Nr. 1 JAARVERSLAG VAN HET MINISTERIE VAN BUITENLANDSE ZAKEN (V)

B. BELEIDSVERSLAG

3. BELEIDSPRIORITEITEN

Voor Nederland, wereldwijd

Het Ministerie van Buitenlandse Zaken zet zich in voor Nederland, wereldwijd. Dit jaarverslag blikt terug op 2019, en op de vraag in hoeverre het ministerie in staat is geweest om de ambities die in de begroting 2019 zijn opgeschreven, te behalen.

Het werk van het Ministerie van Buitenlandse Zaken is ook dit jaar gedaan in een dynamische en voortdurend veranderde mondiale omgeving. Een wereld waar het relatieve economisch gewicht weer verder verschoof naar het Verre Oosten. Een wereld die zich kenmerkte door spanningen tussen de VS en China, waar regionale mogendheden hun invloed sterker deden gelden en waar de EU voor het eerst werd geconfronteerd met het uittredingsproces van een lidstaat. Door het aankomende vertrek van het Verenigd Koninkrijk uit de EU is voor Nederland de noodzaak voor samenwerking met andere EU-lidstaten toegenomen.

Het multilaterale stelsel, dat de laatste 75 jaar voor veel welvaart en stabiliteit heeft gezorgd, stond in 2019 onder druk. Ook de eerbiediging van mensenrechten en respect voor internationaal recht moesten in 2019 soms steviger worden benadrukt dan voorheen. Vreedzame omwentelingen als in Soedan of in Algerije, of de vreedzame protesten in Libanon, toonden aan dat de beginselen van democratie en de wens van burgers om goed bestuurd te worden nog steeds een universele aantrekkingskracht hebben.

De veranderende internationale omgeving biedt aan een middelgrote mogendheid als Nederland kansen om ons land veiliger, welvarender en toekomstbestendiger te maken. In deze nieuwe omgeving kan Nederland invulling geven aan een actief extern beleid van de Europese Unie en is het kabinet overtuigd dat optreden in Europees verband veruit het meest effectief is om onze belangen te verdedigen en onze waarden uit te dragen. Noodzakelijk in dit kader is om – ondanks de verschillen van mening over sommige vraagstukken – een intensieve dialoog te houden met de VS, waarmee Nederland waarden, economische belangen en geschiedenis deelt. De VS blijven een essentiële partner en staan garant voor onze veiligheid.

Een wereld in verandering – buitenland is binnenland

Zoals voorspeld in de beleidsagenda voor 2019, bleek eens temeer dat binnenlandse ontwikkelingen sterk verbonden zijn met buitenlandse politiek en omgekeerd. Het kabinet informeerde de Kamer in dit verband over de aanpak van mogelijke ongewenste kennisoverdracht ten gunste van het Iraanse ballistische raketprogramma via Nederlandse universiteiten (Kamerstuk II 2018–2019, 30 821 nr. 70 en Kamerstuk II 2019–2020, 30 821, nr. 100). De door Nederlandse universiteiten gekoesterde praktijk van internationale academische uitwisseling, bleek namelijk risico’s met zich mee te brengen die een buitenlandpolitiek effect kunnen hebben. In overleg met de universiteiten is om die reden een toetsingsmechanisme in het leven geroepen met als doel deze buitenlandse dreiging waar mogelijk te beperken. Bovendien is met het opstarten van de discussie over een brede kennisregeling, waarbij ook andere kennis in de toekomst zal worden beschermd, duidelijk geworden dat hier sprake is van een lange-termijntrend.

Daarnaast illustreert de uitreizigers- en terugkeerdersproblematiek van Foreign Terrorist Fighters bij uitstek hoe conflicten in het buitenland onze binnenlandse veiligheid kunnen raken. Na de val van het laatste ISIS-bolwerk in Syrië gaf een aantal Nederlandse uitreizigers te kennen terug te willen keren naar Nederland. Het kabinet zette niet actief in op terugkeer van uitreizigers vanwege de gevolgen voor de nationale veiligheid, de onveiligheid in het gebied, en de internationale betrekkingen. Dat betekende niet dat daarmee de kous af was: het afgelopen jaar hebben 23 vrouwen en hun 56 kinderen geprobeerd om via de rechter hun terugkeer af te dwingen. In hoger beroep oordeelde het gerechtshof dat de staat niet onrechtmatig heeft gehandeld. De Hoge Raad zal in 2020 oordelen in het cassatieproces.

Waarheidsvinding, gerechtigheid en rekenschap na het neerhalen van vlucht MH17 was ook in 2019 voor het kabinet prioriteit. Het kabinet heeft zich ook in 2019 samen met de andere partners van het Joint Investigation Team ingezet voor Russische medewerking aan het strafrechtelijk onderzoek, in lijn met VN-Resolutie 2166 (Kamerstukken II 2018–2019, 33 997, nr. 140). Tijdens de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties in september 2019 werd de hechte samenwerking tussen de JIT-partners herbevestigd. Tevens zijn in 2019 Nederland en Australië met Rusland in gesprek getreden in het kader van de trilaterale onderhandelingen inzake staatsaansprakelijkheid en maakte het kabinet bekend gebruik te zullen maken van het recht om te interveniëren in de individuele klachtenprocedures van de nabestaanden die tegen Rusland zijn ingediend bij het Europees Hof van de Rechten van de Mens (EHRM) met betrekking tot het neerhalen van vlucht MH17. De uitvoering van de motie van Dam c.s. over een aanvullend feitelijk onderzoek naar het sluiten van het luchtruim boven en rondom Oekraïne is in gang gezet en de Tweede Kamer wordt per separate brief geïnformeerd over de uitvoering van deze motie. Dat de heer Tsemach onderdeel werd van een gevangenenruil tussen Oekraïne en Rusland was een tegenslag. Het kabinet heeft zich zowel politiek als diplomatiek tevergeefs ingezet om de gevangenenruil van de heer Tsemach, een belangrijke persoon voor het strafrechtelijk onderzoek, te voorkomen en na deze ruil Rusland meerdere malen verzocht volledige medewerking te verlenen aan het verzoek van het Openbaar Ministerie tot voorlopige aanhouding van de heer Tsemach (Kamerstukken II 2018–2019, 33 997, nr. 144). Nadat Rusland aangaf het verzoek van het OM tot voorlopige aanhouding niet te kunnen uitvoeren, heeft de Minister van Buitenlandse Zaken, de teleurstelling van het kabinet hierover per brief aan Rusland overgebracht. Het kabinet heeft zich in 2019 steeds actief ingezet voor het mobiliseren en behouden van internationale steun voor MH17 in brede zin en blijft dit doen.

Ook de ontwikkelingen in Venezuela en de impact op de overzeese gebiedsdelen van het Koninkrijk (zie box 1) zijn een voorbeeld van hoezeer ontwikkelingen in het buitenland ons direct raken.

De opkomst van China als economische grootmacht is allang niet meer nieuw. Wel nieuw is dat de «eeuw van Azië» ook doordringt tot de Nederlandse samenleving. Meer en meer ontwikkelingen in dit werelddeel raken Nederland en de Nederlandse burger direct of indirect. Zo heeft het handelsconflict tussen de VS en China potentieel grote impact op de Nederlandse economie. Maar ook breder neemt de invloed van landen als China almaar toe. Er is op verzoek van de Tweede Kamer een China-notitie opgesteld, namelijk «Nederland-China: een nieuwe balans»: samenwerken waar het kan, beschermen waar het moet, is het nieuwe devies over de gehele linie van de betrekkingen met China (Kamerstukken II 2018–2019, 35 207 nr. 1). In navolging daarop heeft het Kabinet de Nederlandse inzet op de mensenrechten in China nog nader gespecificeerd in een brief aan de Tweede Kamer op 11 november (Kamerstukken II 2018–2019, 35 207, nr. 32).

De opkomst van China manifesteert zich ook door de sterk groeiende rol van China als leverancier van hoogtechnologische goederen en diensten. Het is duidelijk dat de VS zorgen heeft over de veiligheidsimplicaties van gebruik van Chinese technologie. Deze tegenstelling tussen China en de VS speelde gedurende 2019 hoog op, waarbij de discussie zich in sterke mate focuste op de rol van Chinese bedrijven zoals Huawei bij de aanleg van 5G netwerken wereldwijd.

Nederland maakte hierin een eigenstandige afweging, waarbij zeer wordt gehecht aan de veiligheid van onze telecomnetwerken en de daaraan gerelateerde veiligheidsbelangen. Het kabinet kiest daarbij voor een landen neutrale aanpak die verder kijkt dan individuele landen of individuele aanbieders. Die aanpak is gebaseerd op een risicoanalyse naar de kwetsbaarheid van 5G-telecommunicatienetwerken voor misbruik van leveranciers van technologie voor deze netwerken en welke maatregelen nodig zijn om risico’s te beheersen. Zo houden we Nederland aangesloten en veilig met nieuwe technologie.

Brexit bepaalde in 2019 opnieuw in belangrijke mate de Europese agenda’s, en in het Verenigd Koninkrijk vonden tussentijdse verkiezingen plaats. Door het aankomende vertrek van het Verenigd Koninkrijk uit de EU is voor Nederland de noodzaak voor samenwerking met andere EU-lidstaten toegenomen. Het Ministerie van Buitenlandse Zaken heeft de Nederlandse Brexit-inzet en de voorbereidingen voor een eventueel no-deal scenario in 2019 gecoördineerd.

In Nederland lieten de opkomstcijfers voor de Europese Parlementsverkiezingen tegelijkertijd een opwaartse trend zien. Met een opkomst van boven de 41% werd dit jaar hoogste opkomst sinds 1979 geregistreerd. Deze stijging kan gezien worden als een erkenning van het toenemende belang dat kiezers hechten aan het zich uitspreken over Europese samenwerking (Kamerstukken II 2018–2019, 21 501-20, nr. 1453).

Een ander binnenlands gegeven is dat er maatschappelijke zorgen blijven bestaan over buitenlandse financiering van moskeeën. Daarom is in 2019 in het kader van de interdepartementale Taskforce Problematisch Gedrag en Ongewenste Buitenlandse Financiering gewerkt aan een verbod dat onvrije landen belet om door financiering van maatschappelijke organisaties invloed uit te oefenen in Nederland (Kamerstukken II 2018–2019, 29 614, nr. 108).

Dit zijn slechts enkele voorbeelden van de veranderende wereld om ons heen en de inzet van het Ministerie van Buitenlandse Zaken daarin. Daarbij is één rode lijn te onderscheiden: het Ministerie zette zich ook in 2019 overal ter wereld in voor Nederland en Nederlanders. Hieronder wordt per beleidsprioriteit aangegeven welke in het oog springende resultaten behaald zijn en welke resultaten beneden verwachting waren.

Effectieve Europese Samenwerking

Europese thema’s speelden in 2019 een grote rol in de bilaterale contacten met EU-partners, zoals tijdens de regeringsconsultaties met Duitsland. Ook de nauwe banden met Frankrijk en de Benelux versterkten het Nederlandse vermogen om de besluitvorming op EU-niveau te beïnvloeden. Daarnaast boden de in Nederland georganiseerde bilaterale conferenties met Spanje en Italië de ruimte om verdere samenwerkingskansen met andere belangrijke Europese partners te verkennen.

Het is ondanks Nederlandse inspanningen in 2019 niet gelukt op EU-niveau overeenstemming te bereiken over de herziening van het gemeenschappelijk Europees asielstelsel. De posities van de lidstaten liggen vooralsnog te ver van elkaar. De Europese Commissie gaf in december aan dat zij werken aan een nieuw pact inzake migratie en asiel.

Op een aantal Europese deelonderwerpen boekte de Nederlandse inzet in 2019 daarnaast de volgende concrete vooruitgang:

• • De Europese Raad heeft een principe overeenstemming bereikt over een nieuw EU-mensenrechtensanctieregime. Dit politiek akkoord wordt nu verder uitgewerkt in een concreet wetgevend besluit. Hiermee is een belangrijke stap gezet in de invulling van de motie Omtzigt c.s. (Kamerstukken II 2018–2019, 32 735, nr. 205) die de regering verzoekt te onderzoeken of er in de Europese Unie voldoende draagvlak is voor sanctiemaatregelen op EU-niveau tegen plegers van grove mensenrechtenschendingen.

• • Door een actieve Nederlandse lobby is de instelling van een EU-cybersanctieregime gerealiseerd: een nieuwe maatregel in de gereedschapskist van de EU om kwaadwillende actoren in het cyberdomein aan te pakken.

• • Betreffende de EMU heeft Nederland ervoor gezorgd dat er concrete resultaten zijn bereikt op het gebied van risicoreductie, wat voor Nederland als voorwaarde dient voor risicodeling. Zo is het bankenpakket met risicoreducerende maatregelen, waaronder extra buffers voor bail-in, definitief afgerond en zijn er aanvullende stappen gezet betreffende niet-presterende leningen. Verder is er naar tevredenheid een principeovereenkomst gesloten betreffende wijzigingen in het ESM-verdrag en zijn er term sheets opgesteld voor het begrotingsinstrument voor convergentie en concurrentievermogen (BICC), (Kamerstukken II 2019–2020, 21 501-07 nr. 1642).

• • Het EU-uitbreidingsbeleid blijft strikt en fair. De Raad besloot in 2019 de toetredingsonderhandelingen met Noord-Macedonië en Albanië nog niet te openen, omdat nog niet aan alle voorwaarden was voldaan.

• • Conform de Nederlandse inzet bereikte de Europese Raad bereikte aan het eind van het jaar een akkoord over het doel van een klimaat neutrale Unie in 2050 in lijn met de doelstellingen van het akkoord van Parijs.

• • Het is gelukt de Nederlandse visie op de interne markt verder verankeren in conclusies van de Europese Raad, (Kamerstukken II 2018–2019, 21 501-20, nr. 1428 en Kamerstukken II 2018–2019, 21 501-30, nr. 461), en nieuwe coalities aan te gaan om deze Nederlandse doelen te bereiken.

• • Nederland is er in geslaagd de groep van gelijkgezinden op terrein van modernisering van EU-transparantiebeleid uit te breiden naar tien lidstaten, (Kamerstukken II 2018–2019, 35 078 nr. 1 en Kamerstukken II 2018–2019, 21 501-20, nr. 1458).

• • In 2019 is de Europese Arbeidsautoriteit opgericht waarbinnen onder andere nationale arbeidsinspecties samen misstanden ten aanzien van grensoverschrijdende arbeidsmobiliteit tegen kunnen gaan.

• • Het kabinet heeft een inzet vastgesteld voor de versterking van de Europese concurrentiekracht en dit actief onder de aandacht gebracht van lidstaten en de nieuwe Europese Commissie.

• • Het kabinet heeft een benadering uitgewerkt om disruptieve effecten van buitenlandse staatseigendom en staatsfinanciering op de interne markt aan te pakken en dit actief onder de aandacht gebracht van lidstaten en de nieuwe Europese Commissie.

• • Ons land bleef zich er verder voor inzetten dat ook organisaties als de Raad van Europa en de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa (OVSE) hun werk voor de burgers van Europa kunnen voortzetten.

Brexit

Brexit bepaalde in 2019 opnieuw in belangrijke mate de Europese agenda’s, en in het Verenigd Koninkrijk vonden tussentijdse verkiezingen plaats. Het Ministerie van Buitenlandse Zaken heeft de Nederlandse Brexit-inzet en de voorbereidingen voor een eventueel no-deal scenario in 2019 gecoördineerd. Door het aankomende vertrek van het Verenigd Koninkrijk uit de Europese Unie is voor Nederland de noodzaak voor samenwerking met andere EU-lidstaten toegenomen. De hiervoor benodigde versterking van het postennet is in 2019 gerealiseerd en maakt het mede mogelijk om de Nederlandse ambassades in de EU-landen op meer structurele wijze in te zetten bij coalitievorming.

Om het hoofd te bieden aan de onvoorspelbare ontwikkelingen in het Verenigd Koninkrijk heeft Nederland gedurende het hele jaar intensieve contingency inspanningen verzorgd. Gedurende het jaar zijn oefensessies gehouden om de crisisorganisatie goed voor te bereiden en zijn maatregelen voorbereid om het grensverkeer richting het Verenigd Koninkrijk in goede banen te leiden. Met de Europese Commissie en specifiek met de meest door de Brexit geraakte lidstaten is intensief informatie ten behoeve van contingency voorbereidingen uitgewisseld, waarbij het goed gelukt is om de Europese Commissie tot extra inspanning aan te zetten op voor Nederland belangrijke contingency onderwerpen zoals voorlichting naar ondernemers in alle lidstaten en het openen van een crisistelefoonnummer. De in 2019 door Nederland uitgebreide Brexit Impact Scan is overgenomen door enkele andere landen om voorlichting te geven aan hun eigen bedrijfsleven.

In maart 2019 is de verzamelwet Brexit (Stb. 2019, 123) gerealiseerd. In januari zijn daarnaast alle Britse burgers in Nederland geïnformeerd over de «fatsoenlijke oplossing» met daarin beschreven wat een no deal voor hen gaat betekenen op alle beleidsterreinen van de rijksoverheid en welke oplossingen het kabinet heeft voorbereid.

Migratie

In 2019 werd de diplomatieke inzet op grondoorzaken en beheersing van irreguliere migratie uitgebreid in West-Afrika/Sahel, de Hoorn van Afrika, het Midden-Oosten en Noord-Afrika. De capaciteit van het Nederlandse diplomatieke netwerk is versterkt en de samenwerking met belangrijke landen op de voornaamste migratieroutes is aangehaald.

