op zich zelf. Als in een procedure een EU-lidstaat de Europese Commissie niet kan overtuigen, dan kan de Commissie besluiten de lidstaat voor het Europese Hof van Justitie te dagen en verzoeken Nederland te veroordelen wegens het niet nakomen van haar verplichtingen. Bij niet-naleving van de uitspraak kan het Hof in een tweede procedure, op verzoek van de Commissie, Nederland een dwangsom en/of een boete opleggen. Een dergelijke boete en/of dwangsom gaat pas in vanaf het moment van de uitspraak door het Hof waarbij de boete en/of dwangsom wordt opgelegd.

Vraag 6

Wanneer verwacht u dat er definitief duidelijkheid komt over het oordeel van de Europese Commissie over de wijze waarop Nederland de Europese regels inzake het energielabels toepast?

Daar doet de Europese Commissie geen uitspraken over.

Vraag 7

Kunt u de brief van de Europese Commissie, waarin de intrekking van de ingebrekestelling is verwoord, naar de Kamer sturen?

De sluiting van de inbreukprocedure is onderdeel van een Commissiebesluit van 25 februari 2016 over het gehele pakket van inbreukprocedures tegen alle lidstaten. Als gevolg daarvan is in het register van inbreukbesluiten van de Commissie, dat openbaar toegankelijk is, opgenomen dat inbreukprocedure 2012/0388 is gesloten. Het register bevat data en besluiten, geen documenten. Er is geen brief verstrekt over de sluiting van inbreukprocedure 2012/0388.

Vraag 1

Kent u het bericht op NOS.nl «Afspraken energiezuinige huurwoningen worden niet gehaald»1?

Ja.

Vraag 2

Kunt u uiteenzetten wat de stand van zaken is van het energiezuinig maken van huurwoningen ten opzichte van de doelstellingen van het kabinet en welk deel van de 400 miljoen dat beschikbaar is in het kader van het Energieakkoord reeds gebruikt is?

De voortgang van de afspraken die in het Energieakkoord zijn gemaakt wordt jaarlijks gepubliceerd in de Nationale Energieverkenning (NEV). De laatste verkenning is in oktober 2015 gepubliceerd. Komend najaar wordt de volgende NEV verwacht. De stand van zaken betreffende het budget van 400 miljoen euro voor de Stimuleringsregeling energieprestatie huursector (STEP) per 1 maart 2016 is als volgt. Er zijn ruim 500 aanvragen ingediend voor een totaalbedrag van zo’n 55 miljoen euro. Daarvan is op dit moment bijna 34 miljoen euro verleend.

Vraag 3

Kunt u bevestigen dat nog 1,8 miljoen huurwoningen voor eind 2020 het energielabel B moeten verkrijgen en dat maar 32 procent van de verhuurders zegt dat ze dat halen?

De doelstelling om in 2020 gemiddeld label B in de sociale verhuur te realiseren is een afspraak die in het kader van het Energieakkoord is gemaakt. De verhuurders zijn in eerste instantie aan te spreken op de voortgang en het behalen van deze afspraak. Ter ondersteuning van de ambitie heeft het Rijk afgesproken om 400 miljoen euro aan subsidie beschikbaar te stellen voor energiebesparing in de sociale huursector in de periode 2014–2017 via de Regeling stimulering energieprestatie huursector (STEP).
Uit de NEV 2015 blijkt dat versnelling nodig is in de huursector om de doelstellingen voor 2020 te halen, en ook dat deze doelstellingen nog binnen bereik liggen. Naast de genoemde STEP-regeling zijn de prestatieafspraken tussen corporaties, gemeenten en huurdersorganisaties die op basis van de Woningwet gesloten worden, van groot belang voor het halen van de doelstelling. De doelstelling is gemiddeld energielabel B. Dat betekent dat niet iedere afzonderlijke woning in 2020 een energielabel B hoeft te hebben.

Vraag 4

Bent u bereid om woningcorporaties vooraf te financieren, zodat woningcorporaties meteen investeringsruimte hebben om hun woningen energiezuinig te maken? Zo nee, waarom niet?

Ik zie geen redenen om aanvullende subsidiemogelijkheden te creëren. De 400 miljoen euro subsidie die het Rijk beschikbaar stelt voor verhuurders van sociale woningen via de STEP-regeling wordt, zoals afgesproken in het Energieakkoord, ingezet bij investeringen in energiebesparing van sociale huurwoningen in de periode 2014–2017. De middelen worden in 2018 en 2019 uitbetaald aan de verhuurders. De middelen hiervoor zijn gereserveerd op deze begrotingsjaren. De regeling betreft een eenmalige bijdrage aan de energetische verbetering van een woning. De verleende subsidies worden uitbetaald na voltooiing van de renovatie van de woning. De aanvragers regelen zelf de voorfinanciering van het subsidiebedrag. Dat kan uit eigen middelen of door het aantrekken van leningen (corporaties kunnen daarvoor geborgde leningen aangaan onder het WSW). Mijn beeld is dat in slechts een beperkt aantal gevallen de voorfinanciering van het subsidiebedrag een belangrijke belemmerende factor is bij de beslissing om al dan niet woningen naar energielabel B of beter te renoveren. Ik heb verder in de voortgangsbrief energiebesparing van 18 december 2015 (Kamerstuk 30 196, nr. 379) aangekondigd dat ik mogelijkheden zie om de STEP-regeling aantrekkelijker te maken, zodat hier meer gebruik van zal worden gemaakt. Hierover zal ik zoals toegezegd de Tweede Kamer in het voorjaar van 2016 nader informeren.

Vraag 5

Op 26 januari 2016 meldde u ten aanzien van de uitvoering van de motie Ronnes (Kamerstuk 34 300 XVIII, nr. 12) dat u de uitkomsten van het in die motie gevraagde onderzoek verwacht in april 2016. Kunt u ook bovenstaande vragen daarbij betrekken? Zo nee, waarom niet?

De door u genoemde motie Ronnes (Kamerstuk 34 300 XVIII, nr. 12) gaat over het gebruik van het Nationaal Energiebespaarfonds dat leningen verstrekt aan eigenaar-bewoners en Verenigingen van Eigenaren om woningen energiezuiniger te maken en heeft geen betrekking op de huursector.

Vraag 1

Kent u het bericht op Z24.nl inzake «Labelgate: Brussel nog helemaal niet akkoord met energielabel»?1

Ja.

Vraag 2

Herinnert u zich het nieuwsbericht van 25 februari jl. op Rijksoverheid.nl dat het Nederlands energielabel volgens de Europese Commissie is toegestaan en dat geen boete volgt? Hoe valt dit te verklaren nu blijkt dat het lopende onderzoek in Brussel naar de Nederlandse labelmethodiek nog niet is gestopt?

Ja. De toetsing door de Europese Commissie van de implementatie van Europese Richtlijnen gebeurt in twee fases. In de eerste fase onderzoekt de Europese Commissie of de bepalingen uit de Europese richtlijnen voldoende zijn omgezet in nationale regelgeving. In de tweede fase toetst de Commissie of de uitvoering van het beleid ook conform de Europese richtlijn is.
Vorige maand kreeg ik het bericht dat de laatste van de twee inbreukprocedures in de eerste fase is afgesloten. Dit betekent dat alle bepalingen uit de EPBD in de Nederlandse regelgeving zijn omgezet. Het feit dat de Europese Commissie, na acht jaar intensieve discussie, het met Nederland eens is dat er sprake is van volledige omzetting van de EPBD in de nationale wetgeving, acht ik een grote stap. Het Besluit energieprestatie gebouwen en de Regeling energieprestatie gebouwen definiëren de verplichtingen van het energielabel.
Dat daarnaast door de Europese Commissie vragen zijn gesteld over de toepassing van de nationale wetgeving in relatie tot de EPBD is een volgende fase. Deze tweede fase is begonnen met een informatieverzoek van de Commissie in de vorm van een EU-pilot. De EU-pilot voor de pre-infractieprocedure is een informele procedure met als doel een formele infractieprocedure te voorkomen. In deze fase is geen sprake van een dreigende boete. Dat risico zou pas ontstaan als de Europese Commissie na deze procedure zou besluiten tot een formele inbreukprocedure.

Vraag 3

Is het u bekend dat het hoofd van het Directoraat Generaal voor Energie aan Nederlandse media heeft gemeld dat onderzocht wordt of de implementatie van de richtlijn in Nederlandse wetgeving ook effectief en correct is gedaan? Zo ja, waarom heeft u dit niet gemeld in het eerder genoemde persbericht?

Dat is mij bekend. Waar het afdelingshoofd van het Directoraat Generaal voor Energie op doelt is dat de Europese Commissie begonnen is met «de tweede fase» waarin getoetst wordt of de uitvoering ook conform de EPBD is. Hier heeft Nederland, net als vele andere EU-lidstaten, op 28 juli 2015 vragen over gekregen in een EU-pilotprocedure. Op 29 oktober 2015 zijn de antwoorden naar de Europese Commissie gestuurd. Op 19 januari 2016 zijn aanvullende vragen door de Europese Commissie gesteld. Op 29 februari 2016 zijn ook deze antwoorden naar de Europese Commissie gestuurd. Het persbericht van 25 februari 2016 markeerde het moment dat na de lange procedure Nederland nu op het punt is gekomen dat ook volgens de Europese Commissie alle bepalingen uit de herziene EPBD in de Nederlandse wetgeving zijn omgezet. Ik zal in gesprek blijven met de Europese Commissie om te laten zien dat het Nederlandse energielabel volwaardig en betrouwbaar is.

Vraag 4

Klopt het dat Brussel een lijst met zorgen geïdentificeerd heeft en neergelegd heeft bij de Nederlandse autoriteiten? Wilt u de Kamer over die lijst inhoudelijk informeren? Zo nee, waarom wilt u dat niet doen?

De Europese Commissie heeft in de pre-infractieprocedure met name gevraagd hoe de controle van de erkende deskundige in de praktijk tot stand komt, of het advies op het energielabel voldoende is toegesneden op de specifieke woning en hoe het staat met de handhaving. Ik heb deze vragen feitelijk beantwoord. Door de geavanceerdheid van het systeem kan de deskundige snel en accuraat de juistheid van het energielabel controleren. Het advies over het energielabel wordt net als bij het oude energielabel automatisch gegenereerd op basis van de ingevoerde woningkenmerken. Ook in andere lidstaten, zoals bijvoorbeeld België, komt het advies op deze manier tot stand. De handhaving valt onder de verantwoordelijkheid van de Inspectie voor de Leefomgeving en Transport (ILT). Ik heb u op 17 maart 2016 in een brief (Kamerstuk 30 196, nr.430) een onderzoek gestuurd over de kwaliteit van de energielabels: in 86% van de onderzochte woningen is na heropname door een onafhankelijk bureau eenzelfde energielabel gekomen. Zoals in de kamerbrief aangegeven wil ik met een aantal specifieke verbeteringen en de handhaving door de ILT de kwaliteit verder vergroten. Ik heb er vertrouwen in dat we de zorgen bij de Europese Commissie kunnen wegnemen.

Vraag 5

Klopt het dat een belangrijke tekortkoming van de Nederlandse methodiek de beoordeling op afstand is? Zo ja, sinds wanneer bent u daarvan op de hoogte?

Hierboven heb ik aangegeven waar de vragen over gaan. Zoals aangegeven is de Europese Commissie bezorgd of de controle en het advies voldoende zijn voor de kwaliteit van het energielabel. Door het geavanceerde systeem is de erkende deskundige in staat om een adequate controle uit te voeren en wordt het advies op dezelfde wijze gegenereerd als bij het oude energielabel.

Vraag 6

Bent u bereid om de Kamer te informeren over uw verweer dat u gevoerd heeft bij de Europese Commissie op het verwijt dat een maatwerkadvies op afstand niet mogelijk is? Wilt u de correspondentie daarover openbaar maken?

Zie antwoord op vraag 4 en 5. De vragen van de Europese Commissie kan ik niet ongeclausuleerd aan uw Kamer verstrekken. Wel kan ik de Europese Commissie vragen om de betreffende documenten openbaar te maken. De ervaring is dat de Europese Commissie – zolang een onderzoek loopt – bij de afweging van belangen over openbaarmaking het belang van het onderzoek zwaarder laat wegen dan dat van openbaarmaking. Indien door uw Kamer gewenst, kan ik de Europese Commissie verzoeken om, eventueel vertrouwelijk, de brief met vragen en mijn antwoorden aan uw Kamer te verstrekken.

Vraag 1

Kunt u aangeven waarom de eerder van overheidswege aangekondigde Carbon Capture and Storage (CCS) verplichting voor kolencentrales volgens u geen rol zou moeten spelen bij het eventueel betalen van een afkoopsom aan de energiebedrijven die nog kolencentrales exploiteren?1

In mijn antwoord op eerdere vragen van de leden Jan Vos en Van Tongeren (Aanhangsel Handelingen II, 2015/16, nr. 1737) heb ik aangegeven dat de vraag of bij eventuele uitfasering van de kolencentrales schadevergoeding zou moeten worden betaald en wat daarvan eventueel de hoogte zou zijn, afhangt van vele verschillende factoren. Die factoren ben ik aan het uitzoeken in het kader van het project dat ik heb toegelicht in mijn brief van 18 december jl. over uitvoering van de motie Van Weyenberg en Van Veldhoven (Kamerstuk 30 196, nr. 380).

Vraag 2

Bent u, in dat kader, op de hoogte van de duidelijke uitspraken van de Minister van het voormalige ministerie Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer (VROM) ten tijde van de vergunningverlening van deze kolencentrales?2

Ja.

