Kamervraag 2021Z21401

De beschikbare informatie met betrekking tot afpakken van misdaadgeld, witwassen en Bibob

Ingediend 24 november 2021
Beantwoord 20 januari 2022 (na 57 dagen)
Indiener Michiel van Nispen (SP)
Beantwoord door Ferdinand Grapperhaus (CDA)
Onderwerpen recht strafrecht
Bron vraag https://zoek.officielebekendmakingen.nl/kv-tk-2021Z21401.html
Bron antwoord https://zoek.officielebekendmakingen.nl/ah-tk-20212022-1393.html
1. Zie tabel 6 en 8 in P.C. van Duyne en B. van der Vorm (2015), From organized crime threat to nuisance control. In P.C. van Duyne et al., The relativity of wrongdoing: Corruption, organised crime, fraud and money laundering in perspective. Wolf Legal Publishers, Oisterwijk, 2015
2. Zie B. van der Vorm (2015), Ernstig gevaar. Een empirisch juridisch onderzoek naar aard, doel en toepassing van de Wet Bibob. Wolf Legal Publishers, hoofdstuk 6.2.
3. Zie tabellen 1 en 2 in P.C. van Duyne, F.G.H. Kristen en W.S. de Zanger (2015), Belust op misdaadgeld. De werkelijkheid van voordeelsontneming. Justitiële Verkenningen, 1/15, 85–103
  • Vraag 1
    In hoeverre vindt u dat de aanpak van georganiseerde criminaliteit, en de aanpak van misdaadgeld en witwassen in het bijzonder, succesvol is? Op de uitkomsten van welk empirisch onderzoek of bijgehouden statistische bronnen is dit oordeel gegrond?

