Nr. 1 JAARVERSLAG VAN HET MINISTERIE VAN VOLKSGEZONDHEID, WELZIJN EN SPORT

GEREALISEERDE UITGAVEN EN ONTVANGSTEN

Gerealiseerde uitgaven en ontvangsten

Figuur 1 Gerealiseerde uitgaven verdeeld over beleidsartikelen en niet-beleidsartikelen (x €1 mln.). Totaal € 38.231

Figuur 2 Gerealiseerde ontvangsten verdeeld over beleidsartikelen en niet-beleidsartikelen (x €1 mln.). Totaal € 1.129

A. ALGEMEEN

1 1. Aanbieding van het jaarverslag en verzoek tot dechargeverlening

Aan de voorzitters van de Eerste en de Tweede Kamer van de Staten-Generaal.

Hierbij bied ik, mede namens de staatssecretaris Langdurige en Maatschappelijke Zorg en de staatssecretaris Jeugd, Preventie en Sport, het departementale jaarverslag van het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) over het jaar 2024 aan.

Onder verwijzing naar de artikelen 2.37 en 2.40 van de Comptabiliteitswet 2016 verzoek ik de beide Kamers van de Staten-Generaal de Minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport decharge te verlenen over het in het jaar 2024 gevoerde financiële beheer.

Het besluit tot dechargeverlening kan niet worden genomen, voordat de betrokken Slotwet is aangenomen en voordat de verklaring van goedkeuring van de Algemene Rekenkamer is ontvangen.

De Minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport,FleurAgema

Dechargeverlening door de Tweede Kamer

Op grond van artikel 2.40, derde lid, van de Comptabiliteitswet 2016 wordt dit originele exemplaar van het onderhavige jaarverslag, na ondertekening van de hierboven opgenomen verklaring, ter behandeling doorgezonden aan de voorzitter van de Eerste Kamer der Staten-Generaal.

Dechargeverlening door de Eerste Kamer

Op grond van artikel 2.40 van de Comptabiliteitswet 2016 wordt dit originele exemplaar van het onderhavige jaarverslag, na ondertekening van de hierboven opgenomen verklaring, doorgezonden aan de Minister van Financiën.

2. Leeswijzer

1. Inleiding

Voor u ligt het departementale jaarverslag 2024 van het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS).

Het onderdeel Algemeen omvat het verzoek tot dechargeverlening en deze leeswijzer.

2. Grondslagen voor de vastlegging en de waardering

De verslaggevingsregels en waarderingsgrondslagen die van toepassing zijn op de in dit jaarverslag opgenomen financiële overzichten zijn ontleend aan de Comptabiliteitswet 2016 en de daaruit voortvloeiende regelgeving, waaronder de Regeling rijksbegrotingsvoorschriften 2025 en de Regeling agentschappen. Voor de departementale begrotingsadministratie wordt het verplichtingen-kasstelsel toegepast en voor de baten-lasten agent­schappen het baten-lastenstelsel.

3. Groeiparagraaf

4. Toelichting Budgettaire tabel

Afzonderlijke posten in de budgettaire tabellen in de beleidsartikelen worden toegelicht als de mutaties groter of gelijk zijn aan de ondergrenzen in onderstaande staffel conform de Rijksbegrotingsvoorschriften.

5. Motie Schouw

In juni 2011 is de motie Schouw ingediend en aangenomen. Deze motie zorgt er voor dat de landenspecifieke aanbevelingen van de Raad op grond van de nationale hervormingsprogramma's een eigenstandige plaats krijgen in de departementale begrotingen. In de bedrijfsvoeringsparagraaf wordt teruggekomen op de landenspecifieke aanbevelingen zoals verwoord in de begroting.

6. Focusonderwerp

Elk jaar wordt er in het jaarverslag aandacht besteed aan het focusonderwerp. Voor dit jaar is het thema 'Prioriteren van beleid met aandacht voor de uitvoering en arbeidsmarkt'. Dit onderwerp vloeit voort uit de conclusie van het Financieel Jaarverslag Rijk (FJR) van 2023, waaruit blijkt dat personeelstekorten het moeilijk maken om alle ambitieuze doelen te behalen. De vragen die gesteld worden richten zich met name tot welk niveau rekening wordt gehouden met arbeidsmarktkorten bij het opstellen van beleid en het behalen van de gestelde beleidsdoelen. Het uiteindelijke doel is om op basis van de beschikbare informatie te kijken of er voor de toekomst een verbeterslag kan worden gemaakt.

7. Staat van Volksgezondheid en Zorg

De Staat van Volksgezondheid en Zorg presenteert sinds 2016 actuele en eenduidige cijfers over de verschillende domeinen van het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS): volksgezondheid, zorg, maatschappelijke ondersteuning en jeugd. Ook sport komt aan bod, voor zover het samenhangt met volksgezondheid en zorg. De Staat van Volksgezondheid en Zorg wordt gemaakt door een kennisconsortium met onder andere RIVM, Nivel, het Sociaal Cultureel Planbureau (SCP), en het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS), onder regie van het RIVM en met VWS als opdrachtgever.

Het maken van de Staat van Volksgezondheid en Zorg is een dynamisch proces. De kerncijfers van de Staat van Volksgezondheid en Zorg vormen een dynamische basis en kunnen worden aangevuld om duiding, een goed beeld en meer inzicht te krijgen in de staat van de zorg in Nederland.

B. BELEIDSVERSLAG

3. Beleidsprioriteiten

Gezondheid is van onschatbare waarde. Wanneer het nodig is, is het belangrijk dat inwoners van Nederland kunnen rekenen op de zorg en ondersteuning.

Zorg is en blijft mensenwerk. We kunnen het ons niet veroorloven dat er onvoldoende zorgpersoneel is om mensen te ondersteunen, te behandelen en de nodige aandacht en zorg te bieden. De grootste arbeidsmarkttekorten worden verwacht in de ouderenzorg. Daarnaast liggen er veel financiële uitdagingen. Eind 2024 is de uitwerking van het hoofdlijnenakkoord ouderenzorg in gang gezet. Samen met de verschillende veldpartijen zal worden gewerkt aan een akkoord waarmee de kwaliteit, betaalbaarheid en toekomstbestendigheid van de ouderenzorg gewaarborgd zal worden.

Een andere maatregel om de toegankelijkheid van de zorg te vergroten uit het hoofdlijnenakkoord is het fors verlagen van het eigen risico. Het eigen risico zal worden bevroren in 2025 en 2026 op een hoogte van 385 euro. Vanaf 2027 wordt het eigen risico fors verlaagd naar 165 euro. De verwachting is dat met een flink lager eigen risico meer mensen zich bij klachten laten doorsturen naar een medisch specialist.

3.1 Passende zorg en betaalbaarheid

Integraal Zorgakkoord

Met het Integraal Zorgakkoord (IZA) hebben het ministerie van VWS en veldpartijen gezamenlijk ingezet op een grote transitie in de zorg. Hiermee is een belangrijke beweging ingezet: naar passende zorg, betere samenwerking in de regio en tussen domeinen, de beweging naar de voorkant met een cruciale rol voor de eerstelijnszorg en wijkverpleging en het realiseren van gegevensuitwisseling. Alle partijen hebben hard gewerkt om de IZA-afspraken te realiseren en daarmee de toegankelijkheid van zorg en ondersteuning en de organisatorische en financiële houdbaarheid te vergroten.

In 2024 zijn verschillende mijlpalen bereikt. Zo is het implementatieplan zorgcoördinatie vastgesteld1. Dat heeft ertoe geleid dat er in elke regio vanaf 1 januari 2025 een vorm van zorgcoördinatie is. Ook is het IZA Uitvoeringsakkoord gegevensuitwisseling ondertekend, waarmee VWS en de zorgpartijen zich committeren aan gemaakte keuzes en richtinggevende afspraken voor landelijke gegevensuitwisseling. De Regiegroep Aanpak Regeldruk is opgericht om afspraken rondom regeldrukvermindering te realiseren.

Daarnaast is er gewerkt aan een toekomstbestendig medisch specialistisch zorglandschap door spreiding en concentratie. Om de beweging rondom spreiding en concentratie van zorg te versnellen en netwerkzorg te versterken, is in het IZA gekozen voor een stapsgewijze aanpak. Er wordt ingezet op de concentratie van hoog complexe oncologische en vaatchirurgische zorg en parallel wordt ingezet op het spreiden van zorg. De afgelopen periode is intensief samengewerkt, dit heeft ertoe geleid dat er een voorstel ligt voor hogere volume normen voor bepaalde hoog complexe oncologische en vaatchirurgische interventies, er is gestart met het in kaart brengen van de impact van deze normen voor verschillende regio’s en er zijn verschillende afspraken gemaakt over het samenwerken in netwerken.

In november 2024 (zie voortgangsrapportage Integraal Zorgakkoord) waren er in totaal 30 goedgekeurde transformatieplannen, waaronder de transformatieplannen van de Zeeuwse Zorg Coalitie en ‘Buurt als ecosysteem’. Ook is het ‘addendum transformatiemiddelen zorg en sociaal domein’ vastgesteld. Hierdoor komen transformatieplannen waar het sociaal domein bij betrokken is, zoals Mooi Maasvallei, sneller van de grond. Verder is onder meer de visie eerstelijnszorg 2030 vastgesteld en wordt ‘meer tijd voor de patiënt’ bij de huisarts vanaf 2025 structureel bekostigd. Uit de voortgangsrapportage van november 2024 bleek dat op dat moment 138 van de 445 IZA-acties volledig waren afgerond en nog eens 246 IZA-acties in gang waren gezet.

Bij de ondertekening van het IZA hebben partijen afgesproken om halverwege de looptijd een tussentijdse evaluatie (‘mid-term review’ of MTR) uit te voeren. De MTR is medio 2024 uitgevoerd. De bestuurders van de IZA-partijen hebben besloten dat zij door willen gaan met de ingezette beweging van zorg naar gezondheid, en dus met de uitvoering van de bestaande afspraken. De urgentie en het maatschappelijk belang zijn nog altijd groot.

Zoals aangekondigd in het Regeerprogramma wil het kabinet het bestaande zorgakkoord verbreden, intensiveren en concretiseren, waarbij gelijkwaardigere toegang tot zorg en welzijn en het afwenden van het arbeidsmarkttekort centraal staan. Daarnaast zijn in de MTR aanbevelingen gedaan om de IZA-beweging te versterken. Het ministerie van VWS is daarop in 2024 in gesprek gegaan met partijen om op basis van het regeerprogramma en de MTR-conclusies aanvullende afspraken te maken voor de periode tot en met 2028.

Zorgcoördinatie

In 2024 zijn de regio’s aan de slag gegaan met de uitvoering van de plannen die in het Regionaal Overleg Acute Zorgketen (ROAZ) zijn afgesproken om knelpunten in de acute zorg weg te nemen, op een manier die aansluit op de regionale behoefte. Eind 2024 hebben diverse regio's een start gemaakt met een vorm van zorgcoördinatie. Zorgcoördinatie stimuleert de samenwerking in de regio tussen zorgverleners en zorgorganisaties van verschillende sectoren, om zo de patiënten de juiste zorg te kunnen bieden en tegelijkertijd de druk op acute zorgketens te dempen. Met de betrokken sectoren binnen zorgcoördinatie is het afgelopen jaar bovendien hard gewerkt aan planvorming voor het structureel borgen van inzicht in zorgcapaciteit. Het Landelijk Netwerk Acute Zorg (LNAZ) heeft op verzoek van VVS een plan ontwikkeld om het Landelijk Platform Zorgcoördinatie (LPZ) verder te ontwikkelen en hierop nieuwe sectoren aan te sluiten.

In november 2024 heeft de minister van VWS een uitvoerbaarheids- en handhaafbaarheidstoets gevraagd aan de NZa over de budgetbekostiging en inkoop in representatie van de spoedeisende hulp en de acute verloskunde.

Eerstelijnszorg

Begin 2024 heeft VWS samen met het veld de visie eerstelijnszorg 2030 vastgesteld. In de visie nemen partijen de verantwoordelijkheid om de toegankelijkheid en continuïteit van eerstelijnszorg te waarborgen. Om dit te doen is een sterkere organisatie van de eerste lijn nodig. Vervolgens is in 2024 gewerkt aan het concretiseren van acties om de visie in 2030 waar te maken, wat heeft geresulteerd in een realisatieagenda. In de regio’s en wijken wordt ook al gewerkt aan het realiseren van de visie. Vanuit ZonMw is hiervoor budget beschikbaar en al bijna 90% van de regio’s heeft een aanvraag ingediend2. Naast de inzet op de brede eerstelijnszorg is ook de structurele bekostiging voor ‘meer tijd voor de patiënt’ in de huisartsenzorg gerealiseerd. De NZa voert deze op verzoek van VWS in per 1 januari 2025. Hiermee wordt de huisartsenzorg versterkt en in staat gesteld om bij te dragen aan de doelen die zijn afgesproken in het IZA.

Passende zorg

In 2024 speelden digitalisering en gegevensuitwisseling een belangrijke rol bij het bieden van passende zorg. Het uitwisselen van gegevens op een veilige manier en op het juiste moment zorgt ervoor dat fysieke en digitale zorg elkaar versterken. Hiervoor is onder andere verder ingezet op de implementatie van geprioriteerde gegevensuitwisselingen die aangewezen zijn onder de Wet op de Elektronische Gegevensuitwisseling (Wegiz). Daarnaast hebben we gewerkt aan het op orde krijgen van de randvoorwaarden voor gegevensuitwisseling, zoals een landelijk dekkend netwerk van gekoppelde infrastructuren, en de generieke functies die nodig zijn voor effectieve en veilige toegang tot data. Dit is belangrijk om zorgprofessionals beter te ondersteunen en patiënten zorg te bieden die ze nodig hebben.

Een andere belangrijke doelstelling die in 2024 is gerealiseerd is het behalen van mijlpalen in het uitfaseren van de fax voor gegevensuitwisseling en te vervangen met digitale alternatieven, die bijdragen aan de efficiëntie en veiligheid van de zorgprocessen. Ook is de eerste stap richting versnelling en implementatie gezet middels het overeenkomen van het uitvoeringsakkoord IZA.

Beschikbaarheid van geneesmiddelen

Een andere prioriteit in 2024 was het waarborgen van de beschikbaarheid van geneesmiddelen. Dit is op verschillende manieren gedaan. We versterkten de toeleveringsketens voor een betere leveringszekerheid, zorgden dat we voorbereid zijn voor wanneer geneesmiddelentekorten toch optreden en losten geneesmiddelentekorten op met zo min mogelijk gevolgen voor de patiënt. Om deze doelen te bereiken zijn in 2024 verschillende subsidies verstrekt om voorraden van geneesmiddelen en medische hulpmiddelen aan te houden. Ook zijn in het kader van leveringszekerheid overeenkomsten gesloten voor opschaalbare productiecapaciteit van medische hulpmiddelen. Ten slotte werken we in Europees verband samen met andere lidstaten en de farmaceutische industrie om de leveringszekerheid van geneesmiddelen in de Europese Unie te versterken.

Wonen, Ondersteuning en Zorg voor Ouderen

In 2024 hebben we een belangrijke stap gezet in het vormgeven van de toekomst van wonen, ondersteuning en zorg voor ouderen.