Vraag 3

Is het waar dat toen door de toenmalige Minister gesteld is dat binnen tien jaar zal worden toegewerkt naar een situatie waarbij CCS zal worden voorgeschreven en waarbij de kosten daarvan voor de exploitant zijn?

In de beantwoording van de vragen waaraan gerefereerd wordt, geeft de toenmalige Minister van VROM, mede namens de toenmalige Minister van Economische Zaken, aan dat haar streven is om binnen 10 jaar CCS in Europees verband de stand van de techniek te maken. Zij geeft daarbij aan dat de betrokken bedrijven hebben toegezegd om de nieuwe kolencentrales waarover de antwoorden in 2007 gingen, geschikt te maken om CCS toe te passen. Bovendien benadrukt zij dat financiële steun van de overheid – zowel de nationale als de Europese overheid – tijdelijk is en zich zal richten op de ontwikkelings- en demonstratiefase die nog doorlopen moet worden. Daarna zal CCS zichzelf moeten bedruipen. De toenmalige Minister van VROM heeft dus niet gesteld dat binnen tien jaar zal worden toegewerkt naar een situatie waarbij toepassing van CCS zal worden voorgeschreven.

Vraag 4

Is het waar dat gesteld is dat de marktcondities voor centrales gebaseerd op fossiele energiebronnen niet meer hetzelfde zullen zijn en investeerders in nieuwe centrales zullen hiermee rekening zullen moeten houden? Kortom, is het waar dat de exploitanten van kolencentrales allang wisten dat rond 2017 een CCS-verplichting zou worden opgelegd?

Ten tijde van de investeringen in de nieuwe kolencentrales was niet duidelijk of er een verplichting voor toepassing van CCS zou worden geïntroduceerd, en in het geval dat zou gebeuren, wanneer dat dan zou zijn. Wel was het de verwachting dat CCS in de nabije toekomst onvermijdelijk zou zijn en de toenmalige Minister van VROM heeft in dat kader aangegeven het wenselijk te achten dat exploitanten van kolencentrales hier in hun (financiële) plannen rekening mee zouden houden. De drie nieuwe kolencentrales zijn dan ook alle drie technisch geschikt om CCS toe te passen. CCS heeft sinds 2007 niet een dusdanige vlucht heeft genomen dat gezegd kan worden dat dit nu op grote schaal wordt toegepast. Op dit moment zijn wij bezig om een eerste grootschalig CCS-demonstratieproject in Nederland te realiseren, het Rotterdam Opslag en Afvang Demonstratieproject (ROAD). ROAD is op dit moment het meest kansrijke CCS-demonstratieproject in Europa.

Vraag 5

Deelt u de mening dat daardoor de kosten van de CCS-verplichting in mindering kunnen worden gebracht op de waarde van de kolencentrales? Kortom, deelt u de mening dat deze waarde veel minder is dan de steeds genoemde 6 miljard euro, die ten onrechte voorbij gaat aan reeds lang geleden aangekondigde financiële verplichtingen?

Op dit moment ben ik aan het onderzoeken wat de mogelijke financiële consequenties zouden zijn van maatregelen rond kolencentrales. Zie ook mijn antwoord op vraag 1.

Vraag 6

Neemt u bij het bepalen van de waarde van de kolencentrales de afboekingen die E.ON, Engie, RWE en Vattenfall de afgelopen jaar op conventionele energiecentrales hebben gedaan mee?

Zie antwoord vraag 5.

Vraag 1

Kent u het bericht «Booreiland als windpark»?1

Ja.

Vraag 2

Wat vindt u van de oproep van olie- en gasbedrijven en TNO om booreilanden op de Nederlandse Noordzee die leegstaan niet af te breken, maar te laten staan voor toekomstige windparken op zee? Klopt het dat u met hen hierover in overleg bent?

De Noordzee is nu en in de toekomst van belang voor onze energievoorziening. Hierbij gaat het om fossiele energie uit de olie- en gaswinning en hernieuwbare energie, zoals windenergie en mogelijk in de toekomst ook andere vormen zoals «ocean energy» en aquatische biomassa. Om de op de Noordzee geproduceerde fossiele energie aan land te brengen heeft de olie- en gassector platforms en infrastructuur aangelegd. Ik vind het een interessante gedachte om te bezien of de bestaande infrastructuur en platforms een rol kunnen spelen bij de transitie naar hernieuwbare vormen van energiewinning op de Noordzee. Volgens de bestaande regelgeving zijn exploitanten van productieplatforms voor de winning van koolwaterstoffen op de Noordzee verplicht deze na afloop van de exploitatieperiode te verwijderen. Het zou jammer zijn om infrastructuur echter te verwijderen als men deze goed kan gebruiken om verdere ontwikkelingen op de Noordzee te versnellen en mogelijk te maken. Er vindt informeel overleg plaats op tussen ambtenaren van mijn ministerie en een aantal partijen in de olie- en gassector waarin het idee om bestaande infrastructuur te benutten voor toekomstige ontwikkelingen op de Noordzee wordt onderzocht.

Vraag 3

Deelt u de mening dat de komende decennia fossiele brandstoffen nodig blijven? Deelt u ook de mening dat het Nederlands aardgas veel waard is voor onze economie en voor het geheel van publieke voorzieningen in dit land?

Ja. Op dit moment zijn we voor onze energievoorziening nog grotendeels afhankelijk van fossiele brandstoffen. Hoewel met een stijgend aandeel hernieuwbare energie de afhankelijkheid van fossiele brandstoffen geleidelijk zal afnemen, zullen fossiele brandstoffen de komende decennia nodig blijven. Aardgas zal daarbij, als schoonste fossiele brandstof, een belangrijke rol spelen. Zolang Nederland aardgas nodig heeft, draagt veilige gaswinning tegen maatschappelijk aanvaardbare kosten in Nederland bij aan onze onafhankelijkheid op het gebied van de energievoorziening. Aardgas speelt daarnaast een belangrijke rol in onze economie, alsmede voor de overheidsfinanciën.

Vraag 4

Vindt u ook dat we de mogelijkheid moeten behouden om resterende olie of gas in de Noordzee in de toekomst nog te winnen, naar gelang de afwegingen die toekomstige kabinetten en andere betrokkenen tegen die tijd kunnen maken?

Ik acht het wenselijk om de mogelijkheid te behouden om de resterende olie- en gasreserves in de Noordzee te winnen in zoverre dit aansluit bij de doelstellingen van het Energieakkoord en het Energierapport.

Vraag 5

Bent u bereid om de betrokken partijen bij te staan? Bent u bereid de Kamer op de hoogte te houden van de ontwikkelingen?

Ik ben bereid met de betrokken partijen in overleg te blijven en te verkennen wat de voor- en nadelen zijn van de verschillende opties. Indien er relevante ontwikkelingen zijn, zal ik uw Kamer hierover informeren.

Vraag 1

Heeft u kennisgenomen van het bericht «TenneT vraagt kabinet geld voor windparken»?1

Ja, ik heb kennisgenomen van dat bericht.

Vraag 2

Welk verzoek ligt er op dit moment? Hoe hoog is het bedrag dat TenneT vraagt voor investeringen in het Nederlandse net op zee en het aansluiten van meerdere windparken op zee? Klopt het dat het gaat om een half miljard tot een miljard euro? Hoeveel is er in totaal nodig voor TenneT de komende 10 tot 15 jaar als gevolg van de windparken van de Nederlandse Staat? Waar komt de dekking vandaan voor deze investering door de staat?

TenneT heeft de staat als aandeelhouder een verzoek gedaan om extra kapitaal te storten in de onderneming. Het gaat om een bedrag van in totaal € 1 miljard, verspreid over 2017 en 2018. TenneT heeft het extra kapitaal nodig voor het realiseren van de wettelijk verplichte investeringsagenda in Nederland, waarvan de aanleg van het net op zee ten behoeve van aansluiting van windparken op zee een belangrijke component is. Tot 2025 heeft de investeringsagenda van TenneT in Nederland een omvang van circa € 5 tot 7 miljard. Een groot deel van dit bedrag financiert TenneT zelf door het aantrekken van vreemd vermogen op de kapitaalmarkt. Voor een deel is echter aanvullend eigen vermogen nodig (zie ook het antwoord op vraag 4).
Omdat de kapitaaluitbreiding door de staat kwalificeert als financiële transactie, is deze niet relevant voor het EMU-saldo en het uitgavenkader. De kapitaaluitbreiding verdringt daardoor andere uitgaven niet. Wel leidt de kapitaaluitbreiding tot stijging van de staatschuld.

Vraag 3

Wanneer wordt besloten over de extra kapitaalinjectie voor TenneT (na de eerdere kapitaalinjectie van twee keer 300 miljoen euro)? Hoe wordt de Tweede Kamer daarbij betrokken?

Het verzoek van TenneT is beoordeeld door een extern adviseur. Op basis van deze second opinion besluit het kabinet of en zo ja hoeveel extra kapitaal de staat als aandeelhouder zal toevoegen aan het eigen vermogen van TenneT. Een eventuele kapitaalstorting zal dan verwerkt worden in de rijksbegroting 2017 (Financiën IX), die op Prinsjesdag aan de Tweede Kamer wordt aangeboden. Vooruitlopend hierop zal ik uw Kamer ook via een separate brief informeren indien het kabinet voornemens is om tot storting van additioneel kapitaal over te gaan.

Vraag 4

Wat zijn de afwegingscriteria voor u om deze investeringen met belastinggeld te financieren en dus voor een dergelijke kapitaalinjectie?

Allereerst is het van belang om te benadrukken dat de investeringen van TenneT belangrijk zijn voor de gehele maatschappij. Door de uitbreiding en versterking van het net op land en met de aanleg van het net op zee levert TenneT een belangrijke bijdrage aan een duurzame, betrouwbare en betaalbare energievoorziening. De investeringen van TenneT zijn noodzakelijk om de afspraken uit het energieakkoord en de duurzaamheidsambitie te realiseren, alsmede om de leveringszekerheid op het gewenste niveau te houden. De aanleg van het net op zee in het bijzonder is van groot belang. Voor het realiseren van de uitgebreide investeringsagenda heeft TenneT extra kapitaal nodig. Een aanzienlijk deel van de benodigde investeringen kan TenneT zelf financieren door vreemd vermogen op de kapitaalmarkt aan te trekken. Als TenneT echter het volledige bedrag met vreemd vermogen moet financieren, dan is het eigen vermogen van TenneT in verhouding tot de schuld te klein. Dit kan ertoe leiden dat kredietbeoordelaars de kredietwaardigheid van TenneT verlagen. Als gevolg daarvan zou TenneT minder goed in staat zijn zelf financiering aan te trekken. Ook krijgt TenneT dan te maken met hogere rentelasten. De staat als aandeelhouder vindt dat onwenselijk, zeker gezien de grote investeringsopgave waar TenneT voor staat en het kapitaal dat daarvoor nodig is. Door extra eigen vermogen te storten kan TenneT de kredietwaardigheid behouden, waardoor TenneT tegen goede voorwaarde zelf financiering kan aantrekken en de kosten van financiering met vreemd vermogen acceptabel blijven. Bovendien genereert TenneT een gereguleerd rendement op de investeringen (en dus op het door de staat te storten kapitaal).Dit komt op lange termijn uiteindelijk ten goede aan de staat als aandeelhouder en daarmee aan de rijksbegroting.

Vraag 5

In hoeverre betaalt de belastingbetaler nu twee keer voor de windparken, te weten eerst via de Opslag Duurzame Energie op de energierekening van waaruit de subsidie voor de windparken wordt betaald, en nu ook nog voor de aansluiting van de windparken?

TenneT moet forse investeringen doen voor het realiseren van een net op zee en het verzorgen van de aansluiting van windparken op dit net op zee. Een deel van de financiering hiervan moet, zoals in de antwoorden op de vragen 2 en 4 is uitgelegd, afkomstig zijn uit kapitaal dat de staat als aandeelhouder ter beschikking stelt. Vervolgens, als de netwerken van Tennet eenmaal zijn geïnstalleerd, betalen afnemers van elektriciteit een vergoeding voor de dienstverlening van TenneT. Uit deze vergoeding wordt de financiering weer afgelost en ontvangt de staat een vergoeding voor het beschikbaar gestelde eigen vermogen. Er is dus niet sprake van dubbel betalen door de belastingbetaler, maar het gaat om twee verschillende zaken: financiering van de aanleg van netwerken enerzijds en de betaling voor de dienstverlening die de netwerken leveren anderzijds.

Vraag 6

Waarom is het voor TenneT in het buitenland wel mogelijk om voldoende financiering op de commerciële markt op te halen voor de aansluiting van de windparken en waarom is dat in Nederland niet mogelijk?

Ook in Nederland zou TenneT de benodigde financiering zelfstandig op de kapitaalmarkt kunnen ophalen. Financiering met alleen vreemd vermogen zet echter de kredietwaardigheid van TenneT onder druk, waardoor TenneT minder makkelijk kapitaal kan aantrekken en waardoor de financieringslasten van TenneT toenemen. De daaraan verbonden nadelen vindt de staat als aandeelhouder niet acceptabel vanwege de investeringsopgave en de bijbehorende kapitaalbehoefte van TenneT. Naast financiering met vreemd vermogen heeft TenneT in Duitsland de mogelijkheid om investeringen te financieren door samenwerking aan te gaan met andere partijen. De private investeerder krijgt in ruil voor de investering dan ook een aandelenbelang. In Nederland is het aangaan van samenwerking met private investeerders niet mogelijk vanwege de wettelijke bepaling die voorschrijft dat alle aandelen van de netbeheerder in handen van de overheid moeten zijn. Private investeerders kunnen dus geen aandelenbelang in het Nederlandse deel van TenneT krijgen. Daardoor is het voor private partijen niet mogelijk om te investeren in TenneT op de wijze waarop dat in Duitsland wel is gebeurd.