    Georganiseerde, ondermijnende criminaliteit is een fenomeen dat naar zijn aard lastig in cijfers is te vatten. Dit is het gevolg van dat de georganiseerde criminaliteit zich enerzijds internationaal en anderzijds in het verborgene afspeelt. Dat maakt het moeilijk om betrouwbare cijfers over de omvang van georganiseerde criminaliteit te geven en dus ook wat het effect van het beleid en het optreden hiertegen is. Vragen over hoe succesvol de aanpak van georganiseerde criminaliteit is, zijn dan ook niet eenduidig, en zeker niet eenvoudig, te beantwoorden.
    Jaarlijkse cijfers over geregistreerde criminaliteit alsook periodieke dreigingsbeelden, monitoren en (omvangs)schattingen worden opgesteld om zicht te hebben en te houden op de impact van de aanpak van georganiseerde criminaliteit, bijvoorbeeld:
    In de voortgangsbrief aanpak ondermijnende criminaliteit van 17 november jl. blijkt dat de integrale aanpak van georganiseerde, ondermijnende criminaliteit effect lijkt te sorteren.1 Zo wordt binnen de aanpak van georganiseerde criminaliteit op verschillende niveaus intensiever samengewerkt tussen de landelijke overheid en onder meer gemeenten, private partners en partijen die actief zijn op het gebied van onder andere onderwijs, financiën en sociaal werk. Het aantal aangepakte criminele samenwerkingsverbanden is bijvoorbeeld in de afgelopen jaren verdubbeld en er zijn meer straffen opgelegd.2 Dit is ook het gevolg van dat het beschikbare instrumentarium tegen georganiseerde, ondermijnende criminaliteit is uitgebreid en de internationale samenwerking steeds meer vruchten afwerpt.
    In de aanpak van misdaadgeld behalen we samen met de betrokken publieke en private partners mooie successen, maar er kan en moet meer crimineel vermogen uit de markt worden gehaald. De gezamenlijke ambitie is het verder terugdringen van criminele geldstromen en de ondermijnende invloed daarvan in de onder- en bovenwereld. Dat gebeurt door het voorkomen en bestrijden van witwassen en het afpakken van crimineel vermogen in brede zin, waaronder preventief en repressief ingrijpen met strafrechtelijke, fiscale, bestuursrechtelijke en tuchtrechtelijke interventies. Hiertoe is een meerjaren plan van aanpak opgesteld. De Algemene Rekenkamer verricht momenteel een onderzoek naar het strafrechtelijk afpakken. Dit rapport wordt in het voorjaar van 2022 verwacht. De resultaten van de aanpak van criminele geldstromen worden gemonitord aan de hand van bronnen van onder meer het Openbaar Ministerie (OM), de RvdR en het Centraal Justitieel Incassobureau (CJIB) die zien op conservatoir beslag, de vermogenssancties, incassoresultaat, onttrekkingen uit het verkeer van illegale goederen (zoals de waarde van in beslag genomen illegale drugs, ontmantelde drugslabs) etc. Daarnaast zal de integrale afpakmonitor inzicht gaan geven in de resultaten van het integraal afpakken, waarbij gebruik wordt gemaakt van de beschikbare registraties bij de betrokken organisaties.
    Ten aanzien van witwassen beziet het kabinet doorlopend of het anti-witwasbeleid succesvol is en hoe het effectiever kan worden ingericht. Met het plan van aanpak witwassen van juni 20193 is een groot aantal maatregelen in gang gezet om de aanpak te verbeteren op basis van drie pijlers: 1. verhogen van barrières voor criminelen om wit te wassen; 2. vergroten van de effectiviteit van de poortwachtersfunctie en het toezicht; en 3. versterken van de opsporing en vervolging. Bij het opstellen van dit plan van aanpak zijn onder meer de nationale risicobeoordeling (National Risk Assessment) witwassen4 en de beleidsmonitor witwassen5, die periodiek worden uitgevoerd in opdracht van het WODC, betrokken. Beide rapporten bevatten meerdere statistische bronnen, zoals meldingen van ongebruikelijke transacties, door de FIU-Nederland verdacht verklaarde transacties, toezichtactiviteiten, in- en uitstroom van witwaszaken bij het OM en vervolgens berechting door de rechtspraak. Daarnaast vinden op dit moment meerdere onderzoeken plaats naar de effectiviteit van het anti-witwasbeleid. Allereerst wordt Nederland op dit moment geëvalueerd door de Financial Action Task Force (FATF). De FATF beoordeelt of Nederland in technische zin en in effectiviteit voldoet aan de internationale standaarden om witwassen, de onderliggende delicten en financieren van terrorisme te voorkomen en bestrijden. Het rapport over Nederland zal medio 2022 worden vastgesteld. Daarnaast evalueert de Europese Commissie op dit moment de implementatie en effectiviteit van de vierde anti-witwasrichtlijn binnen de gehele EU. Het rapport daarover wordt naar verwachting medio 2022 uitgebracht. Tevens verricht de Algemene Rekenkamer een onderzoek naar de opbrengsten van de meldketen. Dit gaat specifiek over de opvolging van meldingen van ongebruikelijke transacties. Dit rapport wordt in het voorjaar van 2022 verwacht. Aan de hand van de uitkomsten van deze onderzoeken zal het kabinet waar nodig het anti-witwasbeleid verder versterken en zo de effectiviteit van de aanpak vergroten.

  • Vraag 2
    Deelt u de mening dat het voor de beoordeling van de effectiviteit van het beleid noodzakelijk is om de juiste gegevens beschikbaar te hebben en deze publiek te maken? Erkent u dat dit nu niet steeds het geval is en dat de beantwoording van de hiernavolgende vragen daarbij kunnen helpen? Bent u van mening dat dit dan moet leiden tot een duurzaam en toegankelijk statistisch gegevensbeheer op deze beleidsgebieden? Hoe gaat u daar voor zorgen?