Nederland heeft daarnaast zijn inzet vergroot ten aanzien van mensenhandel en -smokkel, en aan de versterking van de EU-buitengrenzen. Met Nederlandse steun is wetgeving op het gebied van mensensmokkel verbeterd in West-Afrika, en de capaciteit van verschillende herkomst en transitlanden om mensenhandel en -smokkel te voorkomen, onderzoeken en vervolgen versterkt. Verder heeft Nederland bilateraal en in EU-verband gewerkt aan de brede programma’s met landen zoals Irak, Libanon, Ethiopië en Niger. Deze programma’s zijn gericht op stabiliteit, armoedebestrijding en duurzame, inclusieve groei maar ook grensbeheer. De irreguliere aankomsten in Europa zijn in 2019 met 12% gedaald ten opzichte van 2018. Ook zijn in 2019 2.716 migranten met Nederlandse ondersteuning vrijwillig vanuit transitlanden teruggekeerd naar het land van herkomst. Daarnaast is mede door inzet van Nederland in 2019 een meer coherente EU-benadering op migratie bereikt.

Instabiliteit en veiligheid

In met name Syrië, Jemen, Libië en Oekraïne vinden er nog altijd grote conflicten plaats. Desondanks is de mondiale trend sinds de Tweede Wereldoorlog dat steeds minder mensen omkomen als gevolg van conflict en geweld.

De NAVO vierde de 70 jaar waarin zij is uitgegroeid tot het meest effectieve militaire bondgenootschap ter wereld, dat garant staat voor de bescherming van de veiligheid, vrijheid en waarden van (inmiddels) 1 miljard inwoners. De ministers van Buitenlandse Zaken stonden hier in Washington bij stil en spraken over het belang van de NAVO voor hedendaagse uitdagingen zoals terrorisme, nieuwe technologie en de opkomst van China, waarbij Nederland met de bondgenoten heeft gezorgd voor een evenwichtige benadering. In de najaarsvergadering besloten de bondgenoten om «Ruimte» toe te voegen als vijfde operationeel domein, naast land, zee, lucht en cyber. Tijdens de Leaders Meeting in Londen was er, ondanks discussie over de effectiviteit en eenheid NAVO, een sfeer van gemeenschappelijkheid. Met ruimte voor een kritische houding (ook van Nederland) over de inval van Turkije in Noordoost Syrië, spraken de bondgenoten tijdens deze bijeenkomst af dat de politieke dimensie van de NAVO moet worden versterkt.

Uit de aangenomen verklaring blijkt een duidelijk besef van de bondgenoten dat de huidige veiligheidsdreigingen vragen om verdere verhoging van de defensie-uitgaven. Er wordt van de Europese landen verwacht dat ze meer verantwoordelijkheid nemen voor hun eigen veiligheid. Nederland heeft aangegeven het gevoel van urgentie voor vervolgstappen te delen in het licht van de ontwikkeling van de internationale veiligheidssituatie en het belang van een evenwichtige trans-Atlantische lastenverdeling. In de Defensievisie 2035 worden de lange lijnen naar de toekomst opgenomen om de capaciteitendoelstellingen van de NAVO te realiseren.

Internationaal loopt Nederland voorop met de inzet van een systematische en data-gedreven aanpak voor Early Warning and Early Action: dit zorgt voor een geïntegreerde benadering op het gebied van conflictpreventie. Samen met Duitsland is hier een EU-forum voor opgezet om (veiligheids)dreigingen eerder te kunnen identificeren en adresseren. Het Ministerie van Buitenlandse Zaken faciliteert internationale kennisdeling en samenwerking over

(big-)datatoepassingen voor vrede en veiligheid. Hiertoe financierde en organiseerde Nederland in maart een workshop in New York. Zo draagt Nederland bij aan innovatie voor conflictpreventie en ondersteunt het veelbelovende initiatieven.

Ook in 2019 heeft Nederland zich in multilateraal verband en via het Planetary Security Initiative ingespannen om wereldwijd meer aandacht te genereren voor veiligheidsuitdagingen die samenhangen met klimaatverandering en de toegang tot natuurlijke hulpbronnen, (Kamerstukken II 2018–2019, 31 793, nr. 184). Mogelijke veiligheidsgevolgen van klimaatverandering worden, waar relevant, ook meegenomen in de Early Warning and Early Action strategieën.

Daarnaast werd op 5 juli de brief «Actualisering veiligheidsdeel Polaire Strategie» aan het parlement gestuurd (Kamerstukken II 2018–2019, 35 000 V, nr. 82). Hierin wordt aangegeven dat de veiligheidsgevolgen van de opwarming in het Arctisch gebied aandacht verdienen en door Nederland in relevante fora, zoals de NAVO, zullen worden opgebracht alsmede met de relevante spelers.

Het afgelopen jaar is besloten over meerjarige, strategische Nederlandse bijdragen aan internationale militaire en civiele missies ter bestrijding van instabiliteit en voor het voorkomen van irreguliere migratiestromen. Zo draagt Nederland bij aan missies in Afghanistan (Resolute Support), het Midden-Oosten (voor de strijd tegen ISIS en de brede veiligheidsinzet in Irak, waaronder een NAVO-missie en een EU-adviesmissie) en Litouwen (enhanced Forward Presence). Ook is het besluit genomen om deel te nemen aan de Europese missie in de Straat van Hormuz ter bescherming van het recht op doorvaart.

De werving voor de civiele missiepool is in 2019 heropend en mede dankzij de wervingscampagne zijn meer dan 75 nieuwe experts aan de pool toegevoegd. In dit kader is ook een aparte cao voor civiele experts overeengekomen. Een ogenschijnlijk klein detail maar zeer belangrijk voor de uitzending van civiel personeel. In de strijd tegen terrorisme voorzag Nederland in de voortzetting van training en advies aan Iraakse en Iraaks-Koerdische veiligheidssector, in het kader van de anti-ISIS-coalitie, de NAVO-missie in Irak en de EU-adviesmissie in Irak. Nederland leverde aan de strijd tegen ISIS in Syrië tot 31 december 2018 d.m.v. de inzet van o.a. F-16»s een wezenlijke bijdrage.

Op het vlak van wapenbeheersing zijn op 27 november novitsjoks op de OPCW-lijst van chemische wapens geplaatst op initiatief van Nederland, VS en Canada. Ook is de Minister van Buitenlandse Zaken tijdens de Amsterdam Drone Week in gesprek gegaan met de internationale drone-industrie, Ngo’s en beleidsmakers over hoe de overheid en industrie gezamenlijk kunnen optrekken om risico’s van ongewenst dronegebruik te minimaliseren.

Daarnaast werd in 2019 de herziening van het EU Gemeenschappelijk Standpunt inzake wapenexport afgerond. Hierbij werden enkele Nederlandse voorstellen overgenomen, maar tegelijkertijd sneuvelden er ook veel door gebrek aan ambitie van andere EU-lidstaten en vanwege het feit dat er consensus nodig is voor besluitvorming. De teloorgang van het INF-verdrag was een zeer grote teleurstelling in 2019. In navolging hierop droeg Nederland bij aan een eensgezinde bondgenootschappelijke reactie en post-INF maatregelen in NAVO-verband voor een gebalanceerd NAVO-beleid met balans tussen nucleaire afschrikking en wapenbeheersing.

In de strijd tegen ISIS stond naast de militaire component vooral accountability centraal. Het kabinet heeft zich de afgelopen periode in verschillende internationale fora, waaronder in de VN in New York, hard gemaakt voor de instelling van een internationaal tribunaal voor de berechting van ISIS-strijders. Daarnaast is Nederland met enkele Europese partners onderhandelingen met Irak gestart om te komen tot berechting in Irak van buitenlandse ISIS-strijders. Er is desondanks nog geen overeenstemming bereikt met de regering in Bagdad over cruciale voorwaarde zoals het niet instellen van de doodstraf en een eerlijke procesgang.

In multilateraal verband werd ook breder samengewerkt in de strijd tegen terrorisme. Nederland heeft het co-voorzitterschap met Marokko van het Global Counterterrorism Forum overgedragen aan Canada. Dit voorzitterschap heeft de belangrijke, internationale rol die Nederland speelt op contraterrorisme-gebied verder verstevigd en heeft bovendien geleid tot internationale aanbevelingen op het gebied van families van terugkerende strijders en op het snijvlak van transnationale georganiseerde misdaad en terrorisme. Daarnaast heeft Nederland er in nauwe samenwerking met de VS voor gezorgd dat de organisatie Global Community Engagement and Resilience Fund (GCERF) projecten gaat ontwikkelen om derde landen bij te staan bij de re-integratie van teruggekeerde foreign terrorist fighters.

Internationale rechtsorde onder druk

In tijden van onophoudelijke en toenemende druk op de internationale rechtsorde, heeft Nederland de intensivering van het mensenrechtenbeleid voortgezet. Hierbij lag de nadruk op vrijheid van religie en levensovertuiging, vrijheid van meningsuiting en gelijke rechten voor LHBTI’s. Om dit kracht bij te zetten heeft Nederland zich verkiesbaar gesteld voor de VN-Mensenrechtenraad, wat heeft geleid tot verkiezing als lid in oktober van 2019 (zie box 4). Samen met gelijkgezinden hield Nederland in relevante fora de rijen gesloten om normalisatie van banden met Damascus en steun aan wederopbouw af te houden. Als resultaat blijft de druk op het Assad-regime en zijn bondgenoten om zich in de richting van een politieke oplossing te bewegen overeind. Nederland ondersteunt daartoe ook het door de VN-geleide politiek proces in Geneve, (Kamerstukken I 2018–2019, 27 925, nr. V).

Een concreet resultaat van onze meerjarige inspanningen is de versterking van het functioneren van het Internationaal Strafhof. Eind 2019 besloot de jaarlijkse Vergadering van Verdragspartijen tot een herziening, die zich zal richten op de governance van het Hof, het verloop van de rechtspraak en de organisatie van het werk van de aanklager. Daarnaast heeft Nederland zich -indachtig de moties van het lid Van Helvert c.s. over de bestrijding van ISIS (Kamerstukken II 2017–2018, 34 775 V, nr. 20) en de motie van het lid Voordewind c.s. over de erkenning van genocide door ISIS (Kamerstukken II 2018–2019, 32 623, nr. 193) – sterk gemaakt voor internationale berechting van ISIS-strijders.

Naar aanleiding van het Nederlandse initiatief in de VNVR om sancties in te stellen tegen mensenhandelaren actief in Libië, heeft Nederland het initiatief genomen voor de oprichting van een internationaal netwerk de tegoeden van mensenhandelaren sneller te kunnen traceren en te bevriezen. Zo organiseerde het Ministerie van Buitenlandse Zaken, samen met het Openbaar Ministerie en de Nederlandse vertegenwoordiging bij EUROJUST, in januari 2019 de eerste internationale coördinatiebijeenkomst voor experts op het terrein van sancties, handhaving en vervolging uit landen die informatie zouden kunnen hebben over de individuen en tegoeden.

De Financial Sector Commission (FSC) on Modern Slavery and Human Trafficking bestaande uit 25 internationale experts uit de financiële sector, toezichthouders, opsporingsinstanties en slachtoffers, kwam in juni 2019 op Nederlandse uitnodiging bijeen. In September 2019 heeft het FSC »The Blueprint for Mobilizing Finance Against Slavery and Trafficking» gepresenteerd. De Blueprint geeft aan welke concrete maatregelen financiële instellingen kunnen nemen ter naleving en handhaving van VNVR-sanctieregimes, in den brede, en voorkoming van witwassen van de opbrengsten van moderne slavernij en mensenhandel in het bijzonder.

Via de Group of Governmental Experts (GGE) en Open Ended Working Group (OEWG) is in VN-verband draagvlak gecreëerd voor toepassing van bestaand internationaal recht op cyberoperaties. Met de publicatie van de Nederlandse visie op toepassing van de internationale rechtsorde in het digitale domein speelt Nederland een voortrekkersrol in het versterken van een internationaal normatief kader voor de regulering van cyberoperaties tussen staten.

Met de oprichting van de Stichting Global Forum for Cyber Expertise is een belangrijke stap gezet ter verduurzaming van de inzet van Nederland om via een internationaal publiek-privaat platform bij te dragen aan mondiale capaciteitsopbouw op cybergebied.

Mede vanwege een actieve rol van Nederland is er een gezamenlijke Europese aanpak geformuleerd voor de veiligheid en integriteit van telecomnetwerken. Het gaat onder meer om Raadsconclusies van de EU Telecomraad van 3 december en een gecoördineerde 5G risicoanalyse. Het in de Kamerbrief Maatregelen bescherming telecomnetwerken en 5G, (Kamerstukken II 2018–2019, 30 821, nr. 92), aangekondigde en op 5 december genomen Nederlandse besluit (AMvB) is hierop gebaseerd en in lijn met maatregelen van andere lidstaten.

Voor het tegengaan van desinformatiecampagnes lag de nadruk, mede gezien de aard van de dreiging in ons land en de door het kabinet gehanteerde uitgangspunten zoals opgenomen in de Kamerbrief desinformatie (Kamerstukken II 2019–2020, 30 821, nr. 91) en in de Kamerbrief voortgang EU actieplan tegen desinformatie (Kamerstukken II 2018–2019, 30 821, nr. 74), op dit moment op preventieve acties. Het Ministerie van Buitenlandse Zaken droeg bij aan verbeterde internationale uitwisseling van informatie over de verspreiding van desinformatie(campagnes) en best practices, onder andere middels het EU Rapid Alert System, het G7 Rapid Response Mechanism en het informele Integrity Security Initiative. Versteviging van de informatiepositie en informatiedeling geeft ons tijdig zicht op en een snelle duiding van de (potentiële) dreigingen.

Ook hebben substantiële politieke en diplomatieke inspanningen van het afgelopen jaar geleid tot een brede consensus over de toegevoegde waarde van een EU-mensenrechtensanctieregime. Naar aanleiding van de discussie tijdens de Raad Buitenlandse Zaken van 9 december besloot Hoge Vertegenwoordiger Borrell dat de EDEO het verdere wetgevingstraject zal voorbereiden (ref. onder meer moties Omtzigt c.s. (Kamerstukken II 2018–2019, 22 112 nr. 2529) en Sjoerdsma (Kamerstukken II, 2019–2020 35 300 V, nr. 32).

Multilateralisme en coalities – een realistische en creatieve benadering

Multilateralisme staat onder druk, maar veel internationale organisaties met een praktisch mandaat helpen dagelijks miljoenen mensen. En Nederland draagt daaraan bij.

Nederland ziet geïnstitutionaliseerd internationaal overleg als noodzakelijk voor het vinden van oplossingen voor mondiale en urgente problemen, en het voeren van een internationale dialoog. Het Ministerie van Buitenlandse Zaken heeft daarom in allerlei fora actief en constructief meegedaan met deze dialoog en zoekt actief de samenwerking met vertrouwde en nieuwe partners om de Nederlandse doelen via het multilaterale systeem te bereiken. Zo was 2019 het jaar van de eerste top tussen de EU en de Arabische Liga. Hier bespraken de aanwezige leiders gedeelde uitdagingen. Namens Nederland nam de Minister-President deel. Hij vroeg aandacht voor mensenrechten en riep op tot meer migratie- en klimaatsamenwerking tussen beide regio’s.

Ons land bleef zich er verder voor inzetten dat ook organisaties als de Raad van Europa en de OVSE hun werk voor de burgers van Europa kunnen voortzetten. In het kader van het uitbreiden van partnerschappen ter versterking van het multilateralisme heeft Nederland zich in 2019 aangesloten bij de door Duitsland en Frankrijk geleide Alliantie voor Multilateralisme, (Kamerstuk II, 26 150 nr. 184).

Ook zet Nederland zich in om bestaande instellingen te verbeteren. Zo is een effectievere en efficiëntere VN nodig, mede om tegenstanders van multilaterale samenwerking argumenten uit handen te nemen. In 2019 steunde Nederland de implementatie van in 2018 overeengekomen hervormingen van de VN, en spande Nederland zich in om samenwerking tussen de VN, Internationale Financiële Instellingen, de EU en andere ontwikkelingspartners te verbeteren.

In dit kader bleef Nederland, ook na beëindiging van de militaire bijdrage aan MINUSMA en aan UNMISS, actief bijdragen aan drie missies in het Midden-Oosten (UNTSO, UNDOF en UNIFIL).

Op diplomatiek vlak speelde Nederland een voortrekkersrol binnen VN-vredesmissies door de implementatie van het Action for Peacekeeping Initiative van de Secretaris-Generaal van de VN, dat tijdens het Nederlands voorzitterschap van de VNVR (in maart 2018) tot stand kwam. Nederland financierde daarnaast projecten die de effectiviteit van VN-missies versterken, met name op het terrein van inlichtingen en coördinatie van force generation, en werden personele en financiële bijdragen geleverd aan de training van Afrikaanse troepen die ingezet worden in VN-missies, waaronder op het gebied van de bescherming van burgers.

Hoewel wereldwijde uitdagingen om een gezamenlijke aanpak vragen, staat internationale samenwerking onder druk. Wij dragen allemaal verantwoordelijkheid voor het behouden en het verbeteren van het multilateralisme en de instellingen die we in de loop van de jaren gezamenlijk hebben ontwikkeld. De G20 moet daarbij het goede voorbeeld geven.

Het kabinet was daarom verheugd dat ook Japan – in navolging van het Duitse en het Argentijnse Voorzitterschap – Nederland had uitgenodigd om in 2019 weer over de volle breedte van de G20 deel te nemen. De G20 is en blijft voor Nederland een invloedrijk, informeel forum en netwerk, waar politieke en economische vraagstukken worden bediscussieerd en besluiten worden voorbereid, die veelal direct of indirect raken aan economische groei en ontwikkeling. Deze voor Nederland zeer relevante onderwerpen en de afspraken daarover in de G20 hebben een brede internationale impact waaronder op het Nederlands beleid en de effectiviteit daarvan. Zeker voor Nederland – als open en internationaal georiënteerde economie – is het belangrijk om aan tafel te zitten.