Vraag 7

Waarom is het in Duitsland voor TenneT wel mogelijk om samen met bijvoorbeeld Mitsubishi Corporation of het Deense pensioenfonds Pension Danmark vier Duitse ofsshore-netaansluitingen te financieren en waarom is dat in Nederland niet mogelijk?

Zie antwoord vraag 6.

Vraag 8

Waarom wil het kabinet het wel mogelijk maken om transmissiesysteembeheerders (TenneT en GasUnie) onderling kruisparticipaties aan te laten gaan met buitenlandse transmissiesysteembeheerders, maar niet bijvoorbeeld lange-termijn-investeerders zoals pensioenfondsen en/of verzekeraars wil laten investeren, zodat er minder belastinggeld geïnvesteerd hoeft te worden?

Kruisparticipaties tussen Nederlandse en andere Europese transmissiesysteembeheerders hebben als doel om de integratie van de Europese markt te verbeteren en daarmee een bijdrage te leveren aan betrouwbaarheid en betaalbaarheid van de energievoorziening in Nederland en Europa.

Vraag 9

Hoe moet dit verzoek van TenneT om belastinggeld te investeren in TenneT geplaatst worden in relatie tot uw uitspraak dat er geen ruimte is voor lastenverlichting in 2017?

Een toevoeging van kapitaal aan het eigen vermogen van TenneT is niet relevant voor het EMU-saldo en het uitgavenkader. De kapitaalstorting belast dus niet de ruimte binnen het uitgavenkader.

Vraag 1

Bent u bekend met het bericht «Mondengebied monddood»?1

Ja.

Vraag 2

Klopt het dat deelnemers van bewonersbijeenkomsten zich moeten registreren in een personenregister middels een barcode, dat er restricties zijn met betrekking tot het gebruik van mobieltjes, en dat het niet toegestaan is om te filmen, te fotograferen of om het gesprek op te nemen? Zo nee, welke restricties worden dan wel opgelegd?

Het Ministerie van Economische Zaken organiseert gedurende drie weken in de regio spreekuren rondom het windpark De Drentse Monden en Oostermoer. Mensen kunnen zich online of telefonisch aanmelden voor de spreekuren. Op de website waar men zich kan aanmelden is vermeld dat het tijdens de spreekuren niet is toegestaan om te filmen, te fotograferen of het gesprek op te nemen. Reden is daarmee de privacy van de deelnemers en de openheid van het gesprek te waarborgen. Het opnemen van gesprekken door beeld of geluid kan mensen beperken in hun vrijheid om te zeggen wat ze willen zeggen.
Dit betekent niet dat de spreekuren vertrouwelijk zijn. Iedereen is vrij om vooraf of na afloop van een spreekuur te vertellen wat men gaat bespreken of heeft besproken. Mensen worden niet verzocht voorafgaand aan het spreekuur hun telefoon in te leveren.
Mensen die zich online aanmelden, vullen via het registratieformulier op de site hun gegevens in. Zij ontvangen daarna een bevestigingsformulier met barcode. Deze bevestiging is het toegangsbewijs dat bij binnenkomst van het spreekuur wordt gescand. Het systeem is te vergelijken met een e-ticket voor bijvoorbeeld een theatervoorstelling.
In groepjes van maximaal 6 personen kunnen mensen in gesprek met ambtenaren van het Ministerie van Economische Zaken en met de initiatiefnemers. Mensen kunnen vragen stellen over de plannen en besluiten die nu ter inzage liggen, de milieueffecten van het windpark en over het indienen van een zienswijze. Tijdens de spreekuren zijn ook visualisaties van het windpark te bekijken.
Voor deze persoonlijke manier van informeren van de bewoners is gekozen omdat bij de eerdere (grote) bewonersbijeenkomsten voor omwonenden van het windpark De Drentse Monden en Oostermoer ik de bewoners niet op een gewenste wijze heb kunnen bereiken c.q. informeren. Ik heb uw kamer over deze keuze voor gesprekken in kleine kring geïnformeerd op 10 december 2015 (Kamerstuk 33 612, nr. 60).

Vraag 3

Wat is de reden dat u deze beperkingen aan bewonersbijeenkomsten stelt?

Zie antwoord vraag 2.

Vraag 4

Kunt u toelichten met welk doel het personenregister wordt opgesteld? Wat wordt er met de gegevens gedaan? Is dit personenregister en het gebruik van deze data in overeenstemming met de Wet bescherming persoonsgegevens? Is hierover advies gevraagd aan het College bescherming persoonsgegevens?

Om ervoor te zorgen dat de spreekuren het door mij gewenste doel dienen, namelijk het in kleinere kring persoonlijk informeren van de belangstellenden over het windpark De Drentse Monden en Oostermoer, heb ik ervoor gekozen om maximaal 6 belangstellenden per gesprek aanwezig te kunnen laten zijn. Het doel van het verzoek om de bedoelde gegevens is het ondersteunen van de organisatie van de spreekuren, inclusief de communicatie daarover met de mensen die zich hebben aangemeld. Ik vind het belangrijk dat er voor de inwoners van het plangebied voldoende gelegenheid is om bij de spreekuren aanwezig te zijn. Mocht blijken dat dit onvoldoende lukt dan is eventuele bijsturing in de organisatie van de spreekuren mogelijk.
Per spreekuur is er een beperkt aantal toegangsplaatsen, maar er worden voldoende spreekuren georganiseerd voor het aantal geïnteresseerden. Op dit moment is er meer ruimte bij de spreekuren dan er vraag is. Als blijkt dat de vraag groter zal zijn dan het aantal spreekuren dat nu wordt aangeboden, dan zullen extra spreekuren worden georganiseerd. Er wordt dan gekeken naar beschikbare locaties.
De gevraagde gegevens worden alleen gebruikt voor deze spreekuren voor het in het antwoord op de vragen 2 en 3 en hierboven aangegeven doel en worden direct na de spreekuren vernietigd. De gegevens worden niet opgeslagen of voor andere doeleinden gebruikt.
Ik heb geconstateerd dat het online registratieformulier voor de spreekuren niet vermeldt dat het Ministerie van Economische Zaken verantwoordelijk is voor de verwerking van de persoonsgegevens en met welk doel de gegevens worden gevraagd. Ik zal er voor zorgen dat voor of tijdens de spreekuren de mensen alsnog hierover worden geïnformeerd.
Het College bescherming persoonsgegevens is niet om advies gevraagd. De Wet bescherming persoonsgegevens verplicht niet tot het vragen van advies aan de Autoriteit Persoonsgegevens (het voormalige College bescherming persoonsgegevens).

Vraag 5

Bent u van mening dat het bij bewonersbijeenkomsten van belang is om serieus met elkaar het gesprek aan te gaan en om open en transparant te communiceren? Indien u ook deze mening bent toegedaan, hoe verhoudt zich dat dan tot de gestelde beperkingen aan de bewonersbijeenkomsten?

Ja, ik vind het van belang om bij ingrijpende grootschalige energieprojecten met elkaar in gesprek te gaan en transparant te communiceren. Dat is ook de reden dat mijn ministerie deze bijeenkomsten heeft georganiseerd. Zie verder het antwoord op de vragen 2 en 3.

Vraag 6

Wat is uw inschatting van het gevolg van deze beperkingen aan bewonersbijeenkomsten voor het draagvlak van windmolens in de regio?

Het proces om te komen tot de ruimtelijke inpassing van de windmolens in de Drentse Monden en Oostermoer loopt al lang en dat geldt ook voor de gesprekken die ik hierover voer met medeoverheden en andere belanghebbenden rond het windpark. In de verkenning die is uitgevoerd door de gebiedscoördinator is gekeken of er bij omwonenden en andere belanghebbenden behoefte bestond de dialoog rond participatie en profijt te versterken. Helaas is gebleken dat de omgeving daar vooralsnog geen behoefte aan heeft. Wel heb ik naar aanleiding van de verkenning besloten om de communicatie rondom het windpark te intensiveren en aandacht te hebben voor gerichte informatievoorziening in de periode van de terinzagelegging.
De door mij voorgestelde spreekuren met een meer persoonlijke vorm van communicatie in kleine kring bieden hiervoor een mogelijkheid.

Vraag 7

Op welke manier wilt u de basis scheppen voor een goede dialoog met onderling vertrouwen over de komst van windmolens? Hoe worden lokale gemeenschappen daarbij betrokken? Bent u bereid om daarover samen met lokale bestuurders een voorstel te doen?

Zie antwoord vraag 6.

Vraag 8

Waarom zijn er geen bijeenkomsten georganiseerd in Gasselternijveenschemond, Drouwenermond en Nieuw-Buinen? Waar kunnen deze bewoners terecht voor informatie en inspraak? Bent u bereid ook bewonersbijeenkomsten in deze plaatsen te houden?

De spreekuren worden gehouden op locaties in Gieterveen, Stadskanaal en 2e Exloërmond. Hier is voor gekozen omdat deze plaatsen in het plangebied van het windpark liggen. Bewoners uit Gasselternijveenschemond, Drouwenermond en Nieuw-Buinen kunnen terecht op één van deze locaties.
Alle officiële stukken over dit windpark zijn te vinden op www.bureau-energieprojecten.nl. Bovendien kunnen mensen voor vragen bellen met Bureau Energieprojecten, telefoonnummer 070 3798979 en met Informatie rijksoverheid, telefoonnummer 1400. Ook zijn de stukken op papier in te zien bij de gemeentehuizen in Gieten, Exloo en Stadskanaal (tijdens reguliere openingstijden). Tot en met 20 april 2016 kan iedereen een zienswijze indienen.
Op dit moment is er meer ruimte bij de spreekuren dan er vraag is. Als blijkt dat de vraag groter zal zijn dan het aantal spreekuren dat nu wordt aangeboden, zullen extra spreekuren worden georganiseerd. Er wordt dan gekeken naar beschikbare locaties.

Vraag 1

Bent u bekend met de uitzending over colportage door Essent waarbij energiecontracten worden afgesloten in elektronicawinkel of een bouwmarkt?1

Ja.

Vraag 2

Wat is uw mening over het feit dat verkopers van Essent bij het afsluiten van een energiecontract de wettelijke bedenktijd van 14 dagen aan consumenten onthoudt? Is naar uw mening darbij sprake van overtreding van de colportage wet? Kunt u uw antwoord toelichten?

Ik acht het van groot belang dat er transparant wordt gecommuniceerd met klanten. Daar past bij dat consumenten helder worden geïnformeerd wanneer er een wettelijke bedenktermijn geldt. Het is echter niet aan mij om te beoordelen of bedrijven geldende wetten in een concreet geval naleven. Dit is aan de Autoriteit Consument en Markt (ACM) en uiteindelijk aan de rechter om te beoordelen.
In het algemeen kan ik het volgende melden: op grond van artikel 230o lid 1 van boek 6 van het Burgerlijk Wetboek (BW), die ook voor energiecontracten van toepassing is, heeft de consument recht om gedurende 14 dagen een op afstand (zoals het internet) of een buiten de verkoopruimte (zoals colportage) gesloten overeenkomst te ontbinden («de bedenktermijn»)2. Binnen de bedenktermijn is de consument bevoegd om de overeenkomst te ontbinden zonder opgave van redenen. De handelaar dient de consument, voor het sluiten van de hiervoor genoemde overeenkomsten, te informeren over onder andere het bestaan van een bedenktermijn en de wijze waarop de bedenktermijn ingeroepen kan worden. Wanneer een handelaar zich niet houdt aan deze informatieplicht, wordt de bedenktermijn met ten hoogste 12 maanden verlengd (artikel 230o lid 2 van Boek 6 van het BW).

Vraag 3

Bent u bereid om Essent te sommeren dat zij al hun consumenten – ook zij die een energiecontract hebben afgesloten voor december 2015 – in te lichten over het feit dat zij na ontvangst van de genoemde brief alsnog een bedenktermijn van 14 dagen hebben?

In eerste instantie heeft de consument een eigen verantwoordelijkheid om, eventueel via de rechter of de geschillencommissie, de nakoming van wettelijke bepalingen af te dwingen. Het ligt daarom voor de hand dat de consument zelf het betrokken bedrijf aanschrijft. Op de website van ConsuWijzer – het informatieloket van de ACM – worden consumenten geïnformeerd over hun rechten voor, tijdens en na het sluiten van een overeenkomst. Zo worden consumenten ook geïnformeerd over de geldende regels met betrekking tot de bedenktermijn.
Daarnaast houdt de ACM toezicht op de betreffende wettelijke bepalingen. De ACM heeft in dit geval ook opgetreden. Op 30 november 2015 heeft de ACM een besluit genomen waarin zij de toezegging van Essent bindend heeft verklaard. In het toezeggingsbesluit is geregeld dat Essent bij verkoop buiten de verkoopruimte een bedenktermijn zal hanteren, zij consumenten bij het doen van een aanbod actief informeert over het recht op een bedenktermijn, de voorwaarden en de uitoefening van de bedenktijd. Het gevolg van het bindend verklaren van een toezegging is dat de ACM geen (verder) onderzoek meer doet naar de gedraging waarop de toezegging betrekking heeft. De ACM kan uiteraard wel de naleving van deze toezegging controleren.

