Nr. 2 MEMORIE VAN TOELICHTING

GERAAMDE UITGAVEN EN ONTVANGSTEN

Figuur 1 Geraamde uitgaven verdeeld over beleidsartikelen en niet-beleidsartikelen (bedragen x € 1 mln.). Totaal € 2.862,7 mln.

Figuur 2 Geraamde ontvangsten verdeeld over beleidsartikelen en niet-beleidsartikelen (bedragen x € 1 mln.). Totaal € 77,9 mln.

A. ARTIKELSGEWIJZE TOELICHTING BIJ HET BEGROTINGSWETSVOORSTEL

Wetsartikel 1

De begrotingsstaten die onderdeel zijn van de Rijksbegroting, worden op grond van artikel 2.3, eerste lid, van de Comptabiliteitswet 2016 elk afzonderlijk bij de wet vastgesteld.

Het wetsvoorstel strekt ertoe om de onderhavige begrotingsstaten voor het aangegeven jaar vast te stellen.

Alle voor dit jaar vastgestelde begrotingswetten tezamen vormen de Rijksbegroting voor dat jaar. Een toelichting bij de Rijksbegroting als geheel is opgenomen in de Miljoenennota.

Met de vaststelling van dit wetsartikel worden de uitgaven, verplichtingen en de ontvangsten vastgesteld. De in de begrotingsstaten opgenomen begrotingsartikelen worden in onderdeel B van deze memorie van toelichting toegelicht (de zogenoemde begrotingstoelichting).

Wetsartikel 2

Met de vaststelling van dit wetsartikel worden de baten en de lasten, het saldo van de baten en de lasten en de kapitaaluitgaven en -ontvangsten van de in de staat opgenomen baten-lastenagentschappen voor het onderhavige jaar vastgesteld en worden de verplichtingen, ontvangsten en uitgaven van verplichtingen-kasagentschappen voor het onderhavige jaar vastgesteld. De in die begrotingen opgenomen begrotingsartikelen worden toegelicht in onderdeel B (Begrotingstoelichting) van deze memorie van toelichting en wel in de paragraaf inzake de agentschappen.

De Minister van Landbouw, Natuur en VoedselkwaliteitP. Adema

De Minister voor Natuur en StikstofCh. van der Wal - Zeggelink

B. ARTIKELSGEWIJZE TOELICHTING BIJ DE BEGROTINGSARTIKELEN

1 Leeswijzer

Met de 1e suppletoire begroting 2023 wijzigen de budgettaire standen. Deze Voorjaarsnota-standen vormen de basis voor de budgettaire tabellen in deze begroting. Over de 1e suppletoire begroting van het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit heeft echter nog geen stemming in de Eerste Kamer plaatsgevonden.

Begrotingsstructuur

Beleidsagenda

De beleidsagenda begint met het onderdeel beleidsprioriteiten, waarin de hoofdlijnen van het (budgettair) beleid uiteen worden gezet. Daarnaast zullen de belangrijkste begrotingsmutaties voor zowel de uitgaven als ontvangsten worden weergegeven en toegelicht. Daarna volgen de openbaarheidsparagraaf, een toelichting op de Strategische Evaluatie Agenda en een overzicht van de risicoregelingen.

Beleidsartikelen

Aansluitend op de beleidsagenda volgt de toelichting op de beleidsartikelen. Per beleidsartikel is een algemene doelstelling en een beschrijving van de rol en verantwoordelijkheid van de bewindspersoon opgenomen. De beleidsartikelen bevatten een tabel waarin de meerjarige budgetten voor de financiële instrumenten zijn opgenomen. De financiële instrumenten zijn voorzien van een korte toelichting. Beleidswijzigingen ten opzichte van het voorgaande jaar worden in ieder beleidsartikel separaat toegelicht.

In de beleidsartikelen 21 en 22 van deze begroting worden begrotingsreserves apart toegelicht (conform artikel 2.21, lid 2 Comptabiliteitswet 2016). Het gaat om de reserves Landbouw, Visserij, borgstellingsfaciliteit voor de landbouw, Apurement en Risicovoorziening jonge boeren. Conform de motie Van Veldhoven en Koolmees (Kamerstuk 34 475-XIII, nr. 12) zijn de eventuele aanvullende afspraken over de begrotingsreserves opgenomen. In opvolging van de motie Geurts (Kamerstuk 34 000-XIII, nr. 64) worden de geraamde wijzigingen gedurende het begrotingsjaar in de 1e en 2e suppletoire begroting inzichtelijk gemaakt.

Niet-beleidsartikelen

In de LNV-begroting zijn twee niet-beleidsartikelen opgenomen: artikel 50 «Apparaat» en artikel 51 «Nog onverdeeld». In artikel 50 wordt ingegaan op de personele en materiële kosten van zowel het kerndepartement als de totale apparaatskosten van de NVWA en de begrotingsgefinancierde ZBO’s en RWT’s. Artikel 51 gaat in op de loonbijstelling, prijsbijstelling en middelen die nog worden verdeeld over de betreffende onderdelen op de LNV-begroting.

Begroting agentschappen

In de Begroting agentschappen is een overzichtstabel van het agentschap de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) opgenomen. Daarnaast wordt in de agentschapsparagraaf verder ingegaan op de begroting van de NVWA, waarbij ook een kasstroomoverzicht en een overzicht van doelmatigheidsindicatoren zijn opgenomen.

Begroting Diergezondheidsfonds (DGF)

De begroting van het DGF bevat een separate leeswijzer waarin de begroting nader wordt toegelicht.

Bijlagen

Motie Schouw

In juni 2011 is de motie Schouw ingediend en aangenomen. Deze motie zorgt ervoor dat de landenspecifieke aanbevelingen van de Raad van de Europese Unie («de Raad») op grond van de nationale hervormingsprogramma's een eigenstandige plaats krijgen in de departementale begrotingen. Als onderdeel van het Europees Semester komt de Raad jaarlijks met landspecifieke aanbevelingen voor alle EU-lidstaten. Op 16 juni jl. zijn de landspecifieke aanbevelingen 2023 goedgekeurd, één daarvan (2023.2) heeft betrekking op het Herstel- en Veerkrachtplan (HVP): «Doorgaan met de gestage uitvoering van zijn herstel- en veerkrachtplan en snel het REPowerEU-hoofdstuk afronden, zodat gauw een begin kan worden gemaakt met de uitvoering ervan. Voortgaan met de snelle uitvoering van de programma’s van het cohesiebeleid, in nauwe complementariteit en synergie met het herstel- en veerkrachtplan.» In de beleidsagenda wordt nader ingegaan op de uitwerking van deze aanbeveling (Beleidsprioriteiten).

Groeiparagraaf

Ten opzichte van de begroting van vorig jaar zijn in de Strategische Evaluatie Agenda ((SEA), bijlage 6) op basis van nieuwe inzichten en geactualiseerde beleidstheorieën, op vrijwel alle thema’s nieuwe evaluatieonderzoeken geprogrammeerd. Het thema Visserij is in deze SEA voor het eerst als een afzonderlijk thema opgenomen, waar deze in het verleden werd meegenomen in de beleidsdoorlichting van het Agro beleid. Tot slot is in de beleidsagenda een overzicht van onttrekkingen uit het Transitiefonds opgenomen.

Belangrijkste mutaties

Het uitgangspunt is om in de verdiepingsbijlage de beleidsmatige en technische mutaties toe te lichten die groter zijn dan of gelijk zijn aan de ondergrens zoals deze in de Rijksbegrotingsvoorschriften 2023 is opgenomen, de zogenaamde staffel, te weten:

2 Beleidsagenda

2.1 Beleidsprioriteiten

1. Inleiding

De uitdagingen waar Nederland voor staat zijn urgent en complex. Bij het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV) werken we aan duurzame landbouw en voedsel, waardevolle natuur, de kwaliteit van onze leefomgeving en aan brede welvaart in het landelijk gebied. De opgaven in het landelijk gebied pakt LNV structureel en integraal aan. Voor het beschermen en herstellen van de natuur betekent dit onder andere dat het ministerie met prioriteit inzet op het verbeteren van de biodiversiteit, het verminderen van stikstof- en broeikasgasuitstoot en het verbeteren van de water- en bodemkwaliteit. Hierbij komen we internationale en Europese afspraken en richtlijnen na en wegen we landelijke en regionale belangen en doelen continu af.

De transitie van het landelijk gebied en het herstel van de natuur gaan hand in hand met een transitie van de landbouw. Deze ingrijpende verandering is nodig zodat in Nederland ook in de toekomst een robuuste, duurzame en innovatieve landbouw kan bestaan, met een verdienmodel voor boeren, vissers en andere voedselproducenten in balans met de leefomgeving en dus met de hiervoor genoemde condities op het gebied van stikstof- en broeikasgasuitstoot en water- en bodemkwaliteit. Het is in het belang van de gehele samenleving, maar ook in het bijzonder van de boeren, om samen met betrokkenen verder te blijven werken aan deze noodzakelijke transitie.

Het succes van nationaal landbouw-, visserij, natuur en voedselbeleid is in hoge mate mede afhankelijk van de internationale en in het bijzonder de EU context. Internationaal zullen de activiteiten vanuit LNV zich richten op drie thema's: biodiversiteit/water; klimaat/voedselzekerheid; en innovatie/duurzaam verdienvermogen, inclusief gelijk speelveld. Eind 2023 wordt een brief over de internationale strategie naar de Tweede Kamer gestuurd die leidend zal zijn voor de inzet vanaf 2024.

Het LNV Attaché Netwerk (LAN) blijft actief in en met andere landen werken aan een houdbaar en toekomstbestendig mondiaal voedselsysteem en een veerkrachtige natuur. Zo draagt het LAN ook bij aan de uitvoering van de internationale klimaatstrategie. Binnen de EU draagt het LAN, zowel in Brussel als in de andere lidstaten, bij aan het bevorderen van de Nederlandse prioriteiten en standpunten in Europese beleidsprocessen. 

Met de verkiezingen voor het Europees Parlement in 2024, en de daaropvolgende benoeming van een nieuwe Europese Commissie en vaststelling van haar mandaat voor de periode 2024-2029, is het van belang om de Nederlandse prioriteiten goed onder de aandacht te brengen in Brussel. Begin 2024 wordt een brief over de EU Strategie aan de Kamer gestuurd, deze zal leidend zijn voor de inzet vanaf 2024. (cf. Motie Van Campen).1Gezien de verwevenheid binnen beleidsvelden tussen de nationale en EU en/of internationale context, zal hierop bij specifieke onderwerpen worden teruggekomen.

Bij de Rijksoverheid is er groeiende aandacht voor brede welvaart. Naar aanleiding van de motie Hammelburg kondigde het kabinet in 2022 aan te gaan kijken naar de mogelijkheden om brede welvaart te koppelen aan departementale begrotingen. Het Centraal Bureau voor de Statistiek heeft sindsdien voor elk departement een factsheet met brede welvaartsindicatoren ontwikkeld. Daarbij zijn de voor LNV relevante brede welvaartsuitkomsten in beeld gebracht. Zo gaat het bijvoorbeeld over de relatie tussen de landbouwproductie en de conditie van bodem, lucht, water, klimaat en natuur, maar ook over de gevolgen van onze productie en consumptie buiten onze grenzen.

2. Toekomst landbouw

We werken aan verduurzaming van de landbouw, waarbij enerzijds de natuur, onze wateren en bodems gezond blijven en anderzijds boeren, tuinders en vissers perspectief houden, en zij ook op de lange termijn een goede boterham blijven verdienen. Dat is niet alleen voor deze ondernemers belangrijk, maar ook voor de kwaliteit van de voedselvoorziening, het landelijk gebied en de regionale economie.

Op 21 juni 2023 is de Tweede Kamer geïnformeerd dat de onderhandelingen voor het landbouwakkoord zijn beëindigd (Kamerstuk 30 252, nr. 99). Ook heeft de Tweede Kamer de laatste versie van het concept landbouwakkoord ontvangen, zoals dat op verzoek van de hoofdtafel is afgerond door de onafhankelijk voorzitter. De noodzaak en onze ambitie om met een stabiele lange termijn aanpak samen met de boeren en tuinders, de partijen in de keten, overheden en natuurorganisaties te werken aan een duurzame toekomst staat onverkort overeind. In het bijzonder om de jonge boeren perspectief te geven zodat ze met vertrouwen de transitie in kunnen gaan.

Om de benodigde transitie van de landbouw te stimuleren heeft het kabinet besloten om € 175 mln. uit het Transitiefonds vrij te maken, zoals eerder aangekondigd na het beëindigen van de gesprekken over het landbouwakkoord. Het gaat hier om steun voor bedrijfsopvolging door jonge boeren; ontwikkeling en ondersteuning van een marktprogramma voor de biologische sector gelet op de hier benodigde impuls; de versnelling van de start van het aanvalsplan landschapselementen en de investering in een implementatieprogramma doelsturing. Met het beschikbaar maken van deze middelen wordt geborgd dat de transitie niet stil valt. In de beleidsartikelen worden deze maatregelen nader toegelicht.

We hebben daarbij het volgende toekomstbeeld voor ogen. Boeren die kwalitatief hoogwaardig en duurzaam produceren, met kringlooplandbouw als leidend motief voor innovatie, ontwikkeling en investeringen. Vakkundige boeren, die technisch en ecologisch vakmanschap hebben, daarbij geholpen door impulsen vanuit het onderwijs. Boeren die in balans produceren met de draagkracht van de omgeving. Een overheid die stuurt op doelen en ruimte geeft aan de ondernemers om te bepalen hoe aan deze doelen wordt voldaan. Er is ruimte voor verschillende ontwikkelpaden variërend van doorontwikkeling (primaire productie centraal, schaal en techniek als sleutels) tot omschakeling (biologisch, maximaal duurzaam, korte keten en/of multifunctioneel). We stimuleren nieuwe markten voor duurzame producten zoals de groei van biobased in grondstoffen voor bouw. De landbouw krijgt een belangrijke rol in het leveren van ecosysteemdiensten zoals ontwikkelen van biodiversiteit die afhankelijk is van boerenland zoals akker- en weidevogels en wordt daar ook voor beloond. Met ketenpartijen die eerlijke prijzen betalen en de overstap maken naar duurzame producten niet alleen in Nederland maar ook op de West-Europese markt en waarbij het beroep op ondernemerschap onverminderd groot is.

Ook in de toekomst heeft de Nederlandse landbouw op deze manier een belangrijke positie. Als kennisbron van duurzame, kennisintensieve productiemethoden gezien de groeiende behoefte aan duurzaam voedsel in de wereld. Door klimaatverandering nemen de oogstrisico's in de wereld toe. Nederland kan ook een belangrijke rol blijven spelen met de productie van uitgangsmateriaal dat is aangepast aan de gewijzigde omstandigheden.

Zoals reeds aangekondigd doen we in 2024 ervaring op met de stoffenbalans 1.0. Als eerste stap om in de praktijk ervaring op te doen om de stoffenbalans verder te ontwikkelen om op termijn doelsturing mogelijk te maken.

In 2024 wordt verder uitvoering gegeven aan bestaande ambities om voedselverspilling te halveren, consumenten en bedrijven openheid en inzicht te geven in de duurzaamheid van het voedselaanbod en de voedselconsumptie duurzamer te maken. Het gaat daarnaast ook om beleid gericht op ketenpartijen en organisaties helpen om te zorgen dat er meer duurzaam voedsel op de markt komt, dat er vaker duurzaam voedsel wordt gekocht en gegeten, en er minder voedsel wordt verspild. Met een database van het RIVM wordt het ook mogelijk gemaakt om de gemiddelde milieu-impact van voedingsmiddelen te vergelijken.

Om in de toekomst gewassen te kunnen telen die gezond zijn, beter bestand tegen ziekten en plagen en beter aangepast zijn aan droogte, hogere temperaturen en verzilting, streven we in Europees verband naar het toelaten van veilige technieken. Hiermee bedoelen we technieken die binnen de soortgrens blijven. Het voorstel dat de Europese Commissie dit jaar heeft gepubliceerd over nieuwe genomische technieken vormt een goede basis voor zorgvuldige Europese afspraken.

We werken samen met de sector verder aan het verminderen van de afhankelijkheid van gewasbeschermingsmiddelen en reduceren van het gebruik van deze middelen en in het bijzonder van de meest schadelijke middelen. In 2023 zijn al tussendoelen geformuleerd voor het terugdringen van het gebruik van hoogrisicomiddelen en stimuleren van laagrisicomiddelen. In het verlengde hiervan wordt in 2024 een digitale gewasbeschermingsmonitor ontwikkeld voor het registreren van de toepassing van geïntegreerde gewasbescherming, wordt het beleidsvoornemen (Kamerstuk 27858 nr. 609) voor onafhankelijk gewasbeschermingsadvies uitgewerkt en wordt een subsidieregeling opengesteld om het gebruik van innovatieve maatregelen en -technieken op het gebied van geïntegreerde gewasbescherming financieel te ondersteunen.

In Europees verband zet LNV zich in voor een optimaal toelatingsbeleid voor gewasbeschermingsmiddelen, met nadruk op het vereenvoudigen van de toelating van laagrisicomiddelen en herziening van beoordelingskaders op basis van nieuwe wetenschappelijke inzichten. Tevens wordt, als onderdeel van de beoogde herziening van Richtlijn 2009/128 (EG) tot een verordening duurzaam gebruik gewasbeschermingsmiddelen, conform de Kabinetsinzet (Kamerstuk 27 858 nr. 609) ingezet op het vaststellen van reductiedoelen voor chemische gewasbeschermingsmiddelen en een grotere beschikbaarheid en gebruik van minder risicovolle alternatieven.

Door de Nationale Eiwitstrategie neemt de afhankelijkheid van de import van eiwitgewassen (met name soja) van buiten Europa af en neemt de zelfvoorzieningsgraad van Nederland voor eiwitten toe. Reststromen uit onder andere de landbouw, de levensmiddelenindustrie en de biobrandstoffenindustrie bevatten waardevolle nutriënten die ook als veevoer kunnen worden verwerkt. In 2024 worden afspraken gemaakt met de betrokken ketenpartijen, inclusief bijbehorende afspraken over de transparantie van deze stromen.

We gaan in 2024 door met het uitvoeren van het nationaal actieplan biologische landbouw en consumptie. Doel van dit plan is om te zorgen dat in 2030 15 procent van het landbouwareaal wordt gebruikt voor de productie van biologisch voedsel. Consumenten moeten daaraan bijdragen en de markt wordt ervoor klaargestoomd.

In 2024 is het Regieorgaan Stalinnovaties operationeel. Dit regieorgaan vloeit voort uit de brief ‘Toekomst bevorderen innovatie van emissiearme stalsystemen’ die aan de Tweede Kamer is gestuurd. Hiermee wordt de publiek-private samenwerking om duurzame emissiereductie in de veehouderij te versnellen uitgewerkt. De inzet is om te komen tot doorbraakinnovaties die technisch, juridisch, economisch en maatschappelijk goed uitwerken. Daarnaast wordt conform de brief aan de Tweede Kamer van juni 2023 (Kamerstuk 30 252, nr. 96) gewerkt aan een openstelling van de investeringsmodule van de Subsidieregeling brongerichte verduurzaming stal- en managementmaatregelen specifiek voor piekbelasters.

Met het marktprogramma ‘Verduurzaming dierlijke producten’ wordt het aandeel van dierlijke producten vergroot die duurzamer zijn dan er wettelijk wordt vereist. Het programma ondersteunt de marktinitiatieven van ketens met kennis, onderzoek en voorlichting.

De Landelijke beëindigingsregeling veehouderijlocaties (Lbv) en de Lbv-plus zijn opengesteld tot en met respectievelijk 1 december 2023 en 5 april 2024. Deze subsidieregelingen bieden veehouders de mogelijkheid om hun bedrijfslocaties te beëindigen, en dragen bij aan de blijvende reductie van stikstofdepositie op Natura 2000-gebieden. De Lbv-plus maakt deel uit van de aanpak piekbelasting en ondernemers die kwalificeren als piekbelaster kunnen aanspraak maken op de regeling. Aanvragers ontvangen uiterlijk in 2024 een beschikking waaruit blijkt of zij deel kunnen nemen aan de regelingen. Daarmee staat 2024 in het teken van de uitvoering.

Via het mestbeleid wordt een verantwoord gebruik van meststoffen bevorderd, opdat de kwaliteit van het grond- en oppervlaktewater verbetert en Nederland kan voldoen aan de verplichtingen uit de Nitraatrichtlijn en de doelen van de Kaderrichtlijn Water. Hiertoe worden de maatregelen uit het 7e Actieprogramma Nitraatrichtlijn en het bijbehorende addendum en uit de derogatiebeschikking 2022-2025 uitgevoerd. Uitgangspunten van het nieuwe mestbeleid zijn verder een grondgebonden melkveehouderij en transparante afvoer en hoogwaardige mestverwerking van mest van niet-grondgebonden bedrijven en een gebiedsgerichte aanpak in gebieden waar doelen voor waterkwaliteit niet gehaald worden. Om het gebruik van kunstmest te verminderen blijven we in de Europese Unie werken aan toelating van het gebruik van producten uit dierlijke mest.