In het licht van de geopolitieke veranderingen en toegenomen instabiliteit is het belang van goede Trans-Atlantische betrekkingen alleen maar gegroeid. Nederland heeft zijn engagement met de VS verder versterkt, om op punten van gedeelde belangen de samenwerking te kunnen verdiepen, alsook het bespreken van kwesties waarover verschillen van inzicht bestaan. Hoogtepunten waren de succesvol verlopen «Global Entrepeneurship Summit», die in juni 2019 in Den Haag werd georganiseerd en het bezoek van de Minister-President aan het Witte Huis in juli 2019.

Nederland zette daarnaast succesvol in op een meer strategische benadering van China door de EU, dat resulteerde in een gezamenlijke EDEO/Commissie mededeling, een Europese Raad-bespreking, en een succesvolle EU-China Top.

Het kabinet heeft de Tweede Kamer bovendien een brief (Kamerstukken II 2019–2020, 35 373 nr. 1) gestuurd met zijn strategische visie op Rusland, naar aanleiding van de motie Stoffer/Verhoeven (Kamerstukken II, 2018–2019, 33 694 nr. 33). Het kabinet legt de nadruk op een koersvast en realistisch Ruslandbeleid gericht op een combinatie van «druk» en «selectieve samenwerking». Het kabinet zal doorgaan met zijn inzet om te investeren in bescherming en verdediging van Nederland en zijn bondgenoten en partners en druk te blijven uitoefenen op Rusland. Tegelijk onderkent het kabinet dat Rusland voor ons land en het Westen als geheel, een belangrijk nabuurland en wereldspeler blijft met invloed op allerlei terreinen, zoals veiligheid en stabiliteit, economie en energie. Waar nodig en mogelijk blijft het kabinet daarom inzetten op dialoog en pragmatische samenwerking met Rusland, op essentiële terreinen van Nederlands belang.

De koers van de anti-ISIS-coalitie is in 2019 meermaals stevig op de proef gesteld. In het oog springende voorbeelden waren de aangekondigde terugtrekking van de VS uit Noordoost-Syrië en de unilaterale Turkse operatie in Noordoost-Syrië. Maar ook het dossier omtrent repatriëring en berechting van strijders vergden het nodige diplomatieke verkeer. De verschillende ministeriële en hoog ambtelijke bijeenkomsten van de anti-ISIS-coalitie, evenals de bijeenkomst van de Foreign Terrorist Fighters werkgroep, zijn onmisbare fora gebleken om als Nederland invloed uit te oefenen op de koers van de coalitie. Een tegenvaller was het gegeven dat op 12 juni 2019 voor de tweede maal per abuis informatie over het in 2018 beëindigde steunprogramma aan de gematigde gewapende Syrische oppositie via een WOB-verzoek werd vrijgegeven waarmee staatsgeheime en vertrouwelijke informatie te herleiden is.

Nederland was tot eind 2019 lid van de bestuursraad van het IAEA en speelde in die hoedanigheid een sturende rol op dossiers zoals Iran, waarborgen en nucleaire veiligheid. Ook ondersteunden we de organisatie van een conferentie van Artsen voor Vrede over een «urgent appeal for a nucleair weapon free world». In dit kader drong Nederland op verschillende niveaus bij de VS en andere NAVO-bondgenoten aan op meer unilaterale nucleaire transparantie, maar kreeg geen bijval hiervoor vanwege de verslechterende veiligheidscontext. Het kabinet zet eveneens in NPDI-verband in op wederzijdse transparantie tussen kernwapenstaten onderling.

Binnen het Midden-Oosten Vredesproces is ondanks Nederlandse steun de positie van het maatschappelijk middenveld in Israël en de Palestijnse Gebieden verslechterd, zie Aanhangsel van de Handelingen 855 bij Kamerstukken II 2019–2020 en Aanhangsel van de Handelingen 2621 bij Kamerstukken II 2018–2019. Echter zijn de menselijke contacten bevorderd ter vergroting van wederzijds begrip tussen bevolkingsgroepen in conflictgebieden en is de betrokkenheid van niet-gouvernementele actoren bij conflictresolutie op verschillende niveaus tussen Israël en de Palestijnse Gebieden gestimuleerd. Daarbij is er concrete voortgang bereikt in de trilaterale expertbijeenkomsten, met afspraken over de verkoop van verpakte levensmiddelen uit Gaza en financiering van het gedetailleerde ontwerp van de gaspijpleiding die Gaza moet gaan verbinden met het regionale gasnetwerk.

Consulaire diplomatie: 24/7 staat BZ voor Nederlandse burgers klaar

Ook in 2019 stond het Ministerie van Buitenlandse Zaken 24/7 klaar om waar nodig consulaire diensten te leveren voor Nederlanders wereldwijd. Met behulp van de Nederlandse ambassades wereldwijd werden reisadviezen opgesteld om Nederlandse reizigers te wijzen op risico’s van reizen in het buitenland. Bovendien werd concrete consulaire hulp verleend aan Nederlanders die in het buitenland in de problemen waren geraakt. Consulair blijft het Ministerie van Buitenlandse Zaken moderniseren en investeren in dienstverlening voor Nederland en Nederlanders.

Consulaire dienstverlening is een kerntaak van het Ministerie van Buitenlandse Zaken. De afgelopen jaren is gewerkt aan het neerzetten van een brede consulaire strategie, waarbij modernisering, digitalisering, taakspecialisatie en heldere kaderstelling centraal staan. In 2019 is opnieuw de jaarlijkse «Staat van het Consulaire» gepubliceerd, een brief over de staat van de consulaire dienstverlening aan Nederlanders in het buitenland, maar ook aan buitenlanders die naar Nederland willen komen. In de beleidsbrief van dit jaar is verslag gedaan van o.a. modernisering van het visumbeleid, doorontwikkeling van het 24/7 ContactCenter en consulaire bijstand aan Nederlanders in nood, waarbij specifiek is ingegaan op kwetsbare categorieën, zoals slachtoffers van huwelijksdwang en achterlating en personen met verward gedrag. Ook is aangegeven hoe we bouwen aan verdere dienstverlening voor Nederlanders wereldwijd door de bouw van Loket Buitenland.

Voor het verbeteren van de consulaire dienstverlening is het Ministerie van Buitenlandse Zaken de afgelopen jaren met verschillende projecten gestart om het loket voor consulaire diensten te moderniseren en te diversifiëren. Het uiteindelijke doel van de moderniseringsagenda is om de consulaire klant sneller te helpen en betere kwaliteit te leveren. Via het Loket Buitenland zal een groter aantal producten en diensten, waar andere Rijksdiensten voor verantwoordelijk zijn, aan de doelgroep Nederlanders in het buitenland aangeboden worden.

Op consulair gebied vonden de volgende belangrijke ontwikkelingen plaats:

• • Een nieuwe EU Visumcode is vastgesteld en treedt 2 februari 2020 in werking. Daarin worden veranderingen gerealiseerd waarvoor Nederland zich de afgelopen jaren sterk heeft gemaakt, waaronder de koppeling met terugkeerbeleid.

• • De dienstverlening op het terrein van reisdocumenten is verder verbeterd. Zo is het voor Nederlanders mogelijk om in Chicago (VS), Edmonton (Canada) en Perth (Australië) een paspoort of identiteitskaart aan te vragen bij een externe dienstverlener. Ook zijn meer ambtenaren met een mobiel aanvraagstation voor paspoorten of ID-kaarten op pad gegaan.

• • Er is samenwerking gezocht met overheidspartijen en maatschappelijk middenveld in de preventie en bestrijding van huwelijksdwang en achterlating, naar aanleiding van amendement Koopmans zal voor 2020 EUR 100.000 extra beschikbaar gesteld worden om de strijd tegen huwelijksdwang en achterlating te intensiveren.

• • Een nieuw subsidie kader voor gedetineerden «gedetineerdenbegeleiding buitenland 2020–2023» is gepubliceerd en vier subsidieontvangers zijn geïdentificeerd voor het verlenen van begeleiding aan Nederlandse gedetineerden. De subsidie ziet op resocialisatie, maatschappelijke, sociale en geestelijke zorg, verzorgen van een tijdschrift en aanvullende juridische ondersteuning.

Bijgaand overzicht laat zien welke consulaire diensten zijn geleverd door het Ministerie van Buitenlandse Zaken in 2019.

Gastland voor internationale organisaties

In tijden dat de internationale rechtsorde onder druk staat, is de Nederlandse bijdrage aan deze rechtsorde, conform artikel 90 van onze Grondwet, extra relevant. Nederland draagt hier onder andere aan bij met een goed gastlandbeleid voor internationale organisaties, inclusief de in Den Haag gevestigde internationale tribunalen en gerechtshoven. In 2019 sprongen de uitstekend verlopen verhuizing van het Europees Geneesmiddelenagentschap (EMA) naar Amsterdam en de bijdrage van de Nederlandse overheid voor de verwerving van de grond voor een nieuw te bouwen OPCW-laboratorium in het oog.

Departement en postennet – investeringen voor Nederlanders wereldwijd

In het Regeerakkoord 2017 «vertrouwen in de toekomst» werd aangekondigd dat het postennetwerk, het netwerk van ambassades, consulaten en permanente vertegenwoordigingen, zou worden uitgebreid en versterkt. Voor deze investering trok het kabinet EUR 40 miljoen structureel uit in een oplopende reeks (EUR 10 miljoen in 2018 oplopend tot EUR 40 miljoen in 2021). Over de plannen met betrekking tot deze investeringen is de Kamer geïnformeerd in juli en oktober 2018 (Kamerstukken II 2018–2019, 32 734, nr. 31 en Kamerstukken II 2018–2019, 32 734, nr. 32). In deze brieven is aangegeven op welke prioriteiten wordt geïntensiveerd en welke posten hiervoor worden versterkt. Deze prioriteiten zijn: veiligheid, migratie, de ring van instabiliteit rond Europa, economische groeikansen en versterkte inzet op Europa. Daarnaast zijn posten versterkt uit ODA-middelen op het thema stabiliteit en armoedebestrijding. De toegenomen instabiliteit in een aantal regio’s heeft effect op de veiligheidsrisico’s waarmee ambassades te maken hebben. Dit legt een grotere druk op het apparaatsbudget op het terrein van beveiliging, huisvesting en ICT.

De versterking van het postennet met de middelen uit het Regeerakkoord is in de eerste plaats ingevuld door extra medewerkers op de posten in te zetten. Hierbij moet worden opgemerkt dat de Nederlandse posten zoveel mogelijk ontschot en als één team werken. Een extra medewerker op de handelsafdeling zorgt er bijvoorbeeld niet alleen voor dat de post meer aan handelsbevordering kan doen, maar ook dat de hele post meer ruimte krijgt de Nederlandse belangen te behartigen, netwerken te onderhouden, delegaties te ontvangen en Nederlandse waarden, zoals mensenrechten, actief uit te dragen.

Resultaten investering postennet

Alle posten die in 2018 zijn uitgebreid zijn gevraagd te rapporteren over de extra resultaten die konden worden geboekt met de extra medewerkers op de thema’s waarop is geïntensiveerd. Hieruit kan het volgende worden afgeleid.

Veiligheid

Zoals in de Kamerbrief over intensiveringen in het postennet genoemd, speelt diplomatie een hoofdrol als het gaat om het versterken van internationale afspraken op het gebied van non-proliferatie van massavernietigingswapens, cyberafschrikking en het naleven van mensenrechten. Hetzelfde geldt voor onderwerpen als contraterrorisme en conflictpreventie in de brede zin van het woord. Dankzij de extra investeringen is de Nederlandse informatiepositie op contraterrorisme versterkt, heeft Nederland een nadrukkelijker presentie kunnen bewerkstelligen op thema’s als (cyber)sancties, non-proliferatie en autonome wapens en heeft Nederland meer invloed uitgeoefend op onderhandelingen over een biologisch wapenverdrag. Ook heeft de Nederlandse inzet op thema’s als cyber security en hybride dreigingen meer profiel gekregen. Via het netwerk van cyberdiplomaten en regionale veiligheidscoördinatoren zijn lokale en regionale projecten op deze thema’s bewerkstelligd en is de politieke dialoog geïntensiveerd.

Ring van instabiliteit

Migratie

Diplomatieke inzet op grondoorzaken en beheersing van irreguliere migratie is uitgebreid in West-Afrika/Sahel, de Hoorn van Afrika, het Midden-Oosten en Noord-Afrika. De capaciteit van het Nederlandse diplomatieke netwerk is versterkt en de samenwerking met belangrijke landen op de voornaamste migratieroutes is aangehaald. De migratiemedewerkers in de zogenaamde ring rond Europa hebben zich ontwikkeld tot vraagbaak voor de Ministeries van Buitenlandse Zaken, Justitie en Veiligheid en de uitvoerende diensten over regionale ontwikkelingen, de politieke actualiteit en analyse. Tevens hebben zij meegewerkt aan verdere uitwerking van het handelingsperspectief ten aanzien van migratie in de specifieke landen en faciliteren zij bezoeken van bewindspersonen, Vaste Kamercommissies en hoogambtelijke bezoeken. Zo brachten bewindspersonen bezoeken aan onder meer Mali, Niger, Nigeria, Turkije en Ethiopië.

Versterkte inzet op Europa

Nederland is gebaat bij een goed functionerende Europese Unie en sterke bilaterale relaties. Tegenover het belang van een intensiever Europabeleid en intensievere bilaterale belangenbehartiging staat een Europees postennet dat in de loop der jaren is geërodeerd. De meeste posten zijn ingekrompen en de regio kent veel éénmans- en tweemansposten (25 van de 41). Om onze belangen in de regio zeker te stellen, is het postennet binnen en de rond de EU op strategische punten versterkt. Met de uitbreiding van een aantal Europese posten investeert Nederland nog meer dan voorheen in betrekkingen met en kennis van andere lidstaten, om zo de basis te leggen voor samenwerking in dienst van een toekomstbestendige en actieve behartiging van de brede Nederlandse belangen binnen de EU.

Economische groeikansen

Een aantal posten in prioriteitsmarkten heeft additionele capaciteit gekregen die specifiek gericht is op het bedienen van startups. Daarnaast is de economische functie van het gehele postennet versterkt, bijvoorbeeld door uitbreiding van het aantal medewerkers op een aantal economische afdelingen, maar ook met de opening van een consulaat-generaal in Atlanta. Dat is niet onopgemerkt gebleven: in 2019 scoorde het ambassadenetwerk in de beoordeling van evofenedex, VNO-NCW en MKB Nederland een waarderingscijfer van 9,3, een stijging van 0,6 punt ten opzichte van het jaar ervoor. De persoonlijke en proactieve inzet van het ambassadepersoneel kwamen in het bijzonder als positieve punten naar voren.

In de interactieve kaart hieronder is per versterkte post aangegeven welke extra resultaten als gevolg van de investeringen in het postennet konden worden geboekt:

Realisatie Beleidsdoorlichtingen – Buitenlandse Zaken – Hoofdstuk V

	Begrotingsartikel	2013	2014	2015	2016	2017	2018	2019	Geheel artikel1	Behandeling in Tweede Kamer
1	Versterkte internationale rechtsorde								nee
1.1	Goed functionerende internationale instellingen met een breed draagvlak				√2					31 271-22/23
1.2	Bescherming en bevordering van mensenrechten			√						32 735-143/146
1.3	Gastlandbeleid Internationale organisaties							√3		Zie artikel 4
2	Veiligheid en stabiliteit								nee
2.1	Goede internationale samenwerking ter bevordering van de eigen en bondgenootschappelijke veiligheid
2.2	Bestrijding internationale criminaliteit en terrorisme
2.3	Wapenbeheersing							√		33 694-38;
2.4	Bevordering van veiligheid, stabiliteit en rechtsorde in internationaal verband				√ 2					zie 1.1
2.5	Bevordering van transitie in prioritaire gebieden							√5		22 112-2837
3	Effectieve Europese samenwerking								nee
3.1	Europese afdrachten5		√7							32 721-14
3.2	Europees ontwikkelingsfonds	√						√5		22 112-2837
3.3	Een hechtere Europese waardengemeenschap
3.4	Versterkte Nederlandse positie in de Unie		√ 7							zie 3.1
4	Consulaire dienstverlening en het uitdragen van Nederlandse waarden							√	ja	31 271-33

Zie bijlage 1 voor een overzicht afgeronde evaluatie- en overige onderzoeken.

Overzicht verstrekte garanties (bedragen x € 1.000)

Artikel	Omschrijving	Uitstaande Garanties 2018	Verleend	Vervallen	Uitstaande garanties in 2019	Garantieplafond	Totaal plafond	Totaalstand risicovoorziening
3. Effectieve Europese samenwerking	Raad van Europa	0	176.743	–	176.743	–	176.743	–
	Totaal	0	176.743	0	176.743	0	176.743	–

Raad van Europa

De garanties voor de Ontwikkelingsbank van de Raad van Europa zijn vastgesteld in EUR en laten geen verandering zien. De Ontwikkelingsbank van de Raad van Europa is in 1956 opgericht met het doel om de Raad van Europa eigen financiële middelen te geven om via het Europees Ontwikkelings Fonds (EOF) zelfstandig activiteiten te kunnen uitvoeren. De bank verstrekt leningen voor uitvoering van projecten aan overheden en andere instanties op de volgende drie gebieden: hulp aan vluchtelingen en migranten, milieubescherming en ontwikkeling van menselijk potentieel. Het vermogen van de bank is opgebouwd uit bijdragen van de negenenzestig lidstaten twee internationale organisaties.

Tot en met de begroting voor 2018 was de risicoregeling voor de Raad van Europa uit praktische overwegingen opgenomen in de begroting van Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking (XVII). Met ingang van de begroting 2019 is een splitsing gemaakt tussen de regelingen van Buitenlandse Zaken (V) en Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking (XVII). Daarom wordt de garantie voor de Ontwikkelingsbank van de Raad van Europa afzonderlijk opgenomen in deze risicoparagraaf.

