Nr. 89 BRIEF VAN DE MINISTER VAN JUSTITIE EN VEILIGHEID

Op 11 september jl. heb ik uw Kamer mede namens de Minister voor Rechtsbescherming en de Staatssecretaris van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) het Tussenrapport van de heer Hoekstra toegezonden.1 In deze brief geef ik onze beleidsreactie op het Tussenrapport. Tevens informeer ik uw Kamer over de opvolging van de motie van het lid Van der Staaij (SGP) c.s.2 en de toezeggingen gedaan tijdens het debat van 4 juli jl. over ontbrekende profielen van veroordeelden in de DNA-databank.3

Mijn beleidsreactie op het Tussenrapport sluit aan op de beleidsreactie op de eindrapportage van het Schakelteam Personen met Verward Gedrag4, die uw Kamer op 26 september ontving van de Staatssecretaris van VWS. In deze brief ga ik specifiek in op de uitwisseling van informatie tussen GGZ en politie, mede met het oog op het door het lid van uw Kamer De Lange – tijdens de Regeling van werkzaamheden op 12 september jl.5 – aangevraagde debat met de Staatssecretaris van VWS en mij.

In een afzonderlijke brief ga ik in op het verzoek dat de vaste commissie voor Justitie en Veiligheid bij brief van 13 september jl. heeft gedaan om bij deze beleidsreactie ook een overzicht te geven van de wetgeving die uw Kamer op het gebied van DNA-onderzoek de komende tijd kan verwachten. Voor die splitsing heb ik gekozen, omdat die wetgeving grotendeels niet samenhangt met de rapportage van de heer Hoekstra. Het is mijn bedoeling het gevraagde wetgevingsoverzicht kort na het uitkomen van deze brief te geven.

De professionals in de ZVHH richten zich op de aanpak van complexe casuïstiek, waaronder ook de aanpak van deze groep personen met verward gedrag. In pilots wordt momenteel bekeken welke specifieke aanpak deze groep nodig heeft. Zo zetten de betrokken partners met elkaar in op betere monitoring en begeleiding van deze doelgroep. Kortstondige bespreking in het ZVHH is niet afdoende om de problemen te verhelpen en risico’s te verminderen. Er wordt door middel van een integrale persoonsgerichte aanpak invulling gegeven aan betere samenwerking tussen veiligheid, zorg en het sociaal domein voor deze complexe groep. Er worden op regionaal niveau «top X-lijsten» opgesteld van de meest bewerkelijke en risicovolle groep. Aan de hand van nadere analyse en betere coördinatie wordt meer zicht op deze groep verkregen en worden individuele plannen van aanpak opgesteld. Het is cruciaal dat deze groep goed gemonitord blijft en dat de zorg snel kan worden op- en afgeschaald, al naar gelang de situatie.

De ketenveldnorm voor de levensloopfunctie en beveiligde intensieve zorg, die naar aanleiding van het programma Continuïteit van zorg is ontwikkeld en met ingang van 1 januari 2020 landelijk wordt geïmplementeerd, zal daar een belangrijke functie in vervullen. De levensloopfunctie moet stabiliteit brengen waarbij voor zorg kan worden op- en afgeschaald, van beveiligde zorg tot het oplossen van problematiek op het terrein van wonen, werk/dagbesteding en schuldsanering. Inmiddels zijn er afspraken gemaakt tussen Zorgverzekeraars Nederland en GGZ Nederland dat de beschikbaarheid van beveiligde zorg per 1 januari 2019 toeneemt met 151 bedden.

De ontwikkelingen van de pilots om te komen tot een persoonsgerichte aanpak worden gemonitord. De werkzame bestanddelen worden gebruikt om te komen tot een landelijke uitrol van de aanpak.

Voorafgaand aan de invoering van maatregelen kunnen pilots, zoals hiervoor genoemd, uitermate behulpzaam zijn, bijvoorbeeld voor het zorgvuldig in beeld brengen van de vereiste randvoorwaarden voor effectieve en duurzame oplossingen. Pilots dienen uiteraard wel een einde te kennen en te leiden tot heldere conclusies en inbedding in de organisaties.

De heer Hoekstra heeft, zoals in zijn eerste aanbeveling verwoord, zijn tussentijdse rapportage met name uitgebracht om de urgentie voor de benodigde verbeteringen nogmaals onder de aandacht te brengen. Tevens roept hij op om de gezamenlijke verantwoordelijkheid als kompas te nemen.