Vraag 4

Bent u bereid bij Essent nadrukkelijk de wet onder de aandacht te brengen, waardoor indien zij de sommatie brief niet sturen, zij verplicht zijn betreffende consumenten in plaats daarvan 12 maanden bedenktijd te geven, waarbij ook alle geld voor geleverde energie terug betaalt moet worden?

Zie antwoord vraag 3.

Vraag 5

Wat vindt u van het feit dat de bij het contract geleverde cadeaukaart ook bij het ontbinden van het contract wordt afgeschreven van de rekening van de consument en teruggave van de cadeaukaart geweigerd wordt? Is hierbij naar uw mening sprake van het verkapt heffen van een boete?

Het uitgangspunt bij ontbinding van de overeenkomst op grond van artikel 6:230o BW is dat zowel de handelaar als de consument hun reeds verrichte prestaties ongedaan maken. Dit impliceert voor de consument dat hij zijn ontvangen cadeaukaart teruggeeft. De kosten die door de handelaar aan de consument in rekening kunnen worden gebracht tijdens de bedenktermijn zijn wettelijk beperkt (artikel 6:230s lid 6 BW). Of en in hoeverre kosten in rekening kunnen worden gebracht, is in belangrijke mate afhankelijk van de aard en de inhoud van de overeenkomst en is uiteindelijk ter beoordeling aan de ACM en de rechter.
Navraag bij Essent leert overigens dat consumenten ongebruikte cadeaukaarten kunnen teruggeven en dat deze door Essent in ontvangst worden genomen zonder dat Essent kosten in rekening brengt.

Vraag 1

Bent u bekend met het bericht «Windmolens dreigen Lofar te nekken»?1

Ja.

Vraag 2

Deelt u de mening dat de plaatsing van windmolens de werking en de onderzoeken die gedaan worden en potentieel kunnen worden gedaan met de telescoop in Exloo niet in de weg mogen staan? Zo nee, waarom niet?

In de aanloop naar het vaststellen van het voorkeursalternatief van het windpark begin februari 2015 heb ik bestuurlijk overleg gevoerd met de provincie Drenthe en de directie van Astron. Daarbij is destijds de afspraak gemaakt om gezamenlijk met Astron, de initiatiefnemers van het windpark en de provincie Drenthe in gesprek te gaan om de eventuele verstoring voor Lofar zoveel als mogelijk te beperken, al dan niet via innovatieve oplossingen.

Vraag 3

Waarom heeft u in de verkenning naar windpark De Drentse Monden en Oostermoer geen opdracht gegeven om Astron, als eigenaar van Lofar, te betrekken?

Bij het starten van de verkenning was ik al geruime tijd met Astron specifiek over Lofar in gesprek. Het gesprek met Astron kent een eigen traject en dat overleg vindt nog steeds plaats.

Vraag 4

Op welke wijze heeft u Astron, als eigenaar van Lofar, betrokken in het kader van de Rijkscoördinatieregeling bij de plaatsing van windmolens in Drenthe?

Zie antwoord vraag 3.

Vraag 5

Heeft u kennisgenomen van het eigen onderzoek van Astron naar de invloed van windturbines op een antenneveld in Roodeschool? Zo ja, in hoeverre neemt u de conclusies van dit onderzoek mee in uw besluit over de plaatsing van de windmolens in Drenthe?

Ja, ik heb kennis genomen van het onderzoek. Dit onderzoek wordt betrokken in het (verdere) overleg met Astron over de door de partijen aan te dragen innovatieve oplossingen en/of mitigerende maatregelen.

Vraag 6

Kunt u aangeven wat het effect is van de plaatsing van windmolens op de investeringsbeslissingen van partners van Lofar en de geloofwaardigheid van het onderzoek naar het heelal met de telescoop?

Ik heb geen inzicht in private investeringsbeslissingen van partners van Astron. Dit is aan Astron en zijn partners. Bij de afweging van belangen worden de economische belangen meegewogen.

Vraag 7

Houdt u rekening met de mogelijke gevolgen van de plaatsing van windmolens in Drenthe op de onderzoeksmogelijkheden van Lofar en kunt u het wetenschappelijke onderbouwen dat de plaatsing geen invloed zal hebben? Zo ja, op welke wijze geeft u hier uitvoering aan?

In een klein en dichtbevolkt land als het onze worden in het kader van het inpassingsplan voor het windpark zorgvuldig verschillende belangen tegen elkaar afgewogen. Het belang van de radiotelescoop Lofar is één van de belangen die nadrukkelijk aan de orde zijn bij de inpassing van het windpark. In dit kader heb ik overleg met Astron, de initiatiefnemers van het windpark en de provincie Drenthe om eventuele verstoringen van windturbines zoveel als mogelijk te beperken. Ik laat mij hierbij ondersteunen door Agentschap Telecom.
Bij het opstellen van de voorkeursvariant van het windpark is rekening gehouden met de twee beschermingszones rond Lofar in de provinciale verordening, waardoor zone 1 volledig is gevrijwaard en zone 2 zoveel als mogelijk is vrijgehouden.

Vraag 8

Aan welk belang geeft u voorrang aan de plaatsing van windmolens of aan de reeds gedane grote investeringen voor de radiotelescoop? Mocht u voorrang geven aan de windmolens, in hoeverre leidt dat dan tot kapitaalvernietiging?

Zie antwoord vraag 7.

Vraag 9

Heeft u contact met de Europese Commissie over de plaatsing van windmolens gezien zij ook hebben geïnvesteerd in de radiotelescoop? Zo ja, kunt u dit inzichtelijk maken?

Nee. Het is niet gebruikelijk om na afloop van de subsidieperiode van een project dat mede vanuit EFRO is gefinancierd, zoals bij Lofar het geval is, in contact te blijven met de Europese Commissie. Tevens geldt dat besluitvorming over een project waarbij ook een mede uit Europese subsidie gefinancierde onderzoeksinstelling één van de af te wegen belangen is, een nationale verantwoordelijkheid is. Ik neem deze verantwoordelijkheid serieus en ben mij bewust van de belangen die spelen.

Vraag 10

Wanneer neemt u een besluit over de plaatsing en opstelling van de windmolens in Drenthe en bent u bereid om deze vragen te beantwoorden voorafgaand aan dit besluit?

Op dit moment ligt het ontwerp inpassingsplan met bijbehorende besluiten van het windpark De Drentse Monden en Oostermoer ter inzage. De besluitvorming over het uiteindelijke inpassingsplan is voorzien in het derde kwartaal van 2016.

Vraag 1

Bent u op de hoogte van het bericht over de uitspraak van de directeur van de Nederlandse Aardolie Maatschappij (NAM), Schotman, over de afschaffing van de contourenregeling?1

Ja.

Vraag 2

Juicht u dit ook toe? Zo nee, waarom niet?

NAM moet alle schade als gevolg van bodembeweging door gaswinning vergoeden. Dit geldt ongeacht de locatie van de schade. De contourenkaart heeft daarop geen invloed. De heer Schotman gaf op 15 mei 2015 al aan dat hij de contourenkaart geen rol meer wilde laten spelen in de schadeafhandeling. Dat juich ik toe.

Vraag 3

Hoe kunt u hieraan bijdragen? Welke acties kunt u hiertoe ondernemen?

Zie antwoord vraag 2.

Vraag 4

Hoe verhoudt dit zich tot het Wetsvoorstel bewijsvermoeden, waarin toch weer uitgegaan wordt van de aardbevingencontour?2

Het wetsvoorstel bewijsvermoeden gaswinning Groningen ziet op de bewijspositie van partijen. In het wetsvoorstel wordt een bewijsvermoeden geregeld voor fysieke schade aan gebouwen en werken binnen het effectgebied van het Groningenveld. Het effectgebied van de gaswinning uit het Groningenveld zal worden vastgesteld bij ministeriële regeling. De reden dat het wetsvoorstel zich beperkt tot het effectgebied van het Groningenveld is dat het gaat om een wettelijke afwijking van de hoofdregel «wie stelt, bewijst» die doorwerkt in de procesposities van private partijen. Zoals de Afdeling advisering van de Raad van State in haar voorlichting heeft aangegeven mogen de lasten van een dergelijke afwijking niet onevenredig zijn voor de partij tegen wie het bewijsvermoeden wordt ingeroepen. Het wetsvoorstel beoogt de bewijspositie van benadeelden te versterken, zonder tot een onevenredige situatie te komen. In gebieden waarvoor niet geldt dat sprake is van een groot aantal gelijksoortige schadegevallen, waarvan het merendeel aan één oorzaak is toe te schrijven, zou een bewijsvermoeden tot een onevenredige situatie leiden. De exploitant van een mijnbouwwerk zou dan immers steeds vermoed worden de veroorzaker van schade te zijn, zonder dat voldoende aannemelijk is dat dit ook daadwerkelijk het geval is.

Vraag 1

Bent u op de hoogte van de berichtgeving over de kerncentrale Borssele?1

Vraag 2

Waarom, en op welke manier, wil een meerderheid van de politieke partijen in Zeeland af van de kerncentrale?

Vraag 3

Hoeveel bedraagt het verlies dat geleden wordt op de kerncentrale?

Vraag 4

Waarom wordt de productie voortgezet als er verlies gemaakt wordt?

Vraag 5

Hoe zijn de vooruitzichten met betrekking tot de winstgevendheid?

Vraag 6

Hoeveel is er op dit moment ingelegd in het amoveringsfonds? Hoe kunt u de daling van het vermogen in het recente verleden verklaren?

Vraag 7

Hoeveel zal er ingelegd zijn, en door wie, in het jaar 2033 wanneer sluiting is voorzien? Kunt u daarbij specifieker zijn dan de Minister van Infrastructuur en Milieu tijdens het Algemeen overleg Nucleaire Veiligheid en Stralingsbescherming op 12 november 2015?

Vraag 8

Mag Delta besluiten de kerncentrale eerder te sluiten dan 2033?

Vraag 9

Is de garantie van 200 miljoen euro van de provincie Zeeland niet op te vatten als staatssteun?

Vraag 10

Wanneer wordt de motie Jan Vos (Kamerstuk 25 422, nr. 133) uitgevoerd, waarin wordt gevraagd naar een onderzoek naar de nationalisatie van de kerncentrale Borssele?

Vraag 11

Klopt het dat de provincie Zeeland inmiddels ook op het standpunt staat dat de kerncentrale genationaliseerd zou moeten worden?

Vraag 12

Kunt u gesprekken daarover met de provincie Zeeland starten? Kan er, gezien de verliesgevendheid en de amoveringsopgave, sprake zijn van een overdracht aan het Rijk om niet?

Vraag 1

Bent u bekend met de radiouitzending «Hoogspanning in Zeeland»1 betreffende het plaatsen van een nieuw hoogspanningstraject (het tracé Zuid-West) vanuit de Noordzee naar het vasteland?

Ja.

Vraag 2

Is het correct dat de mogelijkheid om de verbinding in de Westerschelde aan te leggen en in Rilland pas aan land te laten komen niet is onderzocht? Zo ja, waarom is hier geen onderzoek naar gedaan? Zo nee, kunt u dit onderzoek aan de Tweede Kamer toezenden?

Dit is inderdaad niet onderzocht. Ik verwijs hiervoor naar de antwoorden op de vragen 3 en 6 van het lid Smaling (SP) van 8 februari 2016 (kenmerk 2016Z02590), die parallel aan deze beantwoording aan uw Kamer is gestuurd.

Vraag 3

Zegt u toe dat de mogelijkheid om de verbinding geheel onder water aan te leggen (tot aan Rilland) uitgebreid wordt onderzocht, voordat er onomkeerbare stappen worden genomen teneinde de nieuwe verbinding over land aan te leggen? Wordt daarbij de mogelijkheid meegenomen om de verbinding met wisselstroom aan te leggen, zodat het bouwen van twee extra schakelstations niet nodig is en bovendien resonanties en overspanningen worden voorkomen?

Zoals ik in mijn voornoemde antwoord op vraag 6 van het lid Smaling (kenmerk 2016Z02590) heb aangegeven, is dit geen realistisch alternatief voor de nieuwe 380 kV-verbinding. Het Westerschelde-alternatief gaat uit van het rechtstreeks aansluiten van het windpark op zee op het nieuwe 380 kV-station Rilland. De gedachte is dat dit als alternatief voor de nieuwe 380 kV-verbinding kan dienen. Dit is onjuist omdat:
In mijn voornoemde antwoord op vraag 3 van het lid Smaling (kenmerk 2016Z02590) heb ik aangegeven waarom de aanleg van zo’n verbinding in wisselstroom niet tot de mogelijkheden behoort.

Vraag 4

Bent u ook van mening dat dergelijke projecten voor burgers zo min mogelijk overlast dienen te bezorgen? Zo ja, op welke manier doen u en TenneT inspanningen om in deze casus aan dit doel tegemoet te komen?