    Ik deel de mening dat het voor de beoordeling van de effectiviteit van het beleid tegen georganiseerde, ondermijnende criminaliteit van belang is om de juiste gegevens te hebben en dat deze voor iedereen beschikbaar zijn. De voornoemde dreigingsbeelden, monitoren en (omvangs)schattingen, die zicht bieden op de aard en omvang van georganiseerde criminaliteit, zijn in te zien door het publiek. Echter, zoals ik eerder heb aangegeven, is het lastig om volledig zicht te hebben op ondermijnende criminaliteit. Het fenomeen van georganiseerde, ondermijnende criminaliteit laat zich immers moeilijk kwantificeren. Bovendien geven kale cijfers niet het gehele beeld van georganiseerde criminaliteit en de effectiviteit van het beleid hiertegen.
    Met het oog op het beter in kaart brengen van zowel georganiseerde, ondermijnende criminaliteit als de effectiviteit van het overheidsoptreden hiertegen, voert het WODC in opdracht van mijn ministerie een haalbaarheidsstudie uit voor een monitor die expliciet ook gericht is op het duurzaam in beeld brengen van effecten van de aanpak van de georganiseerde drugscriminaliteit. Daarnaast zal ook de Strategische Evaluatie Agenda (SEA), waarmee mijn ministerie gaat werken, helpen bij het vinden van betere indicatoren, dan wel «meetpunten» om zo goed mogelijk te kunnen vaststellen in hoeverre de geformuleerde beleidsdoelstellingen zijn gerealiseerd. Een ander instrument om (operationele) beleidsdoelen op termijn beter te funderen is het Strategisch Kennis Centrum (SKC). In samenwerking met nationale en internationale partners gaat het SKC gezaghebbende integrale beelden in trends en ontwikkelingen van georganiseerde, ondermijnende criminaliteit maken.

  • Vraag 3
    Klopt het dat de gegevensverzameling over Bibob-beschikkingen en de beoordeling en resultaten daarvan slechts van 2004 tot en met het jaar 2013 lopen? Bent u bereid deze tijdreeks aan te vullen?1

    Zie het antwoord op vraag 4.

  • Vraag 4
    Hoeveel Bibob-beschikkingen zijn er de afgelopen zeven jaren per jaar geweest en wat was daarbij de beoordeling (ernstig gevaar, minder gevaar, geen gevaar)? Om hoeveel te investeren geldbedragen ging het als er sprake was van «ernstig gevaar» en hoe vaak was er per jaar sprake van deelname aan een criminele organisatie (artikel 140 Wetboek van Strafrecht)?2

    Op grond van artikel 24 van de Wet Bibob worden de openbare jaarverslagen van het Landelijk Bureau Bibob (verder: LBB) aan uw Kamer aangeboden. Deze jaarverslagen geven onder andere inzicht in welke bestuursorganen de meeste adviezen hebben aangevraagd, het aantal door het LBB gegeven adviezen, de mate van gevaar, en de verdeling over de sectoren.
    Hieronder vindt uw Kamer in een tabel een overzicht van het aantal verstrekte Bibob-adviezen door het LBB per jaar, van 2014 tot en met 2020. Tevens is daarbij de mate van gevaar aangegeven. In de jaarverslagen van het LBB is verder niet aangegeven over hoeveel te investeren geldbedragen het ging als er sprake was van «ernstig gevaar» en hoe vaak er per jaar sprake was van deelname aan een criminele organisatie.
    Jaartal
    Aantal verstrekte adviezen
    Percentage ernstig gevaar
    Percentage mindere mate van gevaar
    Percentage geen gevaar
    Aantal verstrekte aanvullende adviezen
    2020
    268
    50
    12
    38
    68
    2019
    277
    45
    15
    40
    72
    2018
    283
    63
    6
    31
    39
    2017
    185
    55
    11
    34
    45
    2016
    239
    50
    11
    39
    30
    2015
    251
    54
    11
    35
    28
    2014
    221
    53
    17
    30
    49

  • Vraag 5
    Op welke wijze moet volgens u worden beoordeeld in hoeverre het Bibob-beleid effectief en doeltreffend is in het ondermijningsbeleid?