De heer Hoekstra refereert hierbij een aantal keren aan het recente rapport van de Inspectie van Justitie en Veiligheid (verder IJenV), dat u 2 juli jl. is toegezonden.7 Dit rapport geeft een goed en gedetailleerd beeld van de genomen maatregelen, bereikte resultaten en de stand van zaken van de verbetermaatregelen waar nog aan gewerkt wordt8. Door goede samenwerking tussen en de grote inzet van de betrokken organisaties en medewerkers heeft dit al geleid tot gewenste verbeteringen. Zoals de IJenV en de heer Hoekstra echter ook zeggen: we zijn nog niet klaar. Ik ben dan ook blij met de aangereikte concrete aanknopingspunten om verdere verbeteringen tot stand te brengen.

• – Op basis van het voorgaande neem ik de eerste aanbeveling van de heer Hoekstra ter harte. Met de verbeteringen gaan we in gezamenlijkheid stevig verder, met hetzelfde kompas vanuit ieders expertise en verantwoordelijkheid.

Voor de heer Hoekstra is het onduidelijk hoeveel bevelen tot afname van celmateriaal bij veroordeelden jaarlijks worden uitgevaardigd en hoeveel afnames van celmateriaal worden gedaan. Tevens constateert hij dat de cijfers van de verschillende organisaties niet goed op elkaar aansluiten.

De aantallen bevelen en afnames zijn wel bekend. De cijfers die de betrokken organisaties hanteren voor de sturing op hun interne processen zijn gebaseerd op de fase waar die organisatie een rol heeft in het ketenproces, met eigen definities en grootheden. Met die cijfers kan nog niet het totale ketenproces cijfermatig sluitend in beeld worden gebracht. Ook ik heb de behoefte aan kwantitatief zicht op het totaal van het ketenproces. Momenteel wordt een systematiek bedacht en uitgewerkt die het mogelijk maakt om een integraal beeld van de resultaten in het proces DNA-V te realiseren op basis van gedeelde definities.

• – Ik volg hiermee aanbeveling 2 van de heer Hoekstra op ten aanzien van het belang van eenduidige en feitelijke informatie over de aantallen (bevelen tot) afname van celmateriaal bij veroordeelden.

• – Ik volg aanbeveling 3 van de heer Hoekstra op ten aanzien van de noodzaak van voortgang van afname van celmateriaal bij DNA-V-veroordeelden. Een aantal aanbevelingen wordt reeds opgevolgd in vervolg op het rapport van de IJenV. De aanbeveling van de heer Hoekstra om de IJenV over de dan geldende stand van zaken van de verbetermaatregelen bij de afname van celmateriaal te laten rapporteren neem ik over ten aanzien van de PI’s. Op basis van de aanbevelingen van de IJenV aan DJI en KMar en de constatering van de heer Hoekstra dat bij de KMar een gering aantal afnames plaatsvindt, heb ik de IJenV gevraagd dit onderzoek bij de PI’s uit te voeren en daarover uiterlijk 1 juni 2019 te rapporteren.

De afgelopen jaren hebben het OM en de politie herstelacties en inhaalslagen gerealiseerd. De aanzienlijke verkorting van de doorlooptijden wordt zowel door de heer Hoekstra als de IJenV positief aangemerkt. Het aantal dagen tussen een voor executie vrijgegeven vonnis en de afgifte van een afnamebevel is verkort van 111 dagen in 2015 naar 10 dagen in 2017. Het percentage afnamebevelen dat binnen 14 dagen wordt afgegeven was in 2017 81%. Het landelijk gemiddelde percentage binnen 14 dagen voor 2018 is op dit moment 88,2%.9 Vanaf 2006 zijn er inmiddels meer dan 274.000 DNA-profielen10 in de DNA-databank opgenomen. De continue verbetering van werkprocessen binnen de verschillende organisaties in hun onderlinge samenhang leidt geleidelijk tot een steeds beter ketenwerkproces DNA-V.

De heer Hoekstra ziet binnen het huidige wetssysteem echter nauwelijks nog ruimte voor versnelling van het afnameproces, dan wel toename van het aantal afnames. In dit kader pleit de heer Hoekstra al langer voor een wetswijziging om eerder in het proces celmateriaal af te kunnen nemen.