Ik ben van mening dat bij dit soort projecten goed overleg met de omgeving nodig is om tot een zo goed mogelijk tracé te komen. Ook bij het komen tot het nieuwe tracé Zuid-West 380 kV West is een goede ruimtelijke ordening en aandacht voor landschappelijke inpassing een zeer belangrijk aspect. Met betrokken overheden, (natuur)organisaties en bewoners is gekomen tot oplossingen voor knelpunten in het tracé en zijn voorstellen uitgewerkt om te komen tot een goede landschappelijke inpassing. Daarmee zijn we met betrokken partijen gekomen tot het best denkbare tracé.
De geplande nieuwe verbinding wordt uitgevoerd in Wintrackmasten die geschikt zijn voor twee verbindingen op één mast. De nieuwe 380 kV-verbinding wordt gecombineerd met een reeds bestaande verbinding. Tussen 380 kV-station Borssele en 150 kV-station Willem Annapolder vindt combinatie plaats met de bestaande 380 kV-verbinding door de Zak van Zuid-Beveland. Na in gebruik name van de nieuwe, gecombineerde verbinding wordt deze bestaande verbinding afgebroken. Dit betekent dat de Zak van Zuid-Beveland vrijgespeeld wordt van hoogspanningsmasten. Tussen 150 kV-station Willem Annapolder en 380 kV-station Rilland wordt de nieuwe verbinding gecombineerd met de bestaande 150 kV-verbinding. Ook deze bestaande verbinding wordt na in gebruik name van de nieuwe verbinding afgebroken. Deze bestaande verbindingen worden dus in de masten van de nieuwe Zuid-West 380 kV West-verbinding gehangen. In totaal verdwijnen er 131 bestaande vakwerkmasten en komen er 107 nieuwe Wintrackmasten terug. Door de nieuwe, gecombineerde verbinding ook nog te bundelen met de bestaande 150 kV-verbinding wordt op regionale schaal een verbeterslag gemaakt ten gunste van het open Zeeuwse landschap. Mede hierdoor had dit tracé in 2011 de voorkeur van de Zeeuwse bestuurders, natuurorganisaties en ZLTO. Op de kaarten in de bijlage2 is te zien wat er weggaat en wat de uiteindelijke situatie zal zijn.
Daarnaast is in overleg met betrokken gemeenten, (natuur)organisaties en bewoners(organisaties) gekomen tot voorstellen ten behoeve van een goede landschappelijke inpassing. Deze voorstellen zijn opgenomen in het landschapsplan dat een bijlage vormt bij het ontwerpinpassingsplan. De uitvoering van het landschapsplan is opgenomen in de regels horende bij het ontwerpinpassingsplan. Hiermee wordt de daadwerkelijke uitvoering van het plan ook juridisch geborgd.

Vraag 1

Kent u het bericht over de «onderzeese kabel» en de radiouitzending over de alternatieve Westerschelde – variant?1

Ja.

Vraag 2

Bent u bekend met de verzoeken vanuit bewoners, lokale politiek, alsmede de provincie Zeeland die al meer dan een jaar unaniem pleiten voor onderzoek naar de Westerschelde-optie? Op welke wijze bent u omgegaan met dit verzoek?2

Ja, ik ben bekend met dit verzoek. Begin 2015 is de vraag aan de orde geweest of aansluiting van het windpark op het nieuwe 380 kV-station Rilland mogelijk zou zijn. De gedachte van de vraagstellers was dat deze aansluiting dan in plaats van de nieuwe 380 kV-verbinding zou kunnen komen. Toen is al de volgende informatie verstrekt:
Over nut en noodzaak van de verbinding kan ik het volgende aangeven. TenneT is op grond van de Elektriciteitswet 1998 aangewezen als beheerder van het landelijke hoogspanningsnet. TenneT heeft op het gebied van de elektriciteitsvoorziening twee wettelijke taken: een transporttaak (Elektriciteitswet, artikel 16, lid 1) en een systeemtaak (idem, artikel 16, lid 2). De transporttaak houdt in dat TenneT de elektriciteit transporteert en daarvoor een net van voldoende kwaliteit en capaciteit in werking heeft. De systeemtaak houdt in dat TenneT zorgt voor evenwicht tussen de vraag naar en het aanbod van stroom. Op TenneT rust daarmee onder meer de wettelijke taak om het landelijke hoogspanningsnetwerk in werking te hebben, te onderhouden en de veiligheid en betrouwbaarheid te waarborgen. Daarnaast is TenneT op grond van diezelfde wet verantwoordelijk voor het herstellen, vernieuwen of uitbreiden van het netwerk. Hoewel de wetgever TenneT een grote mate van vrijheid heeft gegeven in de manier waarop het bedrijf zijn wettelijke taken mag invullen, is TenneT wel verplicht om iedere partij die daarom verzoekt op het hoogspanningsnet aan te sluiten (artikel 23). Verder moet TenneT ervoor zorgen dat het transport van elektriciteit ook bij storing is gegarandeerd. Deze eis geldt onverkort als het net in onderhoud is. De wettelijke bepalingen zijn nader uitgewerkt in regelgeving (Codes) die de Autoriteit Consument & Markt (ACM) vaststelt voor de energiemarkt. Ten aanzien van de genoemde taken van TenneT is de Netcode vooral relevant. De Netcode bevat voorschriften voor netbeheerders en netgebruikers, op drie gebieden: het functioneren van de netten, het aansluiten van klanten op de netten en het transporteren van elektriciteit over de netten.
In het gebied Borssele/Vlissingen zit de huidige 380 kV-verbinding «vol». Immers, met de huidige capaciteit van de verbinding is er eigenlijk slechts ruimte voor 1600 MW in plaats van de 2090 MW die nodig is. Het hoogspanningsnetwerk vanuit Borssele wordt volledig benut voor het transport van elektriciteit. Dit betekent:
Belangrijk in dit kader is dat de huidige 380 kV-verbinding in Zeeland een zogenaamde uitloper is van het landelijke hoogspanningsnet. In geval van een grote storing is er geen alternatief aanwezig. Dat betekent dat er sprake is van langdurige stroomuitval. In meerdere delen van het landelijke hoogspanningsnet is TenneT bezig zogenaamde ringstructuren te creëren bijvoorbeeld in het westen van Nederland (Randstad 380 kV Zuidring en Noordring). Met de nieuwe 380 kV-verbinding vanuit Borssele via Rilland naar Tilburg wordt ook zo’n ringstructuur in Zeeland gecreëerd waarmee de leveringszekerheid voor de toekomst aanmerkelijk wordt verbeterd.
Relevant is bovendien dat Borssele, samen met bijvoorbeeld Eemshaven en de Maasvlakte in het 3e Structuurschema Elektriciteitsvoorziening (SEV III) is aangewezen als één van de grootschalige energieproductielocaties in Nederland. Het doel van het SEV III is het waarborgen van voldoende ruimte voor grootschalige productie en transport van elektriciteit. Voor het transport wordt de verdere ontwikkeling van het landelijke hoogspanningsnet voorgestaan, zodanig dat het blijft voldoen aan de daaraan op basis van de Elektriciteitswet 1998 gestelde eisen. Door de aanwezigheid van voldoende ruimte en koelwater op deze locaties, en vanwege gemakkelijke toevoer van brandstoffen uit de hele wereld, zijn deze locaties aantrekkelijk voor producenten. De verbinding is daarom niet alleen bedoeld voor het oplossen van het onderhoudsprobleem en de afvoer van windenergie van het nieuwe windpark voor de kust van Walcheren. Ook voor mogelijke andere, toekomstige productie is deze nieuwe verbinding nodig.
Concluderend: de aanleg van de nieuwe verbinding is nodig om de levering van stroom aan Zeeuwse huishoudens en bedrijven op robuuste manier te kunnen garanderen en om ruimte te bieden aan nieuwe opwekking van elektriciteit, zowel op zee als op land.

Vraag 3

Is het waar dat de uitgevoerde quick-scan naar de Westerschelde-optie slechts de mogelijkheid van enkele kilometers ondergrondse bekabeling op knelpunten onderzocht heeft en dat daarbij onderzeese aanleg van 220kv niet is onderzocht?

Allereerst is van belang dat een tracé door de Westerschelde alleen ziet op de aansluiting van het windpark voor de kust van Borssele. De nieuwe 380 kV-verbinding heeft echter een eigen nut en noodzaak waaraan met een kabel door de Westerschelde geen invulling zou worden gegeven. Ik ben hier in mijn antwoord op vraag 2 uitgebreid op ingegaan.
In april 2015 heb ik uw Kamer geïnformeerd over de actuele ontwikkelingen met betrekking tot het ondergronds aanleggen van nieuwe 380 kV hoogspanningsverbindingen (Kamerstukken II 2014/15, 31 574, nr. 37). Ik deed dit op basis van een brief van TenneT waarin werd aangegeven dat de eerste resultaten van het onderzoek naar de 10 kilometer die ondergronds is aangelegd in de Randstad indiceren dat het technisch mogelijk is om meer dan het huidige maximum van 20 kilometer ondergronds aan te leggen. Ik heb toen aangegeven dat ik een second opinion zou laten uitvoeren op basis van die eerste onderzoeksresultaten. Daarnaast heb ik aangeven dat ik TenneT zou vragen om een quick-scan uit te voeren voor de verschillende lopende projecten waaronder Zuid-West 380 kV West.
TenneT heeft onder meer aangegeven dat per geval bekeken zou moeten worden wat mogelijk is. Op dat moment was al duidelijk dat eventuele ondergrondse aanleg alleen bedoeld zou zijn om eventuele knelpunten bij de verbinding ondergronds op te lossen. Een volledige ondergrondse aanleg al dan niet door de Westerschelde van de nieuwe 380 kV verbinding was daarmee per definitie niet aan de orde en is daarom ook niet in de quick-scan meegenomen. Het is dus juist dat de quick-scan niet de Westerschelde-optie omvat.
In mijn brief van 2 december 2015 (Kamerstukken II 2015/16, 31 574, nr. 201) heb ik aangegeven dat ik op basis van de uitgevoerde onderzoeken en second opinion vastgesteld heb dat in Nederland 20 kilometer extra ondergrondse aanleg van hoogspanningsverbindingen mogelijk is zonder de netzekerheid onverantwoord in gevaar te brengen. Meer specifiek voor Zuid-West 380 kV West heb ik aangegeven dat ondergrondse aanleg op dit tracé niet mogelijk is omdat de leveringszekerheid onvoldoende is gegarandeerd. Deze conclusie van TenneT is bevestigd door de second opinion van Tractebel.

Vraag 4

Is het waar dat in Duitsland (waar Tennet ook werkzaam is) een gelijkstroom verbinding is aangelegd, die circa één miljard euro kost en een veel langere verbinding heeft – vergelijkbaar met de afstand windpark tot Tilburg – onderzee en ondergronds?

Ja, dat klopt. In Duitsland worden de windparken die in het noorden ver uit de kust zijn of worden gebouwd door middel van gelijkstroomkabels verbonden met een converterstation op land. De afstanden van het landdeel variëren. Voor DolWin 2 – Dörpen West is het landdeel 90 kilometer (totale lengte circa 145 km). De kosten voor deze verbinding bedroegen circa 1 miljard euro. Dit was inclusief het converterstation op zee en een converterstation op land.
De capaciteit van deze gelijkstroomkabel is 900 MW (de capaciteit van het windpark circa 700 MW) en de kabel is N-0 uitgevoerd. Dit betekent dat bij een enkelvoudige storing dit ook daadwerkelijk direct leidt tot een stroomstoring. Bij een kabeldefect betreft dit een stroomstoring voor langere tijd. Belangrijke verschillen met de nieuwe 380 kV-verbinding van Borssele naar Rilland (Zuid-West 380 kV West) zijn:
Verbindingen die onderdeel zijn van het Nederlandse landelijke 380 kV-hoogspanningsnet worden dubbel (redundant) uitgevoerd. Dat houdt in dat TenneT een enkelvoudige storing (N-1) moet kunnen opvangen in het net. Dit betekent dat tijdens onderhoud, als het ene circuit buiten bedrijf is, het andere circuit moet kunnen uitvallen zonder dat dit tot storingen in het net leidt. TenneT is verplicht het netwerk op deze manier aan te leggen op grond van artikel 31 lid 12 van de Elektriciteitswet 1998.
Bij een vergelijking tussen een bovengrondse wisselstroomverbinding zoals Zuid-West 380 kV West en een ondergrondse gelijkstroomverbinding moet dus worden uitgegaan van een verbinding die voldoet aan de wettelijke eisen die aan de bovengrondse verbinding zijn gesteld. Bij de nieuwe Zuid-West 380 kV-verbinding gaat het om een verbinding van 2 x 2650 MW. Om dit uit te voeren in gelijkstroom met een vergelijkbaar vermogen zijn meerdere converterstations nodig en 4 à 5 sets gelijkstroomkabel. Qua kosten gaat het dan om een orde van grootte van 4–5 miljard euro en er moet ruimte gevonden worden om de converterstations neer te zetten.
Een enkele (N-0) gelijkstroomkabel kan niet in de plaats komen van de 380 kV-verbinding Borssele-Rilland omdat deze niet vergelijkbaar is qua capaciteit en leveringszekerheid. Daarnaast vraagt zo’n uitvoering, gezien de eigenschappen van een gelijkstroomkabel, meerdere grote mitigerende maatregelen zoals extra converterstations.

Vraag 5

Waarom wordt door Tennet gesteld dat de verbinding van Borssele naar Tilburg bovengronds uitgevoerd in Wintrack -masten alleen al geraamd is op 1,2 miljard euro? Op welke onderzoeken zijn deze uitspraken gebaseerd? Kunnen deze onderzoeken openbaar worden gemaakt?