Het Nationaal Programma Landbouwbodems loopt door in 2024. Dat voorziet onder andere in kennisoverdracht op het boerenerf over nieuw ontwikkelde en bewezen maatregelen voor duurzaam bodembeheer en koolstofvastlegging. Dat geldt ook voor het Actieprogramma klimaatadaptatie landbouw, dat voorziet in kennisontwikkeling en -verspreiding over klimaatadaptieve maatregelen, in een gebiedsgerichte aanpak om regionaal en bodemgericht maatwerk te kunnen leveren, en in risicomanagement en financiële ondersteuning.

De glastuinbouw wil in 2040 een klimaatneutrale en economisch rendabele sector zijn. In het Convenant Energietransitie Glastuinbouw 2022-2030 (Kamerstuk 32627, nr. 43) is afgesproken hoe de deelnemende partijen zich daarvoor inzetten. Als gevolg van de voorjaarsbesluiten rond het Klimaatpakket worden in 2024 Klimaatfondsmiddelen ingezet voor energiebesparende maatregelen (via de EG-regeling) en investeringen in warmte-infrastructuur. In 2024 wordt het individuele sectorsysteem ter beprijzing van CO₂-gebruik uitgewerkt zodat introductie per 1 januari 2025 mogelijk is.

Een vernieuwd Gemeenschappelijk Landbouwbeleid is van kracht en loopt door tot 2027. Hoe boeren in deze periode ondersteund worden, ligt vast in het Nationaal Strategisch Plan dat ook aan de omslag naar een duurzame landbouw bijdraagt en de voedselvoorziening borgt. Via dit plan worden boeren beloond voor inspanningen voor bodem, water, klimaat en biodiversiteit. In 2024 wordt het Agrarisch Natuur- en Landschapsbeheer (ANLb) voortgezet en de ecoregeling uitgebreid. Ook wordt het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid meer gebiedsgericht ingezet, bijvoorbeeld bij de Provinciale Programma’s Landelijk Gebied. Het Nationaal Strategisch Plan kan op basis van de EU-regels jaarlijks gewijzigd worden. Waar nodig vinden in 2024 aanpassingen plaats. Het GLB heeft daarnaast een nieuwe systematiek die veel administratieve inspanningen heeft gevraagd van boeren en van de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland. Daarom wordt in 2024 gestreefd naar efficiëntere aanvraagprocedures, zodat boeren makkelijker en zonder problemen subsidies uit het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid kunnen aanvragen.

Via de agrarische ondernemerschapsagenda zijn maatregelen genomen om de positie van de boer in de keten te versterken en ongelijke machtsverhoudingen tegen te gaan. Ketenpartijen hebben een belangrijke rol bij de overgang naar een duurzaam voedselsysteem en het versterken van het verdienmodel van boeren. Waar nodig worden afspraken juridisch geborgd.

3. Inzetten op een sterke natuur en gezonde leefomgeving

We benaderen maatschappelijke vraagstukken rond biodiversiteit, klimaat, water, bodem, landbouw, gezondheid, woningbouw en mobiliteit in samenhang. Het beter beschermen en herstellen van de natuur is hier een onderdeel van. Daarbij gaat het enerzijds om het beschermen, verbeteren en herstellen van natuurgebieden en anderzijds om het verder stimuleren van natuur buiten die gebieden. Dat vraagt niet alleen om inzet van natuurbeheerders, maar juist ook van actoren als boeren, burgers en bouwbedrijven. Boeren kunnen een belangrijke rol spelen in het beschermen van kwetsbare natuur, bijvoorbeeld door de inzet van laag-risico gewasbeschermingsmiddelen. Zij benutten natuur door optimaal gebruik van ecosysteemdiensten als bestuiving en waterberging te maken. Bovendien kunnen ze een belangrijke bijdrage leveren aan het verder verrijken van natuur door foerageer- en nestelgelegenheden te bieden aan bijvoorbeeld de grutto. Dit wordt ook wel natuurinclusief denken en handelen genoemd.

We werken in 2024 aan klimaatadaptatie van natuur. Dat gaat zowel over klimaatadaptatie ván als klimaatadaptatie mét natuur. Dat gebeurt bijvoorbeeld door de inzet van nature based solutions. Dat zijn oplossingen die de natuur beschermen, herstellen en duurzaam gebruiken zodat de natuur en de ecosysteemdiensten die zij levert een oplossing kunnen bieden voor maatschappelijke opgaven. De Agenda Natuurinclusief 2.0 voorziet in een publiek-privaat samenwerkingsverband voor 2024, met concrete acties per domein, maar ook acties die domeinen onderling kunnen versterken, zoals de bouw en de landbouw. Een ander belangrijk onderdeel van deze agenda is het vergroenen van financiële stromen. Ook zal meer ingezet worden op het meten en monitoren van natuurinclusiviteit.

We werken in 2024 verder aan de Basiskwaliteit Natuur: het (minimale) niveau van omgevingscondities dat nodig is, zodat algemene soorten zoals de egel, de korenbloem en de huismus, algemeen kunnen blijven of worden; en daarmee ook de basis op orde is waarvan ook soorten die vallen on de Vogel- en Habitatrichtlijnen (VHR) kunnen profiteren. De basiskwaliteit gaat over het minimum aan kwaliteiten die landschappen moeten hebben om de bijpassende biodiversiteit te behouden. De beleidsontwikkeling vindt plaats langs twee sporen: een kennisspoor om een ecologische methodiek per landschapstype te verkrijgen en een experimenteel spoor op gebiedsniveau om te leren wat daarvoor een effectieve systematiek is (Kamerstuk 33 576, nr. 271). Deze aanpak geeft LNV samen met provincies en maatschappelijke partijen vorm.

Ook werken we in 2024 verder aan het handhaven en verbeteren van de implementatie van Natura 2000-gebieden, die een onderdeel vormen van een Europees netwerk van beschermde natuurgebieden. Verantwoordelijke instanties worden ondersteund met geactualiseerde richtlijnen en instructies om deze beschermde gebieden adequaat te beheren. Ook updaten we de landelijke doelen voor de regionale verdeling in het Natuurpact. Hierin zijn afspraken gemaakt over het vergroten en versterken van het Natuurnetwerk en de benodigde middelen hiervoor. In 2024 wordt de EU-rapportage over de staat van instandhouding van Natura 2000-gebieden voorbereid, die in 2025 moet worden ingediend.

Het kabinet kreeg het advies van bemiddelaar Johan Remkes om een alternatief te zoeken voor de kritische depositiewaarde (KDW) als omgevingswaarde in de Wet Stikstofreductie en Natuurherstel. Deze verkenning naar alternatieven voor de kritische depositiewaarde richt zich op oplossingen die de natuur centraal stellen. De verkenning is gestart in februari 2023. Om samen met sectorpartijen een zorgvuldige traject te doorlopen was een jaar uitgetrokken. Eind 2023 zal het ministerie samen met de betrokken partijen een haalbaarheidsstudie afronden, op basis waarvan een kabinetsbesluit kan worden genomen.

De effectiviteit van de maatregelen voor habitattypen en soorten uit de Europese Vogel- en Habitatrichtlijn wordt inzichtelijker. Dat maakt het mogelijk om de natuur meer kansen te geven om te herstellen. Daartoe worden in 2024 bij de natuurmonitoring op twee manieren gegevens over het natuurherstel verzameld, namelijk via het Verbeterprogramma Vogel en Habitat Richtlijn-Natuurmonitoring en via de Nationale Database Flora en Fauna.

We zetten ons met de bossenstrategie in voor behoud en aanplant van bomen en bossen. Deze strategie dient als bijdrage aan het Klimaatakkoord (Kamerstuk 32 813 nr. 342) en staat als doel in het Nationaal Programma Landelijk Gebied. Samen met onder andere provincies en Staatsbosbeheer zal in de periode tot 2030 37.400 hectare nieuw bos worden gerealiseerd en bestaand bos toekomstbestendig worden gemaakt (Kamerstuk 33 576 nr. 186). De strategie wordt vanaf 2021 uitgevoerd. Over de voortgang wordt gerapporteerd in de Voortgangsrapportage Natuur.

Daarnaast zetten we ons in voor het wereldwijd behoud en herstel van bossen (Kamerstuk 30 196, nr. 708). In 2021 hebben meer dan 140 landen, waaronder Nederland, een verklaring ondertekend om de internationale inzet te verhogen om ontbossing en landdegradatie voor 2030 te stoppen. De versterkte inzet van Nederland richt zich met name op beleidsbeïnvloeding binnen de EU en in multilaterale fora om tot duurzame en ontbossingsvrije handelsketens te komen en innovatieve financiering voor duurzaam landgebruik op te schalen. In 2025 treedt de Europese verordening ontbossingsvrije producten in werking.

In 2024 werken we met andere overheden samen aan een verbeterde aanpak van invasieve exoten. Dit zijn planten, dieren of andere organismen die van nature niet in Nederland voorkomen, de overhand kunnen nemen en daarmee ecosystemen kunnen schaden. Het gaat om een aanpak op basis van de evaluatie implementatie exotenverordening. Hierbij ligt de nadruk op voorkomen dat invasieve exoten in Nederlandse natuur terechtkomen en op samenwerking rond deze soorten met en tussen provincies (Kamerstuk 33 576, nr. 325).

We blijven ons onverminderd inspannen om internationale afspraken na te komen. Het Verdrag van de Verenigde Naties inzake Biologische Diversiteit, ofwel het VN Biodiversiteitsverdrag, en het VN Klimaatverdrag (United Nations Framework Convention on Climate Change) uit 1992 zijn hierin leidend.

In december 2022 is tijdens de biodiversiteitsconferentie in Montréal onder het VN biodiversiteitsverdrag het Kunming-Montreal Global Biodiversity Framework (internationaal biodiversiteitsraamwerk) overeengekomen, met doelen en targets voor 2030 om biodiversiteit te herstellen en beschermen. Naar aanleiding van dit raamwerk, volgt in het eerste kwartaal van 2024 een National Biodiversity Strategy & Action Plan. Hierin staat wat Nederland doet om de doelen van het op de conferentie afgesproken Global Biodiversity Framework voor 2030 te halen (Kamerstuk 26 407, nr. 146). Daarnaast blijven we ons inspannen voor ambitieuze internationale afspraken op de tweejaarlijkse bijeenkomst van het Biodiversiteitsverdrag, waarvan de volgende in oktober 2024 zal plaatsvinden. In 2024 zetten we ook in op de uitbreiding van wereldwijde toegang tot kennis over biodiversiteit, onder meer via het Intergovernmental Platform on Biodiversity and Ecosystem Services.

Ook de Caribische delen van het Koninkrijk hebben zich met het ondertekenen van het Biodiversiteitsverdrag van de Verenigde Naties verbonden aan het opstellen van een National Biodiversity Strategy & Action Plan. Dit doen zij in samenhang met het plan van Nederland en zij kunnen daarvoor gebruikmaken van Nederlandse ondersteuning en expertise. In 2024 vindt ook de evaluatie plaats van de eerste fase van het Natuur- en Milieubeleidsplan, ter voorbereiding van de tweede fase (2025-2030). In 2024 is er voor het Natuur- en Milieubeleidsplan bijzondere aandacht voor bestrijding van erosie en sedimentatie, afval- en afvalwaterbeheer, herstel en behoud van habitats en soorten, versterking van de handhaving en wet- en regelgeving, landbouwontwikkeling en diergezondheid.

In 2024 zijn de verkiezingen voor een nieuw Europees Parlement, waarna ook een nieuwe Europese Commissie aantreedt. Er wordt een voortzetting verwacht van de Europese Biodiversiteitsstrategie uit 2020. We ondersteunen de ambities hiervan, maar blijven de ontwikkelingen nauwlettend volgen, met name waar er gevolgen kunnen zijn voor het ruimtelijk beleid. Als de natuurherstelverordening in eind 2023 of begin 2024 wordt aangenomen, implementeren we deze in 2024, onder andere door een natuurherstelplan te maken. Dat plan moet twee jaar na inwerkingtreding van de verordening gereed zijn.

Daarnaast start in 2024 een beleidsprogramma Nationale Parken dat we in 2023 hebben gemaakt met de provincies, de parken en de partners (Kamerstuk 33 576, nr. 351), naar aanleiding van de evaluatie van de parken in 2022 (Kamerstuk 33 576, nr. 320). De inzet draait onder meer op educatie en versterking van de positie van parken.

Om natuur in steden te versterken werken we met andere ministeries en overheden samen. Dat gebeurt via het programma Groen in en om de stad. We onderzoeken of er landelijk eisen kunnen worden gesteld aan de aanleg van natuur in stedelijke gebieden en hoe gemeenten en provincies kunnen worden ondersteund met richtlijnen, financiering en andere instrumenten. In 2024 werken we verder aan de soortenmanagementplannen (gebiedsgericht ecologisch onderzoek en biodiversiteitsplan), die in 2023 met een subsidieregeling voor gemeenten en provincies zijn gestart.

De twee kanten van het natuurbeleid (beschermde natuur blijven beschermen en herstellen enerzijds en daarbuiten natuurinclusief handelen anderzijds) worden ook voor de grote wateren en de Noordzee gevolgd.

Voor de Europese Kaderrichtlijn mariene strategie wordt in 2024 een geactualiseerde beschrijving van de huidige milieutoestand, de beoogde milieutoestand, milieudoelen en indicatoren opgesteld (Mariene Strategie deel 1) en aan de Europese Commissie gerapporteerd. LNV is daarbij verantwoordelijk voor enkele onderwerpen (biodiversiteit, niet-commercieel vissen, voedselwebben, integriteit van zeebodem). Er komen in dit verband aanvullende soortenbeschermingsplannen om maatregelen uit te voeren waarmee soorten worden beschermd en de natuur zich herstelt.

4. Duurzame visserij

De visserijsector heeft een lange traditie en is diep verankerd in de Nederlandse identiteit en cultuur. De sector staat echter voor grote uitdagingen als gevolg van de Brexit, sluiting van windparken en natuurgebieden en hoge brandstofprijzen. Een transitie is nodig voor een ecologische, economische en sociaal duurzame visserij.

In 2023 heeft een sanering van de visserijsector plaats gevonden, met name waar het de boomkorvisserij betreft. Daarmee is de beschikbare vangstcapaciteit beter in overeenstemming gebracht met de nieuwe gereduceerde vangstmogelijkheden als gevolg van de handelsovereenkomst met het Verenigd Koninkrijk na de Brexit. Samen met de resterende kleinere vloot zal deze transitie naar een duurzamer vloot worden voortgezet. Ondernemers worden ondersteund om hiertoe de noodzakelijke stappen te zetten. Daarnaast wordt in 2023 een visie op voedsel uit zee en grote wateren opgesteld om ondernemers perspectief te bieden en deze voedselwinning ook op lange termijn te borgen. Deze visie zal o.a. de basis vormen voor het waar nodig aanpassen van het nationale beleid, Europese samenwerking rond de borging van voedsel en innovaties, meer aandacht voor het behoud van ruimte voor voedselwinning en tenslotte de inzet van de middelen.

Geld uit het European Maritime Fisheries and Aquaculture Fund en financiële middelen die in het kader van wind op zee uit het Klimaatfonds ter beschikking zijn gesteld voor aanpassing van de visserij worden ingezet om innovaties, investeringen en onderzoek te ondersteunen, de visserijmethoden aan te passen, medegebruik van windparken te stimuleren en de benodigde kennis en innovaties te ontwikkelen of op te schalen. Gedurende de looptijd van het EMFAF worden innovaties in de aquacultuursector ook gestimuleerd. Begin 2024 wordt de eerste aquacultuur innovatieregeling open gesteld. Daarnaast zullen middelen uit het Klimaatfonds beschikbaar komen voor aanpassingen van de keten en gemeenschappen volgend op aanpassingen van de primaire sector.

Eind 2023 zal een toekomstperspectief met afspraken over een duurzame en toekomstbestendige garnalenvisserij gereed zijn, die in 2024 en verder geïmplementeerd zullen worden.

Voor IJsselmeervissers wordt in 2024 het Actieplan ‘Toekomstig visserijbeheer IJsselmeergebied’ (Kamerstuk 29 664, nr. 71) uitgevoerd. Aan de Europese Commissie is goedkeuring gevraagd voor een saneringsregeling, een van de bouwstenen ter uitvoering van het Actieplan. Het betreft een gedeeltelijke uitkoop van staande netten voor de visserij op schubvis.

Het beleid voor visserijvrije zones dat in 2020 gepresenteerd is, krijgt in 2024 verder vorm door de visserijvrije zones bij de grote Rijkswerken en in de overige wateren wettelijk vast te leggen.

5. Samenwerken aan de Klimaatopgave

In 2030 moet de netto broeikasgasuitstoot ten minste 55 procent lager zijn dan de uitstoot in 1990. Dit volgt uit Europese regels en is inmiddels ook wettelijk vastgelegd in de Nationale Klimaatwet. Voor realisatie van dit doel is een inhaalslag nodig. Daartoe heeft het kabinet in het voorjaar van 2023 een pakket met extra maatregelen per sector gepresenteerd (Kamerstuk 32 813, nr. 1230). Ook in EU-verband wordt gewerkt aan minder netto-uitstoot van broeikasgassen met het Fit for 55-pakket. De onderhandelingen over dat pakket zijn grotendeels afgerond. Deze Europese voorstellen, die in 2024 in werking treden, hebben ook impact op de landbouw en het landgebruik. Dit betreft onder meer de verordening inzake de verdeling van inspanningen (ESR) waarin nationale reductiedoelen zijn vastgelegd voor de ESR-sectoren, waaronder de landbouw. Aan de verplichtingen zal de komende jaren invulling gegeven moeten worden.

Begin 2024 worden naar verwachting ook de onderhandelingen over de verordening voor de certificering van koolstofverwijdering afgerond. Die verordening moet ervoor zorgen dat er minder koolstofdioxide in de atmosfeer terechtkomt door menselijk handelen of industriële bedrijvigheid. Samen met onder andere het ministerie van Economische Zaken en Klimaat benoemen we in 2024 een nationale autoriteit als toezichthouder op certificeringsinstellingen.

Daarnaast moet Nederland eind 2023 het concept Integraal Nationaal Energie- en Klimaatplan hebben ingediend bij de Europese Commissie, dat vervolgens in de loop van 2024 definitief wordt. Het tweede nationale klimaatplan – dat is afgeleid van het Integraal Nationaal Energie- en Klimaatplan – wordt dan ook gepubliceerd, en zal ook klimaatdoelen in 2050 voor de landbouw en het landgebruik bevatten.

Klimaatverandering is grensoverschrijdend en vergt een mondiale aanpak. Om een impuls te geven aan de uitvoering van de Overeenkomst van Parijs heeft Nederland een internationale klimaatstrategie opgesteld (Kamerstuk 2023Z11857). De Kamer wordt jaarlijks in het voorjaar geïnformeerd over de voortgang van de integrale uitvoering van de Internationale Klimaatstrategie in een Kamerbrief.

6. Transitie Landelijk Gebied

Een gezonde leefomgeving gedijt bij duurzaam land- en watergebruik en robuuste natuur. Door water- en bodemkwaliteit te verbeteren en de natuur te herstellen door onder andere het verminderen van stikstofuitstoot ontstaat er meer ruimte voor vergunningverlening voor bijvoorbeeld woningbouw, vervoer, bedrijvigheid, landbouw (en PAS-melders) en de noodzakelijke overgang naar een duurzame energievoorziening. Tegelijkertijd is deze aanpak een effectieve manier om te voldoen aan de (inter)nationale afspraken die Nederland heeft gemaakt en Europese doelen voor de klimaatopgave.

Op aanbeveling van de Commissie Remkes zijn we medio 2023 begonnen met de zogeheten aanpak piekbelasting. In 2024 gaan we door met de uitvoering en het bereiken van resultaten. We verwachten daarmee de stikstofneerslag in kwetsbare natuurgebieden snel terug te dringen voor de natuur, PAS-melders en het verder op gang helpen van economische en maatschappelijke ontwikkelingen. Agrarische bedrijven die veel stikstof uitstoten en zijn gevestigd in de buurt van beschermde Natura 2000-gebieden kunnen zich daarbij aanmelden. Hiermee krijgen circa 3000 agrarische bedrijven de mogelijkheid om tegen financieel aantrekkelijke voorwaarden de uitstoot fors te verlagen. Voor agrarisch ondernemers staan zaakbegeleiders ter beschikking. Op basis van verschillende (uit te werken) regelingen kunnen agrarische ondernemers de keuze maken om hun bedrijf te beëindigen dan wel anders vorm te geven door (combinaties van) innoveren, extensiveren, omschakelen of verplaatsen. Deelname is vrijwillig. De aanpak richt zich naast agrarische ondernemers ook op industriële piekbelasters.