Tevens bevestig ik naar aanleiding van deze motie dat ik de voorbereidingen voor een eventuele aanpassing van de Wet DNA-V breed tref. In ieder geval worden de verschillende scenario’s die tijdens het debat op 4 juli jl. (Handelingen II 2017/18, nr. 102, item 19) de revue zijn gepasseerd nader onderzocht. Dit betreft conservatoire afname van celmateriaal bij personen die in verzekering zijn gesteld. Ook wordt conservatoire afname van celmateriaal bij alle personen in de fase van inbewaringstelling bezien. Bij voornoemde scenario’s wordt eveneens gekeken naar de mogelijkheid conservatoire afname van celmateriaal te beperken tot personen die niet beschikken over een vaste woon- of verblijfplaats in Nederland.

Over de problematiek die de aangehouden motie van het lid Van Oosten (VVD) c.s.12 agendeert over het gebruik van de gegevens van de Basisregistratie Personen in de strafrechtketen, vindt er overleg plaats met het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. Gezamenlijk wordt er momenteel gekeken naar eventuele verbetermogelijkheden. Bij mijn beleidsreactie op het eindrapport van de heer Hoekstra, informeer ik uw Kamer hier nader over.

• – Ondanks de constatering van de heer Hoekstra in aanbeveling 4 dat verdere verkorting van de doorlooptijd bij afname van celmateriaal bij veroordeelden met een bekend adres nauwelijks mogelijk is, blijven de betrokken organisaties zich hiervoor inzetten. De constatering is voor de heer Hoekstra reden nogmaals (indirect) aan te kaarten dat wetswijziging nodig is. Hierover ga ik met uw Kamer in gesprek, op basis van het huidige voorwerk dat wordt gedaan, zoals de wetsevaluatie en impactanalyses van een aantal scenario’s voor een eventuele wetswijziging.

In mijn brief van 2 juli jl. (Kamerstuk 29 279, nr. 446) heb ik u geïnformeerd over de DNA-V-veroordeelden die in het opsporingssysteem (verder OPS) van de politie terecht komen.

Er is aandacht voor verdere verbetering van de opsporing van DNA-V-veroordeelden zonder bekende woon- of verblijfplaats. Zo wordt op de «landelijke executietafel»13 niet alleen gezocht naar veroordeelden die hun straf nog moeten ondergaan, maar is voor de 1e tranche de combinatie gemaakt met de veroordeelden met openstaande straffen die nog celmateriaal af moeten staan. Daarnaast wordt samen met de vreemdelingenketen de mogelijkheid onderzocht om de rechtelijke beslissing over afstaan van celmateriaal sneller beschikbaar te hebben; dit om te voorkomen dat vreemdelingen worden uitgezet voordat bij de verblijfslocatie bekend is dat bij hen celmateriaal moet worden afgenomen.

Al met al zal het lastig blijven van alle DNA-V-gesignaleerden celmateriaal af te nemen, omdat van veel gesignaleerden – ondanks alle inspanningen – niet meer te achterhalen is waar ze zijn; zeker als ze al jarenlang in het OPS staan. Ook bevinden veel gesignaleerden zich naar alle waarschijnlijkheid inmiddels in het buitenland, zoals onder meer blijkt uit onderzoek dat het CBS in de eerste helft van 2018 heeft uitgevoerd in opdracht van het Ministerie van JenV en uit gericht onderzoek naar de verblijfplaats van betrokkenen. Uit die onderzoeken blijkt dat 80 à 90% van de gesignaleerden zeer waarschijnlijk in het buitenland verblijft. Bestaande internationale regelgeving biedt in het merendeel van deze gevallen geen grond om betrokkenen terug naar Nederland te halen dan wel de straf over te dragen aan het land waar de gesignaleerde zich vermoedelijk bevindt.

Door de jaren heen wordt gemiddeld bij 95% van de DNA-V-veroordeelden met bekend adres alsnog het celmateriaal afgenomen binnen een jaar na instroom in het OPS. Voor de (veel grotere) doelgroep met onbekend adres is dit helaas aanzienlijk lager, doordat ze niet vindbaar zijn en we er derhalve niet actief op kunnen inzetten. Desondanks wordt er gedurende de jaren na instroom in het OPS alsnog celmateriaal afgenomen van deze doelgroep. Dit komt doordat bij een (toevallig) contact met de politie of KMar (verkeerscontrole, aankomst/vertrek van luchthaven, aanhouding voor een strafbaar feit e.d.) er een controle wordt gedaan of deze persoon gesignaleerd staat.