In het regeerprogramma is afgesproken dat het programma Wonen en zorg voor ouderen wordt doorgezet. Dit programma is een samenwerkingsverband tussen het ministerie van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening (VRO) en het ministerie van VWS. Onderdeel van dit programma is de uitbreidingen van het aantal woningen voor senioren met 290.000 tot en met 2030. Om deze woonambitie te realiseren, versterken we de samenwerking tussen woningbouw, zorginstellingen en lokale overheden. In het kader van de woondeals die door de Minister van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening (VRO) zijn afgesloten met gemeenten en provincies, is in 2024 de opgave voor de uitbreiding van het aantal woningen die geschikt zijn voor senioren op lokaal niveau vastgesteld. Hierdoor is het doel om in 2030 290.000 geschikte woningen te hebben gerealiseerd, weer een stap dichterbij is gekomen.

In 2024 zijn al diverse locaties geopend waarbij ouderen zelfstandig kunnen blijven wonen met zorg dichtbij en de inzet van digitale toepassingen, zoals Living Inn in Nijmegen.

De uitdagingen blijven groot, vooral op het gebied van gespannen woningmarkt, de personeelstekorten en de groeiende zorgvraag, maar 2024 heeft laten zien dat samenwerking, innovatie en een sterke visie op wonen en zorg voor ouderen ons in staat stellen om stappen vooruit te zetten, zodat ook in de toekomst ouderen, op een prettige en zelfstandige manier kunnen blijven wonen.

Onderzoek herintroductie verzorgingshuizen

Eind is 2024 is aangekondigd een onderzoek te starten naar de herintroductie van het verzorgingshuis, in lijn met het hoofdlijnenakkoord. VWS onderzoekt middels nadere doorrekeningen de terugkeer van de verzorgingshuizen (een gezamenlijk huis met toezicht in de nacht).  In dit onderzoek staan, naast de afbakening van de doelgroep en de relatie met de bouwopgave, vooral de kosten centraal. Het gaat hierbij om het verschil van de kosten in een verzorgingshuis ten opzichte van de kosten bij wonen thuis. Ook andere aspecten, zoals de effecten op de arbeidsmarkt, inzicht in de woonzorgbehoefte van de doelgroep, de kosten van ziekenhuisopnamen, extra kosten eerstelijnsverblijf en crisiszorg, worden meegenomen.

Toekomstbestendige Wmo

In 2024 heeft VWS met gemeenten en partners gewerkt aan duurzame oplossingen voor de ondersteuning van kwetsbare burgers. Een van de grootste uitdagingen blijft het waarborgen van passende ondersteuning binnen de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo), terwijl de betaalbaarheid en toegankelijkheid behouden blijven. Met o.a. het Houdbaarheidsonderzoek (dat volgens planning eind 2025 wordt afgerond) en een Meerjarenagenda Wmo 2015 wordt gewerkt aan het in kaart brengen van oplossingen voor de korte en lange termijn.

Nationale Dementiestrategie

De Nationale Dementiestrategie heeft richting gegeven aan het beleid met drie speerpunten. Binnen thema 1 ‘Dementie de wereld uit’ wordt door ZonMw een onderzoeksprogramma dementie uitgevoerd waarin ingezet wordt op de ontwikkeling van kennis, innovatie en kennisbenutting. Zo werken verschillende multidisciplinaire onderzoeksconsortia en projecten in (inter)nationaal verband aan kennis over het verder ontrafelen van de mechanismen van dementie. Ook ontwikkelen deze onderzoeksconsortia (innovatieve) therapieën om de ziekte te voorkomen, te behandelen en de diagnostiek te verbeteren. De kennis uit dementieonderzoek wordt toegepast in onderzoek, onderwijs en zorg.

Daarnaast richt thema 2 'Mensen met dementie tellen mee' zich op het vergroten van bewustwording in de samenleving met betrekking tot dementie en het versterken van het aanbod van zinvolle dagactiviteiten voor thuiswonende mensen met dementie.

Met thema 3 'steun op maat bij leven met dementie' heeft VWS zich gericht op de implementatie van de zorgstandaard. De regionale dementienetwerken worden met zelfscans en via leerbijeenkomsten en maatwerktrajecten ondersteund om de zorg en ondersteuning voor mensen met dementie te verbeteren en de zorgstandaard dementie te implementeren in hun regio. Technologische innovaties, zoals digitale zorgondersteuning, werden succesvol getest in pilotprojecten. Casemanagement werd breder toegankelijk en is waardevol en kansrijk voor goede dementiezorg. Tegelijkertijd blijft de beschikbaarheid van zorgpersoneel een uitdaging voor de toekomst.

Palliatieve zorg en geestelijke verzorging thuis

In het Nationaal Programma Palliatieve Zorg II (NPPZ II, 2021 ‒ 2026) wordt gewerkt aan het vergroten van de maatschappelijke bewustwording over wat palliatieve zorg is en wat het voor iemand kan betekenen. Ook wordt gewerkt aan vroegtijdige signalering, proactieve zorgplanning en samenwerking door alle partijen rond de patiënt. Het NPPZ II is eind 2024 geëvalueerd door een extern bureau en de algemene conclusie is dat het op schema loopt. De transformatie palliatieve zorg - waarbij vroegtijdige signalering, proactieve zorgplanning en betere samenwerking door alle partijen in de verschillende regio’s wordt geïmplementeerd - draagt positief bij aan het behalen van de gestelde doelen. Daarvoor blijft wel samenwerking nodig tussen alle partijen, zowel de partijen specifiek voor palliatieve zorg als de meer generalistische partijen, de systeempartijen en het sociaal domein. Verder is in het kader van het NPPZ II  de publiekscampagne ‘Leven tot het laatst’ gestart (oktober 2024), die in 2025 en 2026 zal worden herhaald.

Hervormingsagenda Jeugdzorg

In juni 2023 is de Hervormingsagenda Jeugd vastgesteld. De uitvoering van de Hervormingsagenda is op dit moment volop gaande. Zo is om de beschikbaarheid van specialistische jeugdhulp te verbeteren, het wetsvoorstel Verbetering beschikbaarheid jeugdzorg en lagere regelgeving ingediend bij de Tweede Kamer. In juni 2024 zijn bestuurlijke afspraken gemaakt over de transformatie van de gesloten jeugdhulp en is voor de transformatie in de komende jaren in totaal € 176 miljoen beschikbaar gesteld3. Gemeenten werken aan het versterken van de lokale teams aan de hand van het vastgestelde richtinggevend kader.

Arbeidsmarkt

De schaarste aan personeel binnen zorg en welzijn bleef ook in 2024 een uitdaging. Afgelopen jaar zijn samen met zorgprofessionals, werkgevers, opleiders en andere betrokken partijen stappen gezet om de arbeidsmarkt toekomstbestendiger te maken. Een belangrijke basis hiervoor is het onderzoeksprogramma Arbeidsmarkt Zorg en Welzijn (AZW), een programma van VWS en sociale partners. Met dit programma is betrouwbare en toegankelijke data over de arbeidsmarkt van zorg en welzijn publiekelijk beschikbaar.

Vanuit VWS is geïnvesteerd in diverse activiteiten die er toe moeten leiden dat het werkplezier vergroot wordt. Het betreft het Preventieplan, een datagedreven aanpak om verzuim en verloop tegen te gaan, het vergroten van de meldings- en aangiftebereidheid in zorg en welzijn in het geval van agressie en de aanpak van de Koninklijke Nederlandsche Maatschappij tot bevordering der Geneeskunst (KNMG) om in 2025 te komen tot een handelingskader wanneer zorgprofessionals te maken krijgen met agressie.

Ook is er gewerkt aan het realiseren van een betere balans tussen vast en flexibel personeel. De sector zorg en welzijn is voorbereid op het opheffen van het handhavingsmoratorium op de kwalificatie van arbeidsrelaties voor de loonheffingen per 1 januari 2025. Er is een informatievoorziening opgezet voor zorgprofessionals en werkgevers waarmee zij geïnformeerd worden over zowel het werken als zzp’er als de rechten en plichten die verbonden zijn aan het zzp-schap binnen de zorg- en welzijnssector. Om personeel efficienter en flexiber binnen de regio in te zetten is gezamenlijk met het veld een aantal stappen gezet om varianten van regionaal werkgeverschap uit te werken. Eén van deze varianten betreft het opzetten van samenwerkingsverbanden van meerdere Verpleeghuizen, Verzorgingshuizen en Thuiszorgorganisaties (VVT)-instellingen of ziekenhuizen. Zorgverleners hebben een arbeidsovereenkomst bij één van de aangesloten organisaties en kunnen vanuit dat contract, via uitleen, zelf bepalen wanneer en bij welke deelnemende organisatie zij werken.

Met het verstrekken van subsidies voor bijscholing en begeleiding ondersteunt VWS de zorginstellingen bij de arbeidsmarktopgave. Zo is in 2024 via de regeling Stagefonds een tegemoetkoming gegeven in de kosten van stagebegeleiding in de zorg. Met deze regeling wordt beoogd de instroom van nieuwe medewerkers te bevorderen zodat er in de toekomst voldoende mensen in de zorg en welzijn werken.

Verschillende innovaties dragen bij aan een effectievere werkorganisatie, bijvoorbeeld de implementatie en opschaling van digitale en hybride processen bij zorginstellingen. In 2024 zijn er in totaal 736 aanvragen ingediend voor de Stimuleringsregeling Technologie in Ondersteuning en Zorg (STOZ).

Naast de STOZ-regeling is in 2024 via de subsidie Sectorplanplus een extra impuls gegeven aan opleidingsprojecten die gericht zijn op nieuwe instroom, omscholing, of opleidingstrajecten gericht op het behoud van zorgprofessionals.

Het verminderen van de regeldruk is een belangrijke beleidsprioriteit, hierdoor komt meer tijd beschikbaar voor zorgverlening. Zo wordt er binnen de Regiegroep Aanpak Regeldruk (binnen het IZA) gewerkt aan de doelstelling om per eind 2025 de administratietijd te verminderen met 2 uur per zorgmedewerker per week, oplopend naar een halvering van de administratietijd tot maximaal 20 procent in 2030. Recent is de werkagenda van de Regiegroep vastgesteld, waarin alle IZA partijen inbreng hebben gehad. Ook binnen VWS wordt er prioriteit gegeven aan de vereenvoudiging van bestaande wet- en regelgeving en aan het voorkomen van onnodige regeldruk door nieuw beleid. Dit vraagt dat medewerkers binnen VWS het belang van regeldrukvermindering in elk beleidsproces vanaf het begin meewegen.

Tot slot is om de druk op de arbeidsmarkt te verlichten in 2024 via afspraken in het IZA en GALA onder meer ingezet op het verkleinen van de vraag naar de zorg door de focus op zorg te verschuiven naar gezondheid en preventie, het efficiënter organiseren van zorg en het anders werken met minder onnodige regeldruk en via die weg meer tijd voor patiëntenzorg. De prognose van het arbeidstekort voor de komende jaren bevestigt de noodzaak van de ingezette aanpak in 2024. De brede aanpak blijft de komende jaren nodig en zal moeten worden geïntensiveerd zodat een onbeheersbaar arbeidsmarkttekort kan worden afgewend.

3.2 Preventie en sportstimulering

In 2024 stond het streven naar een gezond, fit en veerkrachtig Nederland opnieuw centraal en is er volop gewerkt aan het doel om een gezonde generatie in 2040 te realiseren. Een gezondere bevolking heeft een betere kwaliteit van leven, heeft minder zorg nodig en levert een grotere bijdrage aan de maatschappij en economie. Er is geïnvesteerd in preventieve gezondheidsmaatregelen, gericht op een gezonde leefomgeving en gezonde leefstijl. De ambities van het Nationaal Preventieakkoord gericht op het stoppen met roken, het terugdringen van problematisch alcoholgebruik en het tegengaan van overgewicht, staan hierbij centraal. Er is gewerkt aan een brede, integrale aanpak van gezondheid, samen met gemeenten en zorgpartijen.

Gezien de toegenomen populariteit van e-sigaretten onder jongeren, is in 2024 volop ingezet om het gebruik van de e-sigaret (vapen) door jongeren verder te ontmoedigen. Zo is er per 1 januari 2024 voor e-sigaretten een verbod op smaken anders dan tabak effectief4 en is in juli 2024 het verkoopverbod rookwaren in supermarkten en avondwinkels ingevoerd5. Dit verkoopverbod geldt ook voor de verkoop van e-sigaretten. Eveneens is wetgeving waarmee bepaalde toevoegingen van e-sigaretten en tabaksproducten worden verboden geëffectueerd. Ook is in april 2024 een accijnsverhoging op tabak doorgevoerd. Tot slot is de parlementaire behandeling van wetgeving voor nicotineproducten zonder tabak zoals nicotinezakjes succesvol afgerond. Deze wetgeving treedt in 2025 in werking.

Op het gebied van drugs is in juni 2024 de overgangsfase van het experiment gesloten coffeeshopketen gestart6. Vanaf dat moment mochten coffeeshops in tien deelnemende gemeenten gereguleerde cannabis naast gedoogde cannabis verkopen aan consumenten. Het doel van deze fase is om coffeeshophouders geleidelijk over te laten gaan op de verkoop van gereguleerde cannabis en dat consumenten hieraan kunnen wennen.

Op het terrein van alcohol is in 2024 een wijzigingstraject gestart om tot strengere regels te komen voor de online verkoop van alcohol. Onderzoek naar de naleving van de leeftijdsgrens in 2024 is aanleiding om andere maatregelen te verkennen, zoals het verhogen van de boetes. Er is ingezet op campagnes om alcoholgebruik te normeren en het bewustzijn over de schadelijkheid van alcohol te vergroten, zoals ‘Dry January/Ikpas’, ‘Proost op je gezondheid?’ en ‘Zien Drinken Doet Drinken’. Ook is er gewerkt aan het opzetten van regionale vroegsignaleringsnetwerken om alcoholproblematiek te voorkomen.

Op het gebied van voeding is samen met het ministerie van Financiën een brief met verschillende varianten van een belasting voor alcoholvrije dranken op basis van suiker aan de Tweede Kamer gestuurd. Ook is een onderzoek naar een brede suikerbelasting aan de Tweede Kamer gestuurd. Daarnaast mag het voedselkeuzelogo Nutri-Score per 1 januari 2024 onder voorwaarden op het etiket of bij online verkoopinformatie van levensmiddelen gebruikt worden. In april is hiervoor een campagne geweest die het publiek heeft uitgelegd hoe het logo werkt.

Voor gehoorschade heeft in 2024 met alle convenantpartijen van het convenant ‘Preventie Gehoorschade Versterkte Muziek’ een startbijeenkomst plaatsgevonden waar nadere afspraken zijn gemaakt over de werkwijze en ambities. Zo is er extra inzet verricht op de campagne ‘I Love My Ears’ en zijn er verschillende onderzoeken uitgevoerd in het kader van de onderzoeksagenda van het convenant.

Een belangrijk thema in 2024 was het bereiken van mensen in kwetsbare sociaaleconomische situaties, aangezien zij een hoger risico hebben op slechtere gezondheid. Daarom is ingezet op het verkleinen van gezondheidsachterstanden, met name door de lokale aanpak van het actieprogramma de Kansrijke Start verder te versterken. Met Kansrijke Start willen we (aanstaande) kwetsbare ouders helpen zodat hun kinderen zo gezond mogelijk hun leven starten. De eerste 1000 dagen van het kind zijn hierbij van doorslaggevend belang. Kansrijke Start richt zich op de zorg en ondersteuning aan kwetsbare gezinnen in deze periode.