De aanpak piekbelasting is gericht op de reductie van stikstof op de kortere termijn. Tegelijkertijd worden naast het NPLG de maatregelen uit de structurele aanpak stikstof voortgezet. Bij de implementatie van het bronmaatregelenpakket van de structurele aanpak stikstof bleek dat er sprake is van vertraging en van tegenvallende resultaten. We werken daarom aan bijsturing en intensivering van de maatregelen voor de beoogde stikstofreductie .

We delen de urgentie om de bedrijven en ondernemers die in het verleden gebruik hebben gemaakt van het voormalige programma aanpak stikstof, de zogeheten PAS-melders, zo snel mogelijk te legaliseren en stellen alles in het werk om meldingen te legaliseren. Uitgangspunt is de beleidslijn uit de Hoofdlijnenbrief (Kamerstukken 33 576, nr. 265, 2022) en uitwerking daarvan in de Kamerbrief Voortgang integrale aanpak landelijk gebied en opvolging uitspraak Raad van State in de Porthoszaak (Kamerstuk 34 682 nr. 108, 2022).

Zoals aangegeven wordt in 2024 het Nationaal Programma Landelijk Gebied vastgesteld als programma onder de Omgevingswet. Het kabinet en betrokken partijen zorgen voor samenhang tussen NPLG en de Provinciale Programma’s Landelijk Gebied (PPLG’s) en in de uitvoering daarvan. Voor het NPLG wordt een cyclus vastgesteld om het NPLG te kunnen actualiseren en nader uit te werken.

Zogeheten ontwerp-natuurdoelanalyses, opgesteld met de beschikbare wetenschappelijke kennis, worden getoetst door de Ecologische Autoriteit. Zo wordt inzichtelijk hoe het gaat met de natuur in een stikstofgevoelig Natura 2000-gebied en of extra maatregelen nodig zijn. Deze analyses worden opgenomen in de gebiedsprogramma’s. De onafhankelijke Ecologische Autoriteit, die voor acht jaar is ingesteld om de natuurdoelanalyses en gebiedsprogramma’s te toetsen, vervolgt in 2024 de toetsing van de natuurdoelanalyses en gebiedsprogramma’s. De autoriteit toetst hierbij ook natuurdoelanalyses die in 2023 niet behandeld konden worden, alsook verbeterde versies uit 2023.

In 2024 begint verder de tweede fase van het programma Natuur (2023-2030) dat het Rijk, de provincies en terreinbeherende organisaties gezamenlijk uitvoeren om kwetsbare natuurgebieden in Nederland te herstellen en verbeteren. Provincies leveren daarvoor begin 2024 uitvoeringsprogramma’s aan. Deze worden getoetst aan de provinciale kaders voor gebiedsprogramma’s die in het Nationaal Programma Landelijk Gebied zijn opgenomen. Het Nationaal Programma Landelijk Gebied voorziet tevens in een programma Verbinden Landbouw en Natuur dat gaat over afspraken met en rondom boeren, zodat zij een grotere rol kunnen spelen in het natuurbeheer.

Voor de grote veranderingen in het landelijk gebied spelen informatievoorziening en data een belangrijke rol. Een meerjarig programma ‘Informatievoorziening Transitie Landelijk Gebied’ is gestart en wordt de komende jaren verder ontwikkeld en verbeterd. De doelstelling van dit programma is om gefaseerd te komen tot een informatievoorziening (IV) die informatie en data beschikbaar stelt voor het maken en uitvoeren van NPLG-gerelateerde beleidskeuzes. Informatie wordt daartoe centraal, van kwalitatief niveau, actueel en op uniforme wijze toegankelijk gemaakt.

In maart 2023 heeft het Adviescollege ICTtoetsing uitgevoerd en adviezen gegeven over het AERIUS-instrumentarium. In lijn met deze adviezen wordt het AERIUS-instrumentarium in 2024 verder ontwikkeld om het proces van toestemmingsverlening en de uitvoering van het beleid te ondersteunen. Er wordt gewerkt aan een datawetsvoorstel dat de grondslag voor de gebruikte data kan verstevigen.

Monitoring van het Programma stikstofreductie en natuurverbetering en de Wet Stikstofreductie en natuurverbetering vindt plaats via tweejaarlijkse rapporten. Het consortium van het Planbureau voor de Leefomgeving, het RIVM en de WUR brengen in 2024 de monitor stikstofdepositie in Natura 2000-gebieden uit, met daarin de voortgang en de afstand tot de doelen van 2025 en 2030.

Een kritische succesfactor van het Nationaal Programma Landelijk Gebied is grondmobiliteit. Een team Grondbeleid van LNV is aan de slag om kennis te verzamelen, nieuwe en bestaande instrumenten in kaart te brengen en daarmee in 2024 een overkoepelend grondbeleid mogelijk te maken. Een van de instrumenten is de Nationale Grondbank, die vanaf 2023 operationeel is en in 2024 naar verwachting een aantal grondaankopen zal doen. De Nationale Grondbank koopt op vrijwillige basis gronden aan en stelt deze weer beschikbaar voor provinciale gebiedsprocessen. De Nationale Grondbank is een aanvulling op het provinciaal instrumentarium voor grondmobiliteit en kan helpen om de water-, bodem-, klimaat- en biodiversiteitsdoelen uit Nationaal Programma Landelijk Gebied sneller te halen en om bij te dragen aan duurzame landbouw.

De Regieorganisatie Transitie Landelijk Gebied is aangewezen om in 2024 namens het Rijk aan de grote ruimtelijke ontwikkelingen te werken in drie zogeheten NOVEX-gebieden. Daartoe moeten eind 2023 in het Groene Hart, de Peel en Foodvalley Arnhem-Nijmegen ontwikkelperspectieven gereed zijn.

Om goedgekeurde maatregelen uit te voeren kunnen provincies en Rijk aanspraak maken op geld uit het Transitiefonds.De Instellingswet voor het Transitiefonds is aangenomen in de Tweede Kamer en ligt ter besluitvorming bij de Eerste Kamer. Financiële middelen die nodig zijn in 2024 worden opgenomen in de LNV-begroting van 2024. De uitgaven worden getoetst aan de eisen zoals opgenomen in de Instellingswet.

Vrijwel alle provincies hebben een eerste versie van gebiedsprogramma’s en maatregelpakketten ingediend. Beide doorlopen een integrale beoordeling waarvan een ex ante evaluatie door de kennisinstellingen op doelbereik een onderdeel is. Provincies zullen naar aanleiding van de toetsing de gebiedsprogramma’s en maatregelpakketten nader concretiseren. Het is belangrijk dat de transitie van het landelijk gebied vaart houdt. De feitelijke staat van de natuur en het water en de opgave van het klimaat kunnen geen vertraging gebruiken. Hiervoor was in het debat van 5 april jl. brede steun in de Tweede Kamer, dit wordt ook ondersteund door mede overheden en maatschappelijke partners. Zo snel mogelijk na de integrale beoordeling en nadat de kennisinstellingen een positief advies hebben uitgebracht zal het kabinet een versnelde Incidentele Suppletoire Begroting indienen. Middels deze begrotingswijziging komen middelen op de LNV begroting beschikbaar om de eerste maatregelpakketten te kunnen financieren.

7. Dierenwelzijn en diergezondheid

In 2024 zal in Brussel onderhandeld worden over de voorstellen verwacht van de Europese Commissie voor een herziening van de EU-dierenwelzijnsregelgeving. We zetten ons in om de bestaande diersoortspecifieke regels te updaten en regels toe te voegen voor diersoorten- en categorieën waarvoor nog (soort)specifieke wetgeving ontbreekt (Kamerstuk 28286, nr. 1255 en Kamerstuk 21501-32, nr. 1497). Ook willen we dat langeafstandstransporten van slachtdieren en jonge ‘ongespeende’ dieren worden verboden (Kamerstukken 28286, nr. 1255, 28286 nr. 1290, 21501-32 nr. 1518 en beantwoording van 24 april 2023 van Kamervragen van het lid Vestering – Aanhangsel handelingen II, vergaderjaar 2022-2023, nr. 2405), dat pelsdierhouderij in de EU wordt verboden (Verslag LVR 26 en 27 juni 2023, nr. 2023Z13193), en dat er betere regels komen rond het welzijn van dieren die worden geslacht. De aanpak van stalbranden blijft een speerpunt en er wordt verder gewerkt aan het in slachthuizen en verzamelcentra verplicht stellen van cameratoezicht.

De fysieke en mentale gezondheid van gezelschapsdieren moet verbeteren. Daartoe richten we ons op de dierhouders. Het is immers hun verantwoordelijkheid om te voorkomen dat dieren lijden onder ernstige afwijkingen of ziekten, vanwege de behoefte aan dieren met een bepaald uiterlijk. Het ingezette beleid tegen het fokken van en de handel in dieren met schadelijke uiterlijke kenmerken wordt verder gebracht. Dat gebeurt met een houdverbod voor dieren met fysieke kenmerken die altijd voor lijden zorgen. Daarnaast werken we aan een vertoningsverbod van dieren met schadelijke uiterlijke kenmerken. In 2024 treedt de huis- en hobbydierenlijst in werking. Bij de totstandkoming wordt rekening gehouden met de behoeften van het dier en de veiligheid van mensen, waaronder zoönotische risico’s.

Ook proefdieren verdienen bescherming van hun welzijn. We zoeken mogelijkheden om proefdieren te vervangen en hun gebruik te verminderen en te verfijnen, en stimuleren onderzoek zonder proefdieren. In dat laatste voorziet het versnellingsprogramma Transitie Proefdiervrije Innovatie. In 2024 wordt een bijdrage uit het Nationaal Groeifonds gevraagd om een nationaal centrum voor proefdiervrije biomedische translatie mee op te richten.

Vanwege de risico’s voor de volksgezondheid en de grote impact op zowel in het wild levende dieren als gehouden pluimvee, wordt de aanpak van vogelgriep geïntensiveerd. Dat gebeurt inmiddels met het Intensiveringsplan preventie vogelgriep, dat ook in 2024 doorloopt. In 2023 is stapsgewijs begonnen met een aanpak voor vaccinatie van pluimvee (Kamerstuk 28 807, nr. 286). In 2024 komen de resultaten van de veldproef beschikbaar en er volgt een project om te kunnen experimenteren met een kleinschalig vaccinatieprogramma. Ook wordt er gewerkt aan een organisatievorm waardoor regionale en lokale partijen kadavers kunnen opruimen en kunnen zorgen dat mensen op de juiste manier omgaan met zieke wilde fauna.

In 2024 wordt het Nationaal actieplan versterken zoönosenbeleid verder uitgevoerd. Dit actieplan is gericht op de preventie en detectie van zoönosen en de respons daarop (Kamerstuk 25 295, nr. 1935). In 2023 is samen met de veterinaire beroepsgroep begonnen met een plan om de veterinaire beroepsuitoefening te versterken. Daar wordt in 2024 met de beroepsgroep over gesproken op basis van onderzoek naar de rol, positie en kwaliteitsborging van de dierenarts en de arbeidsmarkt voor dierenartsen (Kamerstuk 29 683, nr. 263).

8. Kennis en innovatie

Kennisontwikkeling en -verspreiding zijn cruciaal bij grote veranderingen en met de overstap naar duurzamere landbouw, tuinbouw en visserij groeit de behoefte aan kennis over verduurzaming. Hier dragen we op verschillende manieren aan bij, zoals met onderwijs en scholing, een Kennis- en Innovatieagenda, innovatieregelingen, sociaaleconomische begeleiding van boeren, kritische prestatie-indicatoren, het werken met fieldlabs, kennis over digitalisering en een kennisprogramma over stikstof.

We blijven met partners uit het samenwerkingsverband genaamd Groenpact investeren in vernieuwing van onderwijs en scholing, opdat ook de aankomende generatie kan bijdragen en inspelen op de maatschappelijke veranderingen. Voor de periode 2025-2034 werken we aan een concept Groenpact 4.0.

Een nieuw Kennis- en Innovatie Convenant zal de in 2023 geüpdatete Kennis- en Innovatieagenda voor 2024-2027 bevatten, die uiteraard is toegespitst op wat nu nodig is voor de natuur, onze wateren en bodems en het klimaat (Kamerstuk 33 009 nr. 120).

Na de start van de nieuwe innovatieregeling ‘Samenwerken aan innovatie’ (van het European Innovation Partnership-netwerk) in 2023, volgt een nieuwe openstelling in 2024. Hiermee kunnen samenwerkende partijen ondersteund worden bij het uittesten en realiseren van technische en/of sociale innovaties in de praktijk. De projecten gaan onder andere over ketens, technieken, nieuwe verdienmodellen, dierenwelzijn, gebiedsgerichte fieldlabs of over een combinatie van deze thema’s.

Met het Nationaal Kennisprogramma Stikstof wordt de wetenschappelijke onderbouwing van het stikstofbeleid verbeterd. Door meer of anders meten kunnen boeren op termijn werken met doelvoorschriften in plaats van de middelvoorschriften. Het doel is om een standaard gereed te hebben voor het gebruik van bedrijfsspecifieke metingen in een beloningssystematiek. Daarnaast zorgt het Nationaal Kennisprogramma Stikstof in 2024 voor een samenhangend netwerk van regionale meetinitiatieven.

In 2024 worden activiteiten uitgevoerd ter ondersteuning en stimulering van vrouwen en om de diversiteit in de agri- en foodsector te vergroten. Dit omdat Nederland op deze punten achterblijft vergeleken bij andere EU-landen.

9. Toezicht en uitvoering

De impact van beleid en regelgeving is voor een groot deel afhankelijk van uitvoering en toezicht. We werken samen met onder andere de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit en de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland aan de uitvoering van en toezicht op de beleidsuitvoering.

Met de extra middelen uit het coalitieakkoord ontwikkelt de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) zich tot een toekomstbestendige en innovatieve toezichthouder. Zo krijgt de NVWA weliswaar meer slagkracht, maar er zitten grenzen aan. Voor meer slagkracht worden nieuwe methoden, zoals drones, apps en gedragsinterventies, slim ingezet.

In 2024 werkt de NVWA aan de volgende fase van de herziening van het stelsel van keuren en toezicht. LNV stelt in die fase een tijdelijke commissie in voor het stelseltoezicht op de vleesketen. In 2024 zal de splitsing van directie Keuren in twee directies (Slachttoezicht en Handelstoezicht) plaatsvinden.

De onafhankelijkheid van de Rijksinspectie NVWA krijgt de nodige aandacht in relatie tot de ontwikkeling van de Wet op de rijksinspecties en de te verwachten aanpassing van de Regeling agentschappen.

Voor de NVWA is een stabiele financiering met een transparante verdeling van kosten tussen overheid en bedrijfsleven van belang. In 2024 wordt op basis van het in 2023 geïntroduceerde kostprijsmodel de inzet van het kabinet om te komen tot kostendekkende tarieven afgerond.

Het takenpakket van de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland neemt mede als gevolg van de ontwikkelingen in de agrarische sector en natuur toe, zoals door de uitvoering van het nieuwe Gemeenschappelijk Landbouwbeleid en de grote veranderingen in het landelijk gebied en in de landbouw. Gelet op de beheersbaarheid en de schaarste op de arbeidsmarkt kan het takenpakket van LNV aan de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland niet al te veel toenemen en worden bij nieuwe taken prioriteiten gesteld.

10. Herstel en veerkrachtplan

Op 4 oktober 2022 is het definitieve Nederlandse Herstel- en Veerkrachtplan (HVP) goedgekeurd. Dit bestaat uit 49 maatregelen. LNV geeft uitvoering aan vijf maatregelen: vier maatregelen van het Programma Natuur en de Saneringsregeling Varkenshouderij (SRV).

Rijksbreed wordt momenteel hard gewerkt aan de implementatie van het HVP. Over de voortgang hiervan wordt de Kamer tweejaarlijks geïnformeerd. In het voorjaar van 2024 gebeurt dit vanuit het Nationaal Hervormingsprogramma en in het najaar door middel van een aparte Kamerbrief.

Nederland is voornemens eind 2023 de eerste betalingsverzoeken in te dienen bij de Europese Commissie, deze hebben echter geen betrekking op LNV. In 2024 zal de SRV meelopen in het betaalverzoek, en in 2025/2026 het Programma Natuur. Over de beoordeling van de betalingsverzoeken door de Europese Commissie zal de Kamer te zijner tijd worden geïnformeerd.

2.2 Belangrijkste beleidsmatige mutaties

Toelichting

Lbv-plus

De Landelijke beëindigingsregeling veehouderijlocaties-plus (Lbv-plus) is een belangrijk instrument in de piekbelastersaanpak. Het doel van de Lbv-plus is het realiseren van blijvende forse daling van stikstofdepositie op overbelaste en voor stikstof gevoelige Natura 2000-gebieden door beëindiging van de piekbelasters. De Lbv-plus is een bronmaatregel en levert een bijdrage aan de realisatie van de reductiedoelstellingen zoals vastgelegd in de Wet stikstofreductie en natuurverbetering. 1 mld. euro wordt overgeheveld van de AP (gereserveerd voor het Transitiefonds) naar de LNV-begroting en in het juiste kas- en verplichtingenritme gezet. Dit is inclusief uitvoeringskosten RVO (10 miljoen euro) en financiële ondersteuning van gemeenten voor uitvoeringstaken (15 miljoen euro).

7e Actieprogramma Nitraatrichtlijn (2e tranche)

De middelen voor uitvoering van het 7e Actieprogramma nitraat zijn overgeheveld naar de LNV-begroting en in het juiste kas- en verplichtingenritme geplaatst.

Kasschuif Lbv

Als gevolg van de vertraging in publicatie en openstelling van de Landelijke beëindigingsregeling veehouderijlocaties (Lbv) is het kas- en verplichtingenritme aangepast.

Kasschuif Maatregel Gerichte Aankoop

De uitwerking van de Maatregel Gerichte Aankoop (2e tranche) heeft in 2022 vertraging opgelopen door staatssteunproblematiek. De regeling wordt momenteel verder uitgewerkt en dient later dit jaar genotificeerd te worden bij de Europese Commissie. Het kasritme is daarom aangepast.

Investeringsfonds Duurzame Landbouw

Er is additioneel fondsvermogen beschikbaar gesteld om de pilot Investeringsfonds Duurzame Landbouw door te zetten in een definitief, meerjarig Investeringsfonds Duurzame Landbouw (totaal € 140,8 mln.).

Voeding begrotingsreserve Apurement

De voeding van de begrotingsreserve Apurement wordt structureel verhoogd met € 2,5 mln. De begrotingsreserve Apurement is bedoeld voor het opvangen van correcties vanuit de Europese Commissie (EC).

Distributienetten Glastuinbouw

Bij voorjaarspakket Klimaat is (onder voorwaarden) € 300 mln. aan klimaatfondsmiddelen beschikbaar gekomen voor de aanleg van warmte distributienetten, waarvan in 2024 € 15,1 mln. beschikbaar is om een transitie naar duurzamere energievoorziening te ondersteunen.

Maatregelen Transitie Landbouw

Voor de transitie landbouw komt € 175 mln. uit het Transitiefonds beschikbaar. Het gaat hier om steun voor bedrijfsopvolging door jonge boeren (100 mln.); ontwikkeling en ondersteuning van een marktprogramma voor de biologische sector (50 mln.); de versnelling van de start van het aanvalsplan landschapselementen (15 mln.) en de investering in een implementatieprogramma doelsturing (10 mln.).

EG regeling

Met de subsidie Energie-efficiëntie glastuinbouw (EG) kunnen glastuinders en samenwerkingsverbanden hiervan energiebesparende maatregelen nemen. Voor de openstellingen van 2023 tot en met 2030 is aanvullend € 200 mln. beschikbaar gesteld.

Programma Veenweide

Dit betreft middelen voor de uitrol van maatregelen voor de veenweideaanpak uit het Klimaatakkoord. Deze middelen worden op de LNV-begroting ingezet voor de koppeling aan de GLB-NSP samenwerkingsmaatregel Veenweide/N2000, voor het meten en monitoren en voor de verlenging van het Nationaal Onderzoeksprogramma Broeikasgassen Veenweiden. De middelen zijn met een kasschuif in het juiste ritme geplaatst.

Kasschuif Nationale Grondbank

Met een kasschuif wordt budget vanuit 2023 doorgeschoven naar 2024 om gronden aan te kopen in 2024.

Uitvoeringskosten aanpak piekbelasting

Dit betreft budget dat aan de LNV-begroting is toegevoegd voor de uitvoering van de aanpak piekbelasting en met een kasschuif in het juiste uitgavenritme is geplaatst.

Uitvoeringskosten transitie landelijk gebied

Voor het opzetten/uitvoeren van de gebiedsprogramma's maken de medeoverheden uitvoeringskosten. Hiervoor wordt nu € 30,7 mln. beschikbaar gesteld uit de reservering voor het Transitiefonds. De budgetten voor de gemeentes en waterschappen worden via de provincies aan hen uitgekeerd.