Ter illustratie ten aanzien van de cijfers in de regel met betrekking tot 2006: van de DNA-V-gesignaleerden (met bekend en onbekend adres) die in het OPS zijn ingestroomd in 2006 is in 2006 ruim 56% celmateriaal afgenomen. Tussen 2007 tot heden van nog eens 39,5% en op dit moment staat van deze, in 2006 ingestroomde, gesignaleerden nog 4,5% open. Naarmate een persoon langer gesignaleerd staat, wordt na verloop van tijd de kans kleiner dat deze nog wordt aangetroffen door politie of KMar. Meestal bevinden deze personen zich in het buitenland.

• – Ik omarm aanbeveling 5 van de heer Hoekstra om de ketenbrede aanpak van de doelgroep onvindbare veroordeelden te verbeteren, onder andere door betere kwaliteit en gebruik van verblijfsgegevens. Het onder de Minister voor Rechtsbescherming ingezette Programma Onvindbaren, dat mede inzet op de opsporing van onvindbare DNA-V-veroordeelden, speelt hierbij een belangrijke rol. Uw Kamer wordt over de voortgang van dit programma uiterlijk eind 2018 geïnformeerd.

Op het gebied van samenwerking en informatie-uitwisseling zijn er diverse trajecten. Zo is uit een recente inventarisatie gebleken dat bij casusoverleggen in de ZVHH-en indien nodig de GGZ aansluit. Politie en GGZ (in mindere mate) melden een complexe casus aan bij een ZVHH als ze zich zorgen maken over een persoon.

Daarnaast lopen er diverse pilots met betrekking tot de aanpak van personen met verward gedrag bij de ZVHH-en. Dit is onderdeel van de meerjarenagenda van de ZVHH-en 2017–2020. Deze pilots hebben tot doel het verbeteren van casusoverleggen en het doorontwikkelen van een persoonsgerichte aanpak en moeten leiden tot breed in te zetten werkzame processen en afspraken. Dit gebeurt door een wijkgerichte aanpak en is mede gericht op preventie en vroegsignalering.

Het belang van informatie-uitwisseling is één van de thema’s die de heer Hoekstra, net als het Schakelteam, als een van de kernthema’s neerzet ten aanzien van de aanpak van personen met verward gedrag. Om professionals goed te kunnen ondersteunen bij vragen rond het delen van gegevens zijn er door het Ministerie van JenV en de ketenpartners, zoals de GGZ, de politie e.a. verschillende trajecten gestart.

Zo is door alle relevante partners het handvat gegevensdeling in het zorg- en veiligheidsdomein opgesteld. Dit document is de basis voor trainingen die momenteel aan beleidsmedewerkers, juristen en professionals in het zorg- en veiligheidsdomein worden geven. Daarnaast is er een webtool voor professionals en wordt gewerkt aan een app. Tevens is inzichtelijk gemaakt welke gegevens mogen worden gedeeld tussen professionals aan de ZSM14-tafel. Ook loopt er een traject om inzichtelijk te maken op welke wijze zorgvuldig een meldpunt (advies- en triagepunt) kan worden ingericht en wat de wettelijke grondslag is om bepaalde gegevens te delen, bijvoorbeeld ten aanzien van de E33-meldingen van de politie.

• – Met het bovenstaande ga ik aan de slag met de aanbevelingen zoals de heer Hoekstra vermeldt in zijn Tussenrapport. Deze liggen deels in het verlengde van of overlappen geheel met de aanbevelingen van het Schakelteam.

Met deze brief heb ik u mijn beleidsreactie gegeven op de waardevolle aanbevelingen van de heer Hoekstra in zijn Tussenrapport en u geïnformeerd over de voortgang na het debat op 4 juli jl. (Handelingen II 2017/18, nr. 102, item 19).

De uitvoering van de maatregelen behoudt de komende jaren de volle aandacht om in de leefwereld daadwerkelijk de dringend noodzakelijke verbetering te realiseren. Daarvan ben ik en zijn de bij de uitvoering betrokken organisaties doordrongen.