4. BELEIDSARTIKELEN

Artikel 1: Versterkte internationale rechtsorde

A: Algemene doelstelling

Het bevorderen van een goed functionerende internationale rechtsorde inclusief gastlandbeleid, met een blijvende inzet op mensenrechten, als integraal onderdeel van het buitenlandbeleid.

Een sterke rechtsorde en eerbiediging van mensenrechten maken de wereld stabieler, veiliger, vrijer en welvarender. Dit vereist goed functionerende internationale instellingen en organisaties met een breed draagvlak en voortdurende inzet tegen straffeloosheid. De positie van Nederland als gastland voor Internationale Organisaties (IO’s) en diplomatieke missies, in het bijzonder organisaties met een mandaat op het gebied van vrede en recht, biedt een goed uitgangspunt voor de bevordering van de ontwikkeling van internationale rechtsorde. Deze rechtsorde is onlosmakelijk verbonden met universele mensenrechten. De bevordering van mensenrechten is een kernelement van het Nederlands buitenlandbeleid.

B: Rol en verantwoordelijkheid

De regering zet zich concreet in voor de volgende prioritaire thema’s: vrijheid van meningsuiting (off- en online), de vrijheid van religie en levensovertuiging, gelijke rechten voor vrouwen en meisjes, mensenrechtenverdedigers, gelijke rechten voor lesbiennes, homoseksuelen, biseksuelen, transgender en intersekse personen, en de internationale rechtsorde/strijd tegen straffeloosheid. Daarnaast heeft Nederland de verantwoordelijkheid de in Nederland gevestigde instellingen te ondersteunen opdat deze onafhankelijke, veilig en efficiënt kunnen functioneren.

De Minister van Buitenlandse Zaken is verantwoordelijk voor:

Stimuleren

• • Van een effectief stelsel van internationale organisaties, inclusief financiële bijdrage, om een stabiele internationale omgeving te scheppen en de internationale rechtsorde te versterken.

• • Van een betere mensenrechtensituatie mede door het financieren en uitvoeren van projecten via bilaterale en multilaterale kanalen ter bevordering van prioritaire mensenrechtenthema’s.

• • Van de internationaal toonaangevende positie van Nederland als gastland voor IO’s door het bijdragen aan een aantrekkelijk vestigingsklimaat voor IO’s alsmede voor het gastlandbeleid ten aanzien van in Nederland gevestigde diplomatieke missies.

Regisseren

• • Interdepartementale coördinatie ten behoeve van een coherente en consistente Nederlandse inzet in internationale organisaties ter bevordering van de internationale rechtsorde en mensenrechten.

• • Waarborgen van nauwe rijksbrede samenwerking bij de uitvoering van gastlandbeleid, inclusief de uitvoering van zetelverdragen; waarborgen van eenduidige en heldere communicatie vanuit de rijksoverheid met IO’s en diplomatieke missies.

Financieren

• • Bijdragen ten behoeve van goed functionerende internationale instellingen.

• • Bijdragen ter bescherming en bevordering van mensenrechten.

• • Bijdragen ten behoeve van goed functioneren van in Nederland gevestigde IO’s en diplomatieke missies en aan de internationale zichtbaarheid van Nederland als gastland van IO’s

C: Beleidsconclusies

Mensenrechtenbeleid

Op het gebied van mensenrechten is het gevoerde beleid conform de verwachtingen zoals vastgelegd in de begroting uitgevoerd. De aangekondigde intensivering van het mensenrechtenbeleid is uitgevoerd.

Nederland en het VN-mensenrechtensysteem

Behoud en versterking van het VN-mensenrechtensysteem was voor Nederland onverminderd prioriteit. Een goed functionerend VN-mensenrechtensysteem biedt voor Nederland aanvullende mogelijkheden om de mensenrechtenprioriteiten te bevorderen. Nederland was in 2019 de vijfde grootste donor van het het kantoor van de Hoge Commissaris voor de Rechten van de Mens, inclusief een specifiek bijdrage voor het VN-mensenrechtenverdragssysteem en -mandaathouders.

Nederland verzet zich tegen pogingen het VN-systeem te ondermijnen, onder meer door op te komen voor NGO’s en individuele mensenrechtenverdedigers die nadelige gevolgen ondervinden van de samenwerking met VN-rapporteurs.

Gastlandbeleid

De aanwezigheid van de bijna 40 internationale organisaties en ongeveer 110 diplomatieke missies in Nederland (en daarnaast nog 74 elders gevestigde diplomatieke missies waarvan de ambassadeur in Nederland is geaccrediteerd) draagt bij aan het internationale politieke gewicht van Nederland, aan de versterking van onze bilaterale betrekkingen en de internationale rechtsorde en levert een niet onaanzienlijke bijdrage aan de Nederlandse economie, zoals ook gemeld.

Op het gastlandbeleid is door IOB een beleidsdoorlichting uitgevoerd en meegenomen in de door IOB uitgevoerde beleidsdoorlichting van art. 4 van de BZ-begroting (consulaire dienstverlening en uitdragen Nederlandse waarden). Uit deze beleidsdoorlichting kwam naar voren dat de in 2018 gedane aanbevelingen van de beleidsevaluatie van het gastlandbeleid grotendeels zijn overgenomen en de doorlichting niet heeft geleid tot een aanpassing van het beleid.

D: Budgettaire gevolgen van beleid

Beleidsartikel 1 Versterkte internationale rechtsorde (bedragen x € 1.000)

			Realisatie 2015	Realisatie 2016	Realisatie 2017	Realisatie 2018	Realisatie 2019	Vastgestelde begroting 2019	Verschil 2019
Verplichtingen			96.917	141.418	102.203	125.729	143.657	105.487	38.170
Uitgaven:
Programma-uitgaven totaal			127.971	133.398	118.261	124.557	129.197	123.487	5.710
1.1	Goed functionerende internationale instellingen met een breed draagvlak		55.937	54.569	57.086	58.720	52.516	56.035	– 3.519
	Subsidies
		Internationaal recht	9.678	5.932	9.578	6.193	1.696	12.035	– 10.339
		VNVR projectkosten				635	0	0	0
	Bijdragen (inter)nationale organisaties
		Internationaal recht		1.316	1.669	4.242	6.811	0	6.811
		Verenigde Naties	35.492	34.696	35.056	32.867	33.142	34.525	– 1.383
		OESO	6.814	6.821	6.685	6.629	7.221	6.175	1.046
		Campagne VN veiligheidsraad	679	2.363	288	0	0	0	0
		Lidmaatschap VNVR			435	4.523	58	0	58
		Internationaal Strafhof	3.274	3.441	3.375	3.631	3.588	3.300	288
1.2	Bescherming en bevordering van mensenrechten		61.411	56.243	57.733	61.450	66.151	63.402	2.749
	Subsidies
		Centrale mensenrechtenprogramma's			270	0	0	0	0
		Bevordering van het vrije woord	15.000	10.700	2.800	0	0	0	0
		Landenprogramma's mensenrechten	9.372	16.863	25.321	24.425	28.535	34.252	– 5.717
	Opdrachten
		Landenprogramma's mensenrechten			1.512	1.446	295	1.500	– 1.205
	Bijdragen (inter)nationale organisaties
		Landenprogramma's mensenrechten	29.292	20.903	20.330	26.344	26.640	20.000	6.640
		Centrale mensenrechtenprogramma's	7.747	7.776	7.500	9.235	10.650	7.650	3.000
		Press Freedom Day 2020					31	0	31
1.3	Gastlandbeleid internationale organisaties		10.623	22.586	3.442	4.387	10.530	4.050	6.480
	Bijdrage aan agentschappen
		Vredespaleis					720	0	720
		Nederland Gastland					1.680	0	1.680
	Bijdragen (inter)nationale organisaties
		Speciaal Tribunaal Libanon	1.847	1.918	1.893	1.919	1.958	1.900	58
		Internationaal Strafhof	7.906	19.833	1.006	1.213	1.123	1.150	– 27
		Nederland Gastland	870	835	528	1.255	450	900	– 450
		Carnegiestichting					4.599	0	4.599
	Bijdragen aan andere begrotingshoofdstukken
		Nederland Gastland			15		0	100	– 100

E: Toelichting op de financiële instrumenten

Verplichtingen

Het verplichtingenbudget nam in 2019 toe. Zoals gemeld in de eerste suppletoire begroting en de tweede suppletoire begroting en de decemberbrief zijn de verplichtingen toegenomen. De toename is grotendeels te verklaren door een verhoging van het verplichtingenbudget van het mensenrechtenfonds ter ophoging van het subsidieplafond, in lijn met het kabinetsbeleid. Daarnaast hield de toename verband met een eenmalige Nederlandse bijdrage aan de totstandkoming van een nieuw OPCW-laboratorium, extra bijdragen aan het VN-secretariaat, en het aangaan van verplichtingen die verband houden met het organiseren van de World Press Freedom Conference 2020 in Nederland. Ten opzichte van de tweede suppletoire begroting is er een majeure verplichtingenmutatie die in de decemberbrief is toegelicht. Het gaat hier om het ophogen van het subsidieplafond en nieuwe meerjarige verplichtingen binnen het mensenrechtenfonds. De verhoging van het verplichtingenbudget leidt niet tot extra uitgaven. Daarnaast is er een verhoging van het verplichtingenbudget opgenomen voor de verwachte verlenging van het mandaat van het Speciaal Tribunaal Libanon voor de periode 2021–2024.

Uitgaven

Artikel 1.1

Binnen dit artikelonderdeel is een aantal mutaties aan de orde. Zo is in de tweede suppletoire begroting reeds gemeld dat het budget voor het Vredespaleis en de jaarlijkse bijdrage aan de Carnegiestichting zijn overgeheveld naar artikel 1.3. Per saldo is op dit artikel meer uitgegeven dan voorzien bij de tweede suppletoire begroting. Deze extra uitgaven zijn het gevolg van hoger dan voorziene bijdragen aan gespecialiseerde niet-gouvernementele organisaties (NGO) in het kader van het bevorderen van de internationale rechtsorde.

Artikel 1.2

De verhoging van de uitgaven op dit artikel is reeds toegelicht in de tweede suppletoire begroting. Het budget is verhoogd naar aanleiding van twee bijdragen aan het kantoor van de VN Hoge Commissaris voor de Mensenrechten (OHCHR). Een van deze bijdragen betreft een aanvulling op een reeds bestaande overeenkomst inzake onderzoek naar mensenrechtenschendingen via accountability-mechanismes, terwijl de andere een intensivering in het kader van het LHBTI-beleid betreft.

Artikel 1.3

Het budget voor gastlandbeleid is toegenomen door een mutatie van het budget voor de renovatie van het Vredespaleis en de jaarlijkse bijdrage aan de Carnegiestichting vanuit beleidsartikel 1.1. Dit is eerder toegelicht in de tweede suppletoire begroting. Hier staat tegenover dat het grootste gedeelte van het budget voor het grootschalig onderhoud aan het Vredespaleis wordt doorgeschoven naar volgende jaren via de eindejaarsmarge. Het betreft hier een reservering van middelen voor alternatieve huisvesting van het in het Vredespaleis gehuisveste Internationaal Gerechtshof en het Permanent Hof van Arbitrage. Samen met het Rijksvastgoedbedrijf (RVB) en de Carnegiestichting wordt gewerkt aan verbetering van de huisvesting van de in het Vredespaleis gevestigde Hoven en worden de mogelijkheden voor renovatie van het Vredespaleis onderzocht.

Artikel 2: Veiligheid en stabiliteit

A: Algemene doelstelling

Het bevorderen van de Nederlandse en internationale veiligheid en stabiliteit door doelgerichte bilaterale en multilaterale samenwerking en het bevorderen van democratische transitie in prioritaire gebieden, vooral in de ring rond Europa.

Veiligheid is geen vanzelfsprekendheid. De internationale omgeving verandert snel en ingrijpend. Wat er in de wereld om ons heen gebeurt, heeft direct gevolgen voor onze eigen veiligheid en voor onze welvaart. Veel van de grensoverschrijdende dreigingen waaraan Nederland bloot staat, zijn van een dusdanige omvang en complexiteit dat een geïntegreerde aanpak en samenwerking in internationaal verband geboden is. Voorbeelden zijn de proliferatie van massavernietigingswapens, terrorisme en gewelddadig extremisme, ongewenste buitenlandse inmenging door statelijke actoren, grensoverschrijdende criminaliteit en cyberdreigingen.

B: Rol en verantwoordelijkheid

De basis voor de inzet van het kabinet op internationaal veiligheidsbeleid ligt besloten in de Geïntegreerde Buitenland- en Veiligheidsstrategie (GBVS) die in het voorjaar van 2018 aan de Tweede en Eerste Kamer is aangeboden. De GBVS aanpak beschrijft drie pijlers: onveiligheid voorkomen waar mogelijk, verdedigen tegen urgente dreigingen waar noodzakelijk en het versterken van ons veiligheidsfundament. Om de daarbij benoemde 13 doelen te behalen is de samenhangende inzet nodig van defensie, diplomatie, economie, ontwikkelingssamenwerking, politie, inlichtingendiensten, en justitie. Dit onderwerp strekt zich dus uit naar andere begrotingen, zoals Defensie, Buitenlandse Handel & Ontwikkelingssamenwerking, Justitie en Veiligheid, Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties en Economische Zaken en Klimaat. Onze veiligheidsbelangen vergt een wereldwijde inzet voor de veiligheid van Nederlanders, Nederland en het Koninkrijk.

De Minister van Buitenlandse Zaken is verantwoordelijk voor:

Stimuleren

Bevorderen en bewaken van de coherentie en consistentie van de Nederlandse inzet in bilateraal en multilateraal verband gericht op grotere veiligheid en duurzame stabiliteit, onder andere door:

• • Nederlandse bijdragen in het kader van de EU, de VN, de NAVO en de OVSE;

• • Deelname aan ad hoc coalities zoals het Non-Proliferation and Disarmament Initiative (NPDI) en de Friends of the CTBT (Alomvattend Kernstopverdrag);

• • Een vooraanstaande rol te spelen op het gebied van de versterking van het internationaalrechtelijk en normatief kader betreffende cyberspace door middel van activiteiten gericht op zowel capaciteitsopbouw als op internationale consultatie;

• • Het Nederlandse co-voorzitterschap van het Global Counter Terrorist Forum en actieve rol binnen de Global Coalition to Counter/Defeat ISIS;

• • Preventie aan de bron, door in risicolanden samenwerking te zoeken om de dreiging van radicalisering en gewelddadig extremisme te verminderen.

• • Grote inzet op fysieke veiligheid van burgers via het Nederlandse humanitair ontmijnen en cluster munitie programma;

• • De veiligheidsbehoeftes van de bevolking centraal te stellen o.a. door conflictpreventie-benadering (early warning/early action), en het benadrukken van accountability en good governance via Security Sector Reform (SSR) programma’s; en

• • Deelname aan crisisbeheersingsoperaties in multilateraal verband en inzet voor verbetering van de effectiviteit van deze operaties.

Regisseren

• • Artikel 100-procedures ter voorbereiding van besluitvorming betreffende wereldwijde inzet van de krijgsmacht in crisisbeheersingsoperaties conform het Toetsingskader 2014, in nauwe afstemming met de Minister van Defensie, de Minister voor Buitenlandse Handel & Ontwikkelingssamenwerking en de Minister van Justitie & Veiligheid.

• • De toepassing van terrorismesancties/Sanctieregeling 2007 als onderdeel van het sanctiebeleid, uitgevoerd in overeenstemming met de ministers van Financiën en Justitie & Veiligheid.

• • In het kader van een zorgvuldig en transparant wapenexportbeleid draagt de Minister van Buitenlandse Zaken verantwoordelijkheid voor de buitenlandpolitieke toetsing van Nederlandse vergunningaanvragen voor wapenexporten. De Minister voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking is eindverantwoordelijk voor het afgeven van de wapenexportvergunningen.

Financieren

• • Bijdragen aan goede internationale samenwerking ter bevordering van de eigen en bondgenootschappelijke veiligheid, waaronder aan de NAVO.

• • Bijdragen ter bestrijding en terugdringing van internationaal terrorisme en andere vormen van internationale criminaliteit, waaronder aan het International Centre for Counter-Terrorism, het Global Counter Terrorism Forum, en de Regionale Veiligheidscoördinatoren binnen het BZ-postennet.

• • Bijdragen ter bevordering van ontwapening en wapenbeheersing en bestrijding van proliferatie van massavernietigingswapens, waaronder aan het IAEA en de OPCW.

• • Bijdragen ter bevordering van veiligheid, stabiliteit en rechtsorde in internationaal verband vanuit het Budget Internationale Veiligheid, in samenspraak met de Minister van Defensie, de Minister van Justitie en Veiligheid en de Minister voor BHOS, waaronder bijdragen aan crisisbeheersingsoperaties van de VN, de EU, de NAVO en de OVSE en flankerende activiteiten gefinancierd uit het Stabiliteitsfonds.

• • Bijdragen ter bevordering van duurzame transitie in prioritaire gebieden, met name in de ring rond Europa via het in 2016 ingestelde Nederlands Fonds voor Regionale Partnerschappen (NFRP). Het NFRP bestaat uit het Matra programma gericht op (Zuid)Oost-Europa en het Shiraka-programma, gericht op de Arabische regio. Ook vanuit het Stabiliteitsfonds worden programma’s in een aantal landen in deze regio’s gefinancierd.

• • Bijdragen aan conflictpreventie via uitvoering Early Warning/Early Action beleid, mede gefinancierd vanuit het Stabiliteitsfonds.

• • Bijdragen aan normstelling en internationaal recht, bevordering van mensenrechten en capaciteitsopbouw in cyber space.