    De Wet Bibob is een preventief bestuursrechtelijk instrument, dat is bedoeld om de integriteit van bestuursorganen te beschermen tegen het ongewild faciliteren van criminele activiteiten. Het instrument is nadrukkelijk niet bedoeld om criminele activiteiten op te sporen of te vervolgen. Dat is immers niet een taak van bestuursorganen.
    Uit de Beleidsdoorlichting preventieve maatregelen, uitgevoerd door TwijnstraGudde, komt naar voren dat de mate van effectiviteit van het preventiebeleid, waaronder tevens de Wet Bibob valt, niet altijd in termen van causaliteit kan worden aangetoond. Het is achteraf immers lastiger te bewijzen dat iets voorkomen is, dan dat het zich daadwerkelijk heeft voorgedaan.8 Datzelfde geldt voor het daadwerkelijke effect van een negatief Bibob-advies op de vermindering van risico van het faciliteren van criminele activiteiten door openbare besturen. In de beleidsdoorlichting wordt geconcludeerd dat het voor de hand lijkt te liggen dat een (terechte) weigering, het intrekken of het niet aangaan van een rechtshandeling leidt tot een verkleining van de kans dat door middel van die rechtshandeling de overheid onbewust criminele activiteiten faciliteert. Het is tegelijk zeer lastig – zo niet onmogelijk – om in de praktijk aan te tonen dat zulk misbruik te voorkomen is door het weigeren of niet aangaan van een rechtshandeling. In het onderzoeksrapport «Procesevaluatie Evaluatie- en uitbreidingswet Bibob 2013»9 hebben bestuursorganen aangegeven dat de wet Bibob een duidelijke meerwaarde heeft en dat het voorziet in de behoefte van een flexibel instrument waarmee kan worden aangesloten op lokale problematiek.

  • Vraag 6
    Klopt het dat de gegevensverzameling over ontnemingsmaatregelen slechts tot en met het jaar 2011/2012 lopen? Bent u bereid deze tijdreeks aan te vullen?3

    Ja dat klopt. De beschikbare informatie is weergegeven in de tabellen bij de antwoorden op vragen 7 en 8.

  • Vraag 7
    Hoeveel ontnemingsvonnissen zijn de afgelopen tien jaar door rechters opgelegd? Om welke ontnemingsbedragen ging het per jaar en welk bedrag daarvan is openstaand (nog niet ontnomen)?

    In onderstaande de tabel staat per jaar hoe vaak een ontnemingsvordering geheel of gedeeltelijk is toegewezen door de rechter in eerste aanleg. Er is hiervoor in het managementinformatiesysteem gekeken naar de periode 2011 t/m oktober 2021. Een ontnemingsvordering kan tegelijk met de strafzaak worden behandeld maar ook op een later moment als aparte ontnemingszaak. Deze varianten zijn beide meegeteld.
    Beslissing rechter
    2011
    2012
    2013
    2014
    2015
    2016
    2017
    2018
    2019
    2020
    2021
    t/m okt
    Gedeeltelijke toewijzing vordering ontneming
    368
    555
    407
    485
    470
    642
    638
    697
    611
    392
    403
    Gehele toewijzing vordering ontneming
    979
    1.067
    1.029
    1.104
    1.124
    1.055
    1.018
    996
    824
    503
    456
    Totaal
    1.347
    1.622
    1.436
    1.589
    1.594
    1.697
    1.656
    1.693
    1.435
    895
    859
    De cijfers van het CJIB hebben betrekking op de instroom van onherroepelijke uitspraken. In onderstaande tabel is de instroom (aantal zaken = aantal vonnissen) per jaar opgenomen met het opgelegd totaalbedrag.
    Jaar
    Aantal zaken
    Opgelegd bedrag
    Openstaand bedrag
    2010
    1.176
    36.335.343
    13.369.626
    2011
    1.193
    48.309.134
    17.685.150
    2012
    1.295
    72.146.647
    45.430.171
    2013
    1.220
    53.769.703
    20.895.220
    2014
    1.205
    66.247.740
    43.784.954
    2015
    1.433
    58.917.014
    31.129.340
    2016
    1.308
    78.417.034
    56.658.612
    2017
    1.688
    185.421.520
    134.387.186
    2018
    1.507
    58.199.240
    35.690.616
    2019
    1.443
    105.383.346
    84.186.230
    2020
    1.038
    57.890.471
    43.126.525