Nationale Parken

In juni 2023 is het Beleidsprogramma Nationale Parken 2024-2030 uitgebracht. Hieraan hebben nationale parken, provincies en partners onder regie van LNV samengewerkt. Het Beleidsprogramma 2024-2030 geeft aan hoe parkorganisaties, provincies, Rijk en partners de komende jaren invulling willen geven aan de ontwikkeling van Nederlandse nationale parken naar robuuste natuur en landschapsgebieden met onthaalfunctie. LNV reserveert voor de jaren 2024-2030 hiervoor € 5,0 mln. per jaar bovenop de reeds beschikbare € 1,3 mln.

Uitvoeringskosten GLB

Voor de uitvoeringskosten van het gemeenschappelijk landbouwbeleid (GLB) is budget vrijgemaakt en toegevoegd aan artikel 24.

NVWA 2e tranche middelen coalitieakkoord Rutte IV

In het coalitieakkoord Rutte IV is € 100 mln. structureel gereserveerd voor de NVWA. In 2022 is de 1e tranche van deze middelen toegevoegd aan de LNV-begroting. Nu wordt de 2e tranche toegevoegd. Met de middelen wordt de positie van de NVWA versterkt.

Eindejaarsmarge

De eindejaarsmarge is toegevoegd aan de LNV-begroting. Het betreft middelen die in 2022 niet tot besteding zijn gekomen, o.a. voor de versnellingsopties die in 2022 met de provincies zijn doorgevoerd en voor de structurele stikstofaanpak.

Loon- en prijsbijstelling tranche 2023

De loon- en prijsbijstelling tranche 2023 is aan de LNV-begroting toegevoegd.

Toelichting

Bijstelling ontvangsten visserij

De raming van de ontvangsten visserij is herijkt. Het betreft voornamelijk ontvangsten in het kader van het Europees fonds voor Maritieme Zaken en Visserij (EFMZV) en het Europees Maritiem Visserij en Aquacultuur Fonds (EMFAF).

2.3 Openbaarheidsparagraaf

Dit is de openbaarheidsparagraaf bij de begroting voor 2024 van het Ministerie van LNV en de bijbehorende dienstonderdelen.2De paragraaf komt voort uit het besluit tot actieve openbaarmaking van informatie, de plannen ter verbetering van de informatiehuishouding en artikel 3.5 van de Wet open overheid (Woo). We beschrijven de actuele ontwikkelingen rondom openbaarheid en informatiehuishouding en de bijbehorende inspanningen van het ministerie om toe te werken naar een meer transparante overheid.

Context

Informatiehuishouding en openbaarmaking staan onverminderd in de aandacht. Voorbeelden zijn de kabinetsreactie over berichtenapp-archivering en het rapport Matglas van de Open State Foundation. Het interdepartementale programma Open Overheid en de departementale programma’s zijn nu twee jaar onderweg. De quick wins zijn verzilverd en de eerste acties zijn afgerond (zie eerdere openbaarheidsparagrafen). Een belangrijke inzicht dat nog scherper is geworden betreft de inherente samenhang tussen informatiehuishouding en openbaarheid. We verwerken een grote hoeveelheid digitale informatie. Een goede informatiehuishouding is randvoorwaardelijk om grip te houden op deze informatiestroom en te voldoen aan onze verantwoordingsplicht naar samenleving en politiek. Dit betekent dat informatie niet alleen beschikbaar moet zijn, maar ook snel vindbaar voor openbaarmaking. Juist op dit punt is de integraliteit tussen informatiehuishouding en openbaarmaking extra zichtbaar geworden de afgelopen periode en met name bij Woo-verzoeken. Rijksbreed zijn de afhandeltermijnen langer dan wenselijk. Hierin wordt duidelijk dat ondanks de grote betrokkenheid en inzet van medewerkers om Woo-verzoeken tijdig af te handelen, er meerdere onderliggende vraagstukken liggen op het gebied van informatiesystemen, techniek, proces en organisatie. Vooruitgang op de thema’s informatiehuishouding en openbaarheid vraagt daarom echt om een integrale aanpak. Alleen op die integrale wijze kunnen we onze veranderopgave daadwerkelijk realiseren.

Effect op LNV

Binnen LNV bouwen we voort op deze inzichten en zetten we in op integrale en systemische maatregelen. Hieronder beschrijven we de belangrijkste interventies.

Impuls Informatiehuishouding en tooling

We zetten erop in dat eind 2024 bij alle directies een heldere informatiehuishouding-structuur aanwezig is, die ook wordt gehanteerd. We streven naar een volwassenheidsniveau van 2,5 bij de jaarlijkse N-meting. Dit betekent dat medewerkers zich bewust zijn van het belang van informatiehuishouding en dat zij werken volgens bijbehorende kaders en richtlijnen. Ook geven we een boost aan de inzet van tooling (geen alomvattende oplossing) om het werken met informatie te automatiseren en versnellen. Denk aan het zoeken en vinden van e-mails en documenten en het ontdubbelen en lakken van informatie.

Masterplan Woo

Vanaf 2024 zetten we in op een integraal plan, dat op basis van een duidelijke stip op de horizon werkt aan een set van samenhangende maatregelen om de versnelling van de afhandeling van Woo-verzoeken te realiseren. De uitkomsten van de deelname aan de interdepartementale Woo-pilot worden hierin meegenomen.

Experimenteren met openbaarheid

Transparantie richting de samenleving is essentieel. Maar welke informatie is relevant en helpt mensen bij het inzicht krijgen in beleid en beslissingen? In 2024 gaan we door met het opdoen van ervaringen met proactieve openbaarmaking (het uit eigen beweging openbaar maken van informatie). We experimenteren met de eerste proactieve openbaarheidsadviezen voor directies. Daarbij onderzoeken we welke informatie ook echt meerwaarde heeft voor de samenleving. We werken toe naar een departementale richtlijn voor het proactief openbaar maken van informatie, zodat zo veel mogelijk relevante informatie tijdig en helder voor de samenleving beschikbaar is.

Selectie van aanvullende activiteiten en maatregelen

Verbeteren Informatiehuishouding

• – Vanuit de afspraken in het departementale actieplan Informatiehuishouding wordt samen met de dienstonderdelen gewerkt aan het juist naleven van de richtlijnen voor archiveren en het verbeteren van de vindbaarheid, leesbaarheid, beschikbaarheid en betrouwbaarheid van informatie.

• – Er is specifiek aandacht voor de archivering van berichtenapps en e-mails. De nieuwe Rijksbrede richtlijn voor het archiveren van chatberichten wordt begin 2024 verwacht, waarna implementatie volgt. We zetten in op het sneller en beter opslaan van e-mails. Denk aan automatische opslag, directe opslag bij dossiers en het werken met automatisch taggen van e-mails. Er start een campagne om medewerkers goed te begeleiden bij het archiveren volgens deze nieuwe richtlijnen.

• – Naar verwachting wordt de Archiefwet in 2024 ingevoerd met bijbehorend Archiefbesluit en Archiefregeling. Hiervoor worden in 2023 een uitvoerbaar- en handbaarheidstoets uitgevoerd. Bij LNV wordt gestart met de implementatie, bijvoorbeeld rondom de aanpassing van selectielijsten.

• – De implementatie van het nieuwe informatiesysteem heeft in 2023 voor vertraging en knelpunten gezorgd in de informatiehuishouding. In 2024 gaan we door met de ontwikkeling van dit systeem zodat het daadwerkelijk het werken met informatie gaat ondersteunen en versterken. Ook kijken we breder naar de doelarchitectuur van diverse systemen en applicaties.

Openbaarmaking – passief, actief en proactief

• – We geven vervolg aan de verplichte actieve openbaarmaking van de 17 informatiecategorieën onder de Woo via de Woo-index. Daartoe onderzoeken we welk platform bruikbaar is voor de publicatie van verplichte en proactief openbaargemaakte informatie voor politiek en samenleving.

• – Verplichte actieve openbaarmaking geldt ook voor beslisnota’s bij Kamerstukken. Op basis van de evaluatie op de werkwijze in 2023 zal deze worden aangescherpt, gericht op het versterken van transparantie, uniformiteit en uitvoerbaarheid van de beleidslijn over beslisnota’s.

• – We verkennen de optie om uitgebreider te werken met integrale inzage van documenten voor historisch, statistisch, wetenschappelijk of journalistiek onderzoek conform artikel 5.7 van de Woo.

Overkoepelende activiteiten

• – In 2024 investeren we in betere sturing en sturingsinformatie op operationeel, tactisch en strategisch niveau. Het ontwikkelde Woo-dashboard zal hier een kwalitatieve en kwantitatieve impuls aan geven.

• – Op basis van huidige ervaringen wordt verder gewerkt aan bewustwording en de nieuwe manier van denken en werken passend bij onze informatiesamenleving, waarbij informatie en openbaarheid meer centraal staan.

• – We zetten blijvend in op het begeleiden van medewerkers door gerichte communicatie, instructies en het organiseren van trainingen en opleidingen op de verschillende onderdelen.

• – De integrale aanpak capaciteit, die geleid heeft tot de inzet van 41 fte extra capaciteit binnen beleidsdirecties op de thema’s informatiehuishouding en openbaarmaking, ronden we af. Op basis van de opgedane ervaringen en inzichten worden de fte’s verder ingevuld binnen de organisatie.

• – Het netwerk voor informatiehuishouding en openbaarheid wordt verder ontwikkeld om collega’s die werken aan de thema’s informatiehuishouding en openbaarheid gerichter met elkaar te verbinden, kennis en ervaring uit te wisselen en op te leiden.

Financiële toelichting

Bovenstaande activiteiten worden gefinancierd uit deels de POK-gelden (vanaf 2021) en Woo-gelden (vanaf 2022). Naast deze gelden zijn er eigen/reguliere middelen en capaciteit vanuit de lijnorganisatie en ICT-investeringen. Het totale budget aan POK- en Woo-gelden voor 2024 bedraagt € 21,1 mln. waarvan € 10,9 mln. voor de dienstonderdelen.

De gelden zijn meerjarige toegekend door BZK en worden beheerd door het Programma Transparantie in Informatie (TiI). Als randvoorwaarde zijn basisafspraken opgesteld met diensten en directies waarin de kaders van de financiering zijn vastgelegd. Hieraan liggen inhoudelijke plannen ten grondslag. Het Programma TiI heeft een monitorende rol met betrekking tot de doelmatige inzet van de financiële middelen, de inhoudelijke voortgang en financiële uitnutting. Op basis van een afgestemde planning- en controlcyclus stuurt het programma TiI bij indien nodig.

2.4 Planning Strategische Evaluatie Agenda

De Strategische Evaluatie Agenda (SEA) laat zien hoe LNV de komende jaren werkt aan het voortbrengen van inzichten over de (voorwaarden voor) de doeltreffendheid en doelmatigheid van ons beleid. Door voldoende (goed) evaluatieonderzoek te programmeren neemt het aantal bruikbare inzichten toe, en daarmee onze kennis over het bereiken van onze departementale missie en onderliggende doelstellingen.

Missie en hoofdthema’s

Planning (synthese)onderzoeken hoofdthema’s

Conform afspraak met de Kamer wordt periodiek (indicatie 4-7 jaar) per thema verantwoording afgelegd over de doeltreffendheid en doelmatigheid van het gevoerde beleid. Dit gebeurt via een periodieke rapportage (voorheen: beleidsdoorlichting). Hieronder is de planning van deze syntheseonderzoeken opgenomen.

Uitwerking Strategische Evaluatie Agenda (SEA)

Voor het meest recente overzicht van de realisatie van periodieke rapportages en beleidsdoorlichtingen, klik op deze link: Overzicht ingepland en uitgevoerd onderzoek. Voor een verdere onderbouwing van de strategische evaluatie agenda zie «Bijlage 6: Strategische Evaluatie Agenda»

2.5 Overzicht risicoregelingen

Toelichting risicoregelingen

Artikel 21 Land- en tuinbouw

Borgstelling Landbouwkredieten (BL)

Met deze garantieregeling kunnen banken een borgstelling aan land- en tuinbouwondernemers verstrekken indien deze bedrijven voor leningen onvoldoende zekerheden bieden aan de bank. Het knelpunt dat met deze borgstelling wordt bestreden, is het verschijnsel dat in de kern gezonde bedrijven – met voldoende zicht op rentabiliteit en continuïteit – niet of onvoldoende in hun kredietbehoefte kunnen voorzien door een tekort aan zekerheden (onderpand). De borgstelling voor een onderneming kan bijvoorbeeld 70% van € 1,2 mln. bedragen (standaard BL, ad 1 hieronder). De borgstellingslening is maximaal 2/3 van de benodigde investering, waardoor de borgstelling maximaal 46,6% (70% x 66,67% = 46,6%) van de benodigde financiering bedraagt. De borgstelling wordt alleen verleend voor «fresh money»: nieuwe leningen ten behoeve van de (door-)ontwikkeling of overname van een bedrijf.

De BL, BL Plus, en BL-O mogen gecombineerd worden.

De provisie voor deze BL modules bedraagt eenmalig 3% van het te lenen bedrag of 1% indien het een starter of een overnemer betreft. Jaarlijks worden de premieontvangsten/provisie-inkomsten en een bijdrage van LNV in de begrotingsreserve Borgstellingsfaciliteit gestort. Het gereserveerde geld uit deze begrotingsreserve wordt gebruikt om mogelijke verliesdeclaraties (als gevolg van faillissement) te betalen. Voor alle bovenstaande varianten van de BL tezamen, inclusief de LNV garantstelling voor het Klimaatfonds, is het jaarlijkse garantieplafond € 120 mln. Dit plafond is het maximale bedrag waarvoor LNV jaarlijks nieuwe garanties voor deze onderdelen mag aangaan.

De risicoreservering van de Borgstelling Landbouwkredieten (BL) wordt ook bij artikel 21 als aparte begrotingsreserve gepresenteerd (de Borgstellingsfaciliteit). De risicoreservering is ook voor nog lopende borgstellingen verleend onder eerdere, niet meer openstaande, BL-modules zoals de tijdelijke corona-borgstelling (BL-C) en het Vermogen Versterkend Krediet (VVK) die na afloop van de laatste verleende borgstelling uitfaseren.

Tijdelijke borgstelling MKB-Landbouwkredieten corona (BL-C)

Vanaf maart 2020 is de regeling tijdelijk verruimd om liquiditeitsproblemen als gevolg van de coronacrisis op te kunnen vangen (BL-C). De overheid staat borg voor 70% van een werkkapitaalkrediet van maximaal € 1,2 mln. per onderneming. Indien een bedrijf de maximale ruimte van de reguliere BL borgstelling al heeft benut, kon de borgstelling met € 300.000 worden verruimd zodat aan elk bedrijf in ieder geval werkkapitaal beschikbaar kon worden gesteld. Dit werkkapitaalkrediet heeft een looptijd van maximaal twee jaar, maar kan indien gewenst op maximaal vier jaar worden gesteld. Het loopt daarmee in 2024 af. Tevens is de eenmalige provisie die betaald moet worden voor dit werkkapitaalkrediet verlaagd van respectievelijk 3% naar 1,5% en van 1% naar 0,5% voor starters en overnemers. Voor de tijdelijke borgstelling met een looptijd langer dan twee jaar moet wel een hogere provisie van 2,25%, respectievelijk 0,75% door starters en overnemers, worden betaald.

De BL-C heeft geen jaarlijks plafond maar een totaalplafond (over de jaren heen) van € 180 mln. Om eventueel daaruit voortvloeiende verliesdeclaraties te dekken, is bij aanvang € 15 mln. aan de LNV begroting toegevoegd. Deze verruiming van de regeling met de BL-C gold tot 31 december 2021 en was toegankelijk voor bedrijven in de land- en tuinbouw en voor visserij- en aquacultuurbedrijven.

Artikel 22 Natuur, visserij en gebiedsgericht werken

Klimaatfonds Groenfonds Garantie

Met de Garantstelling van 80% van € 70 mln. aan het Nationaal Groenfonds trekt het Groenfonds extra geld aan voor de financiering van projecten die een bijdrage leveren aan de klimaatdoelstellingen van de sector Landbouw en Landgebruik. Nederland staat voor een grote maatschappelijke opgave op het terrein van klimaat. De uitstoot van broeikasgassen moet fors omlaag. Voor de sector Landbouw en Landgebruik ligt er een taakstelling van ten minste 3,5 Mton en een ambitie van 6 Mton broeikasgasemissiereductie in 2030. Voor het bereiken van de beoogde resultaten zijn innovatieve projecten wezenlijk; zij zorgen voor ‘vernieuwing van onderaf´ en zijn de successen van morgen. De financiering van deze projecten komt door marktfalen (te) beperkt van de grond. De projecten krijgen bij het reguliere bankwezen geen of zeer moeilijk financiering omdat ze voor banken (nog) te klein, te bewerkelijk/specialistisch en te nieuw (en daarmee te risicovol) zijn, en voor banken een te laag financieel rendement hebben. In dit markthiaat opereert de stichting Nationaal Groenfonds met haar klimaatfonds. Ze pakt economisch levensvatbare projecten op die banken laten liggen en verstrekt aan deze projecten onder marktconforme voorwaarden risicodragende financieringen (achtergestelde leningen). Door deze risicodragende financieringen daalt het risicoprofiel van de projecten naar een voor banken veelal acceptabel niveau waardoor deze bereid zijn te cofinancieren. Oorspronkelijk was beoogd om enkel in de jaren 2021-2023 leningen uit het Klimaatfonds uit te zetten voor de duur van de garantstelling. Recent is in overleg met het Groenfonds besloten de periode waarin de leningen worden uitgezet met 1 jaar te verlengen omdat de omvang van de uitgezette leningen achterloopt op verwachting.

Garantie voor natuurgebieden en landschappen

Het betreft het garant staan voor de leningen die aangetrokken zijn via het Groenfonds voor het realiseren van de EHS-gronden (nieuwe natuur in de Ecologische Hoofdstructuur). Deze gronden zijn opgegaan in het Natuur Netwerk Nederland.

Artikel 23 Kennis en Innovatie

Het Ministerie van LNV heeft in het verleden leningen verstrekt aan Wageningen Research. Het betreft vier leningen met een looptijd van circa 30 jaar die zijn verstrekt in de periode van 1999 tot en met 2001. De leningen zijn verstrekt ten behoeve van gebouwen en terreinen die bij de verzelfstandiging van Wageningen Research (destijds Dienst Landbouwkundig Onderzoek, DLO) zijn overgedragen.

Een van de leningen is in 2022 volledig afgelost, waardoor nog 3 resteren, zie bovenstaande tabel.

Op de overige leningen (zie tabel) met een resterend uitstaand bedrag van € 21,9 mln. per 31-12-2023 wordt conform afspraak in 2024 € 3,9 mln. afgelost

3 Beleidsartikelen

3.1 Artikel 21 Land- en tuinbouw

3.1.1 A. Algemene doelstelling

De Minister van LNV streeft naar een weerbaar, veerkrachtig en veilig functionerend land- en tuinbouw- en voedselsysteem, dat internationaal concurrerend is, met aandacht voor dierenwelzijn, waarbinnen zorgvuldig wordt omgegaan met natuurlijke hulpbronnen en waar opbrengsten en reststromen zo efficiënt en hoogwaardig mogelijk worden (her)benut.

3.1.2 B. Rol en verantwoordelijkheid

De Minister is verantwoordelijk voor het zorgdragen voor een in ecologisch, maatschappelijk en economisch opzicht verantwoord functionerende land- en tuinbouw en voedselsector. Hiertoe stelt de Minister regels op en creëert hij voorwaarden die het mogelijk maken om vermijdbaar verbruik van grondstoffen terug te dringen en om de natuurlijke leefomgeving en de natuurlijke hulpbronnen (waaronder dierenwelzijn) te verbeteren.

De Minister is (mede)verantwoordelijk voor:

Stimuleren

• – Het versterken van de sociaaleconomische positie van de agrarische ondernemer als pijler onder een toekomstbestendige sector

• – Het stimuleren van de waardering van voedsel en de productiewijze en herkomst ervan

• – Het versterken van kringlopen in de land- en tuinbouw en het bevorderen van circulariteit

• – Het stimuleren van verduurzaming van de (dierlijke) productie en de consumptie van dierlijke en plantaardige producten door middel van nieuwe vormen van ketensamenwerking en nieuwe marktstrategieën.

• – Het stimuleren van de verbetering van het dierenwelzijn.

• – Het breder toepassen van geïntegreerde gewasbescherming door agrarische ondernemers, onder meer door het stimuleren van innovaties, niet-chemische maatregelen, het gebruik van laagrisico middelen en het borgen van een onafhankelijk advies.

• – Het borgen en verbeteren van plant- en diergezondheid en dierenwelzijn, duurzaam bodembeheer en klimaatvriendelijk energiebeheer en -gebruik in de land- en tuinbouw.

• – Het stimuleren van groene economische groei en het bevorderen van transparantie en ketenverantwoordelijkheid in de Nederlandse agro- en voedselketens.

• – Het door de sterke internationale positie van Nederland in agro en food verduurzamen van het mondiale voedselsysteem.