Ook werd in 2024 gekeken naar de passendheid van zorg en hulp bij gezondheidsproblemen. Zorg moet meer aansluiten bij de specifieke situatie en leefomgeving van mensen. De samenwerking met lokale sociale netwerken en inwoners heeft meer aandacht gekregen om zo de zorg te verbeteren.

Daarnaast stond vitaal ouder worden hoog op de agenda. Met de vergrijzing en de toenemende zelfstandig wonende ouderen is ingezet op het versterken van zelfredzaamheid en het voorkomen van valincidenten. Een oudere kan met behulp van een valrisicotest zelf een eerste check doen. Deze test is in 2024 online beschikbaar gekomen via ‘www.testjevalrisico.nl’ en in de valpreventieweek van september breed gecommuniceerd in het land. Bij hoog risico wordt met inschakeling van de huisarts bekeken welke maatregelen nodig zijn om het risico te beperken. Gemeenten en zorgprofessionals passen bij ouderen met een middel- of hoogrisico passende interventies toe, voornamelijk bestaand uit valpreventieve beweegprogramma’s. In 2024 is gebleken dat in het grootste deel van de gemeenten de ketenaanpak is gestart, maar nog niet overal worden alle stappen goed uitgevoerd. Dit zit hem met name in het maken van goede samenwerkingsafspraken tussen medisch en sociaal domein en het uitvoeren van de beoordeling door de huisarts bij hoogrisicogroepen.

In 2024 zijn sport en bewegen verder gepromoot als fundamenteel voor een gezonde leefstijl. Dit draagt bij aan minder ziektelast en meer gezonde levensjaren. Omdat ongeveer de helft van de Nederlanders onvoldoende beweegt, werden maatregelen genomen om bewegen in het dagelijkse leven te stimuleren. Ook is de sportsector versterkt, zodat meer mensen de kans krijgen om te sporten. Hierbij richten we ons op verhoging van de sportdeelname met onderscheid naar bepaalde doelgroepen zoals jongeren en mensen met een lager inkomen. Het doel is om in 2040 75% van de Nederlanders aan de beweegrichtlijnen te laten voldoen.

Gezondheidsbescherming

Op het gebied van gezondheid werden in 2024 ook nieuwe vaccinatiemogelijkheden geïntroduceerd. Alle zuigelingen in Nederland kunnen nu een rotavirusvaccinatie krijgen, naast de griepvaccinatie voor zwangere vrouwen. Ook werd er verder gewerkt aan het bestrijden van soa's en hiv. De PrEP-zorg (de hiv-preventiepil voor risicogroepen) is structureel bestendigd onder andere via een afgerond kostprijsonderzoek naar de Regeling specifieke uitkering aanvullende seksuele gezondheidszorg. Vanwege de huidige uitdagingen op het gebied van seksuele gezondheid – zoals de daling van het condoomgebruik en de stijging van gonorroe – is besloten de subsidies op dit terrein niet te korten. Er is een onderzoek gestart naar hoe de daling van het condoomgebruik kan worden tegengegaan. Dit onderzoek loopt tot half 2025.

3.3 Pandemische Paraatheid

Versterkte publieke gezondheid

Het programma 'Versterking infectieziektebestrijding en pandemische paraatheid GGD'en' heeft in 2024 het volgende opgeleverd; inbedding van infectieziekte epidemiologen en preventie experts. Verder zijn praktijkopleiders aangesteld voor de begeleiding van verpleegkundigen, deskundigen en artsen in opleiding. In samenwerking met de GGD'en, GGD GHOR NL en het RIVM zijn uniforme eisen gesteld aan de voorbereidingen voor opschaling bij GGD'en. Deze eisen moeten neerslaan op de Tweede tranche wijziging Wet publieke gezondheid om te voorzien in een directe sturingsbevoegdheid van de minister van VWS.

Op 20 december 2023 is het wetsvoorstel Tweede tranche wijziging Wet publieke gezondheid (Vergaderjaar 2023-2024, Kamerstuk 36483, nr. 2) aangeboden aan de Tweede Kamer. Na een schriftelijke behandeling is het wetsvoorstel op 29 mei 2024 aangemeld voor plenaire behandeling. In dit wetsvoorstel wordt geregeld dat de minister van VWS via de Landelijke Functie opschaling Infectieziektebestrijding (LFI) bij een uitbraak van een A-infectieziekte rechtstreeks kan sturen op de medisch-operationele processen van de GGD'en. Daarnaast wordt voorgesteld een grondslag in de Wet publieke gezondheid (Wpg) op te nemen om regels te kunnen stellen om te komen tot een meer uniforme werkwijze bij de GGD’en, zodat sneller en adequater kan worden opgeschaald indien dat voor de bestrijding van een epidemie van een A-infectieziekte noodzakelijk is.

In samenwerking met het RIVM, GGD GHOR NL en de GGD'en is in 2024 begonnen met de stapsgewijze herinrichting van de informatievoorziening in het domein van infectieziektebestrijding (IZB). De resultaten van het Maatschappelijke Kosten Baten Analyse (MKBA) zijn aan de Tweede Kamer aangeboden (Vergaderjaar 2024-2025, Kamerstuk 25295, nr. 2209). Op basis van een uitgewerkt meerjaren programmaplan is reeds een aanbesteding in voorbereiding en is een convenant ondertekend tussen het RIVM, de GGD'en en VWS.

Met de kennis- en innovatieagenda heeft VWS zich in 2024 gericht op lopende programma's bij ZonMw en TNO, zoals het kennisprogramma en programma’s rond ventilatie en testinnovaties en daarbij behorende netwerkeventementen. Internationaal wordt kennis en innovatie gestimuleerd via financiële en inhoudelijke bijdragen aan het opzetten van een Europees samenwerkingsverband. Als laatste is in het Caribisch deel van Nederland een verbeterprogramma gestart. Het doel hiervan is duurzame versterking van de lokale capaciteit, kennis en expertise op het gebied van pandemische paraatheid en infectieziektebestrijding in het Caribisch deel van het Koninkrijk.

Flexibele en opschaalbare zorg

Om de continuïteit van niet-acute zorg te waarborgen tijdens een crisissituatie, is het van belang om de coördinatie te verbeteren en digitale hulpmiddelen effectief in te zetten binnen de zorgsector. Het ZonMw programma dat hiervoor is opgezet richt zich daarom op de uitdagingen en oplossingen die nodig zijn om de voortgang van reguliere zorg in crisistijden te garanderen.

Versterkte leveringszekerheid

Tijdens een crisis is de zorg meer dan anders afhankelijk van medische producten voor patiënten en professionals. Daarvoor is leveringszekerheid van medische producten essentieel. Ter versterking van de leveringszekerheid van medische producten en het aanpakken van acute tekorten zijn in 2024 meerdere belangrijke acties ondernomen. Deze acties zijn gericht op het verbeteren van de beschikbaarheid van medische producten, en dienen te worden onderscheiden van maatregelen die getroffen worden voor weerbare zorg.

Het Landelijk Coördinatiecentrum Geneesmiddelen (LCG) heeft zijn takenpakket formeel uitgebreid. Zij coördineren onder andere vraag en aanbod van geneesmiddelen en het opstellen van aangepast voorschrijfbeleid tijdens (dreigende) tekorten. Ook hebben zij samen met relevante zorgpartijen de Nederlandse lijst van kritieke geneesmiddelen opgesteld. Deze lijst biedt de basis voor meer gericht beleid op leveringszekerheid. Verder is er een subsidie verleend om de veiligheidsvoorraad voor essentiële antibiotica en een luchtwegverwijder (salbutamol) te vergroten met vier weken. Dit komt bovenop de bestaande voorraadverplichting van acht weken en hiermee komt de totale voorraad voor deze middelen op drie maanden.

In 2024 heeft VWS voorbereidingen getroffen voor invoering van de Europese meldplicht voor leveringsonderbrekingen van medische hulpmiddelen, die op 10 januari 2025 inwerking is getreden. Zo heeft het CIBG in 2024 een meldpunt ingericht om de meldingen in ontvangst te nemen. Het Zorg Inkoop Netwerk Nederland heeft met subsidie van VWS de toeleveringsketens van zestien kritische medische hulpmiddelen en risico’s ten aanzien van de beschikbaarheid in kaart gebracht. Verder is in 2023 afgesloten overeenkomst voor opschaalbare productiecapaciteit van FFP2 mondmaskers gecontinueerd. VWS heeft een overeenkomst gesloten voor opslag en beheer van een voorraad zuurstofconcentratoren om tekorten op te kunnen vangen.

Daarnaast heeft VWS zich ook in Europees verband ingezet om de leveringszekerheid te verbeteren. Zo neemt VWS deel aan de Critical Medicines Alliance (CMA) die opgezet is om de leveringszekerheid van geneesmiddelen in de Europese Unie (EU) te versterken. De subsidiëring van projecten onder het Important Project of Common European Interest (IPCEI) Med4Cure is van start is gegaan waaronder het innoveren en moderniseren van de productie van geneesmiddelen. Dit levert een bijdrage aan de leveringszekerheid in Nederland en de EU. VWS is ook aangesloten bij de voorbereidingen van een samenwerking voor het aanleggen van voorraden van medische producten.

In de brieven van 12 december 2024 (Kamerstukken II 2024-2025,  29477, nr. 918 & 32805, nr. 165) vindt u een volledig verslag van de voortgang op de aanpak van beschikbaarheid van geneesmiddelen en medische hulpmiddelen.

3.4 Realisatie periodieke rapportages / beleidsdoorlichtingen

Toelichting

Conform de opbouw van de verantwoording ligt in deze passage de focus op de voortgang van de Periodieke Rapportages (PR) en eerdere Beleidsdoorlichtingen als onderdeel van de Strategische Evaluatie Agenda van VWS. Een Periodieke Rapportage geeft elke 4 – 7 jaar voor ieder SEA-thema een totaalbeeld van de bereikte doeltreffendheid, doelmatigheid en de voorwaarden hiervoor. De opgenomen beleidsdoorlichtingen zijn de resultante van het evaluatieprogramma zoals deze tot en met 2017 door VWS werd gehanteerd, waarbij in 2018 en 2019 de laatste doorlichtingen zijn afgerond.

Vanaf 2018 is deze agenda vervangen door eerst het Meerjarenprogramma van de pilot Lerend evalueren van VWS. Het doel van de pilot was om werkende weg het inzicht in de kwaliteit van het beleid te verbeteren. Het jaarverslag over 2023 van VWS bevat een uitgebreid overzicht van de uitgevoerde evaluaties ten tijde van de pilot lerend evalueren over de planperiode 2018-2023. De nieuwe programmering is niet begrensd door de begrotingsindeling van VWS, daar waar dat aan de orde worden ook betreffende premiegefinancierde zorguitgaven meegenomen. Deze aanpak heeft een belangrijke impuls gegeven aan de lancering van het instrument Strategische Evaluatie Agenda (SEA) en de afspraak dat vanaf begrotingsjaar 2021 elk departement een SEA opneemt in haar begroting waarbij 2021-2023 overgangsjaren waren.

De verantwoording over 2024 is het eerste jaar na de drie overgangsjaren, waarbij voor dit deel de verantwoording over de Periodieke Rapportages centraal staat. Voor het meest recente overzicht van de programmering van periodieke rapportages / beleidsdoorlichtingen, zie het overzicht Ingepland en uitgevoerd onderzoek op de site van Rijksfinancien.nl. Voor de realisatie van de in 2024 afgeronde (evaluatie)onderzoeken wordt verwezen naar de bijlage D.3. Afgerond evaluatie- en overig onderzoek.

Programmering Periodieke Rapportages VWS 2025-2030

In de begroting 2025 zijn ten aanzien van de naamgeving en planning van een aantal Periodieke Rapportage een aantal onderbouwde aanpassingen doorgevoerd. Voor een eenduidige toelichting zijn deze actualisaties ook in onderstaand overzicht verwerkt.

3.5 Risicoregelingen

Toelichting Waarborgfonds voor de Zorgsector (WFZ)

Doel en werking garantieregeling

De in de tabel vermelde verstrekte garanties komen voort uit drie aparte regelingen: de Garantieregeling inrichtingen voor gezondheidszorg 1958, de Rijksregeling Dagverblijven voor gehandicapten inzake erkenning, subsidiëring, verlening van garanties en toezicht uit 1971 en de Rijksregeling Gezinsvervangende Tehuizen voor gehandicapten, ook uit 1971. De betreffende regelingen dateren uit een tijd dat de overheid een expliciete verantwoordelijkheid had voor bouw en spreiding van intramurale zorgvoorzieningen. Door het afgeven van de garanties was het voor zorginstellingen eenvoudiger om via institutionele beleggers, en in latere jaren door banken, financiering te krijgen voor investeringen in hun vastgoed.

Beheersing risico’s en versobering

De Rijksgarantieregelingen zijn rond de eeuwwisseling gesloten voor nieuwe gevallen waardoor het financiële risico van het ministerie van VWS door reguliere en vervroegde aflossing van de uitstaande leningen geleidelijk wordt afgebouwd. De laatste rijksgegarandeerde lening loopt af in 2043. De aflossingen in 2024 bestaan voor € 22,7 miljoen uit reguliere aflossingen en voor bijna € 1,0 miljoen uit vervroegde aflossingen, waardoor de stand per 31-12-2024 € 97,3 miljoen is. Het monitoren van de instellingen aan wie een rijksgarantie verstrekt is, alsmede van de leningen, wordt sinds 2004 in mandaat uitgevoerd door het Waarborgfonds voor de Zorgsector (WFZ) namens de minister van VWS (Besluit van 17 december 2003, Staatscourant 2004 nr. 7 blz. 11).

Instellingen die financieel in de gevarenzone dreigen te komen, worden door het WFZ onder verscherpte bewaking gesteld waarbij onder meer frequent informatie wordt ingewonnen. Indien een zorginstelling met een geborgde lening niet in staat is aan zijn financiële verplichtingen te voldoen dan neemt het ministerie van VWS in een dergelijk geval de betalingsverplichting van de zorginstelling over. Dit betekent dat een schade niet ineens hoeft te worden uitgekeerd, maar ook verspreid over de resterende looptijd van de lening kan worden betaald.

Premiestelling en kostendekkendheid

Voor de afgegeven garanties worden geen risicopremies doorberekend en dit is op basis van de afgesloten contracten ook niet mogelijk.

Toelichting

Doel en werking garantieregeling

De bovenstaande tabel is gebaseerd op gegevens van het Waarborgfonds voor de Zorgsector (WFZ). Het WFZ verstrekt garanties aan financiële instellingen voor leningen van de bij het WFZ aangesloten leden. De Staat is achterborg voor het WFZ. Het WFZ is voortgekomen uit de financieringsproblemen voor zorginstellingen die ontstonden begin jaren '90 van de vorige eeuw. Het WFZ is door de koepels in de sector opgericht om de financiering voor zorginstellingen te vergemakkelijken en daarmee de continuïteit van de zorg veilig te stellen. Het totaalbedrag aan uitstaande verplichtingen is volgens de raming van het WFZ € 5,8 miljard in 2024.