  • Vraag 8
    Kan eveneens in een tabel worden opgenomen hoeveel zaken er zijn afgedaan (daadwerkelijk ontnomen) en wat hierbij het gemiddelde bedrag, de mediaan en het maximumbedrag was?

    In onderstaande tabel is opgenomen het bedrag dat is geïnd. Daarnaast is het gemiddelde bedrag, het maximumbedrag en de mediaan weergegeven. Daarbij moet opgemerkt worden dat de uitstroom niet gerelateerd is aan de instroom. Dat betekent dat de uitgestroomde zaken in bijvoorbeeld het jaar 2020 kunnen zien op de ingestroomde zaken in bijvoorbeeld 2005 of 2019.
    Jaar
    Aantal
    Opgelegd
    bedrag
    Daadwerkelijk
    ontnomen
    bedrag
    Gemiddeld
    ontnomen
    bedrag
    Mediaan
    ontnomen
    bedrag
    Maximaal
    ontnomen
    bedrag
    2010
    1.116
    15.166.984
    10.822.974
    9.698
    3.287
    819.248
    2011
    1.108
    28.611.863
    20.367.525
    18.382
    3.900
    2.893.823
    2012
    955
    17.410.951
    13.572.983
    14.213
    3.560
    3.500.000
    2013
    1.018
    27.541.755
    18.075.848
    17.756
    3.617
    7.127.839
    2014
    950
    15.380.020
    9.193.487
    9.677
    3.851
    279.650
    2015
    936
    21.836.745
    14.867.882
    15.884
    4.533
    894.479
    2016
    988
    16.572.036
    12.973.149
    13.131
    4.500
    1.206.972
    2017
    1.032
    20.132.085
    13.700.990
    13.276
    4.654
    917.929
    2018
    1.170
    23.639.254
    17.951.339
    15.343
    4.676
    2.425.000
    2019
    1.119
    57.534.769
    20.740.314
    18.535
    4.150
    5.149.742
    2020
    1.202
    36.338.645
    19.457.924
    16.188
    5.000
    1.042.906

  • Vraag 9
    Hoe lang duurt de tenuitvoerlegging van het ontnemingsvonnis gemiddeld, uitgesplitst per interval van ontnemingsbedrag? Wat is hierbij de maximumduur en wat is hierbij de mediaan (zonder de uitschieters naar boven en naar beneden)?