• – Het stimuleren van een adequate en duurzame voedselvoorziening, voedselzekerheid en voedselkwaliteit op Europees en mondiaal niveau, evenals het bijdragen aan het Europese en internationale landbouwbeleid.

• – Het bieden van zekerheden aan agrarische bedrijven om leningen af te kunnen sluiten bij de bank.

• – Het (mede)financieren van ontwikkelingen gericht op verdere verduurzaming van de land- en tuinbouw en veehouderij.

• – Het borgen van diervoederveiligheid en tegelijkertijd bij te dragen aan (een verdere ) verduurzaming van diervoeders.

Regisseren

• – Het borgen van voedselveiligheid. Producenten en partijen uit de voedselketen zijn primair verantwoordelijk voor de veiligheid van hun producten en productiewijze. De Minister voor Langdurige Zorg en Sport is verantwoordelijk voor wetgeving voor voedselveiligheid, met uitzondering van wetgeving voor het slachten van dieren en het keuren en uitsnijden van vlees, waar de Minister van LNV verantwoordelijk voor is.

• – De coördinatie en het beheer van het Diergezondheidsfonds.

• – Het stellen van regelgeving op het gebied van dier- en plantgezondheid, dierenwelzijn, mest, gewasbescherming, plantveredeling, biologische landbouw en voedselveiligheid.

• – Het voeren van regie op de nationale inzet in EU-verband en op bi- en multilaterale samenwerkingen rond land- en tuinbouw en voedselkwaliteit.

3.1.3 C. Beleidswijzigingen

De hoogpathogene aviaire influenza virusvariant H5N1 is de afgelopen jaren endemisch geworden in de wilde vogelpopulaties in Nederland en de rest van de wereld. In 2023 is daarom een intensiveringsplan preventie vogelgriep opgesteld. Dit plan omvat maatregelen die in de komende periode uitgevoerd en verder uitgewerkt worden (Kamerstuk 28807, nr. 286). In 2024 wordt onder meer verder ingezet op het stapsgewijs mogelijk maken van vaccinatie van pluimvee tegen vogelgriep. Twee kandidaat-vaccins worden onder praktijkomstandigheden in een veldproef onderzocht op effectiviteit, en vervolgens in een pilot verder op de praktische uitvoering. Ook wordt er met betrokken regionale en lokale partijen verder samengewerkt om samen te zorgen voor een structuur om het opruimen van kadavers en de omgang met zieke wilde fauna goed te organiseren en uit te voeren.

In 2024 zal het Regieorgaan Stal­innovaties starten met de werkzaamheden om duurzame emissiereductie in de veehouderij te versnellen. Daarnaast is er een nieuwe openstelling van de investeringsmodule van de Subsidieregeling brongerichte verduurzaming stal- en managementmaatregelen specifiek voor piekbelasters (Kamerstuk 30 252, nr. 96).

De Landelijke beëindigingsregeling veehouderijlocaties (Lbv) en de Lbv-plus zijn opengesteld tot en met respectievelijk 1 december 2023 en 5 april 2024. Aanvragers ontvangen uiterlijk in 2024 een beschikking waaruit blijkt of zij deel kunnen nemen aan de regelingen.

In december 2022 zijn met een Kamerbrief (Kamerstuk 29 683, nr. 263) twee onderzoeksrapporten over de beroepsgroep dierenartsen aan de Kamer verstuurd. Daarin is aangegeven dat de overheid met de beroepsgroep samen wil werken aan de versteviging van de rol en positie van de veterinaire beroepsgroep. Het streven is om te komen tot een breed gedragen plan in 2024. Dit proces is gestart in 2023 en zal plaatsvinden onder leiding van een onafhankelijke voorzitter. De resultaten van de onderzoeken, de dialoog met de beroepsgroep en het plan dient als input voor nieuw beleid voor de veterinaire beroepsgroep in 2024 en verder.

Voor de herziening van de EU-dierenwelzijnsregelgeving wordt gewerkt aan een vernieuwing van de bestaande diersoortspecifieke regels en regels toe te voegen voor diersoorten- en categorieën waarvoor nog (soort)specifieke wetgeving ontbreekt (Kamerstuk 28286, nr. 1255 en Kamerstuk 21501-32, nr. 1497). Ook wordt ingezet op een verbod van langeafstandstransporten van slachtdieren en jonge ‘ongespeende’ dieren en betere regels rond het welzijn van slachtdieren.

Om de fysieke en mentale gezondheid van gezelschapsdieren te verbeteren wordt het ingezette beleid tegen het fokken van en de handel in dieren met schadelijke uiterlijke kenmerken verder uitgewerkt. Zo wordt er gewerkt aan een houdverbod voor dieren met fysieke kenmerken die altijd voor lijden zorgen en wordt er gewerkt aan een vertoningsverbod van dieren met schadelijke uiterlijke kenmerken.

In 2024 wordt een bijdrage uit het Nationaal Groeifonds gevraagd om een nationaal centrum voor proefdiervrije biomedische translatie mee op te richten. Om zo het welzijn en de bescherming van proefdieren beter te garanderen.

3.1.4 D. Budgettaire gevolgen van beleid

Budgetflexibiliteit

Het budget voor 2024 op artikel 21 is voor ongeveer € 410 mln. (45%) juridisch verplicht, voor € 479 mln. (53%) bestuurlijk gebonden en voor € 20 mln. (2%) beleidsmatig gereserveerd. Zo worden bijvoorbeeld juridische verplichtingen aangegaan voor de landelijke beëindigingsregeling veehouderijlocaties (lbv en de lbv-plus). Voor onder andere de Maatregel Gerichte Aankoop (MGA) en een nieuwe openstelling van de tegemoetkomingsregeling afbouw derogatie zijn bestuurlijke afspraken gemaakt, maar vanwege de timing van de openstellingen zal die niet vanaf 1 januari al juridisch verplicht zijn.

3.1.5 E. Toelichting op de financiële instrumenten

Subsidies

Sociaal economische positie boeren

Het subsidiebudget voor ‘Sociaal economische positie boeren’ is voor 2024 € 48,6 mln.

Hiervan betreft € 31,5 mln. de regeling Vestigingssteun jonge landbouwers onderdeel van het Nationaal Strategisch Plan (NSP), bestemd voor de generatievernieuwing en daarmee de verduurzaming op landbouwbedrijven te bevorderen. Het kabinet heeft besloten het Europese steunbedrag per jonge landbouwer substantieel te verhogen met aanvullende nationale middelen. De voorwaarden voor de regeling zullen verder worden uitgewerkt, passende binnen de kaders van het NPLG. In totaal wordt voor deze maatregel € 100 mln. uitgetrokken. De overige uitgaven worden gedaan in de jaren 2025 t/m 2027.

Hiervan is € 5,9 mln. beschikbaar voor landbouwers in de open teelten als gedeeltelijke tegemoetkoming op de premie die zij betalen voor de Brede Weersverzekering. De Brede Weersverzekering verzekert landbouwers tegen schade aan gewassen door extreme en ongunstige weersomstandigheden, zoals storm, hagel, regenval of droogte. De Brede Weerverzekering zal ook in de GLB-periode 2023-2027, met EU-middelen, beschikbaar blijven en valt in een verlaagd btw-tarief. Er is een bedrag van € 3,5 mln. gereserveerd voor een subsidie ten behoeve van het opzetten van een Kenniscentrum voor bedrijfsopvolging in de tuinbouw en agrarische sectoren. In nauw overleg met het Nederlands Agrarisch Jongeren Kontakt (NAJK) en andere betrokken partijen wordt uitwerking gegeven aan een businessplan.

Daarnaast is in 2024 wederom € 3,0 mln. beschikbaar voor de flankerende maatregelen in het kader van de Wet verbod pelsdierhouderij. De middelen zijn bestemd voor de sloop- en ombouwregeling. Aanvullend zijn er in de begrotingsreserve landbouw ook middelen beschikbaar voor het flankerend beleid voor de pelsdierhouderij.

De resterende € 4,7 mln. is grotendeels voor Omschakelprogramma Duurzame Landbouw (€ 3,1 mln.). Het overige budget is bestemd voor diverse kleine subsidies.

Duurzame veehouderij

Glastuinbouw en weerbare planten en teeltsystemen

Het kabinet wil dat in 2030 15% van het landbouwareaal biologisch geproduceerd wordt. Om dit te bereiken moet de afzetmarkt voor biologische producten vergroot worden. Het kabinet stelt € 50 mln. beschikbaar voor de jaren 2025 t/m 2029 voor het vergroten van de afzetmarkt voor biologische producten. De extra middelen dragen daaraan bij door concreet in te zetten op marktontwikkeling en partijen met elkaar in contact te brengen en daarmee kans te bieden voorstellen in te dienen die aansluiten bij de praktijk.

Mestbeleid

Diergezondheid en dierenwelzijn

Om het dierenwelzijn van gezelschapsdieren en landbouwhuisdieren te bevorderen wordt door LNV een bedrag van circa € 4,6 mln. aan subsidies ingezet. Met dit bedrag wordt onder andere de inzet van de Landelijke Inspectiedienst Dierenbescherming (€ 2,3 mln.) en het Adviescollege huis- en hobbydierenlijst (€ 0,2 mln.) gefinancierd, evenals het Vertrouwens-loket welzijn landbouwhuisdieren (€ 0,3 mln.), het Landelijk Informatiecentrum Gezelschapsdieren (€ 0,2 mln.) en de uitwerking van het beleid rondom zorg voor jonge dieren (€ 0,4 mln.). Daarnaast worden een aantal andere projecten gesubsidieerd die gericht zijn op het waarborgen van het dierenwelzijn en verantwoord houderschap (€ 0,8 mln.), zoals op hondenbeleid of om de brandveiligheid van stallen te bevorderen.

Voedselzekerheid en internationale agrarische samenwerking

In 2024 is € 1,6 mln. beschikbaar gesteld voor bilaterale en multilaterale samenwerking op het gebied van duurzame economische- en landbouwontwikkeling en veerkrachtige voedselsystemen, mondiale voedselzekerheid en (internationale) partnerschappen.

Integraal Voedselbeleid

Het budget in 2024 van circa € 8,4 mln. is bestemd voor beleid voor duurzaam voedsel en reststromen. Het beleid voor duurzaam voedsel richt zich op het verminderen van voedselverspilling, het stimuleren van een duurzaam (en gezond) eetpatroon en het makkelijker maken voor consumenten om een bewuste en geïnformeerde keuze te maken voor duurzaam geproduceerd voedsel. Een belangrijk speerpunt blijft het verlagen van voedselverspilling bij de consument. Een bijdrage aan het Voedingscentrum vormt in het kader van het bovenstaande een substantieel onderdeel van de geraamde uitgaven. Verder is het hoogwaardig verwerken van reststromen uit de voedselketen voor nieuwe voedsel- of diervoederproducten een belangrijk speerpunt. In het Klimaatakkoord is de afspraak opgenomen om voedselverspilling bij de consument, inclusief de voedselverliezen in de keten, in Nederland in 2030 te halveren ten opzichte van 2015.

Leningen

Pilot-Investeringsfonds Duurzame Landbouw

Het budget in 2024 van € 43,6 mln. is bestemd voor het opzetten van een structureel Investeringsfonds Duurzame Landbouw (IDL) om boeren te ondersteunen bij de omschakeling naar meer duurzame bedrijfsvoering. Met het Investeringsfonds Duurzame Landbouw (IDL) kunnen boeren een gunstige financiering (qua rente, aflossingsvrije periode, achterstelling) krijgen voor de investeringen die zij doen bij een omschakeling. (Kamerstuk 30252 nr. 125)

Garanties

Bijdrage borgstellingsreserve

LNV verleent via de borgstelling MKB-Landbouwkredieten (BL) steun aan agrariërs in de primaire sector (land- en tuinbouw). Dit gebeurt middels het gedeeltelijk borg staan voor leningen die banken en/of andere financiers verstrekken aan agrariërs. Hierdoor wordt de financiering mogelijk gemaakt van investeringen die in de markt niet vanzelfsprekend tot stand komen. In 2024 is de geraamde LNV-bijdrage aan de begrotingsreserve voor de borgstellingsfaciliteit € 3,6 mln.

Verliesdeclaraties borgstellingsfaciliteit

Bij verliesdeclaraties borgstellingsfaciliteit worden uitgaven op afgegeven borgstellingen zichtbaar. Deze uitgaven doen zich voor als een agrariër, gebruikmakend van de borgstellingsregeling, failliet gaat. Hiervoor is op de LNV-begroting € 1,8 mln. geraamd. Meer informatie over risicoregelingen en garanties is te vinden in de paragraaf 2.5 Overzicht risicoregelingen.

Opdrachten

Sociaal economische positie boeren

Voor het versterken van de sociaal economische positie van de boer is € 3,6 mln. beschikbaar. Een groot deel van dit budget is bestemd voor de financiering van de opdrachten rondom het versterken van de positie van de boer in de keten. De middelen worden onder andere ingezet voor algemene kennisdeling over waardecreatie in ketens en praktijkgericht onderzoek naar ketenafspraken met betrekking tot duurzaamheidsinitiatieven in de landbouw. Ook worden o.a. activiteiten gefinancierd die bijdragen aan het verbeteren van het verdienvermogen van de boer en de versterking van de relatie boer-burger. In 2024 is daarnaast € 1,2 mln. beschikbaar voor weerbaarheid van LNV-sectoren.

Duurzame veehouderij

In 2024 is € 4,5 mln. gereserveerd voor het nog te sluiten convenant dierwaardige veehouderij. De afspraken uit het convenant hebben betrekking op de transitie naar een dierwaardige veehouderij waarbij houderijsystemen zijn gebaseerd op de behoeften van dieren. De middelen zijn gereserveerd om de uitvoering van de afspraken in het convenant te ondersteunen voor zowel de reeds aangesloten veehouderijsectoren als voor de overige (kleinere) veehouderijsectoren.

Mestbeleid

In het kader van het 7e Actieprogramma Nitraatrichtlijn is in 2024 € 13,6 mln. naar het opdrachtenbudget geschoven. Deze middelen worden voornamelijk ingezet voor handhaving en monitoring van het mestbeleid.

Diergezondheid en dierenwelzijn

Voedselzekerheid en internationale agrarische samenwerking

Het budget van € 3,3 mln. is bestemd voor onder andere het Programma Internationale Agroketens (PIA) en internationale agrarische samenwerking. De middelen voor PIA (€ 2,6 mln.) worden ingezet voor het versterken van de internationale positie van de Nederlandse agro- en foodsector. De middelen zijn bestemd voor de financiering van diverse kleinschalige projecten wereldwijd, maar ook voor projecten in Nederland zoals voor inkomende handels- en overheidsmissies en voor de website agroberichtenbuitenland.nl. Het Landbouwradennetwerk vervult hierbij een belangrijke rol.

Integraal Voedselbeleid

In 2024 is er voor voedselveiligheid (als onderdeel van integraal voedselbeleid) een bedrag van € 3,1 mln. geraamd. De borging van voedselveiligheid richt zich op de primaire productiefase van de voedselketen. Daarbij moet in de eerste plaats worden gedacht aan de veiligheid van diervoeders, het verwerken van dierlijke reststromen en het borgen van voedselveiligheid in de schakels van de vleessector tot en met de slacht. Samen met het tegengaan van voedselfraude draagt dit bij aan het verkleinen van de risico’s voor de volksgezondheid, het versterken van het vertrouwen van de consument in voedsel en het versterken van de (internationale) positie van de agrofoodketen. Vanuit dit budget wordt tevens een bijdrage gedaan aan de coördinatie van Codex comités, specifiek voor het jaarlijkse Codex Alimentarius comité voor contaminanten in voedsel, waarvan Nederland organisator en permanent voorzitter is. Nederland draagt daarmee ook bij aan het mondiale systeem van veilig voedsel. Daarnaast is budget gereserveerd voor een opdracht aan het agentschap College ter Beoordeling van Geneesmiddelen/Bureau Diergeneesmiddelen (eigenaar VWS) voor beleidsadvisering met betrekking tot het diergeneesmiddelenbeleid.

Bijdrage ZBO/RWT

College toelating gewasbeschermingsmiddelen en biociden

Op de LNV-begroting is in 2024 € 1,9 mln. gereserveerd voor de bijdrage aan het College voor de toelating van gewasbeschermingsmiddelen en biociden (Ctgb). De ministeries van LNV, IenW, SZW en VWS geven opdracht aan het Ctgb voor het geven van beleidsadviezen en het afhandelen van bezwaar- en beroepschriften en verzoeken in het kader van de Wet openbaarheid van bestuur. In totaal wordt de bijdrage via budgetoverboekingen van de genoemde ministeries gedurende het jaar daarom hoger.

Centrale Commissie Dierproeven

Voor de bijdrage aan de Centrale Commissie Dierproeven (CCD) is € 2,5 mln. gereserveerd. RVO ondersteunt de CCD bij haar werkzaamheden en ontvangt daarvoor een bijdrage, voor zover dit niet via leges in rekening kan worden gebracht bij aanvragers van projectvergunningen voor het mogen uitvoeren van dierproeven. Deze vergunningen worden door de CCD verstrekt op grond van de Wet op de dierproeven. Ook behandelt ze wijzigingsaanvragen en registreert ze meldingen.

De Wet op de dierproeven heeft als uitgangspunt dat er geen dierproeven worden uitgevoerd, tenzij hier goede redenen voor zijn en er geen andere mogelijkheden bestaan om de nodige gegevens te verkrijgen zonder gebruikmaking van dierproeven.

Medebewind/voormalige productschappen

In 2014 zijn publieke taken van de Publiekrechtelijke bedrijfsorganisaties (PBO’s) overgaan naar de centrale overheid. Het geraamde budget (€ 0,7 mln.) is onder meer bestemd voor reorganisatie- en afvloeiingskosten van voormalig medebewindspersoneel bij de PBO’s.

Raad voor de plantenrassen

Aan de Raad voor plantenrassen wordt in 2024 € 1,5 mln. ter beschikking gesteld om uitvoering te geven aan diverse wettelijke verplichtingen aanvullend op de eigen wettelijke taken. Dit betreft onder meer het inrichten en uitgeven van een Rassenlijst Bomen en het opzetten van toetsproeven in de bosbouw en methodiekontwikkeling voor het uitvoeren van proeven aan plantenrassen. 

Keuringsdiensten

Dit betreft in 2024 de LNV-bijdrage van € 4,3 mln. aan diverse privaatrechtelijke zelfstandige bestuursorganen (COKZ, KCB, Naktuinbouw, SKAL). Het gaat dan met name om (tijdelijke) niet-retribueerbare kosten. Het Kwaliteits-Controle-Bureau (KCB) ontvangt bijvoorbeeld een vergoeding voor kosten die zij maken om zich voor te bereiden op nieuwe regelgeving van het Verenigd Koninkrijk als gevolg van Brexit.

Bijdrage aan medeoverheden

Specifieke uitkeringen

In 2024 is er voor de Maatregel gerichte aankoop en beëindiging veehouderijen (MGAB) € 185,3 mln. beschikbaar. De uitwerking van deze maatregel vindt nog nader plaats. Daarna wordt dit bedrag beschikbaar gesteld aan de provincies middels een specifieke uitkering ten behoeve van de stikstofaanpak. Deze maatregel is gericht op het leveren van maatwerk.

Bijdrage aan (inter)nationale organisaties

FAO en overige contributies

Ten behoeve van de jaarlijkse contributies voor internationale organisaties is er in 2024 € 11,6 mln. gereserveerd. De grootste contributie die hieruit bekostigd wordt, is die aan de Food and Agriculture Organization of the United Nations (FAO) (€ 8,8 mln.). Daarnaast zijn er middelen gereserveerd voor kleinere contributies aan verschillende internationale organisaties, zoals het United Nations Environment Programme (UNEP) (€ 0,4 mln.).

Storting/onttrekking begrotingsreserve

Storting begrotingsreserve apurement

Er wordt jaarlijks € 2,5 mln. in de begrotingsreserve apurement gestort ten behoeve van eventuele financiële correcties zoals in de toelichting op de reserve omschreven.

Bijdrage aan andere begrotingshoofdstukken

Diergezondheidsfonds

LNV levert een bijdrage van circa € 12,4 mln. aan de begroting van het Diergezondheidsfonds (DGF) voor de bewaking en monitoring van, en voor voorzieningen bij, een dierziekte-uitbraak. Daarbij kan gedacht worden aan vaccins, destructiecapaciteit en bestrijdingsmaterialen. De bijdrage aan de Autoriteit diergeneesmiddelen is eveneens inbegrepen. Meer informatie over het DGF vindt u in het begrotingshoofdstuk van het DGF. 

Ontvangsten

Agroketens

De ontvangsten van € 2,0 mln. worden voor het grootste deel veroorzaakt door het terugvorderen van voorschotten op eerder afgegeven subsidiebeschikkingen.