In 2011 is het voorgenomen tracé bekendgemaakt. Voor dit tracé is toen een kostenraming opgesteld gebaseerd op kengetallen en ervaringscijfers van andere recent gerealiseerde projecten en aanbestedingen van 380 kV-verbindingen. Voor de verbinding van Borssele naar Tilburg worden de kosten op dit moment inderdaad geraamd op 1,2 miljard euro.
In het antwoord op vraag 4 van de vragen van het lid Smaling van 8 februari 2016 (kenmerk 2016Z02589) heb ik het volgende aangegeven. De Minister van Financiën is aandeelhouder van TenneT. Het Ministerie van Economische Zaken heeft een verantwoordelijkheid als beleidsministerie. Vanuit die rol, beoordeelt ze – samen met het Ministerie van Infrastructuur en Milieu – de investeringsvoorstellen van TenneT (zie ook het antwoord op vraag 3). Het Ministerie van Financiën, vanuit haar rol als aandeelhouder, dient voor investeringen boven 200 miljoen euro haar goedkeuring te verlenen. Op basis van de Elektriciteitswet 1998 (art. 21) moet TenneT om het jaar bij ACM een document indienen, het zogenoemde kwaliteits- en capaciteitsdocument (KCD), waarin ook investeringen zijn opgenomen die hij zal doen voor de uitbreiding en vervanging van zijn net.

Vraag 6

Vindt u het verdedigbaar dat door via de uitgangspunten van de derde Structuurschema Elektriciteitsschema (SEV III) vast te houden aan aanlanding in Borssele, een maatschappelijk gedragen en wellicht betere oplossing (door middel van het opwaarderen van de huidige hoogspanningsleiding en de stroom via een kabel door de Westerschelde af te voeren) niet aan de orde is en niet eens als alternatief is onderzocht? Kunt u uw antwoord toelichten?

In de uw vraag wordt uitgegaan van de mogelijkheid om aan de behoefte aan extra capaciteit te voldoen door het opwaarderen van de bestaande verbinding. Technisch is opwaarderen van een hoogspanningsverbinding mogelijk. Het opwaarderen betekent dat er meer stroom door de draden moet. De draden bij de 380 kV-verbinding van Borssele naar Geertruidenberg zijn hiervoor niet geschikt. De huidige draden zullen moeten worden vervangen door nieuwe, zwaardere draden. Onafhankelijk van mogelijke uitvoeringsvarianten voor het vervangen van de draden, moet de verbinding daarvoor altijd een aantal maanden buiten gebruik worden gesteld. Dit omdat vervangen van draden waar nog 380 kV aan spanning op staat onmogelijk is, ook met inachtneming van de juiste veiligheidsmaatregelen voor de mensen die deze werkzaamheden verrichten (Arbowet). Omdat de verbinding Geertruidenberg-Borssele geen onderdeel is van een ringstructuur, is het 380 kV-station Borssele alleen via deze verbinding aangesloten op het 380 kV-net. De productiecapaciteit in Zeeland zal daarmee voor die periode moeten worden stilgelegd met alle economische consequenties van dien.
Daarbij komt dat er nu al een tekort aan transportcapaciteit is in dit gebied en dat dit tekort blijft toenemen. Het buitengebruikstellen van de verbinding zou ertoe leiden dat het 380 kV-station Borssele niet meer gevoed wordt uit het 380 kV-net. Zeeland wordt daardoor als het ware een soort «elektrisch schiereiland» doordat alleen een koppeling via het 150 kV-net mogelijk is. Hierdoor is er een grote kans op netinstabiliteit. Dit zou betekenen dat de balans tussen vraag en aanbod in Zeeland niet eenvoudig te beheersen is en daardoor de kans op uitval in Zeeland aanmerkelijk is. Daarmee is de opwaardering van de bestaande 380 kV-verbinding geen realistische optie als alternatief voor een nieuwe 380 kV-verbinding.
In het antwoord op vraag 2 ben ik ingegaan op nut en noodzaak van de nieuwe 380 kV-verbinding. Ook heb ik daarin de relevantie van het gebied Borssele-Vlissingen vanuit het SEV III uiteengezet. Ik ben van mening dat de maatschappelijke belangen het best worden gediend met de nieuwe 380 kV-verbinding, waarmee een oplossing wordt geboden voor verschillende nationale belangen maar waaraan invulling is gegeven met oog voor de regionale en lokale belangen. Voor dit laatste verwijs ik naar het antwoord op vraag 4 van het lid Van Veldhoven (D66) van 11 februari 2016 (kenmerk 2016Z03010), welke parallel aan deze beantwoording naar uw Kamer wordt gestuurd.

Vraag 7

Is een investering in converterstations samen met een opwaardering van het huidige net goedkoper dan de nieuwe plannen? Is dit onderzocht? Zo ja, kunnen deze onderzoeken openbaar gemaakt worden? Zo nee, bent u bereid dit alsnog te onderzoeken?

Nee. Zoals in het antwoord op vraag 4 is aangegeven, zal een verbinding uitgevoerd met gelijkstroom ter vervanging van een bovengrondse 380 kV-verbinding met wisselstroom aan andere eisen moeten voldoen. De kosten van zo’n gelijkstroomverbinding worden daarmee vele malen hoger. Voor de Zeeuwse situatie is hiervoor naar de kosten niet specifiek onderzoek gedaan. De gegevens zijn op basis van ervaringsgegevens van TenneT tot stand gekomen.
In het antwoord op vraag 6 is verder aangegeven waarom opwaardering van de bestaande verbinding geen realistische optie is en waarom de nieuwe 380 kV-verbinding de meest toekomstvaste oplossing is voor de Zeeuwse situatie.

Vraag 8

Is het waar dat vooruitlopend op een plan dat nog ter inzage gelegd moet worden, grondeigenaren langs het toekomstige tracé (ondermeer bij Krabbendijke en ‘s Heerenhoek) een gedoogplicht opgelegd krijgen om de aanleg van nieuwe hoogspanningsmasten nu al mogelijk te maken? Zo ja, maakt dit gedrag de nog plaats te vinden inspraak naar uw mening een wassen neus?

Nee, het opleggen van gedoogplicht is momenteel niet aan de orde. Het uitgangspunt voor TenneT voor het afsluiten van de zakelijk recht overeenkomst (ZRO) is om zo veel mogelijk tot minnelijke overeenstemming te komen. Het opleggen van gedoogplicht wordt pas overwogen als er na vele gesprekken geen zicht is op overeenstemming.
De aanleg van de hoogspanningsmasten, ook voor de nieuwe Zuid-West 380 kV-verbinding, is pas mogelijk als dit ook planologisch geregeld is. Hiervoor kan een ieder eerst zienswijzen indienen op het ontwerpinpassingsplan. Indien deze zienswijzen daartoe aanleiding geven wordt het plan aangepast. Er worden zoals gebruikelijk ook informatieavonden houden waar mensen terecht kunnen met vragen en voor informatie. Ook zijn er andere informatiekanalen waar men terecht kan, zoals de website van het project en een telefonisch service centre bij TenneT. Daarna is er nog beroep mogelijk op het definitieve inpassingsplan bij de Raad van State.
In de onderzoeksfase is in voorkomende gevallen sprake geweest van gedoogplicht voor het kunnen verrichten van onderzoek. Dit is een tijdelijke toestemming voor het doen van onderzoek op een specifieke locatie. De gegevens van deze onderzoeken waren nodig om de juiste informatie beschikbaar te hebben voor het aanvragen van de ontwerpvergunningen.

Vraag 9

Is er onderzoek gedaan naar de invloeden van bewoning tussen de twee hoogspanningstracés van 380kV in, waarbij de afstand tussen de ene kabel 100 meter is en ten opzichte van de tweede kabel 250 meter? Is in kaart gebracht hoeveel bewoners te maken krijgen met een dergelijke situatie? Bent u bereid een onafhankelijk bureau onderzoek te laten doen naar het op korte afstand wonen tussen twee hoogspanningstracés? Zo nee, waarom niet?

Bij het plannen van het tracé wordt rekening gehouden met het beleidsadvies inzake hoogspanningslijnen en het magneetveld van 3 oktober 2005. Hierin wordt geadviseerd «zo veel als redelijkerwijs mogelijk is te vermijden dat er nieuwe situaties ontstaan waarbij kinderen langdurig verblijven in het gebied rond bovengrondse hoogspanningsverbindingen waarbinnen het jaargemiddelde magneetveld hoger is dan 0,4 microtesla (de magneetveldzone)». Bij het berekenen van deze magneetveldzone wordt gebruik gemaakt van de hiervoor opgestelde Handreiking van het RIVM. Met de rekenmethodiek in deze Handreiking wordt de magneetveldzone op een zo eenduidig en transparant mogelijke manier berekend.
De Handreiking is inmiddels een aantal keren geactualiseerd. Het RIVM heeft op 10 juni 2013 het rapport «Berekening magneetveldzone bij bovengrondse hoogspanningslijnen in elkaars nabijheid» gepubliceerd. De actualisering van de Handreiking naar aanleiding van dit rapport ziet op het nauwkeuriger in beeld brengen van magneetvelden in situaties waar hoogspanningsverbindingen zich in elkaars nabijheid bevinden.
Uiteraard is ook de magneetveldzone voor de nieuwe Zuid-West 380 kV West-verbinding berekend. Hierbij is gewerkt met die versie van de Handreiking van het RIVM waarin reeds rekening is gehouden met lijnen die zich in elkaars nabijheid bevinden. De berekeningen zijn gedaan door een bureau van de lijst met Adviesbureaus waarvan bekend is dat ze ervaring hebben met zoneberekeningen volgens de RIVM-handreiking. Al deze bureaus dienen zich te houden aan de rekenmethodiek van het RIVM. Daarmee zijn deze berekeningen onafhankelijk. Dit geldt dus ook voor de berekeningen die zijn gedaan voor het project Zuid-West 380 kV West. Deze berekeningen worden zoals gebruikelijk bij het ontwerpinpassingsplan ter inzage gelegd zodat de gegevens voor een ieder beschikbaar zijn.

Vraag 10

Is het naar uw mening uit te leggen, dat de vergoeding voor een «ongevraagde» hoogspanningsmast op een kavel eenmalig € 3.500 bedraagt tegenover de vergoeding voor één windmolen van € 25.000 per jaar? Kunt u uw antwoord toelichten?

TenneT betaalt een reële waardevermindering aan de landeigenaar en daar gelden normbedragen voor die met LTO zijn overeengekomen. Daarnaast betaalt TenneT jaarlijks een inkomensschade voor gederfde inkomsten en extra werkzaamheden die het gevolg zijn van plaatsing van een of meerdere hoogspanningsmasten, ook op basis van afspraken met LTO.
De hoogte van grondvergoedingen bij windturbines worden bij individuele projecten voornamelijk beïnvloed door de onderlinge concurrentie van windontwikkelaars, het windklimaat van het gebied, de schaarste aan grond en eventuele positieve overheidsplannen voor de locatie. Het Rijksvastgoed- en ontwikkelingsbedrijf (RVOB) baseert de grondvergoeding bij windturbines op te verwachten geproduceerd vermogen. Dit wordt in de SDE+ vergoed. Dit is dus een geheel andere grondslag dan bij hoogspanningsmasten.
Daarbij komt dat de gedoogplicht voor windturbines nog niet effectief kon worden ingezet; voor hoogspanningsmasten kon dat wel. Hier komt met het recent door uw Kamer aangenomen wetsvoorstel «tijdig realiseren doelstellingen Energie-akkoord» (Kamerstuk 34 401) verandering in.
Naar verwachting kan dit samen met de teruglopende vergoeding voor grondkosten in de SDE+ die ik sinds een aantal jaren heb ingezet een dempend effect hebben op de grondvergoeding voor windmolens.

Vraag 11

Bent u bereid onafhankelijk te (laten) onderzoeken wat de kosten van een kabel van 80 kilometer tot aan Rilland kost uitgevoerd met wisselstroom en uitgevoerd met gelijkstroom en daarnaast ook de haalbaarheid, mogelijkheden en onmogelijkheden te onderzoeken, daarvan een onafhankelijk rapport op te stellen en dit aan de Kamer voor te leggen? Zo nee, waarom niet?

In het antwoord op vraag 3 heb ik aangegeven waarom een kabel uitgevoerd in wisselstroom met een lengte van 80 kilometer niet mogelijk is. Daarnaast heb ik in mijn antwoord op vraag 4 aangegeven dat de kosten van een gelijkstroomverbinding met dezelfde eisen als waar de nieuwe Zuid-West 380 kV West-verbinding aan moet voldoen vele malen hoger zijn dan een bovengrondse 380 kV-verbinding. Hoewel er geen specifiek onderzoek is gedaan naar de exacte hoogte van de kosten van beide opties, is het feit dat de uitvoering in wisselstroom geen realistisch alternatief is en een uitvoering in gelijkstroom geen oplossing is voor de Zeeuwse situatie en bovendien nog eens vele malen duurder, voor mij reden hier geen nader onderzoek naar te laten doen.

Vraag 1

Kent u het bericht «Personeel Delta boos over salarisverhoging algemeen directeur Kamerbeek»?1

Ja.

Vraag 2

Is het waar dat Delta Energie zware verliezen maakt? Dreigt daardoor een verlies aan banen?

De marktomstandigheden in de Europese elektriciteitsmarkt zijn voor producenten relatief slecht. Dit komt door een sterk gedaalde elektriciteitsprijs, mede doordat de vraag naar elektriciteit is achtergebleven bij verwachtingen door de economische teruggang in 2008. Het gevolg is dat energiebedrijven dure centrales stilzetten en/of daarop versneld afschrijven. Ook Delta NV heeft hiermee te maken. Voor de effecten die de marktomstandigheden kunnen hebben, bijvoorbeeld ten aanzien van werkgelegenheid, heb ik nadrukkelijk oog. Dat geldt ook voor de provincie Zeeland, waar de commissie structuurversterking en werkgelegenheid Zeeland is ingesteld die als doel heeft om de Zeeuwse economie en daarmee de Zeeuwse werkgelegenheid impulsen te geven. Mijn ministerie is hierbij betrokken. Ik zal uw Kamer op de hoogte houden van de resultaten van deze Commissie.