• • Bijdrage aan de fysieke veiligheid van mensen via meerjarig humanitair ontmijnen en cluster munitie programma.

• • Bijdragen aan Security Sector Reform (SSR) programma’s ter bevordering van effectiviteit, legitimiteit, oversight en accountability van veiligheidsactoren vanuit het Stabiliteitsfonds.

• • Bijdragen aan (NGO/ATT) programma’s, die regulering en transparantie van de internationale wapenhandel bevorderen.

C: Beleidsconclusies

Op 29 november 2019 werd de beleidsdoorlichting van het Europees Nabuurschapsbeleid aan de Tweede Kamer aangeboden. Wat betreft het Matra- en het Shiraka-programma wordt daarin geconcludeerd dat deze bilaterale instrumenten goeddeels aansloten bij de bredere EU-inzet.

Beide NFRP Programma’s zijn in 2019 conform planning uitgevoerd waarmee een bijdrage is geleverd aan het op duurzame wijze vergroten van maatschappelijke veerkracht en stabiliteit in de ring rond Europa.

Met behulp van Matra-financiering is ingezet op rechtsstaatsontwikkeling, goed bestuur en democratisering in de landen van het Oostelijk Partnerschap en de EU pre-accessieregio. Deze activiteiten zijn tot stand gekomen in nauwe samenwerking met Nederlandse NGO’s en het maatschappelijk middenveld en overheden in de doellanden. In 2019 werd een meerjarig subsidiebeleidskader gericht op «overheid tot overheid» projecten gepubliceerd waarmee in de periode 2020 – 2024 de Matra-inzet op technische assistentie tussen Nederlandse en lokale overheidsorganisaties wordt voortgezet.

De inzet met Shiraka financiering in landen van het Midden-Oosten en Noord-Afrika had naast rechtsstaatsontwikkeling, goed bestuur en democratisering ook betrekking op het scheppen van voorwaarden voor economische ontwikkeling, met name gericht op werkgelegenheid en het bieden van perspectief aan jongeren. In een aantal landen waarop NFRP-Shiraka zich richt is in 2019 in toenemende mate ook ingezet met OS-fondsen. Er is door de betrokken ambassades en de verantwoordelijke directie van het ministerie op toegezien dat de inzet uit deze twee bronnen complementair is.

De beleidsdoorlichting van «ontwapening, wapenbeheersing, non-proliferatie van massavernietigingswapens en exportcontrole van strategische goederen 2009–2016» schetste een algemeen positief beeld van de manier waarop Nederland invulling heeft gegeven aan dit beleidsterrein en bevestigt de continuïteit en de relevantie van het Nederlandse beleid. De IOB stelde dat multilaterale samenwerking, versterking van de internationale rechtsorde en veiligheid binnen en buiten Nederland, in de huidige geopolitieke context onverminderd om aandacht en actie vragen. De IOB benadrukte daarbij het belang van het voortzetten van de actieve Nederlandse rol. In de beleidsreactie zijn deze conclusies onderschreven.

Het in 2018 aangescherpte wapenexportbeleid ten aanzien van Egypte werd in februari 2019 teruggedraaid. Zoals eerder vermeld in de paragraaf «instabiliteit en veiligheid» van het beleidsverslag werd het wapenexportbeleid voor wat betreft Turkije werd in 2019 aangescherpt.

Het ministerie heeft nader onderzoek gedaan naar aanleiding van Kamervragen over een krantenartikel op basis van een WOB-verzoek, waarin werd gesteld dat Nederland tijdens haar bijdrage aan ISAF 2006–2011 onvoldoende de door haar overgedragen gevangenen had gemonitord. Uit nader onderzoek, kwamen de volgende geleerde lessen naar voren die ook aan de Kamer zijn gerapporteerd. Deze lessen hebben specifiek betrekking op situaties waarbij Nederland afspraken maakt met lokale autoriteiten over de overdracht en monitoring van door Nederlands gemaakte gevangenen.

• • De beperkingen van het systeem hadden nadrukkelijker benoemd moeten worden in de communicatie naar de Kamer;

• • De richtlijnen voor monitoring en de verslaglegging en archivering van monitoringsbezoeken dienen in de toekomst duidelijker te zijn. Dit geldt ook voor de interdepartementale taakverdeling;

• • Een goed overzicht van de monitoringsactiviteiten per gevangenen ontbreekt. De administratie van monitoringsbevindingen zouden centraal moeten worden bijgehouden.

Voor toekomstige missies, waar mogelijk gevangenen worden overgedragen aan de lokale autoriteiten, zullen de geleerde lessen worden meegenomen in het beleid.

D: Budgettaire gevolgen van beleid

Beleidsartikel 2 Veiligheid en stabiliteit (bedragen x € 1.000)

				Realisatie 2015	Realisatie 2016	Realisatie 2017	Realisatie 2018	Realisatie 2019	Vastgestelde begroting 2019	Verschil 2019
Verplichtingen				274.108	294.824	219.236	233.786	240.018	275.449	– 35.431
Uitgaven:
Programma-uitgaven totaal				245.493	318.845	253.968	238.286	247.238	291.000	– 43.762
2.1	Goede internationale samenwerking ter bevordering van de eigen en bondgenootschappelijke veiligheid			22.582	16.919	17.493	12.038	12.767	11.015	1.752
	Subsidies
			Programma ondersteuning buitenlands beleid	4.437	1.721	1.671	1.150	1.176	1.000	176
			Atlantische Commissie	501	500	500	500	475	500	– 25
			Veiligheidsfonds			118	0	0	0	0
	Opdrachten
			Programma ondersteuning buitenlands beleid			435	0	110	500	– 390
			Veiligheidsfonds			82	0	0	0	0
	Bijdragen (inter) nationale organisaties
			NAVO	13.031	11.725	11.645	7.628	7.512	7.200	312
			Veiligheidsfonds	3.940	1.077	1.099	1.300	2.185	500	1.685
			WEU	673	522	616	609	612	565	47
			Programma ondersteuning buitenlands beleid		1.374	372	851	697	250	447
			Overige					0	500	– 500
	Bijdrage aan ander begrotingshoofdstuk
			Programma ondersteuning buitenlands beleid			31
			Veiligheidsfonds			924	0	0	0	0
2.2	Bestrijding internationale criminaliteit en terrorisme			8.893	7.694	8.477	17.150	13.209	14.351	– 1.142
	Subsidies
			Contra-terrorisme		5.751	5.550	5.406	3.615	4.000	– 385
			Anti-terrorisme instituut	700	425	313	444	1.499	551	948
			Cyber security				1.832	1.459	0	1.459
	Opdrachten
			Contra-terrorisme			924	1.080	0	1.000	– 1.000
			Cyber security					440	4.700	– 4.260
			Global Forum on Cyber Expertise	8.192	297	229	231	498	400	98
			Overige				0	0	500	– 500
	Bijdragen (inter) nationale organisaties
			Contra-terrorisme		1.220	1.461	7.068	3.799	3.200	599
			Cyber security				1.089	1.899	0	1.899
2.3	Wapenbeheersing			12.673	12.343	10.176	9.749	11.787	10.794	993
	Subsidies
			OPCW en andere ontwapeningsorganisaties				106	396	0	396
	Bijdragen (inter)nationale organisaties
			IAEA	6.968	5.811	7.144	6.551	6.508	7.317	– 809
			OPCW en andere ontwapeningsorganisaties	3.997	4.897	1.514	1.392	3.318	1.557	1.761
			CTBTO	1.680	1.635	1.518	1.700	1.565	1.920	– 355
			Nuclear Security Summit	28	0	0	0		0	0
2.4	Bevordering van veiligheid, stabiliteit en rechtsorde in internationaal verband			179.765	259.698	192.645	172.089	182.594	226.827	– 44.233
	Subsidies
			Landenprogramma's veiligheid voor mensen (stabiliteitsfonds)	33.923	36.771	27.470	22.965	15.847	31.000	– 15.153
			Nederland Helsinki Comité	28	28	28	28	28	28	0
			Training buitenlandse diplomaten	0	1.050	2.500	2.500	2.250	0	2.250
			Regionale stabiliteit				200	0	0	0
	Opdrachten
			landenprogramma's veiligheid voor mensen (stabiliteitsfonds)			15.139	2.839	2.620	15.000	– 12.380
	Bijdragen (inter) nationale organisaties
			landenprogramma's veiligheid voor mensen (stabiliteitsfonds)	66.975	77.964	55.094	50.257	58.460	44.722	13.738
			OVSE	5.775	5.625	5.552	5.376	5.436	7.195	– 1.759
			VN-contributie voor crisisbeheersingsoperaties	73.064	137.282	85.819	80.479	95.238	99.849	– 4.611
			Training buitenlandse diplomaten						2.500	– 2.500
			Inzet hoog-risico posten						20.000	– 20.000
			Regionale stabiliteit				5.093	1.936		1.936
			Overige				0	0	6.533	– 6.533
	Bijdragen aan ander begrotingshoofdstuk
			landenprogramma's veiligheid voor mensen (stabiliteitsfonds)		979	1.043	2.352	779	0	779
2.5	Bevordering van transitie in prioritaire gebieden			21.580	22.191	25.177	27.260	26.881	28.013	– 1.132
	Subsidies
			Nederlands Fonds voor Regionale Partnerschappen (NFRP); «MATRA»	10.310	11.236	11.882	5.015	4.953	11.822	– 6.869
			Nederlands Fonds voor Regionale Partnerschappen (NFRP); «Shiraka»				3.176	3.992	0	3.992
	Bijdragen (inter)nationale organisaties
			Nederlands Fonds voor Regionale Partnerschappen (NFRP); «MATRA»				7.598	7.197	0	7.197
			Nederlands Fonds voor Regionale Partnerschappen (NFRP); «Shiraka»	2.660	10.984	13.295	11.471	10.739	16.191	– 5.452
Ontvangsten				6.733	2.760	0	3.226	227	1.242	– 1.015
2.10	Doorberekening Defensie diversen			167	182	0	212	227	242	– 15
2.40	Restituties programma			6.566	2.578	0	3.014	0	1.000	– 1.000

E: Toelichting op de financiële instrumenten

Verplichtingen

Het verplichtingenbudget op dit artikel is afgenomen. Dit is hoofdzakelijk gekoppeld aan de verlaging van de Nederlandse contributie aan de VN voor crisisbeheersingsoperaties welke gerelateerd zijn aan de lagere werkelijke uitgaven op het aantal missies dat vanuit de VN gefinancierd wordt. Een deel hiervan is toegelicht in de tweede suppletoire begrotingterwijl het gros vanwege de budgetcyclus van de VN pas aan het einde van 2019 definitief is bepaald waardoor verplichtingen pas later in het jaar zijn bijgesteld. Ook is het budget voor de inzet op hoog-risico posten verlaagd; deze verlaging loopt parallel met de afname van de uitgaven zoals hieronder toegelicht. De resterende daling is het gevolg van een aantal kleinere mutaties alsmede een technische correctiemutatie zoals vermeld in de eerste suppletoire begroting.

Tegenover deze afnames staat dat het verplichtingenbudget voor NFRP-Shiraka is toegenomen vanwege een additionele verplichting die is aangegaan met het IMF ten behoeve van het Middle East Regional Technical Assistance Center (METAC), dat gericht is op institutionele capaciteitsopbouw in het Midden Oosten. Ook zijn verplichtingen aangegaan voor een aantal kleinere programma’s gericht op het ondersteunen van het Openbaar Ministerie van Bosnië-Herzegovina inclusief het verbeteren van de integriteit van public contractors en het bestrijden van georganiseerde misdaad in Albanië.

Uitgaven

Artikel 2.1

Geen toelichting

Artikel 2.2

Geen toelichting

Artikel 2.3

Geen toelichting

Artikel 2.4

De uitgaven voor de bevordering van veiligheid, stabiliteit en rechtsorde in internationaal verband zijn per saldo afgenomen. De daling bestaat uit een aantal onderdelen:

De uitgaven voor het Stabiliteitsfonds zijn lager dan geraamd omdat er minder een beroep op het fonds is gedaan dan oorspronkelijk voorzien, zoals is toegelicht in de tweede suppletoire begroting. Tevens is een aantal betalingen doorgeschoven naar 2020, zoals voor het Afghanistan National Army Trust Fund (ANA TF) en zijn enkele langlopende commiteringen in 2018/2019 afgelopen. Een deel hiervan betrof ODA-middelen, welke alternatief zijn ingezet binnen de begroting voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking. Een deel van deze mutaties is eerder toegelicht in de tweede suppletoire begroting.

Ten tweede is het budget verlaagd omdat de middelen voor de inzet van hoog-risico posten, via een begrotingsoverheveling, grotendeels zijn toegevoegd aan de Defensiebegroting. De uitgaven hiervoor worden, conform de interdepartementale afspraken, door Defensie gemaakt. Een deel van dit budget is niet besteed in 2019 en wordt via de eindejaarsmarge meegenomen naar 2020.

In de tweede suppletoire begroting is eerder toegelicht dat de Nederlandse contributie voor VN-crisisbeheersingsoperaties lager is uitgevallen dan geraamd. Ook was de aanslag voor de verdragscontributie voor de OVSE lager dan geraamd en is er vanwege een nieuwe tijdsplanning van de organisatie minder uitgegeven aan het OVSE Junior Professional Officer (JPO) Programma.

Artikel 2.5

Geen toelichting

Ontvangsten

Geen toelichting

Artikel 3: Effectieve Europese Samenwerking

A: Algemene doelstelling

De algemene doelstelling is een effectieve Europese samenwerking om de Europese Unie en haar lidstaten zo vreedzaam, welvarend en sterk mogelijk de toekomst in te loodsen. Europa is essentieel voor onze welvaart, vrijheid en veiligheid. Een actieve opstelling van Nederland in het Europese besluitvormingsproces en in de bilaterale relaties met Europese partners is dan ook in het directe belang van Nederlandse burgers en bedrijven. Door consequent en constructief optreden kan Nederland zijn invloed binnen de Europese Unie vergroten. Zo kan Nederland mede vorm geven aan ontwikkelingen in Europa die direct van invloed zijn op onze economische, sociale en politieke toekomst.

B: Rol en verantwoordelijkheid

Binnen de Europese Unie wordt gewerkt aan economische groei, werkgelegenheid, gezonde overheidsfinanciën van de lidstaten en toekomstbestendige Europese samenwerking gericht op hoofdzaken en toegevoegde waarde. Daarnaast zullen het uittredingsproces van het Verenigd Koninkrijk, de Europese migratieproblematiek en de (aanloop naar) onderhandelingen over een nieuw meerjarig financieel kader de aandacht vragen. Tot slot zet Nederland zich in voor effectief extern beleid, inclusief een versterkt gemeenschappelijk veiligheids- en defensiebeleid.

De Staat van de Unie bevat de geïntegreerde visie van de regering op de Europese samenwerking en de rol van Nederland daarbij.

De Minister van Buitenlandse Zaken is verantwoordelijk voor:

Regisseren

• • Het bevorderen en bewaken van de coherentie en de consistentie van het Nederlandse Europabeleid, inclusief de voorbereiding van de Europese Raad en horizontale dossiers.

• • Het interdepartementaal afstemmen van de Nederlandse inzet in de verschillende, afzonderlijke Raadsformaties.

• • Het vormgeven van het Europese externe beleid ten opzichte van derde landen, inclusief uitbreiding van de EU, uittreding uit de EU, regio’s en ontwikkelingslanden.

• • De gedachtenvorming over de institutionele structuur van de EU.

• • Het onderhouden en intensiveren van de bilaterale relaties met andere Europese landen en het bevorderen van een Europese waardengemeenschap.

Financieren

• • Nederlandse afdrachten aan de Europese begroting en aan het Europees Ontwikkelingsfonds (EOF).

• • Bijdragen aan een hechtere Europese waardengemeenschap middels een bijdrage aan de Raad van Europa.

• • Bijdragen ter versterking van de Nederlandse positie in de Unie van 28, waaronder aan de Benelux.

C: Beleidsconclusies

In 2019 is een nieuwe legislatuur in Brussel aangetreden. Om deze effectief te beïnvloeden heeft Nederland in januari 2019 nieuw Europese beleid in de Staat van de Unie vastgesteld. Het is een groot succes dat het is gelukt om deze Nederlandse beleidsprioriteiten grotendeels terug te laten komen in de Strategische Agenda van de Europese Raad voor de periode 2019–2024, dat richting geeft aan de agenda van nieuwe Europese Commissie. Op insisteren van Nederland is ook het functioneren van de Unie zelf opgenomen.

In 2019 is beperkte voortgang bereikt in de onderhandelingen over het EU Meerjarig Financieel Kader (MFK). Er is nog geen overeenstemming bereikt over het onderhandelingsdocument dat als basis zal dienen voor het nieuwe MFK. Om de Nederlandse inzet te realiseren heeft Nederland in 2019 geïnvesteerd in samenwerking met gelijkgezinde nettobetalende lidstaten

Conform het AIV-advies over «China en de strategische opdracht voor Nederland in Europa» heeft Nederland zich hard gemaakt voor een krachtig en eensgezind optreden van de EU richting China. Nederland heeft met inachtneming van de IOB doorlichting van de Nederlandse bijdrage aan het Europees nabuurschapsbeleid besloten vast te houden aan positieve als negatieve conditionaliteit in relatie met de nabuurschapslanden. Dit om geloofwaardigheid van de Unie te waarborgen.