Beheersing risico’s en versobering

De risico’s voor het ministerie van VWS van de achterborg worden beperkt door een aantal maatregelen. Allereerst kent het WFZ een selectieve toelating. Voor deelname aan het WFZ moeten zorginstellingen hun financiële situatie voldoende op orde hebben. Daarnaast worden garanties alleen verstrekt aan vertrouwenwekkende investeringen. Te risicovolle projecten worden niet geborgd. Verder zijn aangesloten leden gebonden aan het reglement van het WFZ en de daarin omschreven risicobeperkende bepalingen. Een deelnemer mag bijvoorbeeld niet zonder toestemming van het WFZ gebruik maken van rentederivaten. In het kader van het kabinetsbeleid van versobering van risicoregelingen heeft een evaluatieonderzoek van het WFZ plaatsgevonden.

Premiestelling en kostendekkendheid

Het ministerie van VWS ontvangt geen premie voor de achterborg. Zorginstellingen betalen een eenmalige premie (disagio) voor de garantstelling aan het WFZ. Hiermee bouwt het WFZ een risicovermogen op waarmee eventuele claims kunnen worden gedekt. Als dit risicovermogen onvoldoende zou zijn om eventuele schades te dekken, kunnen de deelnemers aan het WFZ via de zogenaamde obligo worden verplicht een financiële bijdrage te leveren van maximaal 3% van de uitstaande garanties van de instelling. Als het risicovermogen van het WFZ en de obligoverplichting van de deelnemers tezamen niet voldoende zijn voor het WFZ om aan zijn verplichtingen richting geldverstrekkers te kunnen voldoen, kan het WFZ zich richting VWS beroepen op de achterborg. Dit houdt in dat op dat moment VWS het WFZ van een lening zal voorzien zodat het WFZ aan zijn verplichtingen kan voldoen. Het WFZ heeft nog nooit een beroep hoeven doen op de obligoverplichting van de WFZ-deelnemers.

Begrotingsreserve

Het is nog nooit nodig geweest voor het WFZ om de achterborg van het Rijk in te roepen. Niettemin is besloten om in het kader van de verdere beperking van de risico’s vanaf het jaar 2017 een begrotingsreserve aan te leggen voor eventuele schade in het kader van de achterborg. Deze begrotingsreserve is opgenomen onder artikel 9.

Toelichting verstrekte garanties t.b.v. Bestuurlijke aansprakelijkheid SON

Stichting Open Nederland (SON) die testcapaciteit voor toegangstesten heeft georganiseerd om de samenleving zoveel mogelijk open te houden, heeft een verzekering voor bestuurdersaansprakelijkheid gevonden die met terugwerkende kracht per 21 april 2021 ingaat. Deze verzekering dekt niet alles. Het ministerie van VWS heeft daarom een garantie verstrekt met een plafond van € 2,5 miljoen voor mogelijke juridische kosten en claims die niet gedekt worden door de verzekering. De Stichting heeft dit nodig om de leden van de raad van toezicht en de leden van het bestuur de zekerheid te kunnen bieden dat zij geen persoonlijke schade kunnen ondervinden van hun functie. Het toetsingskader is opgenomen in de bijlage van de achtste incidentele suppletoire begroting 2022.

Toelichting verstrekte garantie t.b.v. NRG Petten

Aan Stichting Nuclear Research and Consultancy Group (NRG) is door het ministerie van EZK een lening verstrekt voor het uitwerken en uitvoeren van een Herstelplan, in algemene zin gericht op de continuïteit van de bedrijfsvoering van NRG en in het bijzonder op het scheppen van de noodzakelijke financiële, technische, commerciële en organisatorische voorwaarden voor het in bedrijf houden van de Hoge Flux Reactor (HFR). Het ministerie van VWS staat voor 40% garant voor deze lening. De € 5,8 miljoen toevoeging bestaat uit € 4,8 miljoen (40% deel VWS van € 12 mijoen) en de rentebijschrijving.

3.6 Openbaarheidsparagraaf

In de samenleving en binnen het Rijk is er behoefte aan gerichte informatie en transparantie. De overheid streeft ernaar om een open overheid te zijn. Door informatie openbaar te maken krijgt de samenleving zicht op keuzes van de overheid en afwegingen hierbij. Een goede digitale informatiehuishouding is hierbij een randvoor­waarde.

Binnen het ministerie van VWS lopen meerdere trajecten in het kader van een open overheid. Naast het programma Implementatie Wet open overheid (Woo) loopt ook het vijf jaar durende programma VWS Open op Orde (2021-2026) en zijn de directie Wetgeving en Juridische Zaken (WJZ) en programmadirectie Openbaarheid (PDO) dagelijks bezig met het openbaar maken van stukken die vallen onder de Woo.

Actieve openbaarmaking

Beslisnota’s bij Kamerstukken over beleidsvorming, wetgeving, voortgang, kennisdeling, begroting en internationale en Europese onderhandelingen worden meegestuurd naar de Kamer.

Per 1 november 2024 zijn de eerste informatiecategorieën verplicht die vallen onder actieve openbaarmaking van de Woo. Het kerndepartement van VWS voldoet aan de verplichtingen van deze tranche 1, eveneens als de meeste concernonderdelen. Kennis is en wordt verspreid om er voor te zorgen dat alle onderdelen gaan voldoen aan deze verplichting. Maar ook om de voorbereid te zijn op de verplichte tranches die volgen in 2025 en 2026.

Passieve openbaarmaking

In 2024 is vanuit meerdere directies en afdelingen gewerkt aan het verkorten van de afhandelingstermijn van Woo verzoeken. Zo zijn werkprocessen verder in kaart gebracht en aangepast waar dat al mogelijk was. Tevens is er gestart met de bouw van een zaakvolgsysteem waarmee de afhandeling van verzoeken kan worden gevolgd, er wordt verwacht dat deze in 2025 in gebruik kan worden genomen.

Verbetering van de informatiehuishouding

Om informatie (actief) beschikbaar te kunnen stellen, te kunnen verant­ woorden en de bedrijfsprocessen goed te laten verlopen is het belangrijk om overheidsinformatie goed op te slaan. Als we onze informatie op orde hebben, kunnen we als ministerie van VWS goed samenwerken, open, transparant en betrouwbaar zijn.

Vanuit de actielijn Informatieprofessionals is enerzijds aandacht voor capaciteit en opleiding van de informatieprofessionals en anderzijds richt zich het op het informeren van de medewerkers in het gehele departement over goed informatiebeheer. De nadruk  in 2024 heeft voor actielijn 1 gelegen op het aantrekken, behouden en scholen van informatieprofessionals en op het opzetten of uitrollen van bewustwording- en gedragsveranderingstrajecten voor medewerkers.

Vanuit de actielijn Volume en Aard van de informatie is er in 2024 aandacht geweest voor de rijksbreed lopende trajecten rondom hetarchiveren van chatberichten en het archiveren van e-mailberichten. Tevens zjjn er belangrijke stappen gezet in het vaststellen van de informatiebeheerplannen.

Vanuit de actielijn Informatiesystemen wordt er ingezet op de verbetering van architectuur, systemen en applicaties. Vanuit deze actielijn moet er meer aandacht komen voor ‘archiving by design’ waar aan de voorkant wordt gekeken naar de duurzame toegankelijkheid van informatie over de hele levenscyclus. VWS is één van de deelnemers departementen aan het programma Beter Samen Werken (BWS) dat als doel heeft om een integrale oplossing te ontwikkelen voor een toekomstige werkplek.

Vanuit de actielijn Bestuur en naleving wordt ingezet op het versterken van de onderlinge samenwerking op het gebied van informatiehuishouding binnen het concern en in aansluiting op de rijksbrede ontwikkelingen. In 2024 is de kennisdeling binnen het concern versterkt. Zo is er een concernbreed evenement georganiseerd, zijn er geregeld inhoudelijke Q&A- of samenwerksessies en is de nieuwsbrief open overheid opgezet die elk kwartaal wordt verspreid.

3.7 Ongekend onrecht

Conform de brief van de minister-president van 26 juni 20237 wordt hierbij gerapporteerd over de voortgang van de maatregelen in het kader van het rapport ongekend onrecht. Op verzoek van de Tweede Kamer en de minister-president wordt hiervoor gebruik gemaakt van onderstaande tabel.

3.8 Onderuitputting

Bij het jaarverslag van 2023 besteedden departementen, op verzoek van de Tweede Kamer, aandacht aan resultaatbereik in relatie tot onderuitputting. Voor dit focusonderwerp werd een bijlage voorgeschreven. Vanwege de politieke actualiteit moet het onderwerp onderuitputting nu verplicht worden opgenomen in het beleidsverslag bij het jaarverslag over 2024.

Aan de hand van onderstaande tabel wordt de totale onderuitputting gepresenteerd. Daarbij worden de grootste en belangrijkste meevallende realisaties toegelicht.

Ontvangsten Volksgezondheid

In 2024 hebben een aantal terugboekingen en ontvangen plaatsgevonden. Deze zijn met name ontstaan door een terugontvangst vanuit ZonMw ter hoogte van € 66,4 miljoen en een ontvangst bij de afrekening bij bevolkingsonderzoeken.

Diverse posten artikel 4

In 2024 zijn op artikel 4 op diverse posten delen van een aantal budgetten onbenut gebleven. Dit betrof de subsidieregeling IOW (€ 6,6 miljoen),  de subsidieregeling Post-Covid (€ 2,5 miljoen), de subsidieregeling ANP/PA (€ 2,5 miljoen) en de Nationale Zorgreserve (€ 1,7 miljoen). Restende 1,8 mln zit in kleinere posten die samen optellen tot een totaal.

Ontvangsten CAK

De door het CAK (en het CJIB) gerealiseerde ontvangsten van burgers met een betalingsachterstand in de premiebetaling van de Zvw waren hoger dan geraamd. Dit komt voornamalijk doordat het aantal wanbetalers in 2024 hoger was dan verwacht.

Resterende middelen subsidieregeling Veelbelovende Zorg

De regeling Veelbelovende Zorg verloopt in twee fases. De eerste fase is de voorbereidingsfase waarin de aanvragen worden getoetst op haalbaarheid, innovatie en de verwachte meerwaarde voor de zorg. In de tweede fase worden deze aanvragen pas beoordeeld. Hierdoor kunnen de daadwerkelijke kosten afwijken van de opgenomen ramingen conform de prognose. In 2024 zijn uiteindelijk de werkelijke kosten veel lager uitgevallen dan de opgenomen prognose. Hierdoor valt er een bedrag van € 17 miljoen vrij.

Vrijval middelen stimuleringsregeling Wonen en Zorg

De stimuleringsregeling wonen en zorg (SWZ) helpt bewonersinitiatieven en sociale ondernemers bij de financiering van geclusterde woonvormen voor (overwegend) ouderen. Deze stimuleringsregeling kent drie fases. De initiatieffase die bestaat uit een subsidie voor het onderzoeken van de haalbaarheid van een initiatief. De tweede fase bestaat uit een lening voor de planontwikkeling en de derde fase is als borgstelling voor een deel van de lening van de bouw. In 2024 is minder gebruik gemaakt van deze subsidies. Daarom valt er € 10,6 miljoen vrij. In de regeling was er afgesproken dat de middelen konden revolveren zolang de regeling bestaat.

Vrijval middelen door vertraging besluit overname PGB 2.0 door derde partij

Door vertraging in de besluitvorming over de overname van PGB 2.0 door de SVB is een bedrag ter hoogte € 9,8 miljoen vrijgevallen.

Vrijval ZonMw middelen

Er is een meevaller van € 6,8 miljoen ontstaan op ZonMw programma's die worden gefinancierd op het gebied van zorg omdat het niet gelukt is deze middelen in het lopende jaar uit te geven. Daarnaast resteert een bedrag van 8 miljoen aan middelen voor ZonMw die niet zijn opgenomen voor de programmering, waarvan de grootste bestaat uit 6,8 miljoen voor het programma Ondersteuning regionale samenwerking. Per abuis is het laatste jaar van de ZonMw verplichtingen 2029 niet aangemaakt voor de meerjarige opdrachten. Ook is dit het eerste jaar van het nieuwe (geïntensiveerde) beleidskader Patiënten- en gehandicaptenorganisaties. Met name het uitzetten van ZonMw -programma's heeft veel tijd in beslag genomen waardoor deze pas later dit jaar konden worden gestart. Door deze vertraging valt er € 7,9 miljoen vrij.

Terugontvangsten SVB

Er zijn meer ontvangsten dan geraamd doordat er meer minder kosten zijn geweest bij de subsidies. De instellingen betalen dan het teveel ontvangen bedrag terug. De ontvangsten bestaan uit de terugontvangen bedragen van de SVB op de vaststellingen van de uitvoeringskosten trekkingsrecht pgb over de jaren 2021 en 2022. Eerdere voorschotten van RVO die in 2024 zijn afgerekend en incidenteel van aard waren. In totaal bedroeg dit € 8,2 miljoen.

Resterende CAK middelen noodzakelijke medische zorg vreemdelingen

Het CAK vergoedt zorgkosten aan zorgaanbieders die medisch noodzakelijke zorg verlenen aan vreemdelingen die vanwege hun verblijfsstatus zijn uitgesloten van toegang tot de sociale zorgverzekeringen, en niet in staat zijn de zorgkosten te betalen. De uitgaven zijn voor 2024 met € 7,8 miljoen lager uitgevallen dan geraamd.

Vrijval SET middel

De uitgaven van Stimuleringsregeling Technologie in Ondersteuning en Zorg en Stimuleringsregeling E-health Thuis (SET) doen zich later voor dan verwacht. In 2024 is hierdoor een bedrag van € 6,2 miljoen vrijgevallen.

Niet-uitgegeven middelen voor programma RIVM Asset

Voor het onbenutte kasbudget zijn middelen ontvangen vanuit het ministerie van EZK voor het Asset progamma. In verband met een onjuist kasritme en de goedgekeurde offerten is een deel niet uitgegeven.

PGO Support

Een bedrag ter hoogte van € 14,8 miljoen bedoelt voor instellingssubsidies van PG-organisaties is onbenut gebleven in 2024.

Ruimte apparaatskosten

Op apparaatskosten is er € 28 miljoen vrijgevallen, hierin zijn personele en materiele middelen meegenomen die zijn vrijgevallen bij de Najaarsnota, Slotwet en de Veegbrief.

3.9 Focusonderwerp Prioriteren van beleid met aandacht voor de uitvoering en arbeidsmarkt

Inzet van capaciteit en prioriteren van beleid

In hoeverre draagt de schaarste op de arbeidsmarkt bij aan de in het beleidsverslag gerapporteerde onderuitputting van het departement?

Over uitputting van de begrotingsgefinancierde uitgaven van VWS in relatie tot de arbeidsmarkt (in zorg en welzijn) valt weinig te zeggen omdat het daarbij gaat om zeer uiteenlopende uitgaven die in veel gevallen ook geen betrekking hebben op loonkosten binnen de sector zorg en welzijn. Wat betreft de uitputting van de premiegefinancierde zorguitgaven zien we zowel onder- als overschrijdingen van de verschillende deelkaders binnen de zorg. Het is daarbij moeilijk om een directe koppeling te leggen tussen uitputting van middelen en arbeidsmarktschaarste. De uitputting van middelen is namelijk ook van andere factoren afhankelijk, zoals andere aanbodsfactoren (bijv. woon/behandelruimte) of veranderingen in prijs die zowel vraag als aanbod van zorg beïnvloeden (bijv. hogere of lagere tarieven). Arbeidsmarkttekorten leiden daardoor niet in elke sector per definitie tot vrijvallende ruimte. Het enige deelkader waar de afgelopen jaren structureel sprake is geweest van onderuitputting is de IZA-sector wijkverpleging. Aannemelijk is dat schaarste aan personeel één van de redenen is geweest voor onderuitputting, naast bijvoorbeeld de scherpe zorginkoop.