Vraag 3

Kunt u begrijpen dat een salarisverhoging van de algemeen directeur met name bij het personeel van Delta energie op onbegrip stuit? Zo ja, waarom? Zo nee, waarom niet?

Voor de normering van de bezoldiging van topfunctionarissen bij de (semi)overheid geldt de Wet normering bezoldiging topfunctionarissen publieke en semipublieke sector (WNT). Delta NV is een 100% overheidsdeelneming. Overheidsdeelnemingen in NV’s en BV’s zijn door de wetgever (in algemene zin) buiten de WNT gehouden op grond van de overweging dat de overheid via de lijn van het aandeelhouderschap het beloningsbeleid voldoende zou kunnen beïnvloeden. Het beloningsbeleid van de directie is bij vennootschappen een aangelegenheid ten aanzien waarvan de aandeelhouders kaders kunnen bepalen. Van aandeelhouders op decentraal niveau mag een actieve opstelling worden verwacht in dezen. In dit verband kan ook worden verwezen naar het nader antwoord van de Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties op de vragen van de leden Kerstens en Mei Li Vos (beiden PvdA) over het bericht «Netbeheerder Alliander gunt top een graaisalaris» (Handelingen II 2015/16, Aanhangselnummer 1284) en de ter zake door de Tweede Kamer aangenomen motie waarmee de regering wordt verzocht om in overleg te treden met de aandeelhouders van Alliander, met als inzet de vergoedingen meer in lijn te brengen met de normen van de WNT.
Ook in dit geval is het wenselijk dat de aandeelhouders van Delta NV zich op dit punt expliciet uitspreken, waarbij het heel wel voor te stellen is dat zij ervoor kiezen de bezoldiging van een Minister zoals uitgewerkt in de geldende WNT-normering voor de (semi)publieke sector als referentienorm te hanteren. Bekend is dat in dit specifieke geval de provincie Zeeland tegen de salarisverhoging is opgekomen. Op 5 februari 2016 is door provinciale staten van Zeeland een motie aangenomen waarmee werd beoogd om de salarisverhoging terug te draaien en is vervolgens een oproep aan Delta NV gedaan om de verhoging ongedaan te maken. Aan betrokkene is inmiddels ontslag verleend met anderhalf jaarsalaris als ontslagvergoeding. Het spreekt voor zich dat bovenstaande oproep mutatis mutandis evenzeer geldt voor de ontslagvergoeding.
In het kabinetsstandpunt over de evaluatie van de WNT (Kamerstukken II 2015/16, 34 366, nr. 1) is overigens aangegeven dat de institutionele reikwijdte van de WNT zal worden herzien. Zoals door de Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties is aangegeven tijdens het voortgezet Algemeen Overleg over de Evaluatie van de WNT op 10 februari jl. en in antwoord op een vraag van de heer Kerstens tijdens het vragenuur van 8 maart jl., zullen daarbij nadrukkelijk ook deelnemingen waarbij gemeenten, provincies of waterschappen aandeelhouders zijn, zoals Delta NV, worden betrokken. Daarbij vormen de zogeheten Dijkstalcriteria inclusief de contra-indicatie, dat wil zeggen de mate waarin sprake is van commerciële concurrentie, het kader.

Vraag 4

Deelt u de mening dat het geen pas geeft indien een algemeen directeur van een bedrijf dat verliezen maakt een hoger inkomen gaat verdienen, ook al is dat eerder afgesproken in tijden dat het beter met het bedrijf ging? Zo ja, waarom? Zo nee, waarom niet?

Zie antwoord vraag 3.

Vraag 5

Deelt u de mening dat een bedrijf waarvan de aandelen in overheidshanden (provincie en gemeenten) zijn en derhalve direct of indirect publiek gefinancierd is, extra terughoudend moet zijn met het verstrekken van topinkomens en het verhogen daarvan? Zo ja, waarom? Zo nee, waarom niet?

Zie antwoord vraag 3.

Vraag 6

Deelt u de mening dat de aandeelhouders van Delta er goed aan zouden doen om er op aan te dringen dat de algemeen directeur afziet van de voorgenomen salarisverhoging? Zo ja, waarom? Zo nee, waarom niet?

Zie antwoord vraag 3.

Vraag 7

Wat verandert er ten aanzien van de regelgeving van de beloning van topfunctionarissen van Delta op het moment dat het bedrijf wordt gesplitst in een netwerkbedrijf en een commercieel bedrijf?

Een netbeheerder (in dit geval Enduris) valt onder de toepassing van de WNT (bijlage 1 bij de WNT, onderdeel 7, onder het Ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie). Dat verandert niet door splitsing van Delta.

Vraag 1

Klopt het bericht dat TenneT voor 5 tot 7 miljard euro aan uitbreidingsinvesteringen in Zeeland zegt te gaan doen? Is het waar dat de investeringsplannen geheim zijn?1

Nee, het is onjuist dat TenneT investeringsplannen voor € 5 tot € 7 miljard voor Zeeland heeft. Het investeringsprogramma van TenneT voor heel Nederland bedraagt circa € 5 tot € 7 miljard in de periode tot 2025. Hiervan heeft circa € 1,2 miljard betrekking op de investering Zuidwest 380 kV, dat de volledige verbinding van Borssele naar Tilburg betreft.2
Op basis van de Elektriciteitswet 1998 (art. 21) moet TenneT om het jaar bij de Autoriteit Consument en Markt het zogenoemde kwaliteits- en capaciteitsdocument (KCD) indienen. In het KCD zijn onder andere de voorgenomen investeringen in het elektriciteitsnet opgenomen. In de Elektriciteitswet is ook bepaald dat de netbeheerder het KCD op een geschikte wijze openbaar maakt. Wanneer het KCD bedrijfs- of fabricagegegevens bevat die vallen onder de reikwijdte van artikel 10, eerste lid, onderdeel c, van de Wet openbaarheid van bestuur, dan blijft openbaarmaking van de desbetreffende gegevens achterwege. Ook wanneer een netbeheerder bij de uitvoering van zijn taak de beschikking krijgt over gegevens van andere bedrijven waarvan hij het vertrouwelijke karakter kent of redelijkerwijs moet vermoeden, is hij verplicht tot geheimhouding van die gegevens.3 Slechts deze delen van de investeringsplannen van TenneT zijn geheim.

Vraag 2

Wat is uw mening over het rapport van de Algemene Rekenkamer van februari 2015, waarin gesteld wordt dat de Autoriteit Consument en Markt (ACM) onvoldoende controleert of de netuitbreidingen van TenneT ook werkelijk noodzakelijk zijn? Op welke wijze gaat u de door TenneT gemaakte uitbreidingen voor tracékeuze na op noodzaak?

In mijn bestuurlijke reactie op het rapport van de Algemene Rekenkamer (Kamerstukken II 2014/15, 28 165, nr. 192) is aangegeven dat ik reeds had geconstateerd dat er een verbetering nodig is van de regels over de netplanning en -uitbreiding. De huidige rolverdeling tussen de betrokken partijen voor het toetsen van de noodzakelijkheidvan investeringen van netbeheerders is niet altijd duidelijk afgebakend. Het kabinet heeft in de beleidsbrief STROOM van 18 juni 2014 (Kamerstukken II 2013/14, 31 510, nr. 49) aangekondigd met een wetswijziging te komen voor de verbetering van de procedure rondom de toetsing van de investeringen. Het hiertoe dienende wetsvoorstel STROOM is vorig jaar aangeboden aan beide Kamers, maar op 22 december jl. door de Eerste Kamer verworpen. Hiermee blijft de reeds bestaande regelgeving van kracht en zijn de verbeteringen niet doorgevoerd. Na de zomer verwacht ik bij uw Kamer een wetsvoorstel in te dienen waarin de verbetering van de procedure rondom de toetsing van de investeringen is opgenomen.
Onder de huidige regelgeving (Elektriciteitswet 1998) toetst ACM op systeemniveau nut en noodzaak van (voorgenomen) investeringen van TenneT, onder andere door een gedegen risicoanalyse van de netbeheerder te verlangen. Het KCD-traject is cyclisch in die zin dat de verbeterpunten (die ACM in de zogeheten eindbrief benoemt) de opmaat vormen voor het volgende KCD. Op die manier prikkelt ACM TenneT om de kwaliteit van de bedrijfsvoering, de risicoanalyses en efficiëntie van voorgenomen investeringen permanent te verbeteren. Daarnaast heeft ACM vanuit de regeling voor uitbreidingsinvesteringen de taak om binnen 4 weken een advies te geven aan de Minister van Economische Zaken over de noodzaak van bijzondere uitbreidingsinvesteringen die de netbeheerder indient. Omdat deze toets in een kort tijdsbestek plaatsvindt, kan dit niet meer dan een globale toets zijn op basis van de aangeleverde informatie. Daarbij gaat het om een advies aan de Minister, geen besluit over de noodzaak van een investering. ACM geeft in deze korte periode een advies over de volledigheid van de melding en op de eisen die aan een melding zijn gesteld in de wet.
De Minister van Economische Zaken heeft een rol bij de noodzaaktoets van investeringen vóór de tracékeuze wanneer het een grote of bijzondere aanleg- of uitbreidingsinvestering betreft. TenneT moet op basis van de «Regeling melding aanleg- of uitbreidingsinvestering» een melding doen bij de Minister van Economische Zaken. De Minister toetst de gemelde investering van TenneT op noodzaak in het licht van het belang van een duurzame, betrouwbare en efficiënte energievoorziening. De tracékeuze wordt in dit verband niet beoordeeld.
Voor de aanleg- en uitbreidingsinvesteringen van nationaal belang (zoals hoogspanningsverbindingen) bestaat een aparte meldingsprocedure voor de aanmelding van een project waarop de Rijkscoördinatieregeling (RCR) van toepassing is. Bij de melding van een concreet project moet TenneT nut en noodzaak van het project onderbouwen. Investeringen van TenneT die de RCR volgen worden in dat kader door de Minister van Economische Zaken beoordeeld op nut en noodzaak. Indien het project nuttig en noodzakelijk wordt geacht, wordt de RCR gestart om ruimtelijke inpassing van het project mogelijk te maken. Daarbij wordt het tracé door de ministers van Infrastructuur en Milieu en Economische Zaken vastgesteld in het rijksinpassingsplan.
Investeringen, boven de in de statuten van TenneT vastgelegde drempelbedragen, dient TenneT daarnaast aan de aandeelhouder (de Minister van Financiën) ter goedkeuring voor te leggen. De Minister van Financiën toetst of de investering past binnen het investeringskader dat onderdeel is van het deelnemingenbeleid van het kabinet.

Vraag 3

Gaat de ACM bij haar beoordelingen na of bij de grote investeringen van TenneT wel gekozen wordt voor de goedkoopste oplossing? Op welke wijze gaat u – in uw rol van verantwoordelijk Minister – na of er wel voor de goedkoopste oplossing wordt gekozen? Op welke wijze borgt u de doelmatigheid van de voorgenomen investeringen in het net in Zeeland?

Bij investeringen in de uitbreiding van het hoogspanningsnet kan het nooit uitsluitend gaan om «de goedkoopste oplossing». Kosten zijn vanzelfsprekend een belangrijke factor, maar moeten in een dichtbevolkt land als Nederland afgewogen worden tegen andere factoren, zoals een goede ruimtelijke inpassing en maatschappelijk draagvlak. Daarnaast zijn er wettelijk vastgelegde natuur- en milieueisen waaraan voldaan moet worden. Kosten alleen kunnen dus niet een doorslaggevende factor zijn. Samen met de Minister van Infrastructuur en Milieu ben ik op grond van de RCR verantwoordelijk voor het besluit over de ruimtelijke inpassing van een tracé. Ik doe dit natuurlijk in overleg met de omgeving: regionale en lokale bestuurders, bewoners en (milieu)organisaties. Bij het uiteindelijke tracé wordt zo goed mogelijk rekening gehouden met alle belangen die spelen. Als er op grond van deze totale afweging eenmaal een tracé voor een nieuwe verbinding is vastgesteld, is het aan TenneT om deze te realiseren. De reguleringsmethode van ACM prikkelt TenneT om efficiënt te werken en dient te waarborgen dat TenneT alleen de efficiënte kosten voor aanleg van het gekozen tracé vergoed krijgt. ACM beoordeelt de efficiëntie van de investeringen van TenneT onder andere met behulp van vergelijkingen met andere Europese netbeheerders (de internationale benchmark) en projectspecifieke toetsen. De uitgangspunten voor bovengenoemde werkwijze worden ook toegepast bij de investeringen in het net in Zeeland.

Vraag 4

Is er naar uw mening sprake van belangenverstrengeling, waarbij u als Minister van Economische Zaken een rol heeft als aandeelhouder, maar u daarnaast bij uw beslissingen baseert op gegevens die TenneT zelf aandraagt? Zou besluitvorming naar uw mening transparanter zijn wanneer de twee partijen (staat en netbeheerder) gescheiden zijn? Kunt u uw antwoord toelichten?