D: Budgettaire gevolgen van beleid

Beleidsartikel 3 Effectieve Europese samenwerking (bedragen x € 1.000)

			Realisatie 2015	Realisatie 2016	Realisatie 2017	Realisatie 2018	Realisatie 2019	Vastgestelde begroting 2019	Verschil 2019
Verplichtingen			8.943.747	8.670.611	7.005.735	7.771.324	9.259.317	8.520.360	738.957
	waarvan garantieverplichtingen						176.743	0	176.743
Uitgaven:
Programma-uitgaven totaal			9.086.883	8.862.286	7.197.507	7.985.994	9.307.566	8.745 255	562.311
3.1	Afdrachten aan de Europese Unie		8.896.271	8.650.044	6.990.950	7.757.339	9.068.215	8.496.427	571.788
	Bijdragen (inter)nationale organisaties
		BNI-afdrachten	5.088.571	4.791.656	3.403.187	4.080.678	5.071.871	4.647.575	424.296
		BTW-afdrachten	888.839	893.211	506.337	539.019	562.055	556.114	5.941
		Invoerrechten	2.918.861	2.965.178	3.081.426	3.137.642	3.434.289	3.292.738	141.551
3.2	Europees Ontwikkelingsfonds		159.711	174.600	192.480	214.252	224.729	234.281	– 9.552
	Bijdragen (inter)nationale organisaties
		Europees Ontwikkelingsfonds	159.711	174.600	192.480	214.252	224.729	234.281	– 9.552
3.3	Een hechtere Europese waardengemeenschap		9.748	9.734	9.800	9.966	10.203	9.720	483
	Bijdragen (inter)nationale organisaties
		Raad van Europa	9.748	9.734	9.800	9.966	10.203	9.720	483
3.4	Versterkte Nederlandse positie in de Unie		21.153	27.908	4.277	4.437	4.419	4.827	– 408
	Subsidies
		EIPA				418	0	0	0
	Opdrachten
		EU voorzitterschap	16.861	23.654	108	66	0	0	0
		programmatische ondersteuning			0	0	15	500	– 485
		EIPA		348	0	0	0	0	0
		CECP					24	0	24
	Bijdragen (inter)nationale organisaties
		Benelux bijdrage	3.944	3.907	3.890	3.953	4.032	3.979	53
		EIPA	348	0	279	0	348	348	0
Ontvangsten			717.880	1.135.998	3.772.261	1.084.905	679.510	383.929	295.581
3.10	Diverse ontvangsten EU		717.644	1.135.721	3.771.920	1.084.647	679.510	383.679	295.831
		Invoerrechten	717.644	694.232	616.570	620.843	660.507	658.548	1.959
		Overige ontvangsten EU		441.489	3.155.350	463.804	19.003	– 274.869	293.872
3.30	Restitutie Raad van Europa		236	277	341	258	0	250	– 250

E: Toelichting op de financiële instrumenten

Verplichtingen

De mutaties in het verplichtingenbudget op artikel 3.1 «Afdrachten aan de Europese Unie» lopen parallel aan de mutaties op de uitgaven welke worden toegelicht onder het kopje «uitgaven en ontvangsten» en in onderstaande tabel.

Verder leidde de administratieve correctie voor de risicoregeling van de Raad van Europa tot een stijging van de verplichtingenstand in 2019 naar aanleiding van een splitsing van de regelingen tussen de begroting van Buitenlandse Zaken en Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking zoals toegelicht in de groeiparagraaf van dit jaarverslag.

Uitgaven en ontvangsten

Artikel 3.1 en 3.10

		Netto afdracht (1+2+3-4-5)	1. BNI-afdracht (Art.3.1)	2. BTW-afdracht (Art 3.1)	3. Invoer-rechten (Art 3.1.)	4. Perceptie-kosten-vergoeding (Art 3.10)	5. Overige ontvangsten (Art.3.10)
MN 2019	Beginstand: Miljoenennota 2019	8.112.749	4.647.575	556.114	3.292.738	658.548	– 274.869
1e sup	Bijstelling 1: DAB 6: BNI-effect herziening invoerrechten	12.921	0	0	0	0	– 12.921
1e sup	Bijstelling 2: Begrotingsakkoord 2019: BNI-effect stijging overige inkomsten	– 17.249	– 17.249	0	0	0	0
1e sup	Bijstelling 3: Nacalculatie 2018 incl. bronnenrevisie	318.450	0	0	0	0	– 318.450
1e sup	Bijstelling 4: DAB 1 2019: surplus EU-begroting 2018	– 87.991	– 87.990	0	0	0	0
	Stand Voorjaarsnota 2019	8.338.879	4.542.335	556.114	3.292.738	658.548	– 606.240
MN 2020	Bijstelling 5: DAB 3 Spring Forecast 2019: effecten 2019 invoerrechten en perceptiekosten	– 26.891	0	0	– 33.613	– 6.723	0
MN 2020	Bijstelling 6: DAB 1: surplus doorboeken naar 2020 i.v.m. verwachte vertraging	87.991	87.990	0	0	0	0
	Stand Miljoenennota 2020	8.399.979	4.630.325	556.114	3.259.125	651.825	– 606.240
2e sup	Bijstelling 7: tegenboeking bijstelling 6	– 87.991	– 87.990	0	0	0	0
	Stand NJN 2019	8.311.988	4.542.334	556.114	3.259.125	651.825	– 606.240
Decemberbrief	Bijstelling 8: compensatiebetaling n.a.v. uitspraak Europese HvJ	18.491	0	87.991	0	0	– 18.491
Slotwet	Technische omboeking Audit Dienst Rijk	0	624.599	1.789	18.491	0	644.879
Slotwet	Delta raming en realisatie	58.224	– 95.061	4.152	156.673	8.682	– 1.144
	Realisatie	8.388.705	5.071.872	562.055	3.434.289	660.507	19.004

Bovenstaande tabel laat alle mutaties zien die in 2019 hebben plaatsgevonden in het kader van de EU-afdrachten. De EU-afdrachten (art 3.1) en de ontvangsten (art 3.10) samen bepalen de netto afdrachten aan de EU.

• • Bij de eerste suppletoire begroting zijn vier bijstellingen verwerkt. De eerste bijstelling is het gevolg van de late aanname van DAB 6 2018. Een aanpassing van de afdrachten over 2018 schoof daarmee door naar 2019 en werd verantwoord op art. 3.10, zoals toegelicht in de eerste suppletoire begroting.

• • Verder is bij eerste suppletoire begroting de raming van de BNI-afdracht omlaag bijgesteld omdat er bij de Europese begroting meer overige ontvangsten worden geraamd. Hogere overige ontvangsten door de EU betekent lagere nationale afdrachten.

• • Ook is bij de eerste suppletoire begroting de nacalculatie inclusief bronnenrevisie (EUR 318 miljoen) over 2018 en het surplus over 2018 (EUR 88 miljoen) geboekt.

• • Bij Miljoenennota 2020 is de raming bijgesteld vanwege de effecten van de Spring Forecast op de invoerrechten en perceptiekostenvergoeding (netto: EUR -27 miljoen) en vanwege de dat de Europese behandeling van de aanvullende begroting met het surplus over 2018 niet tijdig zou worden afgerond waardoor de daarmee gemoeide meevaller van EUR 88 miljoen pas in 2020 zou worden ontvangen. Bij Najaarsnota bleek echter dat het surplus nog wel verwerkt werd in de Europese begroting van 2019 en is deze laatste bijstelling tegen geboekt.

• • Na aanname van de Najaarsnota is er nog een bijstelling van de raming geweest als gevolg van het arrest van het Europese Hof van Justitie (HvJ) met betrekking tot onterecht afgegeven oorsprongscertificaten door de autoriteiten van Curaçao en Aruba voor de invoer van melkpoeder en rijst, gries en griesmeel. Dit leidde tot een compensatiebetaling van EUR 18,5 miljoen euro in 2019, die in eerste aanleg als negatieve overige ontvangst geboekt is op artikel 3.10. De Kamer is hierover reeds geïnformeerd in de Decemberbrief 2019.

• • Dat de uiteindelijke uitgaven en ontvangsten ieder EUR 644 miljoen hoger zijn komt doordat op advies van de Auditdienst Rijk (ADR) ervoor gekozen is om de negatieve ontvangsten die eerder zijn geboekt onder artikel 3.10 om te boeken naar het uitgavenartikel 3.1. Dit betreft een puur technische verschuiving die geen invloed heeft op de netto omvang van de afdrachten, maar alleen waar ze geboekt worden. De boeking van de Spring Forecast 2018, van DAB 6 2018 en van de nacalculatie zijn geboekt als onderdeel van de BNI- en BTW afdracht, de boeking uit de Decemberbrief van de compensatiebetaling n.a.v. de uitspraak van het Europese HvJ is omgeboekt naar de invoerrechten onder artikel 3.1.

Artikel 3.2

Zoals gemeld in de tweede suppletoire begroting is de bijdrage aan het Europees Ontwikkelingsfonds, vanwege een lagere liquiditeitsbehoefte, lager uitgevallen dan geraamd in de begroting 2019. Dit is de uitkomst van onderhandelingen tussen de EU-lidstaten.

Artikel 3.3

Geen toelichting

Artikel 3.4

Geen toelichting

Artikel 4: Consulaire dienstverlening en uitdragen Nederlandse waarden

A: Algemene doelstelling

Het verlenen van excellente consulaire diensten aan Nederlanders in nood in het buitenland, evenals het verstrekken van reisdocumenten aan Nederlanders in het buitenland. Daarnaast levert het kabinet een bijdrage aan een gereguleerd personenverkeer door de Nederlandse inbreng in het Europese visumbeleid en is verantwoordelijk voor de visumverlening kort verblijf.

Het versterken van de Nederlandse cultuursector door internationale uitwisseling en presentatie; verbindingen leggen met economische diplomatie en andere prioriteiten van geïntegreerd buitenlandbeleid, zoals het mensenrechtenbeleid en veiligheidsbeleid.

Bijdragen aan een effectief internationaal netwerk van Nederland door facilitering van bezoeken van/aan staatshoofden, regeringsleiders en ministers van buitenlandse zaken. Versterking van het draagvlak voor het Nederlandse internationale netwerk in Nederland door effectief beleid ten aanzien van (verkeers)overtredingen door medewerkers van ambassades en internationale organisaties. NB: het gastlandbeleid dat in 2018 onder artikel 4 was opgenomen, is in 2019 samengevoegd met de relevante onderdelen binnen artikel 1 van de begroting.

B: Rol en verantwoordelijkheid

De Minister van Buitenlandse Zaken is verantwoordelijk voor de volgende zaken:

Consulaire dienstverlening

Uitvoeren

• • Visumbeleid kort verblijf van het Koninkrijk der Nederlanden;

• • Afgifte van machtigingen voorlopig verblijf (MVV’s) op de posten;

• • Afname van inburgeringsexamens buitenland;

• • Orange Carpet-beleid, ter bevordering van het Nederlandse bedrijfsleven;

• • Bijstand aan Nederlanders in nood in het buitenland;

• • Begeleiding van Nederlanders die in het buitenland gedetineerd zijn;

• • Uitbrengen van reisadviezen;

• • Crisisrespons;

• • Afgifte van Nederlandse reisdocumenten in het buitenland en van diplomatieke en dienstpaspoorten;

• • Afgifte van consulaire verklaringen en legalisaties.

Visumbeleid kort verblijf van het Koninkrijk der Nederlanden

Indicator	Realisatie 2018	Realisatie 2019	Streefwaarde 2017	Streefwaarde 2018	Streefwaarde 2019	Streefwaarde 2020
Percentage visumaanvragen kort verblijf dat binnen 15 dagen wordt afgehandeld	81%	86%	85%	85%	85%	85%

Regisseren

• • Europees visum- en migratiebeleid en Caraïbisch visumbeleid;

• • Bilaterale dimensie van visum- en migratiebeleid.

Nederlandse cultuur en publieksdiplomatie

De uitvoering van het internationaal cultuurbeleid (ICB) is een gedeelde verantwoordelijkheid van de Minister van Buitenlandse Zaken (bij wie ook de coördinatie ligt), de Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap en de Minister voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking. Het beleidskader voor het ICB wordt steeds voor een periode van vier jaar vastgesteld (beleidskader internationaal cultuurbeleid 2017–2020). De inzet op het gebied van Publieksdiplomatie valt onder de verantwoordelijkheid van de Minister van Buitenlandse Zaken.

Stimuleren

• • Promotie van Nederlandse kunst en cultuur in het buitenland en identificatie van internationale kansen en ontwikkelingen voor de Nederlandse culturele sector en creatieve industrie.

• • Behoud, beheer en ontsluiting van gedeeld cultureel erfgoed.

• • Buitenlandse bezoekersprogramma’s.

• • Het inzetten van publieksdiplomatie door het postennetwerk en BZ om het beeld van Nederland in het buitenland te versterken en op een positief realistische manier uit te dragen.

Regisseren

• • Beleidsvorming en uitvoering van het internationaal cultuurbeleid.

• • Afstemming met culturele fondsen en ondersteunende instellingen over internationale activiteiten.

• • Ondersteuning van het buitenlandpolitieke- en economische beleid door publieksdiplomatie en cultuur in te zetten, bijvoorbeeld als instrument in de dialoog over mensenrechten.

Financieren

• • Ondersteuning van culturele fondsen, instellingen en activiteiten binnen het beleidskader Internationaal cultuurbeleid (2017–2020).

• • Nederlands-Vlaamse samenwerking (via ondersteuning van Huis DeBuren in Brussel).

• • Bezoekersprogramma’s.

• • Gedelegeerde activiteiten Publieksdiploma en Cultuur door Nederlandse ambassades.

• • Subsidieregeling voor programma’s gericht op jeugd en sociale innovatie in de ring van landen grenzend aan de EU.

Bijdragen aan het internationale netwerk van Nederland

Uitvoeren

• • Het systeem voor notificatie van verkeersovertredingen aan medewerkers ambassades en internationale organisaties.

Regisseren

• • De organisatie van inkomende bezoeken van hoogwaardigheidsbekleders.

Financieren

• • Inkomende en uitgaande bezoeken van de Koning; inkomende bezoeken van regeringsleiders en ministers van buitenlandse zaken.

C: Beleidsconclusies

Internationaal cultuurbeleid

Consulaire Zaken

Landenvergelijkend onderzoek consulaire dienstverlening

De vaste commissie voor Buitenlandse Zaken heeft RAND Europe een landenvergelijkend onderzoek naar consulaire dienstverlening laten uitvoeren. Het onderzoek leverde inzichten op voor verschillende aspecten van consulaire dienstverlening aan burgers in het buitenland. Deze inzichten zullen betrokken worden bij de verdere verbetering van de consulaire dienstverlening. De Staat van het Consulaire 2020, de brief over de staat van de consulaire dienstverlening aan Nederlanders in het buitenland en aan buitenlanders die naar Nederland willen komen, (verwacht in juni 2020) zal een reactie geven op dit onderzoek.

IOB-Beleidsdoorlichting

In 2019 heeft IOB een beleidsdoorlichting BZ-begrotingsartikel 4 uitgevoerd. Op 8 november 2019 is in een Kabinetsreactieingegaan op deze beleidsdoorlichting, waarbij aandacht is gegeven aan de wijze waarop opvolging is gegeven aan de aanbevelingen uit de IOB-evaluatie over consulaire dienstverlening.

IOB-evaluatie

Uit de IOB-evaluatie «De burger centraal? Consulaire dienstverlening in beweging 2011–2018» komt naar voren dat de inzet om de consulaire dienstverlening moderner, effectiever en efficiënter te maken grotendeels conform planning is gerealiseerd. Het ministerie zet zich onverminderd in om de modernisering te voltooien en de IOB-aanbevelingen, waaronder reisadviezen die mede naar aanleiding van deze IOB aanbevelingen zijn aangepast, waarbij rekening is gehouden met meer landenspecifieke informatie, een overzichtelijke vormgeving en het sneller kunnen actualiseren van de reisadviezen, waarbij de zorgvuldigheid van de inhoud van het reisadvies voorop blijft staan.

Onderzoeken Autoriteit Persoonsgegevens

• • Op basis van haar toezichttaak op de verwerking van persoonsgegevens heeft de Autoriteit Persoonsgegevens (AP) twee onderzoeken gestart bij Buitenlandse Zaken in het kader van de Schengen visumverlening en VIS-verordening artikel 41.

• • Het eerste onderzoek bij de ambassade en diens externe dienstverlener in Londen dat medio 2019 is gestart bevindt zich in de afrondende fase. Het tweede onderzoek, dat zich zal richten op ambassade Dublin vindt in 2020 plaats.

Internationaal onderzoek innovaties in paspoortdienstverlening

In opdracht van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, in samenwerking met het Ministerie van Buitenlandse Zaken, heeft de organisatie PBLQ heeft een internationaal vergelijkend onderzoek naar innovaties in paspoortdienstverlening laten uitvoeren. Het onderzoek heeft inzichten en deels nieuwe mogelijke innovaties om de dienstverlening verder te verbeteren opgeleverd, bijvoorbeeld ten aanzien van digitaal aanvragen. Het onderzoek is met een gezamenlijke brief met de Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties die ingaat op deze inzichten en innovaties aan de Kamer gestuurd.

Schengenevaluatie

• • Een «onaangekondigde thematische evaluatie van het Schengen Visumbeleid» van Nederland, Frankrijk, Spanje en Zwitserland door de Europese Commissie (CIE) vond plaats in Rabat, Marokko, van 24-27 september 2019.

• • Naast een aantal bevindingen in het concept-evaluatierapport, is de CIE vooral kritisch op de lange wachttijden voor het maken van een afspraak voor het indienen van een visumaanvraag bij de geëvalueerde lidstaten in Rabat.

• • Het concept-evaluatierapport van de CIE moet nog worden vastgesteld. De aanbevelingen (Raadsconclusies) die uit het evaluatie rapport voortvloeien zijn nog niet ontvangen.

• • Nederland zal in contact blijven met de andere in Rabat geëvalueerde Schengenpartners om gezamenlijk op te trekken met andere hoofdsteden waar het gaat om gemeenschappelijke bevindingen/aanbevelingen voortvloeiend uit het Schengenevaluatierapport.