Wat is het kennisniveau van de arbeidsmarktsituatie in de voor het departement relevante sectoren, en hoe specifiek is deze kennis?

Het kennisniveau over de arbeidsmarkt in de sector zorg en welzijn is vrij goed te noemen en op vrij gedetailleerd niveau. Het ministerie van VWS werkt sinds 1994 via het onderzoeksprogramma Arbeidsmarkt Zorg en Welzijn (AZW) samen met arbeidsmarktfondsen aan betrouwbare en onafhankelijke informatie over de arbeidsmarkt in zorg en welzijn. Via de AZW StatLine ontsluit het CBS, in opdracht van het AZW-programma, actuele data over de arbeidsmarkt in Zorg en Welzijn. Dat gaat om allerlei verschillende data zoals aantallen werknemers, openstaande vacatures, ziekteverzuim, instroom in zorg- en welzijnopleidingen, enz. Veel van deze informatie is beschikbaar per branche binnen zorg en welzijn en per regio. Daarnaast vinden er enquêtes plaats onder werkgevers, werknemers en zelfstandigen binnen zorg en welzijn. De informatie hieruit wordt ontsloten via AZW statline en is beschikbaar via de microdata van CBS. Via het onderzoeksprogramma wordt ook jaarlijks een arbeidsmarktprognose opgesteld waarin via verschillende scenario’s informatie beschikbaar komt over tekorten per branche en voor verschillende beroepsroepen: zie www.prognosemodelzw.nl. Tot slot beschikt het ministerie ook over informatie per beroepsgroep via het Pensioenfonds Zorg en Welzijn. Een deel van deze informatie wordt ontsloten via www.azwinfo.nl

Hoe wordt het effect van schaarste op de arbeidsmarkt op individuele beleidsplannen in kaart gebracht?

Tot op heden werd bij het opstellen van individuele beleidsplannen niet op structurele wijze rekening gehouden met de schaarste op de arbeidsmarkt. Er was geen werkwijze ingericht om arbeidsmarkteffecten standaard mee te wegen bij individuele beleidsplannen. Wel werd op incidentele basis rekening gehouden met de arbeidsmarkt. Zo werd bijvoorbeeld de intensivering in het kader van de invoering van het kwaliteitskader verpleeghuiszorg over meerdere jaren uitgesmeerd vanwege de beperking die de arbeidsmarkt legt op de snelheid waarmee extra personeel kon worden aangetrokken.

Hoe wordt het effect van schaarste op de arbeidsmarkt op het totale beleid van het departement in kaart gebracht?

Ten eerste biedt het prognosemodel zorg en welzijn inzicht in de verwachte personeelstekorten. Daarbij wordt gewerkt met een referentiescenario waarbij alleen rekening wordt gehouden met demografische ontwikkelingen en andere trends die zichtbaar zijn in deze realisatiecijfers waar mogelijk met een beleidsrijk scenario waarin toekomstig beleid wordt meegenomen. Dit beidt dus inzichten in de arbeidsmarkteffecten van het beleid. 

Ten tweede worden de ontwikkelingen op de arbeidsmarkt in zorg en welzijn gemonitord. Hierover wordt gerapporteerd aan de TK via voortgangsrapportage en in de begroting en het jaarverslag.

De arbeidsmarkt is één van de factoren die effect kan hebben op de uitputting van middelen, maar er zijn nog veel meer factoren die de hoogte van uitgaven bepalen. Het is zeer lastig om het effect van arbeidsmarktschaarste hieruit te abstaheren.

Brengt het departement in kaart in hoeverre beleidsplannen van andere departementen een beroep doen op de arbeidsmarkt? En in welke mate wordt dit meegewogen bij het opstellen van eigen beleid?

Voor het uitoefenen van de meeste beroepen binnen zorg en welzijn heb je een specifieke zorg- en welzijnsopleiding nodig. Over het algemeen doen de beleidsplannen van andere departementen geen of zeer beperkt een beroep op deze beroepsgroepen. Daarmee hebben beleidsplannen van andere departementen weinig tot geen effect op de relevante arbeidsmarkt voor de zorg. Wel is het zo dat arbeidsmarktbeleid van andere departementen invloed kan hebben op de instroom van personeel. Campagnes die gericht zijn op het vergroten van zij-instroom of specifieke opleidingen (bijv. kies techniek) kunnen ten koste gaan van de zorg.

Via de interdepartementale krapteaanpak - waaraan VWS ook deelneemt - werken we periodiek aan een arbeidsmarktanalyse van het kabinetsbeleid en wordt daarmee ook het effect van het kabinetsbeleid op de arbeidsmarkt globaal in beeld gebracht.   

Waar lopen departementen momenteel tegenaan bij het meewegen van schaarste op de arbeidsmarkt bij het opstellen van beleidsplannen en in de begrotingsvoorbereiding? En waar is ruimte voor verbetering in de toekomst?

Zie antwoorden hierboven. Capaciteitsproblemen in combinatie met de taakstelling op het apparaat maakt het lastig om echt werk te maken van het toetsen van beleidsplannen op arbeidsmarkteffecten.

Daarnaast is het lastig om te bepalen welke effecten de (oplopende) schaarste aan personeel heeft in de praktijk. Dit hangt in sterke mate af van de gedragseffecten bij veldpartijen en hoeft bij de zorg niet automatisch tot onderuitputting (op de korte termijn) te leiden. Meer inzicht in de gedragseffecten van veldpartijen als gevolg van de schaarste aan personeel zou behulpzaam zijn om toekomstige effecten in te kunnen schatten.

Personeelsinzet binnen het Rijk

Kan er een toelichting worden gegeven over het verschil tussen de raming en realisatie van personele uitgaven (eigen personeel en externe inhuur) voor het kerndepartement en de uitvoeringsorganisatie(s)?

Jaarlijks ontvangt VWS in de loop van het begrotingsjaar een algemene compensatie voor gestegen loonkosten (loonbijstelling), welke aan de relevante artikelonderdelen wordt toegevoegd. Deze zijn op het moment van de ontwerpbegroting nog niet in de raming verwerkt. Wat opvalt is het hogere verschil tussen raming en realisatie bij externe inhuur. Het verschil is voornamelijk te verklaren door hogere inhuur bij het kerndepartement en het RIVM voor advisering opdrachtgevers automatisering, met andere woorden ICT personeel.

Waren er uitdagingen vanwege de arbeidsmarktkrapte op het gebied van personeelsinzet van eigen personeel of externe inhuur? Zo ja:

• – Wat voor gevolgen hadden deze knelpunten voor het behalen van gestelde doelen?

• – Zijn deze knelpunten toe te schrijven aan specifieke beleidsprioriteiten?

Er wordt binnen VWS geen centraal overzicht bijgehouden welke gevolgen arbeidsmarktkrapte met zich meebrengt bij het behalen van gestelde beleidsdoelen. Dit neemt niet weg dat arbeidsmarkttekorten wel degelijk gevolgen kunnen hebben voor het behalen van beleidsdoelen. De hoger uitgevallen externe inhuur zit met name op advisering opdrachtgevers automatisering, wat voornamelijk ICT is. Dit kent twee oorzaken. Enerzijds zijn projecten van een zodanig specifieke aard dat het vast in dienst nemen van personeel niet doalmatig is. Anderzijds blijkt het erg moeilijk om mensen uit de ICT sector vast in dienst te nemen voor het departement en uitvoeringsorganisaties waarbij dit uit beleidsoogpunt wel wenselijk zou zijn.

4. Beleidsartikelen

4.1 Artikel 1 Volksgezondheid

A. Algemene doelstelling

Een goede volksgezondheid, waarbij mensen zo min mogelijk blootstaan aan bedreigingen van hun gezondheid én zij in gezondheid leven.

B. Rol en verantwoordelijkheid

Een belangrijke beleidsopgave voor de minister is het beschermen en bevorderen van de gezondheid van burgers. Mensen zijn in eerste instantie echter wel zelf verantwoordelijk voor hun gezondheid en dienen zichzelf – indien mogelijk – te beschermen tegen gezondheidsrisico’s.

De minister vervult de volgende rollen:

Stimuleren: van het maken van gezonde keuzes, van de beschikbaarheid van betrouwbare informatie over gezonde keuzes, en van een gezonder aanbod van voeding.

Financieren: van (bevolkings)onderzoeken/screeningen, van diverse nationale programma’s, projecten en organisaties die zich bezighouden met de bescherming en bevordering van de gezondheid van burgers en preventie van ziekten.

Regisseren: het opstellen van wettelijke kaders voor verschillende manieren om burgers te beschermen tegen gezondheidsrisico’s.

C. Beleidsconclusies

Naar aanleiding van veranderingen in de verspreiding van infectieziekten waarvoor het Rijksvaccinatieprogramma (RVP) beschermt, en nieuwe inzichten in hoe vaccinaties optimaal werken, is het vaccinatieschema geëvalueerd en aangepast. Daarnaast hebben er op basis van het advies van de Gezondheidsraad in 2023 vier wijzigingen plaatsgevonden in de leeftijd waarop vaccinaties worden aangeboden. Deze aanpassingen worden in 2025 doorgevoerd.

Tweede Termijn Structuur Echoscopisch Onderzoek

De prenatale screening zonder medische indicatie valt niet onder de Zorgverzekeringswet (Zvw). Daarom wordt vanaf 1 januari 2024 het Tweede Termijn Structureel Echoscopisch Onderzoek (TTSEO), oftewel de 20-wekenecho, gefinancierd via de Rijksbegroting. De financiering van de TTSEO verloopt sindsdien via de regionale centra prenatale screening die worden gesubsidieerd voor de uitvoering van de prenatale screening. Deze wijziging heeft niet tot knelpunten in de uitvoering geleid.

Verbreding inzet zelfafnameset

2024 was het eerste volledige jaar waarin de zelfafnameset (ZAS) actief toegestuurd wordt aan de doelgroep van het bevolkingsonderzoek baarmoederhalskanker. Dit gebeurt sinds de zomer van 2023. In de monitor over dit bevolkingsonderzoek in opdracht van het RIVM over 2023 is een stijging in deelname aan het bevolkingsonderzoek te zien van 45,7% in 2022 naar 49,7% in 2023, die waarschijnlijk verband houdt met de verbreding van de inzet van de ZAS. De monitor over 2024 verschijnt in het najaar van 2025.

Beleidsevaluatie bevolkingsonderzoeken naar kanker

In 2024 is door een onderzoeks- en adviesbureau een beleidsevaluatie over de drie bevolkingsonderzoeken naar kanker uitgevoerd. Uit de beleidsevaluatie blijkt dat de bevolkingsonderzoeken naar kanker doeltreffend zijn in het realiseren van gezondheidswinst. Daarnaast wordt de organisatorische en financiële doelmatigheid van de bevolkingsonderzoeken als positief beschouwd. De aanbevelingen uit deze evaluatie worden meegenomen bij de verdere verbetering van de bevolkingsonderzoeken.

Mentale gezondheid

In 2024 is uitvoering gegeven aan de aanpak ‘Mentale gezondheid: van ons allemaal’. Daarin is onder meer ingezet op het bevorderen van de mentale gezondheid via culturele activiteiten met de Open Oproep ‘Cultuur in de Buurt’, in samenwerking met het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW). Tevens is in 2024 het initiatiefwetsvoorstel Integrale suïcidepreventie door beide Kamers aangenomen en gepubliceerd in het Staatsblad 2024, 189. Inmiddels is gestart met de implementatie van de wet, waaronder het uitwerken van de algemene maatregel van bestuur en de wijze waarop de financiële middelen richting gemeenten gaan. De verwachting is dat de wet Integrale suïcidepreventie op 1 juli 2025 in werking gaat treden.

Gezondheidsachterstanden

Op 13 december jl. is de kabinetsreactie op het SER-advies ‘Gezond opgroeien, wonen en werken’ en de eerste contouren van een beleidsagenda ‘Gezondheid in alle beleidsdomeinen’ naar de Tweede Kamer verstuurd. Het doel van deze agenda is de gezondheid van iedereen – en in het bijzonder die van mensen in een kwetsbare situatie - in de basis te verbeteren en om gezondheidsachterstanden terug te dringen. Jaarlijks zal de Kamer worden geïnformeerd over de voortgang van de beleidsagenda, de eerste keer in het najaar van 2025.

Brede welvaart en toekomstverkenning

In 2024 heeft het RIVM de Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2024 gepubliceerd die vooruit kijkt naar onze toekomstige gezondheid. Een belangrijke indicator van brede welvaart is een goede gezondheid en welzijn. Gezondheid is sterk bepalend voor de kwaliteit van leven. Uit de Volksgezondheid Toekomst Verkenning (VTV) blijkt dat het percentage mensen dat de eigen gezondheid als goed of zeer goed ervaart, naar verwachting redelijk stabiel blijft rond de 78% tussen 2022 en 2050. Tegelijkertijd zien we dat onderliggend wel zaken verschuiven in de samenleving. Zo daalt het percentage van de bevolking dat geen mobiliteits-, gezichts- of gehoorbeperking heeft in deze periode van 87% naar 84% en neemt het aantal mensen dat eenzaam is toe van 6,8 naar 7,6 miljoen. Deze toename komt volledig op het conto van de toename van eenzame 75-plussers.

D. Budgettaire gevolgen van beleid

E. Toelichting op de instrumenten

Verplichtingen

In 2024 is het verplichtingenbudget per saldo in totaal met € 280 miljoen verhoogd voor het aangaan van verplichtingen voor 2025 en verder. Voor kasuitgaven in 2025 en verder is het vaak noodzakelijk om een verplichting aan te gaan op een eerder moment. Om zo uitvoering te kunnen geven aan lopend beleid in 2025 en verder.

Daarnaast is er vertraging opgetreden in de goedkeuring van de jaarlijkse opdrachtbrief aan het RIVM met de toekenning van de opdrachten over 2025. Hierdoor is de geraamde verplichtingenruimte, van € 413 miljoen, in 2024 ongebruikt gebleven.

Uitgaven

1. Gezondheidsbeleid

Opdrachten

Lokaal gezondheidsbeleid

Het verschil tussen realisatie en begroting is € 11,2 miljoen. Er vond een verlaging plaats van € 5 miljoen in verband met een herschikking van het instrument opdrachten naar subsidies bij Kansrijke Start. Er vond ook een herverdeling van budgetten binnen artikel 1 plaats, daarom is er op dit instrument een correctieboeking gedaan (€ 1,9 miljoen verlaging). De overige kleine mutaties tellen per saldo op tot € 4,1 miljoen verlaging.

Bijdragen agentschappen

Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA)

De totale realisatie op het budget van de NVWA bedroeg in 2024 € 155,7 miljoen, dat is € 23,5 miljoen hoger dan de oorspronkelijk vastgestelde begroting in 2024. Het College van Beroep voor het bedrijfsleven (CBb) heeft op 26 september 2023 de beslissing uitgesproken dat de NVWA de kostenposten in de tarieven voor de uitvoering van keuringen in de toekomst zelf moet betalen. Er is bij de 1e suppletoire begroting € 0,9 miljoen toegevoegd voor de hierdoor ontstane uitgaven van VWS aan de NVWA in 2024. Daarnaast heeft het CBb op 20 februari 2024 uitspraak gedaan in het kader van terugbetaling van boetezaken van verkoopbonussen Tabak. Hierdoor is het budget voor de NVWA verhoogd met € 11,2 miljoen. Bij de 2e suppletoire begroting is er een loon- en prijsbijstelling toegekend van € 10,4 miljoen. De overige mutaties bedragen per saldo € 1 miljoen.