Er is geen sprake van belangenverstrengeling, aangezien het aandeelhouderschap van TenneT is belegd bij de Minister van Financiën en niet bij mij als beleidsverantwoordelijke Minister. In de huidige procedure rond de investeringen in het hoogspanningsnet is TenneT zelf verantwoordelijk voor beheer, onderhoud en uitbreiding van zijn net, binnen de daarvoor in de wet vastgelegde kaders. Wanneer TenneT een investeringsvoorstel indient, moet het daarbij nut en noodzaak aantonen. Na indiening van investeringsvoorstellen is het vervolgens aan ACM (toetsing KCD’s) en de Minister van Economische Zaken (alleen bij bijzondere uitbreidingsinvesteringen en RCR) om de voorstellen te toetsen.
Zoals hierboven aangegeven beoordeelt de Minister van Financiën, indien de investering hoger is dan de investeringsdrempel zoals opgenomen in de statuten van TenneT, vanuit de rol als enig aandeelhouder namens de Staat of het investeringsvoorstel voldoet aan de vereisten uit het investeringskader als opgenomen in de Nota Deelnemingenbeleid 2013.

Vraag 5

Op welke wijze controleert u of de keuze voor het tracé in Zeeland door TenneT wel een redelijk rendement gemaakt wordt, terwijl niet gekeken is naar mogelijke alternatieven als de Westerschelde optie – waarbij de lijn onderzees wordt doorgetrokken tot Rilland – of het opwaarderen van oude masten in het Zeeuwse?

De toezichthouder ACM bepaalt het te behalen rendement, binnen de kaders die de Elektriciteitswet 1998 biedt, door periodiek een methodebesluit vast te stellen. Met onder andere het methodebesluit stelt ACM uiteindelijk de tarieven vast die de netbeheerders in rekening brengen aan de consumenten en bedrijven voor het transport van gas en elektriciteit. Deze tarieven dragen er uiteindelijk aan bij of er al dan niet een redelijk rendement wordt behaald. Bij de afweging van alternatieven speelt het rendement geen rol. Bij het nemen van een besluit om alternatieven wel of niet mee te nemen in het onderzoek is het van belang of een alternatief ook realistisch is. Graag verwijs ik, voor een uitgebreid antwoord op de vraag of het Westerschelde-tracé of opwaardering van de bestaande masten mogelijk is, naar de antwoorden op vragen 2, 3 en 6 van de leden Smaling (SP) en Van Veldhoven (D66) van 8 februari 2016, met kenmerk 2016Z02590. In beide gevallen is de conclusie dat dit niet mogelijk is.

Vraag 6

Wordt er naar uw mening niet onnodig veel aan de netten in Zeeland uitgebreid, immers hoe groter de activawaarde, hoe meer netten, hoe meer rendementsmogelijkheden? Hoe controleert u dit mechanisme? Is er hierbij naar uw mening sprake van een perverse prikkel?

Ik heb geen reden om aan te nemen dat de elektriciteitsnetten in Zeeland onnodig worden uitgebreid. Graag verwijs ik naar het antwoord op vraag 2 van de vragen van de leden Smaling (SP) en Van Veldhoven (D66) van 8 februari 2016, met kenmerk 2016Z02590. In dit antwoord wordt uitgebreid ingegaan op nut en noodzaak van de nieuwe 380 kV-verbinding tussen Borssele en Rilland.
Zoals hierboven aangegeven dient TenneT tweejaarlijks een KCD in met daarin de voorziene uitbreidings- en vervangingsinvesteringen. Deze worden vervolgens op systeemniveau getoetst op nut en noodzaak. Indien nut en noodzaak van een investering niet of niet voldoende kunnen worden aangetoond, dan zal deze niet worden goedgekeurd door ACM. Via deze procedure is het toezicht op de uitbreiding van de netten voldoende geborgd. Niettemin ben ik van mening dat een verduidelijking van de rolverdeling tussen de betrokken partijen voor het toetsen van de noodzakelijkheid van investeringen van netbeheerders wenselijk is. Hiertoe heb ik voorstellen gedaan als onderdeel van het wetsvoorstel STROOM. Dit wetsvoorstel is vorig jaar echter door de Eerste Kamer verworpen. Zoals bij het antwoord op vraag 2 aangegeven verwacht ik na de zomer een wetsvoorstel bij uw Kamer in te dienen om onder andere deze verbeteringen alsnog te kunnen regelen.

Vraag 7

Vindt u het wenselijk dat er net als bij de uitbreiding van regionale netten eerst om een doelmatigheidstoets van de toezichthouder wordt gevraagd dit ook bij uitbreidingen van de netten van TenneT te vragen? Kunt u uw antwoord toelichten?

Noch bij de uitbreiding van regionale netten, noch bij uitbreiding van de landelijke netten vindt er een ex ante doelmatigheidsbeoordeling door ACM plaats. Een dergelijke toets is niet mogelijk, omdat vóór uitbreiding van de netten nog geen inzicht is in de daadwerkelijke kosten die de netbeheerder daarvoor heeft gemaakt. De kern van de reguleringsmethode van de netbeheerders is dat het efficiëntieniveau van te voren wordt ingeschat en dat de prestaties van de netbeheerder leidend zijn. Deze methode stelt ACM in staat om meerdere investeringen gezamenlijk te beoordelen en in voorkomende gevallen te vergelijken met andere netbeheerders. TenneT loopt onder deze methode, net als elk privaat bedrijf, het risico dat een investering achteraf niet volledig efficiënt blijkt te zijn. Indien ACM een bepaald percentage van de kosten als inefficiënt aanmerkt, dan krijgt TenneT over dit gedeelte van de reeds gemaakte kosten geen vergoeding. ACM stelt in beginsel de (maximale) tarieven immers vast op een hoogte die slechts voldoende is om de efficiënte kosten terug te verdienen. Ik zie geen reden om deze procedure te veranderen.

Vraag 8

Op welke wijze gaat u, nu de wet Stroom gestrand is in de Eerste Kamer, er zorg voor dragen dat de in de wet Stroom voorgenomen consultatieprocedures wel toegepast gaan worden bij de Zeeuwse investeringsplannen?

Met het verwerpen van het wetsvoorstel STROOM is er geen wettelijke basis om een consultatieprocedure bij de netbeheerders voor het KCD af te dwingen. Met mijn brief van 22 januari jl. (Kamerstukken II 2015/16, 31 510, nr. 51) is uw Kamer geïnformeerd over het vervolg van het wetsvoorstel STROOM. In deze brief heb ik aangegeven een aantal verbeteringen uit het wetsvoorstel Elektriciteits- en Gaswet alsnog mogelijk te willen maken door een wijziging van de huidige wet. Logischerwijs maakt een helder kader voor de totstandkoming en toetsing van investeringen van netbeheerders hier deel van uit. Ik ben voornemens dit wetsvoorstel na de zomer bij uw Kamer in te dienen.

Vraag 1

Wat is de reden dat u prioriteit geeft aan de Topsector Energie bij de herschikking van de beschikbare middelen voor energie-innovatie?

Ik vind het van belang dat er in 2016 voor zowel de Topsector Energie als voor de regeling Demonstratie Energie-Innovaties (DEI-regeling) geen verlaging hoeft plaats te vinden ten opzichte van het budget van vorig jaar. Indien ik bij de beschikbaarstelling van de budgetten prioriteit zou geven aan de DEI-regeling in plaats van aan de Topsector Energie, zou ik het budget voor de Topsector Energie moeten verlagen. Na herschikking van de beschikbare middelen voor energie-innovatie blijft het budget voor de Topsector Energie nu nagenoeg hetzelfde als vorig jaar en is er sprake van een verhoging van het budget voor de DEI-regeling van € 34 miljoen in 2015 naar € 35,7 miljoen in 2016. Daarnaast vind ik het van belang om recht te doen aan het intensieve afstemmingsproces dat heeft plaatsgevonden voor de verdeling van het budget voor de Topsector Energie.
De verdeling van dit budget vindt plaats over vijf Topconsortia voor Kennis en Innovatie (TKI’s) en twee doorsnijdende thema’s op het gebied van systeemintegratie en maatschappelijk verantwoord innoveren.
Binnen de TKI’s is vervolgens sprake van verdeling van de middelen over in totaal 25 programmalijnen. Een meer uitgebreide beschrijving van de programmalijnen in 2016 is online beschikbaar in het programma van de Topsector Energie1.

Vraag 2

Naar welke projecten binnen de Topsector Energie gaan de additionele middelen? Welke bedrijven zijn daarbij betrokken?

Er is geen sprake van additioneel budget voor de Topsector Energie. Het budget voor de Topsector Energie blijft nagenoeg op hetzelfde niveau als in 2015.
De verdeling van dit budget vindt plaats over vijf TKI’s en de twee hierboven genoemde dwarsdoorsnijdende thema’s. De vijf TKI’s betreffen Biobased Economy, Urban Energy, Gas, Energie & Industrie en Wind op Zee en hebben elk een achterban van bij hun onderwerp betrokken bedrijven en kennisinstellingen. Een meer uitgebreide beschrijving van lopende projecten sinds 2012 en de betrokken partijen hierbij is online beschikbaar2.

Vraag 3

Welke projecten binnen de regeling Demonstratie Energie-innovaties (DEI) kunnen door deze herschikking geen doorgang vinden?

De DEI-regeling is een zogenoemde tenderregeling die in 2016 in twee tranches wordt opengesteld. Partijen kunnen tot de in de regeling aangegeven periode projectvoorstellen indienen. Na afloop van deze periode wordt aan de hand van de rangschikkingscriteria besloten welke projecten gehonoreerd worden. Indien er projecten zijn die geen doorgang kunnen vinden vanwege een lager dan beoogd budget in 2016, zal dit dus pas voor elk van de twee tranches na afloop bekend zijn. Tot op heden is het beschikbare budget overigens niet beperkend geweest bij het honoreren van aanvragen.

Vraag 4

Kunt deze vragen beantwoorden vóór het Algemeen overleg Bedrijfslevenbeleid en Innovatie voorzien op 11 februari 2016?

Ja.

Vraag 1

Zou u uw reactie kunnen geven op het manifest «Northern seas as the power house of North-Western Europe»?1

Het manifest is opgesteld door een groep van Europarlementariërs en aan mij aangeboden bij de start van het Nederlandse voorzitterschap van de EU. Het bevat de oproep om op politiek niveau de samenwerking te versterken tussen de Noordzeelanden op het gebied van hernieuwbare energievraagstukken op zee, waaronder windenergie en een bijbehorende infrastructuur. Een actieplan kan volgens de opstellers helpen bij het realiseren van de Energie Unie. Ook de Europese Commissie heeft Nederland gevraagd tijdens zijn voorzitterschap aandacht te besteden aan samenwerking rond de Noordzee op het terrein van offshore windenergie.
Nederland, maar ook veel andere lidstaten delen het ambitieniveau van deze groep Europarlementariërs. Een pragmatische «step by step, bottom-up», regionale benadering, die gedragen wordt door de betrokken lidstaten, is essentieel. Belangrijk daarbij is dat geen dubbele overlegstructuren ontstaan en zoveel mogelijk gebruik wordt gemaakt van al bestaande fora. Tijdens een recente hoogambtelijke bijeenkomst met de Noordzeelanden is steun uitgesproken om de regionale samenwerking op de Noordzee te intensiveren en hernieuwd politiek commitment te geven. Afgesproken is om een High Level Group op te zetten en om samen toe te werken naar een politieke verklaring van ministers, te ondertekenen en marge van de Energieraad op 6 juni 2016.

Vraag 2

Kunt u zich vinden in de aanbevelingen van het manifest en bent u voornemens om deze trachten uit te voeren? Zo ja, hoe gaat u dit doen?

Zie antwoord vraag 1.

Vraag 3

Bent u in het bijzonder bereid om in het kader van aanbeveling vier van het manifest in gesprek te gaan met de landen rondom de Noordzee ten behoeve van eenvoudige en eenduidige regelgeving in- en rondom windenergieparken voor de Europese visserijsector, onder andere ten aanzien van de doorvaart en het benutten van de visserijmogelijkheden?

Ja. Het is belangrijk dat de reikwijdte van de Noordzeesamenwerking rondom hernieuwbare energie wordt verbreed, waarbij onder andere maritieme ruimtelijke ordening, inclusief de visserij- en milieudimensie, integraal wordt meegenomen. Dit zal ik samen met de andere betrokken ministeries, zoals het Ministerie van Infrastructuur en Milieu, vormgeven.

Vraag 4

Bent u bereid om voor de Nederlandse wateren te kijken of in de proefperiode vanaf 2017 de doorvaart van windenergieparken mogelijk gemaakt kan worden voor schepen langer dan 24 meter om dit in lijn te brengen met de praktijk in het Verenigd Koninkrijk? Zo nee, waarom niet?

In het Nationaal Waterplan (Kamerstuk 31 710, nr. 45) is besloten om doorvaart toe te gaan staan voor schepen kleiner dan 24 meter. Deze maatvoering sluit aan bij een gebruikelijke grens die binnen de Internationale Maritieme Organisatie (IMO) wordt gehanteerd. Het is ook de maximummaat voor Eurokotters. Er wordt momenteel gewerkt aan de verwerking van dit besluit in de betrokken wet- en regelgeving. Op basis van de ervaringen tijdens de proefperiode van 2 jaar (vanaf 2017 gedurende twee hoogseizoenen na de openstelling) kan worden bekeken of in de toekomst ook ruimte kan worden geboden aan grotere schepen. In het kader van de versterkte Noordzeesamenwerking zullen daarbij ook ervaringen met andere landen op dit terrein worden uitgewisseld.