D: Budgettaire gevolgen van beleid

Beleidsartikel 4 Consulaire dienstverlening en uitdragen Nederlandse waarden (bedragen x € 1.000)

			Realisatie 2015	Realisatie 2016	Realisatie 2017	Realisatie 2018	Realisatie 2019	Vastgestelde begroting 2019	Verschil 2019
Verplichtingen			43.060	56.319	44.923	55.902	70.038	51.762	18.276
Uitgaven:
Programma-uitgaven totaal			47.539	47.190	45.625	55.790	63.223	50.306	12.917
4.1	Op basis van eigen verantwoordelijkheid consulaire dienstverlening bieden aan Nederlanders in het buitenland		14.973	13.378	13.607	13.962	14.100	13.945	155
	Subsidies
		Gedetineerdenbegeleiding	2.241	2.073	1.686	1.524	976	1.900	– 924
		Consulaire bijstand			25	0	0	0	0
	Opdrachten
		Consulaire bijstand	236	245	208	527	582	259	323
		Gedetineerdenbegeleiding			232	387		200	– 200
		Reisdocumenten en verkiezingen	5.434	3.932	4.603	4.992	2.559	4.320	– 1.761
		Consulaire opleidingen	198	147	246	146	135	400	– 265
		Consulaire informatiesystemen	6.864	6.354	6.607	6.386	9.429	6.866	2.563
		Loket buitenland					419	0	419
	Bijdragen aan andere begrotingshoofdstukken
		Consulaire informatiesystemen		628	0	0	0	0	0
4.2	Samen met (keten) partners het personenverkeer reguleren		6.081	7.659	6.681	14.840	18.370	9.049	9.321
	Opdrachten
		Visumverlening	1.200	1.080	1.236	2.857	3.955	1.100	2.855
		Ambtsberichtenonderzoek	41	20	13	18	116	150	– 34
		Legalisatie en verificatie	81	67	46	49	14	80	– 66
		Consulaire informatiesystemen	3.264	5.653	4.535	10.886	12.212	6.856	5.356
		Informatie Ondersteunend Beslissen					1.240	0	1.240
	Bijdragen (inter)nationale organisaties
		Asiel en migratie	740	841	851	920	0	863	– 863
	Bijdragen aan andere begrotingshoofdstukken
		Asiel en migratie				110	833	0	833
4.3	Grotere buitenlandse bekendheid met de Nederlandse cultuur		7.434	7.154	6.567	7.023	9.077	7.706	1.371
	Subsidies
		Internationaal cultuurbeleid	6.539	6.039	6.192	1.564	2.663	7.706	– 5.043
		Erfgoed	895	1.116	375	0	0	0	0
	Opdrachten
		Internationaal cultuurbeleid				4.118	87	0	87
	Bijdragen aan agentschap
		Internationaal cultuurbeleid				1.341	1.857	0	1.857
	Bijdragen (inter)nationale organisaties
		Internationaal cultuurbeleid					4.470	0	4.470
4.4	Uitdragen Nederlandse waarden en belangen		19.051	18.999	18.770	19.965	21.676	19.606	2.070
	Subsidies
		Instituut Clingendael	2.051	2.797	800	800	2.734	800	1.934
		Programma ondersteuning buitenlands beleid	3.557	3.628	4.590	4.545	6.020	4.124	1.896
		Landenrogramma's algemene voorlichting en kleine programma's				211		0	0
		overige subsidies	250	281	40	0		0	0
	Opdrachten
		Onderzoeksprogramma's			2.756	1.636	247	1.620	– 1.373
		Programma ondersteuning buitenlands beleid				480		0	0
		Bezoeken hoogwaardigheidsbekleders en uitgaven Corps Diplomatique en internationale Organisaties	3.931	2.861	2.276	1.882	2.123	3.000	– 877
		waarvan kosten Koninklijk Huis o.a. Staatsbezoeken	1.825	1.779	1.906	1.500	1.736	2.000	– 264
		Adviesraad Internationale Vraagstukken	431	407	338	376	477	525	– 48
		Internationale manifestaties en diverse bijdragen	81	131	159	879	68	0	68
		Landenrogramma's algemene voorlichting en kleine programma's		3.105	3.547	6.628	532	2.500	– 1.968
		Europese bewustwording			299	364		0	0
		Chinastrategie						0
	Bijdragen aan agentschap
		Landenrogramma's algemene voorlichting en kleine programma's	1.868	1.052	0	2.056	1.409	0	1.409
	Bijdragen (inter)nationale organisaties
		Landenrogramma's algemene voorlichting en kleine programma's	6.568	4.429	3.880	108	7.756	6.517	1.239
		Europese bewustwording	313	312	85	0	95	520	– 425
	Bijdragen aan ZBO's/RWT's
		Verkeersnotificaties					215	0	215
Ontvangsten			50.681	52.619	55.206	64.894	53.445	47.890	5.555
4.10	Consulaire dienstverlening Nederlanders in het buitenland		21.229	19.790	22.337	20.407	12.559	9.500	3.059
4.20	Consulaire dienstverlening aan vreemdelingen		28.678	32.035	31.569	44.413	40.498	37.500	2.998
4.40	Doorberekening Defensie diversen		774	794	1.300	74	74	890	– 816
4.41	Ontvangsten verkeersnotificaties						314	0	314

E: Toelichting op de financiële instrumenten

Verplichtingen

De verplichtingen binnen dit artikel zijn per saldo toegenomen. In de eerste suppletoire begroting is het budget verhoogd met EUR 16 miljoen. Dit ook vanwege de ambitie, die is opgenomen in het regeerakkoord, om een one-stop shop (Loket Buitenland) voor Nederlanders woonachtig in het buitenland op te zetten. Overeenkomstig het bedrag aan uitgaven 2019 zijn ook nieuwe verplichtingen aangegaan voor de versnelling van de digitaliseringsagenda consulair, vervoerskosten in het kader van het visumproces, ICT kosten (extra licenties software) en stickerkosten, beide het gevolg van toename visumaanvragen.

Zoals gemeld in de tweede suppletoire begroting zijn de verplichtingen verder verhoogd tot een bedrag van EUR 75 miljoen. Niet alle verplichtingen zijn gerealiseerd in 2019, zoals het formaliseren van de subsidie voor gedetineerdenbegeleiding 2020–2023 dat begin 2020 zal plaatsvinden. Een aantal verplichtingen voor de digitalisering van het consulaire proces kosten meer voorbereidingstijd omdat de verschillende consulaire systemen op elkaar moeten aansluiten.

Uitgaven

Artikel 4.1

De realisatie bij consulaire dienstverlening Nederlanders is een optelsom van diverse activiteiten die gezien de consulaire context hier wel benoemd worden. Het nieuwe subsidiekader 2020–2023 Gedetineerden is pas eind december vastgesteld, waardoor de eerste betaling niet in 2019 heeft plaatsgevonden. De voortgang van Loket Buitenland loopt volgens planning. De onderbesteding op onderdelen van Loket Buitenland is onder meer veroorzaakt doordat kosten op een andere begrotingsonderdelen zijn gerealiseerd, zoals personeelskosten onder apparaat. Een deel van de uitgaven van Loket Buitenland zijn bij de tweede suppletoire begroting verschoven naar 2020, omdat de ontwikkeling van het digitale platform voor het Loket Buitenland door de rijksbrede samenwerking meer tijd vergt dan was voorzien. In financieel opzicht geldt dat de uitgaven niet gelijkmatig over de projectduur plaatsvinden. De eerste fase van het project is voornamelijk gebruikt voor noodzakelijke voorbereidingen, zowel in het opstarten van de samenwerking met partnerorganisaties als ten behoeve van de doorontwikkeling van de infrastructuur waarop het project voortbouwt voor dienstverlening aan de doelgroep (website en 24/7 Contact Center). De grote uitgaven worden verwacht in de periode 2020–2021.

Artikel 4.2

In de eerste suppletoire begroting is dit artikelonderdeel verhoogd met EUR 11,7 miljoen om de autonome groei van visa te kunnen verwerken, waardoor de uitgaven van de dienstverlening structureel toenamen, zoals ICT kosten, vervoerskosten visumproces en aankoop stickers. Daarnaast heeft de modernisering van de consulaire diplomatie geleid tot intensivering in 2019 en 2020 om de digitaliseringsagenda conform planning en budget uit te voeren. Uiteindelijk vielen een deel van de digitaliseringsuitgaven in 2019 mee door de lagere inzet en tarieven van de leveranciers en het doorschuiven van betalingen naar 2020.

Artikel 4.3

Geen toelichting

Artikel 4.4

In 2019 heeft de Koning een staatsbezoek gebracht aan Ierland en India en vonden (werk)bezoeken plaats aan de Duitse deelstaten Bremen, Mecklenburg Voor Pommeren en Brandenburg en aan het Verenigd Koninkrijk, Japan en de AVVN (Algemene Vergadering van de Verenigde Naties). De staatshoofden van Polen en Spanje brachten een bezoek aan Nederland.

Daarnaast heeft een aantal mutaties plaatsgevonden die eerder al zijn toegelicht in de eerste suppletoire begroting.

Ontvangsten

Artikel 4.10

De ontvangsten consulair Nederlanders zijn hoger uitgevallen doordat er meer legalisaties en consulaire verklaringen, opties & naturalisaties zijn uitgevoerd.

Artikel 4.20

De totale ontvangsten op dit onderdeel zijn per saldo hoger uitgevallen. De mutatie bestaat uit een aantal mutaties. Enerzijds zijn de ontvangsten verhoogd als gevolg van de nabetaling van de KMar voor visaleges 2013–2018 en de vergoeding van de IND voor consulaire dienstverlening met betrekking tot MVV’s en DNA-onderzoek. Aan de andere kant staat hier tegenover dat de ontvangsten lager zijn uitgevallen doordat de bijdrage van de IND voor het uitreiken van MVV’s en DNA-onderzoek op ambassades niet is ontvangen wegens verschil van inzicht over de verrekenmethodiek. Ook de subsidiebijdrage ISF, (Internal Security Fund) van de Europese Commissie voor IOB (informatie ondersteunend beslissen), wordt niet in 2019 maar in 2020 overgemaakt door de EU.

Artikel 4.40

De uiteindelijke realisatie voor verkeersnotificaties (vrijwillige bijdrage voor begane verkeersovertredingen van medewerkers Corps Diplomatique en Internationale organisaties) heeft in het eerste jaar ruim EUR 0,3 miljoen opgeleverd. Dit bedrag wordt toegevoegd aan de algemene middelen.

5. NIET-BELEIDSARTIKELEN

Artikel 5: Geheim

Niet-beleidsartikel 5 Geheim (bedragen x € 1.000)

		Realisatie 2015	Realisatie 2016	Realisatie 2017	Realisatie 2018	Realisatie 2019	Vastgestelde begroting 2019	Verschil 2019
Verplichtingen		0	0	0	0	0	0	0
Uitgaven		0	0	0	0	0	0	0
Ontvangsten		0	0	0	0	3.003	0	3.003
5.10	Geheim	0	0	0	0	3.003	0	3.003

Geen toelichting

Artikel 6: Nog onverdeeld (HGIS)

A: De Homogene Groep Internationale Samenwerking

De HGIS is een budgettaire overzichtsconstructie binnen de Rijksbegroting, die is ingesteld in 1997 als onderdeel van de herijking van het buitenlands beleid. In de HGIS worden de buitenlandactiviteiten van de departementen gebundeld. Daarmee is in één oogopslag zichtbaar welke uitgaven Nederland doet in het kader van internationale samenwerking. Jaarlijks wordt de inzet op de HGIS gepubliceerd door middel van een HGIS-nota en jaarverslag. Deze verschijnen tegelijkertijd met de overige begrotingsstukken (bij Prinsjesdag en Verantwoordingsdag).

De middelen die onderdeel zijn van de HGIS, staan op de diverse departementale begrotingen. De betreffende ministers zijn zelf verantwoordelijk voor de eigen HGIS-onderdelen binnen de begroting. De HGIS werkt als een parapluconstructie om de uitgaven te kunnen bundelen. Voor loon- en prijsstijgingen (inclusief wisselkoers-ontwikkelingen) en niet voorziene tegenvallers is binnen de HGIS vanuit de BNI-bijstelling een reservering opgenomen op dit artikel (art 6, nog onverdeeld (HGIS)) op de begroting van Buitenlandse Zaken. Compensatie voor loon- en prijsbijstelling van apparaatsuitgaven (BZ-personeel en attachés van andere departementen) vindt met voorrang plaats uit deze reservering. Daarbij wordt voor de HGIS rekening gehouden met de buitenlandcomponent van deze uitgaven.

Niet-beleidsartikel 6 Nog onverdeeld (bedragen x € 1.000)

		Realisatie 2015	Realisatie 2016	Realisatie 2017	Realisatie 2018	Realisatie 2019	Vastgestelde begroting 2019	Verschil 2019
Verplichtingen		2	0	0	0	0	25.868	– 25.868
Uitgaven:
Uitgaven totaal		2	0	0	0	0	25.868	– 25.868
6.1	Nog onverdeeld (HGIS)	2	0	0	0	0	25.868	– 25.868

E: Toelichtingen op de instrumenten

Uitgaven en verplichtingen

Het budget voor het artikel – Nog onverdeeld – heeft betrekking op de HGIS en hierop heeft geen realisatie plaatsgevonden. Zoals ook in de eerste suppletoire begroting is opgenomen betreft de mutatie het saldo van bijstellingen op grond van aanpassing van BNI- en bbp-ramingen door het CPB, verwerking van de HGIS-eindejaarsmarge 2018, het verwerken van de loon- en prijsbijstellingen binnen de HGIS en overboekingen naar diverse begrotingen zoals binnen de HGIS is overeengekomen. Binnen de HGIS is budget vrijgemaakt voor een aantal uitvoeringsknelpunten en nieuwe initiatieven die met name liggen op het terrein van het gastlandbeleid (EMA, Kosovo tribunaal en renovatie Vredespaleis), extra inzet ter ondersteuning van de Chinanotitie en een aantal internationale bijeenkomsten in Nederland zoals de Global Entrepeneurs Summit en aantal conferenties georganiseerd door IenW. Ten slotte wordt, zoals opgenomen in de tweede suppletoire begroting, een deel van het budget doorgeschoven naar 2020 via de eindejaarsmarge.

Artikel 7: Apparaat

A: Personele en materiële uitgaven

Dit artikel betreft de apparaatsuitgaven van zowel het postennetwerk in het buitenland als het departement in Den Haag, exclusief de personele uitgaven voor de politieke leiding en attachés van andere ministeries. Het omvat de verplichtingen voor en uitgaven aan het ambtelijk personeel, de overige personele uitgaven en het materieel.

Personeel:

De personele uitgaven vallen uiteen in de volgende categorieën: (1) Uitgaven voor het ambtelijk personeel werkzaam op het ministerie in Den Haag; Dit betreft de algemene ambtelijke leiding van het departement (met uitzondering van de secretaris-generaal, plaatsvervangend secretaris-generaal en directeuren-generaal), de beleidsdirecties en de ondersteunende diensten. (2) Uitgaven voor het uitgezonden personeel op de ambassades (zoals salaris, vergoedingen en dienstreizen). (3) Uitgaven voor het lokaal aangenomen personeel op de ambassades.

Materieel:

De materiële uitgaven hebben betrekking op de uitgaven voor de exploitatie van en investeringen in het departement in Den Haag en de vertegenwoordigingen in het buitenland. Hieronder vallen onder andere de verplichtingen en uitgaven voor (1) huisvesting zoals huur van kanselarijen, residenties, personeelswoningen en het kantoor in Den Haag, klein onderhoud en bouwkundige projecten, (2) beveiligingsmaatregelen, (3) ICT uitgaven zoals automatisering en communicatiemiddelen en (4) bedrijfsvoeringsuitgaven. Specifiek wordt van de materiële uitgaven aangegeven welk deel hiervan betrekking heeft op ICT uitgaven en hoeveel van de uitgaven via een Rijksbrede shared serviceorganisatie (SSO) worden verricht.

Niet-beleidsartikel 7 Apparaat (bedragen x € 1.000)

		Realisatie 2015	Realisatie 2016	Realisatie 2017	Realisatie 2018	Realisatie 2019	Vastgestelde begroting 2019	Verschil 2019
Verplichtingen		721.813	753.500	769.969	769.414	805.205	763.776	41.429
Uitgaven		723.644	744.579	748.472	769.414	805.205	740.740	64.465
7.1.1	Personele uitgaven	446.145	477.859	479.508	489.013	507.727	510.711	– 2.984
	Eigen personeel	437.645	465.921	456.807	477.003	435.712	500.711	– 64.999
	Inhuur extern	8.500	11.938	22.701	12.010	31.991	10.000	21.991
	Overige personeel	0	0	0	0	40.024	0	40.024
7.1.2	Materiele uitgaven	237.259	266.720	268.964	280.401	275.961	230.029	45.932
	ICT	41.458	44.758	43.034	53.435	52.031	45.000	7.031
	Bijdragen aan SSO's	53.417	74.017	66.309	61.061	64.972	63.891	1.081
	Overige materiele uitgaven	142.384	147.945	159.621	165.905	158.958	121.138	37.820
7.2	Koersverschillen	40.240	0	0	0	21.517	0	21.517
Ontvangsten		37.228	48.102	38.146	47.702	68.993	26.450	42.543
7.10	Diverse ontvangsten	37.228	44.267	30.041	41.703	68.993	26.450	42.543
7.11	Koersverschillen	0	3.835	8.105	5.999	0	0	0

E: Toelichting op de financiële instrumenten

Verplichtingen

De verplichtingen zijn, analoog aan de uitgaven, toegenomen vanwege additionele uitgaven voor personele en materiele kosten. Voor de verantwoording van de verplichtingen voor apparaatsuitgaven geldt de bepaling uit de Comptabiliteitswet 2016waarbij het jaar waarin de kasbetaling is gedaan, kan worden aangemerkt als het begrotingsjaar waarin de met de kasbetaling samenhangende verplichting is aangegaan of is ontstaan (art. 2.14, lid 3), de zgn. k=v methode. In de praktijk betekende dit dat de totale aangegane verplichtingen binnen dit artikel, voor één specifiek jaar overeenkomen met de totale kasuitgaven voor dit jaar.