Mestbeleid

De ontvangsten betreffen de boete-inkomsten voor de handhaving van het mestbeleid (€ 1,5 mln.) en de bijdrage van bedrijven die gebruik maken van de derogatie (€ 5,7 mln.). De bijdrage van bedrijven betreft de kosten van het derogatiemeetnet binnen het Landelijk Meetnet Mestbeleid (LMM) en de kosten die verbonden zijn aan het verlenen van een vergunning voor derogatie.

Garanties

De ontvangsten betreffen inkomsten uit door agrariërs betaalde provisies voor de door LNV afgegeven garantstellingen aan banken. Voor 2024 worden de ontvangsten geraamd op € 1,8 mln.

Diergezondheid en dierenwelzijn

Deze geraamde ontvangsten van € 11,6 mln. hebben voor het grootste gedeelte (€ 5,2 mln.) betrekking op ontvangsten uit heffingen en retributies voor identificatie en registratie van dieren. Daarnaast zijn er ontvangsten geraamd voor boete-inkomsten op grond van de Wet dieren (€ 5,6 mln.). Ook is er een bedrag geraamd voor ontvangsten van de Centrale Commissie Dierproeven voor de behandeling van vergunningaanvragen en wijzigingen (€ 0,5 mln.). Verder zijn er ontvangsten op grond van de regeling In beslag genomen goederen (€ 0,3 mln.).

Voedselzekerheid en internationale agrarische samenwerking

De ontvangsten van circa € 5,4 mln. betreffen voornamelijk ontvangsten van vervallen waarborgsommen bij in- en uitvoercertificaten. RVO verstrekt deze in- en uitvoercertificaten op basis van de Gemeenschappelijke Marktordening.

Onttrekkingen begrotingsreserves

Zie hiervoor de toelichting op de begrotingsreserves.

ZBO's/RWT's

Dit betreft een geraamde ontvangst van € 2,3 mln. uit door de Grondkamers geïnde leges. De Grondkamers hebben als doel om goede pachtverhoudingen te bevorderen tussen verpachters en pachters van landbouwgrond. Dit doen zij door nieuwe, gewijzigde of ontbonden pachtovereenkomsten van landbouwgrond te toetsen aan wet- en regelgeving. Hiervoor vragen de Grondkamers een lege voor de uitvoeringskosten.

Toelichting op de begrotingsreserves

Begrotingsreserve Landbouw

De Begrotingsreserve Landbouw is bestemd voor omvangrijke uitgaven op het gebied van landbouwbeleid waarvoor het lastig is om een kasritme vast te stellen. Het grootste deel van de middelen is bestemd voor het flankerend beleid pelsdierhouderij (circa € 8 mln.). De hoogte van de onttrekking in 2024 voor de pelsdierhouderij zal afhangen van het gebruik van de subsidieregeling sloop- en ombouwkosten. De geraamde onttrekking in de begroting heeft betrekking op de uitvoering van het sociaaleconomisch plan pelsdierhouderij.

Het restant van de begrotingsreserve is bestemd voor verplichtingen die zijn aangegaan voor de VAMIL-compensatieregeling.

Begrotingsreserve Borgstellingsfaciliteit

De begrotingsreserve Borgstellingsfaciliteit is bedoeld om de verliesdeclaraties te betalen. Deze verliesdeclaraties (als gevolg van faillissement) kunnen te zijner tijd voortkomen uit afgegeven garantstellingen op verstrekte kredieten waarmee innovatieve en duurzame investeringen in de landbouw worden gefaciliteerd. Om een garantstelling te krijgen, moet door de ondernemer een provisie worden betaald. Deze provisie-inkomsten plus een jaarlijkse bijdrage vanuit de LNV begroting (zie budgettaire tabel, onder garanties en dan «Bijdrage borgstellingsreserve») worden in deze reserve afgestort. Deze begrotingsreserve is gelinkt aan de Borgstelling MKB-Landbouwkredieten (BL) en de modules die hieronder vallen. Zo staan hier ook middelen gereserveerd om verliesdeclaraties te kunnen betalen die voortkomen uit verstrekte coronakredieten (BL-C). Ook het Vermogens Versterkend Krediet (VVK) is grotendeels een module onder de Borgstellingsfaciliteit (BL-VVK). Meer informatie over risicoregelingen en garanties is te vinden in de begrotingsparagraaf Overzicht risicoregelingen.

Begrotingsreserve Apurement

De begrotingsreserve Apurement heeft betrekking op correcties van de Europese Commissie (EC) vanwege een niet EU-conforme uitvoering van EU-subsidieregelingen. LNV monitort het verloop van correctievoorstellen en -besluiten en bepaalt of de omvang van deze reserve proportioneel is in relatie tot de financiële dreigingen uit lopende onderzoeken. Pas op het moment van de ontvangen uitspraak van de EC is er sprake van een juridische verplichting.

De storting in de begrotingsreserve Apurement heeft te maken met de bijdrage van de provincies (€ 1,0 mln.) aan de risicoreserve om correcties van de EC die verband houden met maatregelen van het Plattelandsontwikkelingsprogramma waarvoor zij verantwoordelijk zijn, af te dekken. De onttrekking is een totaal van bedragen, waaronder € 1,6 mln. die is onttrokken voor de opgelegde correctie door de EC omtrent Gemeenschappelijke Marktordening Groente en Fruit (GMO G&F). Deze correctie is een forfaitaire correctie van 5% op basis van de bevinding van de EC dat Nederland de subsidieaanvragen van de producentenorganisaties onvoldoende getoetst heeft op de redelijkheid van kosten.

De storting ad € 1,0 mln. in de begrotingsreserve Apurement heeft te maken met de bijdrage van de provincies aan de risicoreserve om correcties van de EC mee op te kunnen vangen. De onttrekking is een totaal van € 9,7 mln. voor € 8,2 mln. de afwikkeling van conformiteitsprocedure 2021 en € 1,5 mln. voor de afwikkeling van de graasdierpremie.

Begrotingsreserve Risicovoorziening VVK

De begrotingsreserve Risicovoorziening VVK heeft betrekking op de in het kabinet Rutte III beschikbaar gestelde middelen voor opleidings- en coachingstrajecten voor jonge boeren.

Extracomptabele fiscale regelingen

Naast de in dit begrotingsartikel genoemde instrumenten, zijn er fiscale regelingen die betrekking hebben op dit beleidsterrein. In onderstaande tabel is ter informatie het budgettaire belang van deze regelingen vermeld. De cijfers zijn ontleend aan de corresponderende bijlage ‘Fiscale regelingen’ in de Miljoenennota. Een fiscale regelingen die niet in onderstaande tabel is opgenomen, maar wel op dit beleidsartikel betrekking heeft is Accijns teruggaaf LPG glastuinbouw. Voor een beschrijving van de regelingen, de doelstelling, de ramingsgrond, een verwijzing naar de laatst uitgevoerde evaluatie en het beoogde jaar van afronding van de volgende evaluatie wordt verwezen naar de bijlage bij de Miljoenennota ‘Toelichting op de fiscale regelingen’.

3.2 Artikel 22 Natuur, visserij en gebiedsgericht werken

3.2.1 A. Algemene doelstelling

De Minister van LNV streeft naar een sterke en veerkrachtige natuur, een duurzame en economisch rendabele visserijsector en draagt via gebiedsgericht werken bij aan het versterken van de brede welvaart.

3.2.2 B. Rol en verantwoordelijkheid

• – De Minister is verantwoordelijk voor het beschermen, versterken en duurzaam benutten van de natuur en biodiversiteit, mede in relatie tot de klimaat-, en stikstofdoelstellingen, in nationaal, EU- en mondiaal verband. Voor de natuurkwaliteit van de Rijkswateren en voor de internationale samenwerking op natuurgebied treedt de Minister als eerstverantwoordelijke op.

• – De Minister is verantwoordelijk voor het versterken van de positie van de Nederlandse visserijketen en het bevorderen van duurzaamheid, transparantie en ketenverantwoordelijkheid in de Nederlandse visserijketen.

• – De Minister is medeverantwoordelijk voor gebiedsgericht werken, waarbij de LNV-opgaven in onderlinge samenhang met andere maatschappelijke en regionale opgaven optimaal worden opgepakt om te komen tot een optimale versterking van de brede welvaart.

• – De Minister voert de regie over de aanpak van regionale knelpunten en de inzet van de Regio Envelop, in overleg met de Minister van BZK.

• – De Minister is het aanspreekpunt voor wat betreft de betrokkenheid van het Rijk bij bodemdaling in het landelijke gebied in relatie tot landbouw, natuur en biodiversiteit en de vitaliteit van het platteland in bredere zin en voor landbouw als onderdeel van het Klimaatakkoord.

De Minister is (mede)verantwoordelijk voor:

Stimuleren

• – Het stimuleren en versterken van de maatschappelijke betrokkenheid bij het beschermen, versterken en duurzaam benutten van natuur en biodiversiteit, op zowel nationaal als internationaal niveau.

• – Het bevorderen van behoud en versterken van biodiversiteit in het agrarisch gebied en binnen agroketens.

• – Het ondersteunen van het versterken van de positie van de Nationale parken.

• – Het stimuleren van de inzet van de Nederlandse bos-, natuur- en houtsector in het energie- en klimaatbeleid en het bevorderen van de duurzame bijdrage van bos en natuur aan de groene grondstoffenvoorziening.

• – Het stimuleren van maatschappelijke initiatieven in lijn met de LNV-visie, Nederland Natuurpositief, het Programma Natuur en het Natuur- en milieubeleidsplan Caribisch Nederland.

• – Het bevorderen van een duurzame, innovatieve en rendabele visserij- en aquacultuursector binnen de kaders van het Gemeenschappelijk visserijbeleid (Europees Maritiem, Visserij en Aquacultuur Fonds 2021-2027 (EMVAF)).

Regisseren

• – Het inzetten, samen met medeoverheden en bedrijfsleven, op de totstandkoming van afspraken over het versterken van biodiversiteit, aansluitend op de afspraken uit de EU-Biodiversiteitsstrategie en het mondiale biodiversiteitsverdrag (Convention on Biological Diversity, CBD).

• – Het voeren van regie op de aanpak van regionale knelpunten en de inzet van de Regio envelop, in overleg met de Minister van BZK, met als doel om de brede welvaart in de regio’s in Nederland te versterken.

Uitvoeren

• – Het met provincies nakomen van afspraken die gemaakt zijn in het Natuurpact en samen met provincies en IenW/RWS monitoren van de toestand van de natuur en biodiversiteit en benutting van natuur op land en in het water.

• – Het samen met de provincies opstellen van het gezamenlijke Programma Natuur, waarmee onder andere invulling wordt gegeven aan het ambitiedocument Nederland Natuurpositief en aan de langjarige financiële impuls in het natuurbeleid als gevolg van de stikstofaanpak.

• – Het onderhouden en handhaven van onder andere de Wet natuurbescherming en de Wet grondslagen natuurbeheer- en bescherming Caribisch Nederland en het treffen van voorbereidingen voor het invoeren van de Omgevingswet.

• – Het voorbereiden en uitvoeren van internationale en in EU-verband gemaakte afspraken over de internationale handel in bedreigde dier- en plantsoorten.

• – De implementatie van het Europese exotenbeleid. De provincies zijn verantwoordelijk voor het beheer van invasieve exoten.

• – Het doen uitvoeren van regelingen en programma’s, zoals de natuuronderdelen van de Mariene Strategie waaronder het Noordzeeakkoord en het Programma Noordzee 2022-2027 en het beheer van Kroondomeinen

• – Het samen met provincies uitwerken en uitvoeren van de bossenstrategie.

• – Staatsbosbeheer in staat stellen om, in samenhang met zijn maatschappelijke omgeving, uitvoering te kunnen geven aan zijn (kern)taken, zoals bedoeld in de Wet verzelfstandiging Staatsbosbeheer en het Convenant LNV/Staatsbosbeheer (2014).

3.2.3 C. Beleidswijzigingen

Ecologisch impulspakket wadden

Het Waddengebied is een van de regio’s in Nederland waar aanlanding van wind op zee een rol speelt. Deze regio’s worden geconfronteerd met extra milieudruk, benodigde ruimte voor deze projecten en effecten op de leefomgeving. Binnen het Programma aansluiting wind op zee – Eemshaven (PAWOZ) wordt onderzocht via welke routes kabels en leidingen van windparken in de Noordzee naar de Eemshaven kunnen gaan. Bij elk van de mogelijke routes zal in meer of mindere mate het Unesco Werelderfgoed Waddenzee worden doorkruist. Het Rijk is zich bewust van effecten voor de regio en wil hieraan tegemoet komen met investeringen in deze gebieden om de lokale leefomgeving te verbeteren. Bovenop de middelen die landelijk beschikbaar worden gemaakt voor gebiedsinvesteringen bij aanlanding van elektriciteit, heeft het Rijk tot en met 2025 specifiek voor het Waddengebied middelen beschikbaar gesteld voor een Ecologisch Impulspakket Waddengebied (€ 18 mln.). Hiermee wordt specifiek in de ecologie van het Waddengebied geïnvesteerd. Het pakket sluit aan op de uitdagingen op het terrein van natuurherstel en -beheer zoals genoemd in de Agenda voor het Waddengebied 2050.

Overkoepelend LNV Grondbeleid

Voor het behalen van de NPLG doelen is grondmobiliteit essentieel. LNV hanteert daarvoor in samenspel met andere overheden diverse grondinstrumenten om de gewenste inrichting van het landelijk gebied te realiseren. Er is binnen LNV behoefte aan een visie en positionering op grond en overzicht van het totale palet aan grondinstrumentarium in samenhang. Daarom is in 2023 een nieuw team Grondbeleid opgericht. Dit team zal in 2024 een overkoepelend LNV grondbeleid opleveren. In dat beleid wordt de integraliteit en volledigheid van het instrumentarium geborgd en de inbreng van LNV uitgewerkt.

Natuurmonitoring

Uitvoering van het verbeterprogramma vergt een langjarige inzet (2023-2030), waarbij verbeteringen stapsgewijs worden doorgevoerd. De ambities is om eind 2024 onder andere een publieksvriendelijk digitaal dashboard ontwikkeld te hebben en de transitie van de NDFF naar een systeem met open data te hebben afgerond.

Nationaal Biodiversiteits Strategisch Actieplan (NBSAP)

In 2024 zal het Nationaal Biodiversiteit Strategisch Actieplan (NBSAP) worden gepresenteerd. Het NBSAP vloeit voort uit het Global Biodiversity Framework (GBF), waarover partijen bij het VN-Biodiversiteitsverdrag in december 2022 afspraken hebben gemaakt in Montreal. In dit NBSAP geeft Nederland weer hoe de doelen uit het GBF zullen worden vertaald in het nationaal beleid. 

Nationale Parken

In juni 2023 heeft de Minister voor Natuur en Stikstof het Beleidsprogramma Nationale Parken 2024-2030 uitgebracht. Hieraan hebben nationale parken, provincies en partners onder regie van LNV samen gewerkt. Het Beleidsprogramma 2024-2030 geeft aan hoe parkorganisaties, provincies, Rijk en partners de komende jaren invulling willen geven aan de ontwikkeling van Nederlandse nationale parken naar robuuste natuur en landschapsgebieden met onthaalfunctie. Het bevat onder andere ambities, doelen en basiseisen waar bestaande parken op termijn en nieuwe parken bij aanvang aan moeten voldoen. Op basis van dit beleidsprogramma heeft LNV voor de jaren 2024-2030 € 5,0 miljoen per jaar extra gereserveerd voor het versterken van de positie van nationale parken. Dit komt bovenop de reeds beschikbare € 1,3 miljoen. Op een later moment in 2023 vindt uitwerking op onderdelen van het beleidsprogramma plaats en worden afspraken gemaakt over de gezamenlijke financiering door Rijk en provincies. 

Gebiedsgerichte aanpak

In 2024 vervolgt LNV de beoordeling van gebiedsprogramma’s, het opstellen en vaststellen van het Meerjarenprogramma landelijk gebied 2024, en het inzetten van de Nationale Grondbank (NGB) als instrument om de grondmobiliteit ten behoeve van de transitie in het landelijk gebied te versnellen.

Aanpak Piekbelasters

Voor de aanpak piekbelasters is de programmadirectie Uitvoering Aanpak Piekbelasters (UAPB) opgezet. De UAPB informeert, begeleidt en ondersteunt in nauwe samenwerking met provincies en andere medeoverheden circa 3000 agrarische bedrijven in het maken van een keuze om te komen tot forse stikstofreductie. Voor agrarisch ondernemers staan zaakbegeleiders ter beschikking. Op basis van verschillende (uit te werken) regelingen kunnen agrarische ondernemers de keuze maken om hun bedrijf te beëindigen dan wel anders vorm te geven door (combinaties van) innoveren, extensiveren, omschakelen of verplaatsen. Deelname is vrijwillig.

3.2.4 D. Budgettaire gevolgen van beleid

Budgetflexibiliteit

Het budget voor 2024 op artikel 22 is voor ongeveer € 210 mln. (27%) juridisch verplicht, voor € 552,5 mln. (72%) bestuurlijk gebonden en voor € 7,8 mln. (1%) beleidsmatig gereserveerd. Zo zijn bijvoorbeeld uitgaven voor natuur en biodiversiteit op het land grotendeels juridisch verplicht. Voor de specifieke uitkering in het kader van het Programma Natuur zijn meerjarige afspraken met provincies gemaakt, waardoor dit bedrag grotendeels bestuurlijk gebonden is.

3.2.5 E. Toelichting op de financiële instrumenten

Subsidies

Vermaatschappelijking Natuur en Biodiversiteit.

Natuur en biodiversiteit op land

Voor natuur en biodiversiteit op land is in 2024 € 78,2 mln. beschikbaar.

Hiervan is € 20,6 mln. gereserveerd voor de uitfinanciering van de Regeling versneld natuurherstel. Met deze regeling wordt ingezet op natuurherstelprojecten bij terreinbeherende organisaties. Maatregelen hebben binnen deze regeling tot doel natuurherstel en natuurverbetering ten behoeve van het bereiken van de instandhoudingsdoelen van stikstofgevoelige habitats in Natura 2000-gebieden. De maatregelen zijn onderdeel van de structurele stikstofaanpak (Kamerstukken 35 334, nr. 82). De eerste tranche heeft in 2021 open gestaan, de tweede tranche in 2022. Hieruit zijn verschillende maatregelen gefinancierd waarvan het grootste gedeelte bestaat uit het verwijderen van bosopslag, toevoegen van steenmeel, hydrologische maatregelen, begrazing en plaggen en chopperen.

Ook is er € 22,2 mln. uit de natuurcompensatiebank gereserveerd voor een aantal specifieke (bovenwettelijke) stikstofmaatregelen op het gebied van industrie, bouw en mobiliteit, waaronder de industriële piekbelasters. De precieze maatregelen worden nog nader uitgewerkt.

Verder wordt € 16,4 mln. geraamd voor de uitvoering van de samenwerkingsmaatregel Veenweiden en overgangsgebieden N2000. Het gaat hier om de additionele middelen bovenop de EU-financiering uit het GLB-NSP. De regeling wordt bij de eerste openstelling in overgangsgebieden N2000 gericht op reductie ammoniakemissie door extensivering van melkveehouderijbedrijven. Het budget is voor ondersteuning van de samenwerking en voor een jaarlijkse vergoeding voor extensivering. Ook is er budget voor de voorbereiding van een gebiedsplan of van een samenwerkingsverband. Daarnaast wordt er € 6,7 mln. geraamd voor het Programma Veenweide die onder meer worden ingezet voor de uitvoering van het Nationaal Onderzoeksprogramma Broeikasgassen Veenweiden (NOBV), de uitvoering van GLB-pilots en onderzoek via het Nationaal Veenweide Innovatieprogramma (VIP-NL). Op basis hiervan vindt op diverse locaties, verspreid over de veenweidegebieden, onderzoek plaats en worden pilots uitgevoerd. Verder wordt er een budget van € 1,3 mln. gereserveerd voor financiële ondersteuning van onderzoeken in het kader van het Agrarisch Natuur- en Landschapsbeheer (ANLb). Tot slot wordt er € 0,4 mln. geraamd voor de uitfinanciering van de Tijdelijke regeling particulier natuurbeheer (Staatscourant 1998, nr. 163, 15298).

Ter versnelling van de uitvoering van het Aanvalsplan landschap wordt er incidenteel € 15,0 mln. budget toegevoegd aan de interventie Niet productieve investeringen op landbouwbedrijven, waarvan € 7,5 mln. in 2024 en € 7,5 mln. in 2025 wordt uitgegeven. Het NPLG heeft het doel opgenomen dat 10% van het landelijk gebied in 2050 groenblauwe dooradering (GBDA) heeft. Hiervoor wordt in 2024 een start gemaakt met het aanvalsplan landschapselementen. De doelstelling is om daarmee ruim 650 hectare nieuwe landschapselementen te realiseren. Agrarische ondernemers wordt de mogelijkheid geboden om landschapselementen op hun landbouwgrond aan te leggen (interventie Niet productieve investering op landbouwbedrijven). Dit is onderdeel van een grotere opgave, maar dit bedrag helpt om nu een start te maken met de genoemde 650 hectare.