    Door het CJIB is de tenuitvoerlegging vertaald naar doorlooptijden. Daarbij is gekeken naar het jaar waarin een ontnemingsmaatregel is uitgestroomd. Voor wat betreft de gevraagde intervallen zijn de standaard categorieën A (van € 0 tot € 10.000), B (van € 10.000 tot € 100.000), C (van € 100.000 tot € 1.000.000) en D (vanaf € 1.000.000) aangehouden. Het CJIB gaat net zo lang door met de inning totdat de tenuitvoerleggingstermijn is verstreken.
    Jaar
    Categorie
    Aant. uitstroom
    Gem. duur
    Mediaan
    Max. duur
    2010
    A
    835
    1.091
    717
    5.504
    2010
    B
    255
    1.386
    1.046
    5.434
    2010
    C
    26
    1.071
    939
    2.451
    2011
    A
    797
    1.081
    769
    5.860
    2011
    B
    280
    1.384
    924
    5.859
    2011
    C
    26
    1.659
    1.428
    5.889
    2011
    D
    5
    1.933
    791
    5.317
    2012
    A
    655
    1.200
    686
    6.023
    2012
    B
    277
    1.797
    1.538
    5.979
    2012
    C
    21
    1.978
    2.123
    5.789
    2012
    D
    2
    2.366
    2.366
    2.646
    2013
    A
    699
    1.151
    618
    5.861
    2013
    B
    292
    1.536
    1.159
    5.903
    2013
    C
    24
    1.694
    1.485
    4.780
    2013
    D
    3
    146
    144
    287
    2014
    A
    628
    1.224
    730
    6.328
    2014
    B
    297
    1.768
    1.493
    6.895
    2014
    C
    25
    1.298
    855
    4.383
    2015
    A
    598
    1.209
    587
    7.314
    2015
    B
    304
    1.613
    1.263
    6.000
    2015
    C
    33
    1.845
    1.181
    6.426
    2015
    D
    1
    1.861
    1.861
    1.861
    2016
    A
    651
    1.201
    598
    5.886
    2016
    B
    310
    1.585
    1.173
    6.206
    2016
    C
    26
    1.188
    797
    4.593
    2016
    D
    1
    40
    40
    40
    2017
    A
    667
    1.199
    628
    7.016
    2017
    B
    334
    1.785
    1.261
    7.144
    2017
    C
    30
    2.157
    1.395
    6.234
    2017
    D
    1
    3.435
    3.435
    3.435
    2018
    A
    744
    1.329
    729
    7.034
    2018
    B
    395
    1.760
    1.389
    7.189
    2018
    C
    29
    1.491
    377
    5.802
    2018
    D
    2
    1.920
    1.920
    3.311
    2019
    A
    707
    1.471
    867
    6.152
    2019
    B
    372
    1.964
    1.596
    6.302
    2019
    C
    33
    2.340
    1.851
    5.965
    2019
    D
    7
    4.322
    5.770
    6.137
    2020
    A
    689
    1.752
    1.074
    8.111
    2020
    B
    458
    2.060
    1.639
    9.109
    2020
    C
    50
    3.098
    3.035
    7.659
    2020
    D
    5
    3.027
    3.338
    6.217

  • Vraag 10
    Hoe beoordeelt u de effectiviteit van het beleid ten aanzien van (eenvoudig) witwassen (420 bis.1 Wetboek van Strafrecht)? Op basis van welke gegevens?

    Zie het antwoord op vraag 11.

  • Vraag 11
    Bent u bereid de Kamer een tabel te verstrekken met informatie waaruit de effectiviteit van het beleid van de afgelopen jaren en het gebruik van het witwas-artikel kan worden afgeleid?

    In antwoord op vraag 1 heb ik aangegeven hoe de effectiviteit van het anti-witwasbeleid doorlopend op nationaal, Europees en internationaal niveau wordt beoordeeld en welke gegevens daarin onder meer al zijn betrokken. Aan de hand van de uitkomsten van verschillende (inter)nationale onderzoeken, die alle in 2022 worden uitgebracht, zal het kabinet waar nodig het anti-witwasbeleid verder versterken en de effectiviteit van de aanpak vergroten.

  • Mededeling - 15 december 2021

    Hierbij deel ik u mede dat de schriftelijke vragen van het lid Van Nispen (SP), van uw Kamer aan de Minister van Justitie en Veiligheid over de beschikbare informatie met betrekking tot afpakken van misdaadgeld, witwassen en Bibob (ingezonden 24 november 2021) niet binnen de gebruikelijke termijn kunnen worden beantwoord, aangezien nog niet alle benodigde informatie is ontvangen. Ik streef ernaar de vragen zo spoedig mogelijk te beantwoorden.


Kamervraag document nummer: kv-tk-2021Z21401
Volledige titel: De beschikbare informatie met betrekking tot afpakken van misdaadgeld, witwassen en Bibob
Kamerantwoord document nummer: ah-tk-20212022-1393
Volledige titel: Antwoord op vragen van het lid Van Nispen over de beschikbare informatie met betrekking tot afpakken van misdaadgeld, witwassen en Bibob