Bijdrage aan ZBO's/RWT's

ZonMw: programmering

Binnen de begroting van VWS is per saldo € 41,7 miljoen overgeheveld in 2024. Binnen artikel 1 Volksgezondheid betreft het middelen voor een aanvulling op het kennisprogramma Pandemische paraatheid (€ 3,0 miljoen in 2024), Extra biomedisch onderzoek naar ME/CVS (4,4 miljoen), Expertisenetwerk Post COVID (€ 8,5 miljoen in 2024) en Onderzoek meerjarige effecten maatregelen (€ 4,0 miljoen in 2024).

Vanuit artikel 2 Curatieve Zorg zijn in 2024 middelen overgeheveld voor de uitvoering van het programma kwaliteitsgelden (€ 3,9 miljoen), het Stimulerings- en ondersteuningsprogramma voor de versterking van verloskundige samenwerkingsverbanden (€ 7,4 miljoen), het programma Versterking organisatie eerstelijnszorg (€ 4,2 miljoen), het programma Future Affordable and Sustainable Therapy development (€ 2,0 miljoen), aanvulling op het programma Rediscovery ronde 6 (€ 1,1 miljoen), het programma Leefstijl in de Zorg (€ 3,5 miljoen) en het programma Passende Zorg (€ 3,1 miljoen).

Daarnaast zijn vanuit artikel 3 Langdurige Zorg en ondersteuning middelen overgeheveld voor het programma Passende Zorg binnen de Wet langdurige zorg (€ 1,8 miljoen in 2024 en € 2,0 miljoen in 2025) en het vervolgprogramma Gewoon Bijzonder 3 (€ 1,9 miljoen in 2024). Verder is vanuit artikel 6 Sport het budget in 2024 met € 2,4 miljoen verhoogd voor het programma Sportinnovator. Voor 2025 bedraagt de overheveling € 1,6 miljoen en voor 2026 € 0,1 miljoen.

Daarnaast is er minder budget nodig voor de verlenging van het onderzoeksprogramma Goed Gebruik Hulpmiddelen. Voor 2024 bedraagt dit € 6,5 miljoen en wordt overgeheveld naar artikel 2. Vanuit artikel 3 is er € 6,8 minder budget nodig geweest voor de uitvoering van het programma regionale samenwerking. Deze middelen zijn vrijgevallen.

Vanuit het ministerie van SZW zijn middelen overgeheveld voor het programma Innovatieve Arbozorg (€ 1,9 miljoen) en vanuit het ministerie van LVVN voor de uitvoering van het programma Meer Kennis met dieren (€ 0,5 miljoen).

Door de sterk gestegen tarieven door de hoge inflatie is in totaal € 6,6 miljoen beschikbaar gesteld en voor de loonbijstelling tranche 2024 € 13,2 miljoen.

De overige kleine mutaties bedragen per saldo € 3,8 miljoen.

Bijdrage aan medeoverheden

Lokale aanpak

Het verschil van € 10,6 miljoen wordt veroorzaakt door de loon- en prijsbijstelling.

2. Ziektepreventie

Subsidies

Ziektepreventie

De GGD GHOR heeft vanaf 1 juli 2023 de taken voor de landelijke coördinatie van covidactiviteiten van de GGD'en overgenomen van de Landelijke Coördinatie COVID-19 Bestrijding (LCCB). Omdat de GGD GHOR wordt gefinancierd via het instrument subsidies is circa € 41 miljoen overgeboekt van het instrument Bijdrage medeoverheden. Het resterende verschil betreft enkele kleinere mutaties.

Bevolkingsonderzoeken

Er is op dit subsidiebudget € 21,4 miljoen meer uitgegeven dan begroot. Dit verschil is ontstaan uit onder andere de hogere kosten van € 7,8 miljoen, daarnaast heeft er een herverdeling van budgetten binnen Artikel 1 Volkgezondheid plaatsgevonden en is op dit instrument correctieboeking gedaan om de voorgenomen activiteiten te kunnen uitvoeren (1,5 miljoen ophoging). Daarnaast vond er gedurende het jaar een herziening van subsidies (regionale centra) plaats van € 4,3 miljoen.  De overige mutaties van € 7,8 miljoen hebben betrekking op onder andere de loonbijstelling en de herschikking van de uitgaven voor counseling van het premiekader naar de begroting.

Opdrachten

Ziektepreventie

Vanwege de veranderde situatie van de coronapandemie is in 2024 minder uitgegeven aan de bestrijding van de pandemie dan oorspronkelijk begroot. Bij de najaarsnota was de begroting reeds ruim € 17 miljoen naar beneden bijgesteld en bij Slotwet opnieuw met bijna € 30 miljoen. Naast de meevallers is sprake van een kasschuif van € 33 miljoen voor verplichtingen waarvan de afwikkeling niet meer in 2024 heeft plaatgevonden. Verder heeft een correctie plaatsgevonden van € 35 miljoen die is overgeboekt naar opdrachten pandemische paraatheid en is € 6,5 miljoen overgeboekt naar het RIVM en ZonMw voor diverse opdrachten. Het restant betreft enkele kleinere mutaties.

Pandemische paraatheid

Departementale en interdepartementale overboekingen in het kader van pandemische paraatheid hebben geleid tot een verschil van € 30,5 miljoen. Voor het programma versterking IV-IZB is € 16,8 miljoen gemuteerd naar de instrumenten bijdrage agentschappen en bijdrage medeoverheden. Verder zijn middelen beschikbaar gesteld voor opleiding infectieziektebestrijding (IZB) artsen, Coalition for Epidemic Preparedness Innovations (CEPI) , en kennis & innovatie programma’s bij ZonMw en TNO.

Bijdragen aan agentschappen

RIVM: Opdrachtverlening aan kenniscentra

Het verschil tussen de realisatie en de begroting is € 222 miljoen. Voor de programma's Informatievoorziening Infectieziektebestrijding, pandemische paraatheid en LFI is er in totaal € 70,3 miljoen overgeheveld van Bijdrage agentschappen pandemische paraatheid naar de bijdrage agentschappen RIVM: Opdrachtverlening aan kenniscentra. De middelen voor de overdracht van COVID-19 vaccinaankopen naar het RIVM bedragen € 52,7 miljoen. In het najaar was er een ophoging van deze middelen nodig voor extra covid-19 aankopen: € 11,7 miljoen. Ook is er voor de uitvoering van het Programma COVID-19 en Vaccinatie COVID-19 in 2024 € 21,0 miljoen overgeheveld van het instrument RIVM. Het aanpassen van het Rijksvaccinatieprogramma (RVP) bedroeg € 7,5 miljoen. Om aan de toenemende vraag naar complexe gegevens en analyses te kunnen voldoen is de ontwikkeling van een ASSET faciliteit afgesproken voor een bedrag van € 14,4 miljoen. De overige mutaties bedragen bij elkaar: € 20,4 miljoen.

RIVM: Vaccinaties

Voor vaccinkosten tegen griep en pneumokokken is sprake geweest van een meevaller. Verder is een deel van het budget ingeleverd in het kader van een taakstellende onderuitputting. De realisatie is daardoor € 16,5 miljoen lager uitgevallen dan begroot.

Pandemische paraatheid

Er is in totaal bijna € 80 miljoen overgeboekt via departementale en interdepartementale overboekingen. Hiervan betreft € 70 miljoen een overboeking voor de uitvoering van het programma pandemische paraatheid naar Bijdrage agentschappen: Opdrachtverlening aan kenniscentra. Deze middelen zijn ingezet voor onder andere: het inrichten van de LFI, doorontwikkeling van monitoring en surveillance, versterken kennisbasis RIVM, de gedragsunit bij het RIVM. Daarnaast is € 3 miljoen overgeboekt naar ZonMw voor onderzoeken in het kader pandemische paraatheid en zijn middelen overgeboekt voor het TNO ventilatieonderzoek en de uitvoering van het nationaal actieplan versterken zoönosenbeleid.

Bijdragen aan medeoverheden

Pandemische paraatheid

De uitgaven binnen het instrument bijdrage aan medeoverheden vallen in totaal € 42,5 miljoen lager uit. Deze neerwaartse bijstelling heeft voor circa € 41 miljoen betrekking op een overboeking van middelen naar het instrument subsidies voor de GGD GHOR. Het resterende verschil van € 1,5 miljoen betreft enkele kleinere mutaties.

Overige

De uitgaven aan de GGD'en en Veiligheidregio's voor COVID-19 in de vorm van de meerkostenregeling zijn circa € 30 miljoen lager uitgevallen dan begroot.

In totaal vallen de uitgaven voor bijdragen aan medeoverheden € 73,1 miljoen lager uit.

3. Gezondheidsbevordering

4. Ethiek

Subsidies

Abortusklinieken

Het verschil tussen de realisatie en de begroting is € 7,8 miljoen. Door de stijging van het aantal uitgevoerde abortussen zijn de uitgaven hoger dan begroot (€ 4,8 miljoen). Ook de indexatie als gevolg van een loon  bijstelling voor € 0,8 miljoen heeft naast de tegenvaller in de najaarsnota € 1,8 miljoen geleid tot een verhoging in de uitgaven. Per saldo blijft er € 0,4 miljoen over, dit betreft de realisatie bij slotwet.

Ontvangsten

De ontvangsten zijn in totaal uitgekomen op € 206,8 miljoen. Daarmee zijn ze € 167,8 miljoen hoger dan geraamd. De meerontvangsten bestaan uit:

Ontvangsten ZonMw van € 66,4 miljoen. Uit de jaarrekening 2023 van ZonMw blijkt dat de toegestane hoogte van de overlooppost wordt overschreden. Op basis van de wet- en regelgeving dient ZonMw deze overschrijding terug te betalen.

Verder is € 38,8 miljoen ontvangen van GGD'en over de afrekening van meerkosten COVID-19 over het jaar 2022. Van de LCCB is € 11,3 miljoen ontvangen voor de afrekening COVID-19 meerkosten 2023 en van de GGD'en is ruim € 12 miljoen ontvangen van de afrekening over 2023. Daarnaast is € 10,8 miljoen ontvangen van de afrekening GGD GHOR. Met de afrekening van de opdracht van de voormalige Dienst Testen aan het CIBG is € 2 miljoen teug ontvangen.

Verder is € 5,4 miljoen ontvangen van bevolkingsonderzoeken (afrekening 2023, verstrekte voorschoten waren hoger dan de realisatie).

Per saldo blijft er € 21,1 miljoen aan kleinere mutaties die bestaan uit vaststellingen van (project)subsidies.

4.2 Artikel 2 Curatieve zorg

A. Algemene doelstelling

Een kwalitatief goed, toegankelijk en betaalbaar aanbod voor curatieve zorg.

B. Rol en verantwoordelijkheid

De minister is verantwoordelijk voor een goed werkend en samenhangend stelsel voor de curatieve zorg. De Zorgverzekeringswet vormt samen met de zorgbrede wetten, zoals de Wet marktordening gezondheidszorg (Wmg) en de Wet Toelating Zorginstellingen (WTZi), de wettelijke basis van dit stelsel. Vanuit deze verantwoordelijkheid vervult de minister de volgende rollen:

Stimuleren van kwaliteit, veiligheid en innovatie in de curatieve zorg, de beschikking over de benodigde materialen, de toegankelijkheid en betaal­ baarheid van de curatieve zorg, de werking van het zorgverzekerings-stelsel en informatievoorziening over het zorgverzekeringsstelsel.

Financieren van de zorguitgaven voor kinderen tot 18 jaar, van diverse onderzoeken en initiatieven binnen de curatieve zorg en van initiatieven op gebied van ICT-infrastructuur en van de risicoverevening binnen het stelsel.

Het onderhouden van wet- en regelgeving op gebied van geneesmiddelen, medische hulpmiddelen, lichaamsmaterialen, bloedvoor­ziening en registers.

C. Beleidsconclusies

Maximering eigen bijdragen voor extramurale geneesmiddelen

In 2024 is de maximering van de eigen bijdrage voor extramurale geneesmiddelen voortgezet. Dat betekende dat ook in 2024 de eigen bijdrage voor personen aan geneesmiddelen maximaal € 250 bedroeg.  Deze maatregel draagt, samen met andere maatregelen, bij aan het betaalbaar houden van zorgkosten op individueel niveau. Zo bleef ook in 2024 het eigen risico bevroren op € 385.   

Hersteloperaties na vrouwelijke genitale verminking

In 2024 zijn hersteloperaties voor lichamelijke klachten door vrouwelijke genitale verminking (VGV) onderdeel van het basispakket. Bij uitsluitend psychische klachten wordt een hersteloperatie niet vergoed vanuit het basispakket, vanwege beperkte wetenschappelijke inzichten in de effectiviteit en veiligheid. Het Amsterdam UMC doet met een subsidie vanuit ZonMw onderzoek naar de verwijzing, indicatiestelling, effectiviteit en veiligheid van multidisciplinaire herstelzorg bij VGV. Binnen het onderzoek wordt ook onderzocht of de hersteloperaties (als onderdeel van de multidisciplinaire herstelzorg) bij louter psychische klachten effectief en veilig zijn. Naar verwachting kunnen het komende jaar tussentijdse resultaten aan de Tweede Kamer worden gepresenteerd. Definitieve resultaten worden in 2028 verwacht.

Vrouwspecifieke aandoeningen

In december 2023 werd het rapport «Maatschappelijke acceptatie vrouwspecifieke aandoeningen» door o.a. de Nederlandse Vereniging voor Obstetrie en Gynaecologie (NVOG) gepresenteerd. Het rapport wees op de aanzienlijke kennisachterstand, gebrekkige voorlichting en onvoldoende samenwerking in multidisciplinaire netwerken rondom vrouwspecifieke aandoeningen. De minister van VWS heeft middelen beschikbaar gesteld voor een programma bij ZonMw rondom vrouwspecifieke aandoeningen, met aandacht voor het verbeteren van kennis, diagnostiek, netwerkingvorming en behandeling. Dit moet ertoe leiden dat vrouwen sneller de benodigde hulp kunnen vinden en passende zorg krijgen. Het programma richt zich vooral op gynaecologische aandoeningen en andere lichamelijke aandoeningen die vrouwen specifiek treffen. Het programma bij ZonMw zal naar verwachting tot 2028 lopen.

Integraal Zorgakkoord

Met het Integraal Zorgakkoord (IZA) hebben het ministerie van VWS en veldpartijen gezamenlijk ingezet op een grote transitie in de zorg. In het hoofdstuk beleidsverslag en in meer uitgebreide vorm in de voortgangsrapportage Integraal Zorgakkoord, is reeds toegelicht welke mijlpalen zijn bereikt. In aanvulling daarop is vanuit dit beleidsartikel een publieksaanpak gestart. Deze heeft als doel ervoor te zorgen dat burgers zich ervan bewust worden dat er bij hen een rol ligt om de zorg toekomstbestendig te houden. Er is een aantal talkshows in de regio georganiseerd, met name voor burgers met een lage sociaaleconomische positie, om hen te betrekken bij de beweging van het IZA. De professionals in de zorg worden bereikt door het delen van voorbeelden en handvatten via diverse media online en offline, zoals websites, podcasts, social media, magazines, door het verbinden van de doelgroepen via netwerken en het organiseren van diverse evenementen (dialogen, congres, etc.).