In 2022 is de Ecologische Autoriteit voor acht jaar ingesteld. De Ecologische Autoriteit is hoofdzakelijke verantwoordelijke voor: 1) het toetsen of de essentiële ecologische informatie aanwezig is voor besluitvorming en 2) het op onafhankelijke wijze beoordelen van de wetenschappelijke onderbouwing op breed ecologische vlak van de informatie die nodig is voor het vaststellen van besluiten over gebiedsprogramma's en natuurdoelanalyses. Voor 2024 is een bedrag beschikbaar van € 3,2 mln. voor de kosten van de Ecologische Autoriteit. Deze middelen worden ingezet voor het uitvoeren van taken en het leveren van adviezen van de Ecologische Autoriteit.

Beheer Kroondomeinen

Het Loo is een landgoed van circa 10.400 hectare en bestaat uit twee deelgebieden: de Staatsdomeinen bij Het Loo en het eigenlijke Kroondomein. Bij de Staatsdomeinen bij Het Loo zijn de baten en lasten voor rekening van de Staat. Het eigenlijke Kroondomein (6.700 hectare) wordt, zoals is vastgelegd in de Wet op het Kroondomein, geëxploiteerd door de Kroondrager, waarbij alle baten en lasten voor zijn/haar rekening komen. Het juridisch eigendom berust bij de Staat. Het Rijk heeft voor de periode 2022-2027 een subsidie verstrekt aan de Kroondrager voor beheer- en inrichtingsmaatregelen van het Kroondomein. Voor deze subsidie is in 2024 € 0,8 mln. geraamd.

Duurzame visserij

Het subsidiebudget voor Duurzame Visserij in 2024 bedraagt € 14,9 mln. Hiervan is € 6,1 mln. bestemd voor cofinanciering van het Europees Maritiem Visserij en Aquacultuur Fonds (EMFAF). Het EMFAF-programma is verbonden met de bredere beleidsagenda voor visserij, aquacultuur en maritieme zaken. De grote uitdagingen voor de toekomst zijn de klimaatopgave en het beschermen van kwetsbare biodiversiteit op zee en andere wateren. De EMFAF-middelen dragen bij aan deze uitdagingen middels een breed spectrum van activiteiten en maatregelen, waaronder het geven van steun aan innovaties, investeringen en onderzoek. Daarnaast is in 2024 € 1,6 mln. gereserveerd voor de nationale innovatiemiddelen visserij welke volgen uit afspraken uit het Regeerakkoord van Rutte-III. Verder is in 2024 € 7,1 mln. beschikbaar voor de verduurzaming van de IJsselmeervisserij, conform de inzet uit het Actieplan ‘Toekomstig visserijbeheer IJsselmeergebied’ (Kamerstuk 29 664, nr. 71). Hiervan is € 5,0 mln. onderdeel van de Regio Deal Noordelijk Flevoland. In 2023 hebben de voorbereidende werkzaamheden voor een saneringsregeling voor het IJsselmeergebied plaatsgevonden. De beoogde saneringsregeling is ter toetsing en accordering in 2023 aan de Europese Commissie voorgelegd.

Overige stelsel activiteiten

Het budget voor Overige stelsel activiteiten in 2024 bedraagt € 6,2 mln. en wordt met name ingezet voor (internationaal) verplichte monitoring van natuurinformatie. Het verzamelen van gegevens over planten, dieren en habitats (monitoring) is nodig om de voortgang bij het realiseren van (inter)nationale natuurdoelen te kunnen volgen en indien nodig bij te sturen en voor het opstellen van de internationale rapportages op het gebied van natuur en biodiversiteit (waaronder de EU-richtlijnen, CBD, Verdrag van Bern, Verdrag van Bonn en het Waddenverdrag). De gegevens worden vooral via het Netwerk Ecologische Monitoring (NEM) verzameld. Ook worden middelen uit dit budget ingezet voor de 8^e Nederlandse Bosinventarisatie, die gegevens levert voor internationale bos en klimaatrapportages (waaronder UNFCCC (onderdeel LULUCF), GFRA, ITTO/ITTA en Forest Europe). Verder verstrekt LNV een bijdrage aan BIJ12 voor het beheer van de Nationale Databank Flora en Fauna (NDFF) en aan het CBS voor de statistische bewerking van natuurgegevens en publicaties daarover in het Compendium voor de Leefomgeving.

Natuur en biodiversiteit Grote Wateren

In het kader van de energietransitie zijn er middelen beschikbaar voor natuur in de Waddenzee, het 'Ecologisch Impulspakket Waddenzee'. Het subsidiebudget hiervoor bedraag € 3,9 mln. Inclusief het opdrachtenbudget gaat het om € 7,9 mln. Deze middelen worden ingezet op natuurprojecten voor vogels, het Integraal Beheerplan Waddenzee, herstel zoetzout overgangen en onderzoek naar ecologische effecten van klimaatverandering (inclusief cumulatie). Daarnaast worden middelen ingezet voor het project Wij & Wadvogels, het project Waakvogels en het NWO-NWA onderzoeksprogramma «Understanding complex pressures on the Wadden Sea & options for action».

Leningen

Leningen rente en aflossing

In 2024 is er € 22,1 mln. geraamd voor de betaling van de rente op en aflossing van leningen die LNV heeft uitstaan. Deze leningen zijn in het verleden met tussenkomst van het Nationaal Groenfonds verstrekt voor de realisatie (verwerving en doorlevering van gronden) van het Natuurnetwerk Nederland (voorheen: Ecologische Hoofdstructuur). Door de decentralisatie van het natuurbeleid naar de provincies worden hiervoor geen nieuwe leningen meer aangegaan.

(Schade)vergoeding

Vermaatschappelijking Natuur en biodiversiteit

Om schadeclaims van zogeheten PAS-melders te behandelen, is een onafhankelijke commissie ingericht. Voor de kosten van deze commissie en de schadevergoedingen is een bedrag van € 5,0 mln. geraamd.

Opdrachten

Vermaatschappelijking Natuur en Biodiversiteit

Natuur en biodiversiteit op land

Een deel van de te nemen maatregelen binnen het Programma Natuur wordt op het opdrachtenbudget geraamd. Dit budget van € 47,2 mln. is gereserveerd voor onder andere een opdracht aan Rijkswaterstaat voor kwaliteitsverhoging van riviernatuur, voor monitoring, voor tools voor basiskwaliteit natuur en voor andere opdrachten. Daarnaast wordt een deel van het budget ingezet voor de Agenda Natuurinclusief. Vanaf 2024 zal uitvoering worden gegeven aan de Agenda Natuurinclusief 2.0 en de investeringsagenda. Ook is een deel van het budget gereserveerd voor een overheveling naar het Provinciefonds voor het Aanvalsplan Grutto.

Regieorganisatie Transitie Landelijk Gebied (RTLG) werkt samen met provincies, gemeenten, waterschappen en andere (overheids)partners aan het realiseren van de gezamenlijke en langjarige aanpak om de doelen rondom natuur, water en klimaat te halen. Het beleidsbudget in 2024 bedraagt € 15,8 mln. Met deze middelen geeft RTLG uitvoering aan deze taken door opdrachten te verstrekken voor bijvoorbeeld het organiseren van regiodagen (€ 0,4 mln.), het doen van onderzoeken (1,3 mln.), het uitvoeren van de Nationale Grondbank (€ 5,4 mln.), en het (door)ontwikkelen van instrumentarium voor de gebiedsgerichte aanpak (€ 0,5 mln.). Daarnaast wordt 2024 wordt een opdracht verstrekt aan zes Rijksuitvoeringsorganisaties (RUO’s), te weten: RVO, Kadaster, RVB, RWS, Staatsbosbeheer en RCE, gericht op: 1) het (door)ontwikkelen van een centraal portaal (met backoffice, voor vragen en verzoeken) voor overheden in relatie tot de diensten van deze RUO’s, 2) een Digitale Data Faciliteit voor het delen van data, en 3) de inbreng van expertise ter ondersteuning van de gebiedsprocessen (€ 5 mln.). Voor de bevordering van kennisontwikkeling en -deling, ten bate van de transitie in het landelijk gebied wordt er ingezet op onderzoek gericht op gebiedsontwikkeling en transitiemanagement, met inbegrip van advies en kennisvalorisatie (€ 1,9 mln.) en op het ontwikkelen van nieuwe tools om (andere) overheden te ondersteunen bij hun gebiedsgerichte opgaven (€ 0,5 mln.). Voor gesprek ken met de agrarisch ondernemer, maatschappelijke partijen en mede overheden over de toekomst van het landelijk gebied is de aanpak van het project ‘Toekomstgesprek transitie landelijk gebied’ er op gericht langjarig en breed georiënteerd in gesprek te blijven en te zorgen dat partijen de transitie door kunnen maken en een bijdrage kunnen leveren aan de gebiedsprocessen (€ 0,9 mln.).

Het overige opdrachtenbudget voor Natuur en biodiversiteit op land (€ 3,2 mln.) wordt ingezet voor verschillende activiteiten waarvoor LNV als systeemverantwoordelijke verantwoordelijk is gebleven na de decentralisatie van natuurtaken naar provincies. Zo worden middelen ingezet met betrekking tot natuurwetgeving, natuurvergunningenverlening, Natura2000-gebieden en nationaal soortenbeleid. Vanuit het nationaal soortenbeleid is er in 2024 extra aandacht voor de verbeterde aanpak van invasieve exoten en stelselherziening jacht en faunabeheer (zie beleidsprioriteiten).

Natuur en biodiversiteit Grote Wateren

Duurzame visserij

Voor opdrachten op het terrein van duurzame visserij is in 2024 € 36,9 mln. gereserveerd. Het grootste deel hiervan, € 29,3 mln., wordt ingezet voor het verduurzamen en aanpassen van de visserijsector op de Noordzee. In 2024 wordt onderzoek gedaan naar verdere verduurzamingsopties, innovatie en de ontwikkeling van medegebruik door (alternatieve vormen van) visserij en voedselproductie in windparken. Deze zullen ook worden besteed aan voedselvoorziening en de keten en gemeenschappen (Kamerstuk 29 675 nr. 210). Hiervoor is in de periode tot en met 2030 € 199 mln. uit het Klimaatfonds beschikbaar gesteld. Daarnaast is € 2,2 mln. gereserveerd voor uitgaven in het kader van het Noordzeeakkoord. Hiervan is € 1,5 mln. gereserveerd voor innovatie en € 0,7 mln. voor handhaving. Ook is in 2024 € 0,8 mln. beschikbaar voor de uitvoering van de nadeelcompensatieregeling en de handhaving van de in te stellen visserijvrije zones op vismigratiepunten. Om vismigratie te stimuleren is afgelopen jaren veel geïnvesteerd in vismigratievoorzieningen bij stuwen, sluizen en gemalen. Om vismigratie verder te bevorderen zal op deze locaties een visserijvrije zone worden ingesteld (Kamerbrief 29 664, nr. 204). Het resterende opdrachtenbudget (€ 4,6 mln.) is bedoeld voor meerdere kleine onderzoeken en projecten ten behoeve van de visserijsector.

Internationale samenwerking

In 2024 is € 3,0 mln. beschikbaar voor opdrachten op het gebied van internationale samenwerking. Van dit budget wordt onder meer ingezet voor de uitvoering van acties die zijn overeengekomen in internationale verdragen en Europese en internationale afspraken over biodiversiteit, zoals het Global Biodiversity Framework, het CITES-verdrag, de Europese exotenverordening en de Convention on Migratory Species (CMS). Waaronder met name de afspraken in het in december 2022 in Montreal afgesloten Kunming-Montreal Global Biodiversity Framework zijn gemaakt. De uitwerking voor Nederland vindt plaats in het Nationale Biodiversiteit Strategie en Actieplan (NBSAP) dat begin 2024 verschijnt. Daarnaast wordt in 2024 verder gewerkt aan de verdere implementatie van de verschillende onderdelen van EU-Biodiversiteitstrategie, o.a. de uitwerking voor Nederland van de Natuurherstelverordening als de onderhandelingen daarover eind 2023 tot een politiek akkoord leiden. Ook wordt ingezet voor de implementatie van de aan biodiversiteit gerelateerde onderdelen van de VN 2030 Agenda voor duurzame ontwikkeling en de daaraan gekoppelde doelstellingen (Sustainable Development Goals). Ook wordt gewerkt aan het beperken van de ecologische voetafdruk van Nederland door het tegengaan van ontbossing, het bevorderen van duurzaam bosbeheer en het verduurzamen van de productie van en de handel in de belangrijkste handelsketens die in relatie tot ontbossing en duurzaam bosbeheer van grote invloed zijn. Het verduurzamen van deze handelsketens wordt samen met het Ministerie van BZ/BHOS, het bedrijfsleven en het maatschappelijk middenveld opgepakt. Tot slot wordt onder deze post ook de uitgaven (€ 1,1 mln.) geraamd voor de regeling In Beslag genomen Goederen (IBG) in het kader van de opslag en opvang van in beslag genomen goederen bij overtreding van de regels voor handel in bedreigde dier- en plantensoorten.

Klimaatimpuls Natuur en Biodiversiteit

Het budget van € 6,0 mln. in 2024 wordt hoofzakelijk ingezet voor klimaatinclusief natuurbeleid en -beheer (€ 5,7 mln.). Hiermee wordt met partijen gewerkt aan het realiseren van een bijdrage aan de CO2-reductie voor Bomen, Bos en Natuur. Partijen in dit domein zetten zich gezamenlijk in voor maatregelen die in 2030 tot een klimaatwinst van 0,4 ‒ 0,8 Mton additionele CO2 per jaar moeten leiden, door het voorkomen van ontbossing, het vergroten van de vastlegging van koolstof in bestaande natuur en de uitbreiding van bos en landschap. Het Rijk financiert het opzetten van compensatiepools bij ontbossing (via het Natuurpact), bosaanleg op rijksgronden, herstel en aanleg van landschapselementen, agroforestry en voortzetting van het in 2018 gestarte programma voor onderzoek voor klimaatslim beheer en aanleg van bos, bomen en natuur. Het Rijk en de provincies hebben gezamenlijk de Bossenstrategie vastgesteld (Kamerstuk 33 576, nr. 186), onder andere om een zorgvuldige afweging te maken tussen de verschillende doelen op het gebied van klimaat, natuur, recreatie en duurzaam gebruik van grondstoffen. Deze strategie is als doel opgenomen in het NPLG.

Bijdrage aan agentschappen

Bijdrage aan Rijksrederij

In 2024 is er € 9,8 mln. beschikbaar voor de bijdrage aan de Rijksrederij. Deze middelen zijn bestemd voor het uitvoeren van taken op het gebied van visserijonderzoek en het beheer en de inspectie voor natuur en visserij, welke voor een groot deel wettelijk verplicht zijn om uit te voeren.

Rijksvastgoedbedrijf

Er is een bedrag opgenomen ter financiering van aankopen uitgevoerd door het Rijksvastgoedbedrijf (RVB) voor de Nationale Grondbank (NGB) (€ 100 mln.). Het betreft aankopen van grond en mogelijk gehele bedrijven op verzoek van provincies voor realisatie van de NPLG doelen en transitie van de landbouw.

Bijdrage aan ZBO's/RWT's

Staatsbosbeheer

Ten behoeve van personeelskosten, huisvestingskosten en andere organisatiekosten van Staatsbosbeheer die niet kunnen worden verhaald op andere opdrachtgevers ontvangt Staatsbosbeheer een bijdrage van het Rijk. Hiervoor is in 2024 € 31,0 mln. gereserveerd. Deze rijksbijdrage is bedoeld als bijdrage aan organisatiekosten en aan het beheer van rijksmonumenten en voor specifieke opdrachten van het Rijk, zoals de organisatie van Boomfeestdag. Voor het reguliere terreinbeheer ontvangt Staatsbosbeheer, net als andere natuurbeheerders, een subsidie van de provincies (Subsidieregeling Natuur en Landschap, SNL).

Bijdrage aan medeoverheden

Caribisch Nederland

In 2024 is € 16,5 mln. geraamd op het budget Caribisch Nederland. In 2024 wordt de eerste fase (2020-2024) van het Natuur- en Milieubeleidsplan Caribisch Nederland 2020-2030 (NMBP) afgerond. Voor de financiering van deze eerste fase van het NMBP is in 2022 in totaal € 35,0 mln. aan de LNV-begroting toegevoegd. In samenwerking met de ministeries van Binnenlandse Zaken en Koninkrijkrelaties en Infrastructuur en Waterstaat zijn plannen opgesteld om deze middelen doelmatig en doeltreffend in te zetten via de openbare lichamen van de eilanden. Het gaat om maatregelen die gericht zijn op onder andere erosiebestrijding, het herstel en behoud van habitats en soorten, waterkwaliteitsverbetering, afval- en afvalwaterbeheer, versterking van de voedselzekerheid en onderzoek en monitoring. Hiervoor is in 2024 € 15,8 mln. beschikbaar. Daarnaast wordt in 2024 de uitvoering van de eerste fase van het NMBP geëvalueerd en worden vanuit de reguliere middelen (€ 0,7 mln.) ingezet op de ondersteuning voor het beheer van het Nationaal park Sababank, monitoring en capaciteit vanuit het ministerie van LNV voor uitvoering van het NMBP.

Specifieke uitkering

De middelen van Programma Natuur die onder bijdrage aan medeoverheden worden geraamd, worden via een specifieke uitkering uitgekeerd aan de provincies ten behoeve van bovenstaande maatregelen. Ook zijn er middelen (€ 19,1 mln.) gereserveerd voor het verhogen van de beheersvergoeding SNL naar 84%. Deze middelen zullen in 2024 overgeheveld worden naar het Provinciefonds.

Bijdrage aan (inter-)nationale organisaties

In totaal is er in 2024 € 1,8 mln. beschikbaar voor internationale contributieverplichtingen en bijdragen. Nederland is partij bij een aantal internationale verdragen die als doel hebben dat de mondiale biodiversiteit en de relatie die dit met de Nederlandse biodiversiteit heeft, behouden blijft. Ondertekening en toetreding bij een verdrag leidt tot contributieverplichting. Uit het beschikbare budget worden onder meer de contributies betaald aan bijvoorbeeld de Convention on Biological Diversity (CBD), Convention on Migratory Species (CMS), de Convention on International Trade in Endangered Species of Wild Fauna and Flora (CITES) en de International Union for Conservation of Nature (IUCN).

Ontvangsten

Landinrichtingsrente

De geraamde ontvangsten van € 22,8 mln. in 2024 zijn gebaseerd op geprognosticeerde inkomsten per landinrichtingsproject. Tot aan de start van het Investeringsbudget Landelijk Gebied (ILG) in 2007 werd wettelijke landinrichting uitgevoerd op basis van de Landinrichtingswet. Op grond van deze wet schiet het Rijk de kosten van een landinrichting voor en worden de kosten daarna door de gezamenlijke eigenaren terugbetaald. Dit gebeurt door middel van de zogenaamde landinrichtingsrente waarbij wordt voorzien dat het Rijk in een aflopende reeks nog circa 20 jaar landinrichtingsrente zal ontvangen.

Verkoop gronden

Dit betreft de verkoopopbrengsten en pachtinkomsten van de Nationale Grondbank. De pachtinkomsten voor de nationale grondbank worden geraamd op € 0,5 mln. Er worden in 2024 nog geen verkoopopbrengsten verwacht.

Overige ontvangsten natuur

Dit betreft diverse geraamde inkomsten van € 2,1 mln. in 2024, onder andere de inkomsten als gevolg van het afsluiten van diverse projecten die via het Groenfonds zijn uitgevoerd, leges voor vergunningaanvragen op basis van de Wet natuurbescherming en terug ontvangsten bij diverse subsidiebijdragen.

Duurzame visserij

Van de ontvangsten in verband met visserij (€ 8,8 mln.) hangt het grootste deel (€ 6,1 mln.) samen met ontvangsten in het kader van de Europese visserijfondsen. Op de LNV-begroting worden diverse uitgaven gedaan die vervolgens worden gedeclareerd in Europa en waarvan het Europese deel als ontvangst binnenkomt. Het overige deel bestaat voornamelijk uit huurinkomsten van mosselpercelen (€ 2,5 mln.).

Toelichting op de begrotingsreserves

Begrotingsreserve Visserij

De begrotingsreserve Visserij is bestemd voor uitgaven op de regelingen van het Europees Fonds voor Maritieme Zaken en Visserij (EFMZV 2014– 2020) en het Europees Maritiem, Visserij en Aquacultuur Fonds (EMFAF 2021-2027). Hiermee wordt zeker gesteld dat de nationale cofinanciering, die is vastgesteld in het Operationeel Programma, beschikbaar blijft bij vertragingen in de uitgaven. Het budget in deze reserve is voor ca. 31% juridisch verplicht, het overige deel is veelal reeds gecommitteerd.

Extracomptabele fiscale regelingen

Voor een beschrijving van de regelingen, de doelstelling, de ramingsgrond, een verwijzing naar de laatst uitgevoerde evaluatie en het beoogde jaar van afronding van de volgende evaluatie wordt verwezen naar de bijlage bij de Miljoenennota ‘Toelichting op de fiscale regelingen’.

3.3 Artikel 23 Kennis en innovatie

3.3.1 A. Algemene doelstelling

De Minister van LNV streeft naar een goed functionerende kennis-, innovatie- en onderzoeksinfrastructuur op het terrein van landbouw, voedsel en natuur en landelijk gebied die bijdraagt aan een duurzaam, concurrerend en ecologisch houdbaar landbouw- en voedselsysteem met maximale benutting van circulariteit en bijdraagt aan maatschappelijke opgaven op het terrein van klimaat, biodiversiteit, energie en water.

3.3.2 B. Rol en verantwoordelijkheid

De Minister is (mede)verantwoordelijk voor:

3.3.3 C. Beleidswijzigingen

In 2024 zijn er geen beleidswijzigingen voorzien.

3.3.4 D. Budgettaire gevolgen van beleid

Budgetflexibiliteit

Het budget voor 2024 is voor circa € 289 mln. (76%) juridisch verplicht en voor circa € 0,9 mln. (0,2 %) bestuurlijk gebonden. Daarnaast is er nog nog € 89,7 mln. (24%) beleidsmatig gereserveerd. Dit komt door de verplichtingen die rusten op de onderdelen van dit artikel. Zo is er onder subsidies een groot deel van het budget juridisch verplicht en is de bijdrage aan Wageningen Research ook juridisch verplicht.

3.3.5 E. Toelichting op de financiële instrumenten

Subsidies

Beleidsondersteunend onderzoek

Om onderbouwd beleid mogelijk te maken en om knelpunten in de beleidsuitvoering op te lossen, wordt kennis ontwikkeld op een groot aantal thema’s. Het gaat hier veelal om middellange termijn en om politiek urgente dossiers. Daarnaast wordt onderzoek gedaan naar aanleiding van onder meer beleidsbrieven, internationale verplichtingen en bestuurlijke afspraken. Voorbeelden van dergelijke meerjarige dossiers zijn onder andere biodiversiteit, transitie landelijk gebied, duurzame en gezonde voedselkeuze, klimaatneutrale en -adaptieve land- en tuinbouw, verbeteren emissiefactoren, verbeteren waterkwaliteit, eiwittransitie, klimaatslim bosbeheer en duurzame visserij. In 2024 is hiervoor € 35,7 mln. beschikbaar. De middelen worden ingezet als subsidie aan Wageningen Research.

Missiegedreven topsectoren- en innovatiebeleid

De missies krijgen ondersteuning van een sleuteltechnologieprogramma. Daarnaast wordt ingezet op cross-over onderwerpen met andere topsectoren. Dit gaat in ieder geval over de onderwerpen ‘voeding, gezondheid en leefomgeving’, logistiek en hernieuwbare energie.

Kennisverspreiding en groen onderwijs

Opdrachten

Kennisontwikkeling en innovatie

Bijdrage aan Agentschappen

Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu

De bijdrage apparaatsbudget aan het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) voor 2024 van € 10,4 mln. betreft het apparaatsbudget ingezet voor de hierboven beschreven thema’s van het RIVM beleidsondersteunend onderzoek van LNV.

Bijdrage aan ZBO/RWT

Wageningen Research

Zon/Mw (Alternatieven voor dierproeven)

De bijdrage aan ZonMw van circa € 0,5 mln. in 2024 betreft budget voor het meerjarige programma «Meer kennis met minder dieren, MKMD». Dit programma heeft tot doel de ontwikkeling van nieuwe proefdiervrije innovaties en de toepassing van bestaande proefdiervrije innovaties te stimuleren. Het gereserveerde budget wordt via een meerjaarlijkse bijdrage aan ZonMw uitgegeven en loopt via het Ministerie van VWS. Het budget wordt door ZonMw ingezet voor verschillende subsidierondes en activiteiten, die voortkomen uit de al eerder goedgekeurde MKMD programmatekst.

Ontvangsten

Kennisontwikkeling en innovatie

De ontvangsten van € 7,5 mln. in 2024 bestaan voornamelijk uit een taakstellende ontvangst van een jaarlijkse betaling van WR aan LNV voor rente en aflossing op de leningen die bij de verzelfstandiging van de toenmalige Dienst Landbouwkundig Onderzoek (DLO en nu WR) eind jaren negentig werden aangegaan.

3.4 Artikel 24 Uitvoering en toezicht

3.4.1 A. Algemene doelstelling

De Minister van LNV streeft naar een doeltreffende uitvoering van het agro-, visserij- en natuurbeleid en een effectief en efficiënt stelsel voor handhaving en toezicht op deze beleidsterreinen.

3.4.2 B. Rol en verantwoordelijkheid

De Minister is verantwoordelijk voor de uitvoering van het agro-, visserij- en natuurbeleid (onder meer de uitvoering van het GLB) en belegt deze uitvoering jaarlijks bij RVO.nl. De uitvoering van de handhaving en het toezicht binnen deze domeinen is ondergebracht bij de NVWA, waarvoor de Minister niet alleen opdrachtgever is, maar ook de eigenaarsrol vervult.

De Minister is (mede)verantwoordelijk voor:

Stimuleren

• – Het versterken van de internationale positie van het Nederlandse agro-, visserij en natuurdomein via het Landbouwradennetwerk.

Uitvoeren

• – Het doen uitvoeren van een effectief beleid ter realisatie van de doelstellingen uit de Europese regelgeving.

• – Het uitvoeren van adequaat veterinair en fytosanitair beleid.

• – Het uitoefenen van toezicht en het handhaven van de regelgeving op het gebied van dier- en plantgezondheid, dierenwelzijn, mest, natuur en voedselveiligheid (primaire productie en slachterijfase).

• – Het uitvoeren van het Gemeenschappelijk landbouw- en visserijbeleid en het zorgdragen voor een rechtmatige financiering aan agrarische ondernemers.

• – Het uitvoeren van het klimaat en stikstof beleid op het terrein van landbouw, visserij en natuur.

• – Het doen uitvoeren van de in de Wet natuurbescherming vastgelegde rijkstaken.

3.4.3 C. Beleidswijzigingen

In 2024 zijn er geen beleidswijzigingen voorzien.

Begrotingsindicatoren artikel 24

De indicatoren geven inzicht in de doeltreffendheid van het totale opdrachtenpakket dat LNV verstrekt aan RVO.

3.4.4 D. Budgettaire gevolgen van beleid

Budgetflexibiliteit

Het budget voor 2024 op artikel 24 is voor omstreeks € 506,6 mln. (96%) juridisch verplicht.

3.4.5 E. Toelichting op de financiële instrumenten

Bijdragen aan agentschappen

NVWA

De bijdrage aan de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) van € 273,6 mln. is bestemd voor de financiering van het toezicht bij bedrijven en instellingen op de naleving van wetten en voorschriften op het gebied van dier- en plantgezondheid, visserij, duurzaamheid, dierenwelzijn, diervoeders, diergeneesmiddelen, dierlijke bijproducten, dierproeven, mest en de veiligheid van voedsel. Ook levert de NVWA een bijdrage aan de duurzame instandhouding van de biodiversiteit. De werkzaamheden van de NVWA in 2024 voor LNV bestaan voor een groot deel uit taken die om continuïteit vragen. Tegelijkertijd heeft de NVWA bij deze continuïteit ook te maken met een schaarse arbeidsmarkt en natuurlijke uitstroom van huidig personeel. Desondanks is de NVWA erin geslaagd een instroom te realiseren in 2023 ter versterking van het toezicht op basis van de toegekende extra middelen uit het Coalitieakkoord van het kabinet. Daarnaast zijn er extra middelen beschikbaar gesteld in het kader van «Werk aan Uitvoering». De effecten van de Brexit voor de NVWA zijn sterk afhankelijk van het van kracht worden van de invoering door het VK van haar grensformaliteiten met betrekking tot de sanitaire en fytosanitaire controles. Eind 2023 wordt het jaarplan NVWA voor 2024, met daarin een meer gedetailleerde beschrijving van alle voorgenomen activiteiten, vastgesteld en aan de Tweede Kamer gestuurd.

Rijksdienst voor Ondernemend Nederland

De bijdrage aan de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO) van € 253,8 mln. is bestemd voor onder andere de uitvoering van het Gemeenschappelijk Landbouw- en Visserijbeleid, het mestbeleid, plant-, voedsel- en dierregistraties, natuur en biodiversiteit, klimaat- en stikstofbeleid. RVO voert onder de status van Europees betaalorgaan de Europese subsidies voor Nederland uit. Hieronder vallen diverse regelingen zoals de basisbetaling, de betaling voor jonge landbouwers, de betaling voor klimaat en milieuvriendelijke maatregelen in de landbouw, herstelfonds Europees Landbouw Fonds voor Plattelands Ontwikkeling (ELFPO), invoercertificaten en tariefcontingenten onder Gemeenschappelijke markt- en prijsbeleid, gemeenschappelijke marktordening Groente en Fruit en de uitvoering van het Europees Maritiem, Visserij en Aquacultuur Fonds (EMFAF). Daarnaast verleent RVO vergunningen voor agrarische ondernemers en voor bezit en handel in beschermde plant- en diersoorten. Van de bijdrage aan RVO is tevens € 21,6 mln. bestemd voor de uitvoering van het Landbouwradennetwerk. Het Landbouwradennetwerk stimuleert wereldwijd de internationalisering van het Nederlandse agro- en natuurdomein en draagt daarmee bij aan het verdienvermogen van de Nederlandse economie en aan een duurzame voedselproductie. De toenemende maatregelen op het gebied van klimaat en stikstof leggen ook de nodige druk op de capaciteit van RVO. Het goed en snel implementeren, beschikbaar stellen voor de doelgroep en uitvoeren van de maatregelen vraagt het nodige van de organisatie en haar medewerkers. LNV en RVO werken aan een gezamenlijke aanpak die uitkomst moet bieden aan het vele werk dat RVO uitvoert voor de maatschappelijke opgaven van LNV.

4 Niet-beleidsartikelen

4.1 Artikel 50 Apparaat

A. Budgettaire gevolgen

B. Toelichting op de financiële instrumenten

Personele uitgaven

Dit betreft alle personeelsuitgaven voor het kerndepartement van het Ministerie van LNV, inclusief het aan LNV toegerekende deel van de uitgaven die worden gedaan voor de dienstonderdelen die samen worden gedeeld met het Ministerie van EZK. Deze gezamenlijke onderdelen, waaronder de directie Bedrijfsvoering en directie Wetgeving en Juridische Zaken, zijn formeel opgehangen onder het Ministerie van EZK. De enige uitzondering hierop vormt de Crisisorganisatie, die onder LNV valt. De kosten van de gezamenlijke onderdelen worden volgens een verdeelsleutel aan de begrotingen van de ministeries van LNV en EZK toebedeeld. Overschrijdingen, meevallers, taakstellingen, etc. bij deze onderdelen worden door beide departementen gezamenlijk gedragen.

Materiële uitgaven

Dit betreft de materiële uitgaven voor het kerndepartement LNV. Net als bij de personele uitgaven, geldt ook hier dat de uitgaven inclusief het LNV-deel van de uitgaven van de gezamenlijke onderdelen van EZK en LNV zijn. Binnen de materiële uitgaven worden de ICT uitgaven geraamd onder de posten ICT en de bijdrage aan SSO DICTU.

Ontvangsten

De ontvangsten van het kerndepartement bestaan onder andere uit ontvangsten voor detacheringen en ontvangsten voor doorbelaste kosten.

C. Totaaloverzicht apparaatsuitgaven/kosten

De bovenstaande twee tabellen geven de apparaatsuitgaven voor het kerndepartement en de apparaatskosten van de agentschappen en de begrotingsgefinancierde ZBO’s en RWT’s weer. Bij rijksdiensten zijn de apparaatsuitgaven de personele en materiële uitgaven. Bij baten-lasten-diensten (agentschappen) en ZBO’s/RWT’s omvatten de apparaatskosten de personele kosten en materiële kosten, exclusief afschrijvingskosten en overige lasten (zoals dotaties aan voorzieningen, rentelasten en andere lasten).

In de tabel zijn onder andere de personele en materiële apparaatskosten van de NVWA, ZBO’s en RWT’s vermeld. Deze apparaatskosten worden niet alleen door LNV gefinancierd, maar ook door andere opdrachtgevende ministeries, decentrale overheden en derden. In de agentschapsparagraaf en in Bijlage 1 «Zelfstandige Bestuursorganen en Rechtspersonen met een Wettelijke Taak» wordt dit nader toegelicht. De apparaatskosten van de zelfstandige bestuursorganen zonder rechtspersoonlijkheid zijn vanwege hun beperkte omvang niet opgenomen in de tabel. Een groot deel van hun werkzaamheden is uitbesteed aan andere organisaties.

Apparaatsbudget per beleidsterrein/DG

In onderstaande tabel staan de personele budgetten voor het kerndepartement van LNV opgenomen. Onder het budget van de stafdirecties zijn de gezamenlijk gedeelde onderdelen EZK/LNV opgenomen.

4.2 Artikel 51 Nog onverdeeld

A. Budgettaire gevolgen

B. Toelichting op de financiële instrumenten

Dit artikel is een administratief begrotingstechnisch artikel. Dit betekent dat er geen daadwerkelijke uitgaven ten laste van artikel 51 worden gedaan. Vanuit dit artikel vinden overboekingen van loon- en prijsbijstelling naar de loon- en prijsgevoelige artikelen binnen de begroting plaats. Ook worden er taakstellingen of middelen die nog niet aan de beleidsartikelen zijn toegevoegd op dit artikel geplaatst. Het budget van € 47,0 mln. in 2024 betreft reserveringen voor prijsbijstelling en stikstof, die op een later moment naar andere beleidsartikelen worden overgeheveld.

5 Begroting agentschappen

5.1 De Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit

Toelichting op de baten

Omzet

De NVWA streeft naar effectief en efficiënt toezicht binnen de gegeven financiële kaders, met adequate beheersing van budgettaire en bedrijfsmatige risico’s waarbij gestreefd wordt naar een meerjarige stabiele formatieve omvang.

De post omzet moederdepartement (€ 285,6 mln.) is gerelateerd aan de opbrengsten voortvloeiend uit het opdrachtenpakket dat met het moederdepartement is afgesproken. Bij omzet moederdepartement en omzet overige departementen is rekening gehouden met een bedrag van € 42 mln. regeerakkoordmiddelen en € 8 mln. extra middelen in het kader van WAU (Werk aan Uitvoering). Daarvan is 70% toegewezen aan omzet moederdepartement en 30% aan overige departementen (VWS).

De omzet derden bestaat uit opbrengsten NVWA-tarieven voor het bedrijfsleven (waarin verdisconteerd kosten werkzaamheden Kwaliteitskeuring Dierlijke Sector (KDS)) en overige baten. De omzet derden neemt enerzijds toe ten opzichte van 2023 doordat de ministers LNV en VWS het voornemen hebben om per 1 januari 2024 kostendekkende tarieven te hanteren (verdere afbouw bijdrage van LNV en VWS). Hierdoor wordt een groot deel van de vergoeding van de (retribueerbare) kosten door het moederdepartement die voorheen als bijzondere baten werden verantwoord vanaf 2024 aan het bedrijfsleven toegerekend. Alhoewel er voor 2024 sprake zal zijn van een hogere kostprijs, wordt rekening gehouden met een daling van de retributieopbrengsten door minder retribueerbare activiteiten (volume).

De totale omzet 2024 zal fors hoger uitkomen dan in 2023, als gevolg van een vergoeding van een hogere kostprijs. Dit wordt met name veroorzaakt door een hogere loon- en kostprijsontwikkeling en doorberekende kosten van derden. Daarnaast ontvangen medewerkers vanaf 2023 meer IKB uren. Dit kan effect hebben op het aantal productieve uren per medewerker zonder vervanging en (voor zover deze extra uren niet worden opgenomen) op de hoogte van de verlofvoorziening.

Omzet moederdepartement:

Deze tabel laat de verdeling van de omzet moederdepartement over de productgroepen zien. Vanaf 2023 wordt er als gevolg van een nieuw kostprijsmodel bij het moederdepartement nog maar met 1 product gewerkt, namelijk «Toezicht».

De categorie ‘overig’ betreft werkzaamheden die aan derden worden uitbesteed zoals bijvoorbeeld de activiteiten die Wageningen Food Safety Research in opdracht van de NVWA uitvoert in het kader van het WOT Voedselveiligheidsbeleid. Dit is noodzakelijk om te kunnen voldoen aan de Europese verplichtingen.

Omzet overige departementen:

Deze tabel laat de verdeling van de omzet overige departementen over de productgroepen zien. Vanaf 2023 wordt er bij de overige departementen nog maar met 1 product gewerkt, namelijk «Toezicht».

De categorie ‘overig’ betreft werkzaamheden die aan derden worden uitbesteed zoals bijvoorbeeld laboratorium onderzoek door Wageningen Food Safety Research of onderzoeken door het RIVM.

Rentebaten

Dit betreft de rente op de uitstaande middelen op de rekening-courant bij het ministerie van Financiën. De rentebaten zijn begroot conform realisatie 2022.

Vrijval voorzieningen

Dit betreft voorzieningen voor (schade)claims. Er is geen vrijval van de bestaande voorzieningen begroot.

Bijzondere baten

De bijzondere baten betreffen bijdragen van het moederdepartement voor zover er aanleiding bestaat om specifieke kosten niet door te berekenen in de NVWA-tarieven voor derden. Deze baten dienen ter bekostiging van kosten die de NVWA niet aan het bedrijfsleven mag doorberekenen en dus ten laste komen van de begroting van LNV. Een voorbeeld hiervan is de initiële opleidingskosten van nieuwe officiële assistenten en officiële dierenartsen die op grond van de Europese Controleverordening (EU) 2017/625 niet mogen worden doorbelast aan het bedrijfsleven of politieke toezeggingen (bijvoorbeeld de kosten voor Reistijd=Werktijd-regeling (de reistijd van ambulante medewerkers die nu binnen de NVWA werkzaam zijn) of compensatie van de kosten voor de kleine slagers).

Toelichting op de lasten

Personele kosten

De stijging van de personele kosten hangt samen met de salarisstijgingen als gevolg van de nieuwe cao’s. Daarnaast zal het aantal fte in 2024 licht hoger zijn dan in 2023.

Materiële kosten

De stijging van de materiële kosten is met name een gevolg van de hoge inflatie. Dit is te zien bij de bijdrage aan SSO’s (DICTU, servicekosten huisvesting, beveiliging en schoonmaak). Daarnaast zijn er applicaties die vanuit projectfase in beheer komen en tot hogere exploitatiekosten leiden. Bijvoorbeeld RijksDoc, ‘Zoek-en-Vind’ en Laboratory Information Management System (LIMS).

De overige materiële kosten zijn hoger door de stijgende tarieven van de partijen die extern worden ingehuurd voor specifieke opdrachten. Daarnaast zullen de kosten voor gas- en elektra stijgen.

Rentelasten

De rentelasten stijgen licht door hogere rentepercentages op de leningen bij het Ministerie van Financiën.

Afschrijvingskosten materieel

Deze kosten liggen naar verwachting in lijn met de kosten in 2023.

Afschrijvingskosten immaterieel

Deze kosten liggen naar verwachting in lijn met de realisatie in 2022. De realisatie 2023 zal vermoedelijk fors lager uitkomen. Doordat er inmiddels meerdere systemen zijn opgeleverd zullen de afschrijvingskosten in 2024 hoger zijn.

Dotaties aan voorzieningen

Voor (schade)claims wordt, net als in 2023, een bedrag van € 0,5 mln. aan de voorziening gedoteerd.

Bijzondere lasten

Er is voor € 9,9 mln. aan bijzondere lasten begroot. Dit bestaat met name uit de BTW op de ontvangen facturen van KDS en practitioners. De compensatie hiervoor wordt verantwoord onder de bijzondere baten.

Toelichting op het kasstroomoverzicht

Operationele kasstroom

De operationele kasstroom is in 2024 lager dan de operationele kasstroom in de begroting van 2023. Het verschil wordt verklaard doordat de afschrijvingen lager zijn. Afschrijvingskosten worden wél doorberekend via de kostprijs, maar maken geen deel uit van de (uitgaande) kasstroom.

Investeringskasstroom

De investeringskasstroom is in 2024 € 1,5 mln. lager dan in 2023, doordat er meer wordt geïnvesteerd in verbouwingen, inventaris en installaties.

Financieringskasstroom

De financieringskasstroom is in 2024 € 0,6 mln. hoger dan in 2023. Enerzijds zal er € 0,9 mln. meer worden afgelost aan leningen. Daar staat tegenover dat het beroep op de leenfaciliteit € 1,5 mln. hoger zal zijn, doordat er meer geïnvesteerd zal worden.

Rekening courant

De verwachte stand rekening-courant neemt toe met € 2,1 mln. tot € 66,2 mln.