D. Budgettaire gevolgen van beleid

E. Toelichting op de instrumenten

Verplichtingen

In 2024 is per saldo € 60 miljoen euro op het budget voor medisch specialistische zorg aan verplichtingenruimte opgeboekt als gevolg van technische correcties. Daarnaast zijn in 2024 de subsidies aan de zorgnetwerken voor antimicrobiële resistentie (AMR) opnieuw meerjarig verplicht tot en met 2028. Hiervoor is € 26 miljoen aan verplichtingenruimte naar 2024 gehaald. Verder is voor € 6,5 miljoen aan verplichtingenruimte naar 2024 gehaald ten behoeve van het verstrekken van een projectsubsidie voor gegevensuitwisseling in de paramedische zorg.

Tot slot is € 3,8 miljoen aan verplichtingenruimte naar voren gehaald ten behoeve van het verstrekken van een meerjarige opdracht voor het aanwijzen van experisecentra voor zeldzame aandoeningen. € 24,8 miljoen aan verplichtingenruimte is naar voren gehaald voor meerjarige projectsubsidies in het kader van de IPCEI geneesmiddelen, daarnaast zijn een aantal meerjarige projectsubsidies voornamelijk in het kader van medicatieoverdracht later dan verwacht pas in 2025 verleend, waardoor de verplichtingenruimte (€ 15,9 miljoen) in 2024 onbenut bleef. Er werd voor € 2 miljoen verplichtingen ruimte naar voren gehaald in verband met meerjarige opdrachten op het gebied van medische producten.

Uitgaven

1. Kwaliteit, toegankelijkheid en betaalbaarheid van de zorg

Subsidies

Medisch-specialistische zorg

Zoals toegelicht in de suppletoire begroting september zijn de middelen voor post-COVID poliklinieken op de begroting 2024 doorgeschoven van 2024 en 2025 naar 2026 en overgeheveld naar de premiegefinancierde zorguitgaven. Hierdoor vallen de uitgaven in 2024 € 12 miljoen lager uit dan geraamd.

Daarnaast zijn, zoals gecommuniceerd in de suppletoire begroting september, de middelen voor het ZonMw-programma Doorgang Reguliere Zorg overgeboekt naar artikel 1 Volksgezondheid. Hierdoor vallen de uitgaven op dit budget € 6,2 miljoen in 2024 lager uit.

Bij de suppletoire begroting september zijn verder diverse kleinere meevallers van per saldo € 5,5 miljoen gemeld. De grootste hiervan betroffen het programma Vrouwspecifieke aandoeningen en de subsidieregeling voor het Versnellingsprogramma Informatie-uitwisseling Patiënt en Professional (VIPP OPEN).

Tot slot hebben zich over het jaar heen diverse kleinere tegenvallers voorgedaan binnen de subsidies voor de oncologie, geboortezorg en acute zorg waarbij de uitgaven in totaal € 15 miljoen hoger waren dan geraamd.

Tezamen met een aantal kleinere mutaties met een saldo van € -2,2 miljoen vallen de uitgaven op dit budget al met al € 10,9 miljoen lager uit dan geraamd.

Curatieve GGZ

Eerste Lijnszorg

Zoals in de 1e suppletoire begroting vermeld, vallen de uitgaven op subsidies eerste lijnszorg € 11,8 miljoen lager uit. Het betreft hier voornamelijk een overboeking naar artikel 1 Volksgezondheid voor het kwaliteitsgeldenprogramma verpleging en verzorging, een overboeking naar artikel 3 voor de financiering van de Specifieke Uitkering Integraal Zorgakkoord (SPUK IZA) en een overheveling van middelen naar de premiegefinancierde uitgaven ten behoeve van de transformatiemiddelen.

Zoals vermeld in de suppletoire begroting september vallen de uitgaven op subsidies eerste lijnszorg met € 20,2 miljoen lager uit om een aantal redenen. Het betreft hier een aantal overboekingen naar artikel 1 Volksgezondheid voor de financiering van een aantal IZA-programma’s op de eerstelijnszorg, een herschikking van IZA-middelen van de eerstelijnszorg naar de medisch specialistische zorg en de herschikking van een taakstelling die bij de 1e suppletoire begroting is verwerkt.

Tezamen met een aantal kleinere mutaties van per saldo € -1,1 miljoen vallen de uitgaven op dit budget al met al € 33,1 miljoen lager uit dan geraamd.

Medische Producten

De uitgaven aan subsidies medische producten zijn lager uitgevallen omdat een deel van de subsidies via een ZBO zijn uitgezet (€ 24 miljoen; zie bijdrage aan ZBO’s) en vanwege diverse kasschuiven die nodig waren vanwege vertraging in de uitvoering van subsidies, onder andere voor medicatie-overdracht (€ 5,4 miljoen), Pharma NL (€ 4,4 miljoen) en VIPP Farmacie (€ 2,2 miljoen).

Opdrachten

Eerstelijnszorg

Zoals vermeld in de 1e suppletoire begroting vallen de uitgaven op dit budget € 22 miljoen lager uit. Primaire redenen hiervoor zijn de overboeking naar artikel 1 Volksgezondheid van de middelen voor een tweetal ZonMw programma’s voor het versterken van de basiszorg, een kasschuif van 2024 naar latere jaren voor diezelfde programma’s en tot slot een kleine meevaller op deze programma’s.

Bij de suppletoire begroting september is gemeld dat de uitgaven op dit budget € 21,3 miljoen lager zijn als gevolg van een verdere overboeking naar artikel 1 Volksgezondheid voor de programma’s voor het versterken van de basiszorg en een overboeking naar artikel 1 Volksgezondheid voor de doorontwikkeling van digitale zelfzorgmiddelen.

Tezamen met een aantal kleinere mutaties met een saldo van € -1,0 miljoen vallen de uitgaven op dit budget al met al € 44,3 miljoen lager uit dan geraamd.

Bijdrage aan agentschappen

CIBG

De bijdrage aan het agentschap CIBG is hoger uitgevallen dan in de begroting geraamd vanwege diverse oorzaken. De belangrijkste zijn extra kosten voor afrondende werkzaamheden voor het Landelijk Coördinatiecentrum Hulpmiddelen (LCH) (€ 2,3 miljoen), de gedeeltelijke kosten voor de afschrijving van batches medicinale cannabis (€ 6,25 miljoen), de bevoorschotting van de door BMC gecontracteerde teler van medicinale cannabis (€ 1,2 miljoen) en de werkzaamheden die door het CIBG zijn verricht in opdracht van de IGJ (€ 2,6 miljoen).

Bijdrage aan ZBO's/RWT's

Overige

Er is € 25,1 miljoen aan bijdragen ZBO’s uitgegeven die nog niet waren voorzien in de ontwerpbegroting. Zoals opgenomen in de 1e suppletoire begroting betreft het € 22,8 miljoen aan ZonMw-uitgaven voor de uitvoering van de programmalijnen ‘Human Capital Growth’ en ‘Shared Development Infrastructure' van het Nationaal Groeifonds (NGF)-project PharmaNL en € 1,35 miljoen aan NWO voor de uitvoering van het KIC Partnerschap ‘Antimicrobiële middelen voor de pré-klinische pijplijn’. Daarnaast is er € 1 miljoen uitgegeven aan NWO voor de uitvoering van het Nactar-programma. Dit is verwerkt in de suppletoire begroting september maar daar vanwege het beperkte bedrag niet toegelicht.

3. Ondersteuning van het zorgstelsel

Subsidies

Regeling medisch noodzakelijke zorg onverzekerden (SOV)

De uitgaven voor de reguliere SOV (exclusief uitgaven voor zorg aan Oekraïense ontheemden) zijn € 23,5 miljoen hoger dan in de begroting geraamd. De stijging van de kosten wordt onder andere veroorzaakt door de grotere bekendheid van de regeling en door de inhaalslag van de GGZ-declaraties in verband met de invoering van het Zorgprestatiemodel. Daarnaast is het aandeel van de dure zorg (zoals ziekenhuiszorg) gestegen. De SOV-uitgaven ten behoeve van zorg aan Oekraïense ontheemden zijn € 2,6 miljoen hoger; in de ontwerpbegroting 2024 was hiervoor € 6,0 miljoen geraamd terwijl de werkelijke kosten € 8,6 miljoen bedroegen. Hierdoor zijn de uitgaven in 2024 in totaal € 26,1 miljoen hoger dan geraamd.

Regeling Veelbelovende zorg

De regeling Veelbelovende Zorg (VEZO) verloopt in twee fases. De eerste fase is de voorbereidingsfase waarin de aanvragen worden getoetst op haalbaarheid, innovatie en de verwachte meerwaarde voor de zorg. In de tweede fase worden deze aanvragen definitief beoordeeld.  Hierdoor kunnen de daadwerkelijke kosten afwijken van de oorspronkelijke begroting. In 2024 zijn de uitgaven € 18,5 miljoen lager dan oorspronkelijk begroot.

Overige

Voor de uitbetaling van de zorgbonus aan pgb-zorgverleners binnen de Zvw was € 18,7 miljoen beschikbaar. Omdat het aanvraagloket pas eind van de zomer 2024 open is gesteld, is in de 2e suppletoire begroting een bedrag van € 9,6 miljoen naar 2025 overgezet voor de in oktober 2025 te ontvangen eindafrekening. Het aantal aanvragen is lager uitgevallen dan verwacht was op basis van de doelgroep en de ervaringscijfers van de zorgbonussen van de andere wetten. Hierdoor is er € 8,7 miljoen minder besteed in 2024. Het overige verschil wordt veroorzaakt door een aantal kleinere mutaties. In totaal is er € 22,1 miljoen minder gerealiseerd.

Opdrachten

Uitvoering zorgverzekeringsstelsel

Een deel van deze middelen (€ 9,9 miljoen) is overgeboekt naar het ministerie van EZK ten behoeve van het programma Coalitie Leefstijl in de Zorg. Daarnaast is er een deel van deze middelen (€ 3,5 miljoen) overgeboekt naar artikel 1 ten behoeve van het subsidieprogramma Leefstijl in de Zorg. Tezamen met een aantal kleine mutaties vallen de uitgaven per saldo € 15,5 miljoen lager uit.

Passende zorg

De uitgaven voor passende zorg op dit artikel zijn € 30 miljoen lager dan oorspronkelijk begroot. Dit komt doordat deze middelen zijn overgeboekt naar andere artikelen ten behoeve van de uitvoering van de beleidsdoelstellingen op het gebied van Passende Zorg.

Overige

Voor het programma Expertisenetwerk post-COVID is in 2023 € 32,2 miljoen toegezegd voor de periode 2023 t/m 2026. Dit programma wordt uitgevoerd door ZonMw. Hiervoor is in 2024 € 9,4 miljoen overgeheveld naar artikel 1 bijdrage aan ZBO's/RWT's. Gezamlijk met een aantal kleinere mutaties is er € 10,7 miljoen minder gerealiseerd op dit instrument.

Ontvangsten

Overig

Na de 2e suppletoire begroting zijn op artikel 2 ontvangsten gerealiseerd die niet waren voorzien en geraamd. Dit zijn hoofdzakelijk ontvangsten als gevolg van terugvorderingen bij de vaststellingen van de subsidies verstrekt in het kader van de subsidieregeling Ondersteuning Wijkverpleging, de subsidieregeling Antimicrobiële Resistentie en VIPP5. Dit betreft in totaal € 9,7 miljoen aan hogere ontvangsten.

De door het CAK (en het CJIB) gerealiseerde ontvangsten van burgers met een betalingsachterstand in de premiebetaling Zvw zijn € 5,4 miljoen hoger dan eerder geraamd. Dit komt voornamelijk doordat het aantal wanbetalers in 2024 hoger was dan verwacht.

Gezamenlijk met een aantal kleinere mutaties zijn de ontvangsten op artikel 2 in totaal € 21,5 miljoen hoger uitgevallen.

4.3 Artikel 3 Langdurige zorg en ondersteuning

A. Algemene doelstelling

Een stelsel voor maatschappelijke ondersteuning en langdurige zorg dat 1. ieder mens in staat stelt om zijn leven zo lang mogelijk zelf in te vullen en 2. – wanneer dit nodig is - thuis of in een instelling kwalitatief goede ondersteuning en zorg biedt. Daarbij worden ondersteuning en zorg geboden aansluitend op informele vormen van hulp. De complexiteit van de zorgvraag en de weerbaarheid van de burger staan centraal bij het bieden van passende zorg. Er wordt gestreefd naar welbevinden en een afname van de afhankelijkheid van ondersteuning en zorg. Dit alles tegen maatschappelijk aanvaardbare kosten.

B. Rol en verantwoordelijkheid

De minister is verantwoordelijk voor een effectief en efficiënt werkend systeem van langdurige zorg en maatschappelijke ondersteuning in Nederland.

Mensen die zorg en ondersteuning nodig hebben, dienen dit of thuis of in een instelling op maat en van een goede kwaliteit te krijgen. Gemeenten dragen zorg voor de ondersteuning via de Wet maatschappelijke ondersteuning 2015 (Wmo 2015).

Voor mensen met een blijvende behoefte aan permanent toezicht en die 24 uur per dag zorg in de nabijheid nodig hebben, is zorg vanuit de Wet langdurige zorg (Wlz) beschikbaar. Zorgkantoren sluiten namens Wlz-uitvoerders overeenkomsten met zorgaanbieders voor het leveren van verzekerde zorg. Het kan onder andere gaan om verblijf in een instelling, persoonlijke verzorging en verpleging en/of geneeskundige zorg in natura of in de vorm van een persoonsgebonden budget.

De minister is verantwoordelijk voor:

C. Beleidsconclusies

Wonen Ondersteuning en Zorg voor Ouderen

De monitoring van het Wonen Ondersteuning en Zorg voor Ouderen (WOZO)-programma is uitgewerkt op drie niveaus. Dit betreft uitvoering van acties in het programma en de resultaten die hiermee geboekt zijn. Daarnaast betreft het de maatschappelijke effecten in ondersteuning en zorg voor ouderen. In 2024 is de Kamer hierover geïnformeerd.

VG7

Zorgprofiel VG7 is bedoeld voor mensen met een verstandelijke beperking die behoefte hebben aan zeer intensieve begeleiding, behandeling en verzorging vanwege ernstige psychische en/of gedragsproblemen.

De ‘Toekomstagenda: zorg en ondersteuning voor mensen met een beperking’ richt zich op het toekomstbestendig maken van de gehandicaptenzorg, met complexe zorg als één van de zes belangrijke thema's. In de afgelopen jaren nam de vraag naar complexe zorg toe. Ook nam het aantal VG7-indicaties en aanvragen voor meerzorg toe. Dit maakt duidelijk dat er dringend passende zorg nodig was. Om de zorgkwaliteit te waarborgen, werd in 2023 en 2024 extra geld beschikbaar gesteld. Daarnaast is in 2024 het Ontwikkelprogramma complexe zorg van start gegaan, wat als doel heeft om zorgaanbieders die werken met mensen met een intensieve zorgvraag en onbegrepen gedrag (indicatie VG6 en VG7) te helpen bij de uitdagingen waar zij voor staan. Daarbij is het doel een duurzame werkwijze te vinden die door de gehele organisatie wordt gedragen en toegepast, zodat mensen met een intensieve zorgvraag de best passende zorg krijgen, en de (zorg)professionals de beste omgeving om die zorg te verlenen.

Monitoring

Om de beweging naar toekomstbestendige zorg te kunnen volgen, heeft het RIVM de opdracht gekregen een monitor te ontwikkelen die informatie oplevert over de maatschappelijke doelen van de Toekomstagenda. Daarnaast wordt een plan van aanpak voor de evaluatie van de Toekomstagenda gemaakt. In 2024 is de indicatorenset vastgesteld die het RIVM voor het plan van aanpak van de monitor zal gebruiken. In het eerste kwartaal van 2025 levert het RIVM zowel het voorstel voor de monitor op, als een beschrijving van de eerste bevindingen op de indicatoren. Daarnaast wordt op hetzelfde moment ook het plan van aanpak voor de evaluatie opgeleverd.

Gespecialiseerde cliëntondersteuning

Vanaf 1 januari 2024 heeft de uitvoerder van gespecialiseerde clientondersteuning (GCO) de ondersteuning van deelnemers van pilots GCO overgenomen en stromen er nieuwe deelnemers in. Dit is gericht op de ondersteuning van cliënten en naasten en verbeteringen voor de zorgpraktijk.

Aanpak Gendergerelateerd geweld

Het ministerie van VWS heeft ingezet op het voorkomen en bestrijden van huiselijk geweld en geweld tegen vrouwen. Dit is gedaan vanuit de brede aanpak en een aantal programma’s die gericht zijn op specifieke doelgroepen, vormen van geweld of bepaalde risicofactoren. In 2024 is het plan van aanpak Stop femicide! gelanceerd. In deze aanpak zijn tien prioriteiten benoemd waarmee wordt ingezet op het voorkomen van dodelijk gendergerelateerd geweld tegen vrouwen. In 2024 is een start gemaakt met de aangekondigde acties die worden uitgevoerd door de ministeries van VWS, JenV en OCW.

Vanuit het interdepartementale nationaal actieprogramma seksueel grensoverschrijdend gedrag (SGG) en seksueel geweld (SG) is vanuit VWS ingezet op de toegang tot en de hulpaanbod aan slachtoffers van SGG en SG. Doel hierbij is dat slachtoffers hetzelfde aanbod krijgen, goed worden doorverwezen en op de juiste plek terecht komen. Samen met JenV, de VNG, het CSG, slachtofferhulp Nederland, Politie, OM, Veilig Thuis en Perspectief Herstelbemiddeling zetten we hierop in. In 2024 zijn ontwerpen gemaakt voor nieuwe gezamenlijke manieren van werken, zijn voorbereidingen gedaan voor een praktijktoets van de nieuwe werkwijze in 2025 in 2 geselecteerde pilotregio’s Den Haag en Oost-Brabant.

Op het dossier mensenhandel is het interdepartementale Actieplan Samen tegen Mensenhandel definitief vastgesteld en is VWS begonnen met de uitvoering van de acties uit dit Actieplan. In zes actielijnen wordt gewerkt aan de versterking van de aanpak mensenhandel, waaronder de opvang van slachtoffers.

In 2024 is opvolging gegeven aan de landelijke campagne tegen seksueel grensoverschrijdend gedrag, huiselijk geweld en ouderenmishandeling. Specifiek voor ouderenmishandeling is in 2024 ingezet op het versterken van de preventie en de aanpak van financieel misbruik van ouderen. Zo is de informatiebox ‘Financieel Veilig Ouder Worden’ van een inhoudelijke update voorzien en opnieuw kosteloos beschikbaar gesteld. In deze informatiebox zit voor ouderen toegesneden informatie om de bankzaken veilig te regelen en is het resultaat van een samenwerking met onder andere J&V, de VNG, Veilig Thuis, ABN-AMRO, ING, de Rabobank, de Volksbank en de Seniorencoalitie. Deze partijen zijn ook verenigd in de ‘Brede Alliantie Financieel Veilig Ouder Worden’, waar ook in 2024 onder voorzitterschap van VWS inhoudelijke ontwikkelingen zijn aangejaagd.

Verder is in 2024, in samenwerking met de VNG, een opdracht verstrekt. Met deze opdracht worden de succesfactoren en knelpunten van lokale allianties onderzocht. Een lokale alliantie is een netwerk van (commerciële en niet-commerciële) private en publieke deelnemers die hun kennis van financieel misbruik van ouderen delen en bundelen. Eindresultaat is onder andere een handzaam overzicht voor gemeenten en lokale veldpartijen hoe zij een lokale alliantie succesvol kunnen (her)oprichten om de lokale aanpak van financieel misbruik van ouderen te versterken. Deze opdracht wordt naar verwachting medio 2025 afgerond.

Ook ten aanzien van verschillende vormen van schadelijke praktijken, zoals vrouwelijke genitale verminking, uithuwelijking, achterlating, en eergerelateerd geweld, zijn specifieke acties uitgezet. Een voorbeeld hiervan is verklaring tegen meisjesbesnijdenis. Deze verklaring is bestemd voor ouders afkomstig uit risicolanden die van plan zijn om op vakantie te gaan naar hun land van herkomst. Jeugdgezondheidszorg (JGZ)-professionals kunnen de verklaring meegeven aan deze ouders, zodat zij hun familieleden kunnen informeren over de consequenties en strafbaarheid van meisjesbesnijdenis. De verklaring is in 8 talen beschikbaar gesteld.

Programma Eén tegen eenzaamheid

Het programma «Eén tegen eenzaamheid» lanceerde in september 2022 de vervolgstrategie (Kamerstukken II 2022/23, 29538, nr. 344). Waar het programma zich in de periode 2018-2021 vooral richtte op eenzaamheid onder ouderen, is de focus nu breder: eenzaamheid in het algemeen (2022-2025).

Hierbij is in 2024 het volgende bereikt:

- Naar aanleiding van de campagne blijkt uit de interneeffectrapportage dat het aantal mensen dat weleens iets tegen eenzaamheid heeft gedaan voor zichzelf of voor iemand anders met (beginnende) eenzaamheidsgevoelens ten opzichte van de start in 2023 is toegenomen. In deze periode is het vertrouwen bij mensen die zich eenzaam voelen dat zij iets tegen hun (beginnende) eenzaamheidsgevoelens kunnen doen en het gevoel bij omstanders dat zij iets kunnen doen voor iemand met (beginnende) eenzaamheidsgevoelens stabiel gebleven. Ruim 4 op de 5 mensen weten dat eenzaamheid iets is dat iedereen kan overkomen, ongeacht leeftijd of situatie. De Eén tegen eenzaamheid-campagne behoort tot de top 10% best gewaardeerde Rijksoverheidscampagnes.

- De vijftiende Week tegen Eenzaamheid vond plaats. Een actieweek waarin door heel het land extra aandacht wordt gevraagd voor het thema eenzaamheid. Negen op de tien gemeenten die zijn aangesloten bij het actieprogramma, heeft aan de Week tegen Eenzaamheid meegedaan.

- De consortia die in het kader van de Nationale Wetenschapsagenda onderzoek doen naar oorzaken en aard van eenzaamheid zijn van start gegaan. Zij doen ook onderzoek naar het taboe op eenzaamheid en een effectieve aanpak ervan, bij vijf verschillende doelgroepen.

2. Meer maatschappelijke initiatieven: het programma Eén tegen eenzaamheid ondersteunde initiatieven die eenzaamheid voorkomen of verminderen.

In 2024:

- Bestaat de Nationale Coalitie tegen Eenzaamheid eind 2024 uit 206 landelijke bedrijven en organisaties die een unieke bijdrage leveren aan het voorkomen en verminderen van eenzaamheid. Partijen in de Nationale Coalitie weten elkaar steeds beter te vinden doordat het actieprogramma actief deelnemers aan elkaar verbindt. In de Week tegen Eenzaamheid 2024 is bijvoorbeeld een samenwerking tussen Beter Horen en de Luisterlijn ontstaan en hebben Join Us en NS samen een campagne uitgevoerd om eenzaamheid onder jongeren te verminderen.

- Versterken VWS en het Oranje Fonds met het programma Verminderen Eenzaamheid (2023-2025) gezamenlijk maatschappelijke initiatieven. Inmiddels hebben vijftig initiatieven een financiële bijdrage ontvangen.

- Is een toolkit ontwikkeld. Hiermee kunnen bedrijven en organisaties meer duurzame impact maken op het thema, bijvoorbeeld door samen te werken met een maatschappelijk initiatief of eenzaamheid te signaleren.

- is een handreiking ontwikkeld voor werkgevers over hoe zij eenzaamheid kunnen voorkomen en/of verminderen onder medewerkers van hun bedrijf of organisatie.

- Is ‘De Etalage’ gelanceerd, een online overzicht van maatschappelijke initiatieven tegen eenzaamheid. Met deze etalage kunnen gemeenten maatschappelijke initiatieven beter vinden. Bijvoorbeeld om mee samen te werken voor de lokale aanpak van eenzaamheid.

3. Lokale aanpakken: gemeenten kregen advies en financiële steun via de Brede Specifieke Uitkering (Brede SPUK) om lokaal actie te ondernemen tegen eenzaamheid. Vanuit het actieprogramma kunnen gemeenten o.a. ook gratis gebruik maken van adviesuren voor hun lokale aanpak eenzaamheid en gebruik maken van onze toolkit. In 2024 is 80% van alle gemeenten aangesloten bij Eén tegen eenzaamheid (actieprogramma Eén tegen eenzaamheid en doe mee | Gemeenten en organisaties). Uit de jaarlijkse benchmark blijkt dat gemeenten zich actief inzetten voor de aanpak van eenzaamheid en dat zij veelvuldig gebruikmaken van de ondersteuning van het actieprogramma Eén tegen eenzaamheid, zoals de adviseurs, toolkit en best practices.

Invoering inkomens- en vermogensafhankelijke eigen bijdrage Wmo 2015

In de Voorjaarsnota 2023 besloot het toenmalige kabinet het abonnementstarief in de Wmo 2015 vanaf 1 januari 2026 af te schaffen en in plaats daarvan opnieuw een inkomens- en vermogensafhankelijke eigen bijdrage (ivb) in te voeren. Hiervoor wordt sindsdien een wetsvoorstel voorbereid. Deze ivb gaat gelden voor alle maatwerkvoorzieningen uit hoofde van de Wmo 2015 waar nu het abonnementstarief voor geldt. De wijziging is bedoeld om de beschikbaarheid van Wmo-voorzieningen te vergroten voor burgers die daarop zijn aangewezen en om de financiële houdbaarheid van Wmo-voorzieningen op macroniveau en op lokaal niveau te versterken. Eind augustus 2024 heeft de Raad van State geadviseerd om het voorstel van Wet vervanging abonnementstarief Wmo 2015 overtuigender te motiveren en zo nodig aan te passen of deels te heroverwegen. Door dit kritische advies van de Raad van State is de planning, die al zeer krap was, onder nog grotere druk komen te staan en is de invoering per 1 januari 2026 niet meer haalbaar. Om zowel aan burgers en aanbieders van ondersteuning, als aan uitvoerende partijen – zoals het CAK en gemeenten – de kans te geven zich goed voor te bereiden op dit wetsvoorstel, is de beoogde implementatiedatum opgeschoven naar 1 januari 2027.

Onbeperkt meedoen / coördinatie implementatie VN-verdrag handicap

Sinds 2018 heeft Onbeperkt Meedoen bijgedragen aan de implementatie van het VN-verdrag inzake de rechten van mensen met een handicap. In 2024 is het wetstraject rondom de invoering van de EU-toegankelijkheidsakte is afgerond. Hiermee is een belangrijke stap gezet naar de toegankelijkheid van (met name elektronische) producten en diensten.

Er worden stappen gezet om het facultatief protocol VN-verdrag Handicap te ratificeren. De nadere beleidsreactie op de voorlichting van de Raad van State is naar de beide Kamers gestuurd. Dit vormt de basis om de goedkeuringswetgeving voor het facultatief protocol te starten.

In 2024 is de meerjarige nationale strategie VN-verdrag Handicap vastgesteld. Tevens is gestart met de ontwikkeling van de werkagenda, waarin de inhoud van de strategie vertaald wordt naar concrete acties voor de komende 5 jaar. Met deze kabinetsbrede werkagenda wordt toegewerkt naar een toegankelijke samenleving voor iedereen. 

Aanpak dak- en thuisloosheid

In het coalitieakkoord Rutte IV is structureel extra € 65 miljoen bestemd voor de aanpak van dakloosheid. Eind 2022 is in gezamenlijkheid met veldpartijen en de ministeries van SZW en BZK het Nationaal Actieplan Dakloosheid: Eerst een Thuis gepresenteerd. Veldpartijen en branches als VNG, Aedes en Valente hebben zich via bestuurlijke afspraken gecommitteerd aan de doelstelling van het plan dat preventie en Wonen Eerst centraal zet. In 2023 werkten de regio’s aan regionale plannen en is een monitoringssysteem en ondersteuningsstructuur opgezet om gemeenten te faciliteren de beweging naar betere preventie en Wonen Eerst te versnellen en op te schalen. In 2024 werd in regio’s verder gewerkt aan de uitvoering van deze plannen en is met financiering van VWS het platform sociaal domein gestart om regio’s onder meer te helpen bij de beweging naar preventie en Wonen Eerst. Zij doen dit in samenhang met het programma Een Thuis voor Iedereen van het ministerie van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening (VRO). Daarnaast is met ondersteuning van VWS gewerkt aan het versterken van preventiebeleid van gemeenten. De door VWS gefinancierde Preventie Alliantie heeft inmiddels in vrijwel alle regio’s preventiescans uitgevoerd en organiseren goedbezochte masterclasses en leercirkels. Resultaat hiervan is dat gemeenten en regio's hun beleid ten aanzien van voorkomen van dakloosheid verbeteren. Daarnaast is gewerkt om dakloze mensen beter in beeld te krijgen op basis van de ETHOS-light classificatie. In 2024 hebben Kansfonds en de Hogeschool Utrecht, mede met financiering van VWS, telonderzoeken uitgevoerd in 6 regio’s (55 gemeenten), met als resultaat dat verborgen groepen zoals jongeren, vrouwen, en mensen die bij vrienden en familie op de bank slapen, beter in beeld zijn en gemeenten hun beleid kunnen aanpassen om deze groepen beter en sneller te helpen.

Door het faciliteren van de opzet van een landelijk platform «belangenbehartiging dakloosheid» is verder gewerkt aan de versterking van ervaringsdeskundige inzet in beleid door volwassenen en jongeren. Daarnaast heeft VWS een informatiepakket opgeleverd die bij moet dragen aan verbeterde beeldvorming en reductie van stigma van dakloze mensen. Dat is zeer van belang omdat woonprojecten voor deze doelgroep vaak enorme vertraging oplopen als gevolg van protesten in de wijk. Het informatiepakket helpt gemeenten bij deze gesprekken. Ook de beeldredacties van grote kranten zijn betrokken in dit traject. Tenslotte is met vele partijen gewerkt aan de evaluatie van de pilot «dakloze EU-burgers» en de opzet van de actie agenda 'voorkomen van jongerendakloosheid, met als doel dakloosheid terug te dringen door aan te sluiten bij de specifieke behoeften van dakloze EU-burgers en jongeren in kwetsbare positie.

D. Budgettaire gevolgen van beleid