Uitgaven

Het apparaatsbudget bestaat uit personele en materiele uitgaven en laat een stijging van de uitgaven zien. Het merendeel van de mutaties is eerder al toegelicht in de eerste suppletoire begroting en tweede suppletoire begroting. Deze mutaties worden hieronder nader toegelicht.

Artikel 7.1.1

De uiteindelijke realisatie van het personeel budget is lager dan bij de ontwerpbegroting is opgenomen. Dit kent een aantal oorzaken:

• • Zoals gemeld in de eerste suppletoire begroting stijgen de personeelsuitgaven. Dit houdt verband met de toevoeging van budget aan de begroting voor 2019 via de eindejaarsmarge 2018. Dit zijn specifieke personeelsuitgaven die eind 2018 niet meer konden worden verwerkt. Daarnaast is er sprake van reguliere loonontwikkeling. Hierdoor worden de salarissen en hieraan gerelateerde uitgaven van het BZ-personeel bijgesteld. Ten slotte kent het budget een wijziging vanwege de implementatie van de China-notitie. Hiervoor zijn extra fte’s ingezet. Dit is binnen de HGIS gefinancierd.

• • In de tweede suppletoire begroting is gemeld dat de personele uitgaven afnemen als gevolg van een aantal aanpassingen:

  • – In lijn met het Regeerakkoord is onder meer geïntensiveerd op het terrein van ontwikkelingssamenwerking (OS). Een deel van deze middelen is ingezet voor de versterking van beleids- en beheer capaciteit binnen het ministerie. Alle apparaatsmiddelen zijn opgenomen in de BZ-begroting. Omdat in 2018 nog niet alle vacatures waren ingevuld viel dit budget vrij en is vervolgens in 2019 (door gebruik te maken van de eindejaarsmarge) alternatief ingezet op het terrein van ontwikkelingssamenwerking.

  • – Een deel van de reservering voor personeel is doorgeschoven naar 2020 vanwege de vertraging rondom de Brexit-besluitvorming.

• • Ten opzichte van de tweede suppletoire begroting zijn de uitgaven afgenomen. Dit is hoofdzakelijk te verklaren doordat functies, als onderdeel van de intensivering binnen het postennet, pas in de loop van afgelopen jaar zijn ingevuld. Hierdoor is het budget niet volledig ingezet. Dit budget blijft beschikbaar voor het komend jaar en zal via de eindejaarsmarge worden meegenomen.

• • Ten slotte vindt een aantal verschuivingen plaats. Een deel van de categorie «eigen personeel» is opgenomen onder de categorie «overige personeel». Het betreft kosten voor dienstreizen, algemene p-diensten, verhuizingen in verband met overplaatsingen en oudedagsuitkeringen voor lokale medewerkers. Bij het opstellen van de begroting waren deze kosten geadministreerd onder de categorie «eigen personeel», echter in lijn met de voorschriften zijn deze uitgaven verschoven naar «overige personeel». Ook is een deel van de personele uitgaven gerealiseerd via externe inhuur. Dit is hoofdzakelijk gebeurd op het terrein van consulaire dienstverlening (247 contact center).

Artikel 7.1.2

De uiteindelijke realisatie van het materieel budget is hoger dan bij de ontwerpbegroting is opgenomen. Dit kent een aantal oorzaken:

• • In de eerste suppletoire begroting is een stijging opgenomen van de uitgaven. Dit budget nam toe als gevolg van de inzet van de eindejaarsmarge uit 2018 op reguliere apparaatsuitgaven voor bedrijfsvoering, huisvesting buitenland, ICT en facilitaire kosten. Ook is vanuit de HGIS de prijsbijstelling toegekend om inflatie gerelateerde kosten te kunnen opvangen. Verder is het budget voor 2019 verhoogd vanuit de extra ontvangsten die geraamd worden in relatie tot verwachte verkopen van onroerend goed van EUR 20 miljoen in 2019. Deze middelen worden geherinvesteerd om de huisvestingsportefeuille in het buitenland te rationaliseren, te moderniseren en te verduurzamen. Ten slotte is een bedrag van EUR 4,5 miljoen overgeheveld naar het beleidsartikel consulaire dienstverlening (artikel 4) ten behoeve van het Loket Buitenland.

• • Als onderdeel van de tweede suppletoire begroting zijn de materiële uitgaven verder. Dit betrof met name de herinvestering die gekoppeld was aan de stijging van de inkomsten uit verkoop vastgoed buitenland.

• • Ten opzichte van de tweede suppletoire begroting is het budget uiteindelijk afgenomen. Dit wordt hoofdzakelijk verklaard doordat de uitgaven voor huisvesting in het buitenland uiteindelijk lager zijn uitgevallen. De belangrijkste oorzaak hiervoor is dat er minder geïnvesteerd is in het vastgoed, enkele aankopen niet door zijn gegaan (o.a. in Ankara en Nairobi) en de uitgaven voor huren van residenties en kanselarijen lager zijn uitgevallen. Deze middelen worden doorgeschoven naar 2020. Dit geldt ook voor bedrijfsvoering kosten op de posten.

Artikel 7.2

Buitenlandse Zaken werkt met een vooraf vastgestelde wisselkoers ten opzichte van buitenlandse valuta (de corporate rate). Deze koers wordt samen met de presentatie van de begroting vastgesteld. Omdat bij betalingen in buitenlandse valuta gedurende het jaar echter een verschil ontstaat als gevolg van de werkelijk geldende koers, ontstaat er een saldo. Dit saldo wordt verantwoord op het apparaatsartikel maar geldt voor de gehele BZ-begroting. Omdat met name de USD maar ook enkele valuta in Zuid-Amerika is gestegen ten opzichte van de vastgestelde koers is hierdoor in de laatste maanden, waarin veel betalingen zijn verricht, het effect groter geworden waardoor een mutatie is ontstaan (dit is deels al toegelicht bij de tweede suppletoire begroting).

Ontvangsten

Artikel 7.10

De ontvangsten nemen in 2019 toe. Dit wordt als volgt verklaard:

• • Zoals gemeld in de eerste suppletoire begroting is de raming op de apparaatsontvangsten naar boven bijgesteld met EUR 20 miljoen. In 2019 is meer ontvangen uit de verkoop van vastgoed in het buitenland. Met deze middelen worden de investeringen gedekt voor de modernisering, verduurzaming en rationalisering van de huisvestingsportefeuille.

• • Verder zijn de ontvangsten in de tweede suppletoire begroting naar boven bijgesteld met EUR 21 miljoen vanwege de verkoop van onroerend goed in Khartoem en Londen. Een deel van dit bedrag (EUR 2 miljoen) is dit jaar opnieuw geïnvesteerd. Het restant wordt toegevoegd aan de reservering conform de middelenafspraak huisvesting.

• • Eind 2019 bleek dat de ontvangsten verder zijn toegenomen met EUR 1 miljoen als gevolg van meerkosten die gemaakt zijn voor attachés in het buitenland welke vervolgens zijn doorbelast aan de desbetreffende departementen.

Nader toegelicht:

I. Meerjarenplan huisvesting

Doel van het huisvestingsbeleid van Buitenlandse zaken is om ambassadekantoren waar mogelijk functioneel en doelmatig in te richten conform Het Nieuwe Werken (HNW) en ter ondersteuning van de modernisering van diplomatie. Panden worden afgestoten, aangeschaft of verbouwd conform een op functionaliteit gericht rationaliseringsplan in de komende tien jaar en rekening houdend met de duurzaamheidsdoelstellingen die voortvloeien uit het Parijs Akkoord. Hiermee wordt tevens een structurele bezuiniging ingevuld op de huisvestingsuitgaven in het buitenland zoals in eerdere kabinetten is afgesproken.

Ten einde de gewenste efficiëntieslag te kunnen maken is in 2013 een middelenafspraak overeengekomen tussen Buitenlandse Zaken en Financiën (het zogenaamde «Huisvestingsfonds»). Deze afspraak is in vergelijkbare vorm in 2019 verlengd tot en met 2025. Daarbij is afgesproken dat ontvangsten uit de verkoop van onroerend goed in het buitenland in latere jaren kunnen worden ingezet voor investeringen die samenhangen met de voorgenomen besparingen op de huisvesting in het buitenland. De komende jaren vinden bij een aantal grote posten- te weten Moskou, Peking, Ankara, Londen en Washington – huisvestingsprojecten plaats. Daarnaast moet Buitenlandse Zaken vanwege de veranderende geopolitieke verhoudingen flink investeren in verdere beveiliging van het postennetwerk.

Zoals toegezegd tijdens het Wetgevingsoverleg over het jaarverslag van het Ministerie van Buitenlandse Zaken van 12 juni 2017 is hieronder een overzicht opgenomen van de onroerend goed mutaties die gemoeid zijn met de middelenafspraak. De uiteindelijke opbrengsten van verkoop zijn onder meer afhankelijk van de vastgoedmarkt in de betreffende landen. Op 31 december 2019 was het saldo voor investeringen EUR 26 miljoen (stand fonds einde 2019). Vastgoed investeringen zijn verricht in 2019 voor EUR 15,4 miljoen en voor EUR 37,8 miljoen aan panden is verkocht in 2019.

Overzicht mutaties middelenafspraak huisvesting begroting Buitenlandse Zaken

Bedragen in EUR miljoen

	2013	2014	2015	2016	2017	2018	2019
Stand fonds aanvang begrotingsjaar	0	14,4	27,5	31,3	24,4	11,6	3,6
Opbrengsten door verkopen	14,4	13,2	3,8	7,4	0,4	6	37,8
Investeringen in onroerend goed	0	0	0	14,3	13,2	25,4	15,4
Stand fonds eind van het jaar	14,4	27,5	31,3	24,4	11,6	3,6	26

Hieronder volgt per jaar nog een toelichting waaruit de opbrengsten en investeringen bestaan.

Het bovenstaande overzicht is, zoals aan de Kamer toegezegd, op hoofdlijnen om de onderhandelingspositie bij aankoop en verkoop niet te schaden.

II. Kengetallen personeel

	realisatie	realisatie
Personeel	2019	2018
Loonkosten departement
Gemiddelde bezetting (fte)	2.227	2.009
Gemiddelde prijs (EUR)	88.680	88.168
Toegelicht begrotingsbedrag (x EUR 1.000)	197.489	177.130
Loonkosten posten
Gemiddelde bezetting (fte)	778	892
Gemiddelde prijs (EUR)	109.276	94.516
Toegelicht begrotingsbedrag (x EUR 1.000)	85.017	84.308
Totaal loonkosten ambtelijk personeel (A)
Gemiddelde bezetting (fte)	3.005	2.901
Gemiddelde prijs (EUR)	94.012	90.120
Toegelicht begrotingsbedrag (x EUR 1.000)	282.506	261.438
Vergoedingen uitgezonden personeel (B)
Gemiddelde bezetting (fte)	778	892
Gemiddelde prijs (EUR)	82.344	75.933
Toegelicht begrotingsbedrag (x EUR 1.000)	64.063	67.733
Loonkosten lokaal personeel (C)
Gemiddelde bezetting (fte)	2.053	2.044
Gemiddelde prijs (EUR)	48.862	49.169
Toegelicht begrotingsbedrag (x EUR 1.000)	100.327	100.521
Totaal loonkosten (A-C) (x EUR 1.000)	446.896	429.692

Toelichting:

• • In 2019 was sprake van een loonkostenstijging uit hoofde van de CAO en de ontwikkeling van de pensioenpremies. Dit komt tot uiting in de gemiddelde prijs totaal loonkosten ambtelijk personeel.

• • In 2019 treedt (gecorrigeerd voor vorige bullit) een daling op in de gemiddelde loonkosten op het departement en een stijging in het postennet. Dit is het effect van de taakspecialisatie, waarbij de uitgezonden bezetting daalt in relatief laag ingeschaalde functies door sluiting van RSO’s en deze personen vervolgens weer instromen bij shared service organisaties op het departement.

• • De per saldo lichte daling van de gemiddelde loonkosten lokaal personeel heeft hier -in mindere mate- ook mee te maken. Daarnaast was sprake van loonstijgingen op grond van aanpassing van loonschalen uit hoofde van loononderzoeken en een uitgavendaling in EUR door de in 2019 neerwaartse aanpassing van de corporate rates van de USD en daaraan gekoppelde valuta.

• • De gemiddelde ambtelijke bezetting steeg met ruim 100 fte. Enerzijds omdat in 2019 sprake was van uitbreiding van de departementale bezetting binnen het consulaire domein vanwege de toename van het aantal visumaanvragen. Anderzijds waren in 2019 de eerste effecten van de intensiveringen Rutte III zichtbaar, zowel op het departement als op de posten.

6. BEDRIJFSVOERINGSPARAGRAAF

Het Ministerie van Buitenlandse Zaken besteedt op een gestructureerde wijze aandacht aan de bedrijfsvoering. Via de interne planning- en controlcyclus waaronder de begrotings- en jaarplancyclus en het toezichtsarrangement – bewaakt BZ of de doelstellingen op doelmatige en rechtmatige wijze worden gerealiseerd. Waar nodig wordt bijgestuurd.

Deze paragraaf gaat in op de bedrijfsvoeringvraagstukken die zich gedurende het begrotingsjaar 2019 hebben voorgedaan en waarvan de informatieverstrekking voor het inzicht en de oordeelsvorming door de Tweede Kamer van belang is. Op basis van de Rijksbegrotingsvoorschriften informeren wij u over toezeggingen aan de Algemene Rekenkamer (AR) naar aanleiding van het rapport van bevindingen bij het jaarverslag 2018, risico’s van misbruik en oneigenlijk gebruik (M&O) en fraude, lopende ICT-projecten en het Audit Committee.

Paragraaf 1: Uitzonderingsrapportage

Rechtmatigheid

De controle van de verantwoordingen door de Auditdienst Rijk (ADR) over 2019 op hoofdstuk V Buitenlandse Zaken is gebaseerd op een statistische steekproef. Uit de evaluatie van deze steekproef blijkt dat voor dit begrotingshoofdstuk de maximale fout de tolerantie overschrijdt.

De tolerantie bedraagt EUR 18.183.700. De meest waarschijnlijke fout is EUR 6.065.146 en de maximale fout bedraagt EUR 19.073.662. De overschrijding is met name veroorzaakt door één transactie, waarbij sprake is van een te hoog afgeboekt bedrag.

De hiermee samenhangende transactie was onderdeel van de steekproef en is voor 75% als fout aangemerkt.

Rapporteringstolerantie	Verantwoord bedrag in EUR (omvangsbasis)	Rapporteringstolerantie voor fouten en onzekerheden in EUR	Bedrag aan fouten in EUR	Bedrag aan onzekerheden in EUR	Bedrag aan fouten en onzekerheden in EUR
Verantwoordingen	181.837.000	18.183.700	6.065.146	0	6.065.146

Totstandkoming niet-financiële verantwoordingsinformatie

Er zijn geen bijzonderheden te melden.

Begrotingsbeheer, financieel beheer en de materiële bedrijfsvoering

Inkopen

De inkoopfunctie van BZ heeft de afgelopen jaren veel ontwikkelingen doorgemaakt. Organisatorisch is de inkoopondersteuning eind 2019 volledig opgegaan in de Financiële Service Organisatie (FSO). Aan directies en posten wordt professionele inkoopondersteuning geboden voor inkoopopdrachten die meervoudig onderhands moeten worden uitgevraagd. Voor de ondersteuning van EU-aanbestedingen werkt BZ samen met de Haagse Inkoopsamenwerking (HIS).

Het ministerie heeft een spendanalyse. Met een spendanalyse worden uitgaven op niveau van leverancier gemonitord met als doel om te waarborgen dat regelgeving rondom aanbestedingen wordt nageleefd. De huidige spendanalyse is opgesteld voor de jaren 2017 t/m 2019 en deze is februari 2020 opgeleverd. Inzet is om uiteindelijk een volledige spendanalyse over vier jaren te hebben met 2017 als startjaar. Verdere inbedding van de spendanalyse in de processen en organisatie vindt plaats in 2020.

Beheer vastgoed

Overige aspecten van de bedrijfsvoering

Archivering

De voornaamste ontwikkeling in het archiefbeheer is de archiefkoppeling tussen Sophia en SharePoint. Met deze koppeling vindt de archivering vanuit SharePoint geheel automatisch plaats waardoor de handmatige archiveringswerkzaamheden voor medewerkers afnemen. Hiervoor is de transitie van het SharePoint-platform naar een andere ICT-dienstverlener een randvoorwaarde. Deze transitie is na forse vertraging in december 2019 uitgevoerd. De realisatie van de archiefkoppeling is nu voorzien in 2020 en wordt gefaseerd aan dienstonderdelen aangeboden.

De stand van zaken met betrekking tot de archivering is in 2019 besproken met de departementsleiding, waarbij het beeld is dat archivering blijvend aandacht vraagt van medewerkers en management. Naar aanleiding hiervan is gestart met het actualiseren van de archiefplannen bij 29 dienstonderdelen waar de archivering het sterkst is afgenomen. In 2020 zal een nieuwe bewustwordingscampagne plaatsvinden.

Informatiebeveiliging

Het ministerie heeft naar aanleiding van de bevindingen van de Auditdienst Rijk en de door de Algemene Rekenkamer geconstateerde onvolkomenheid, een plan van aanpak voor informatiebeveiliging opgesteld. In dit plan van aanpak is het (her)accrediteren van informatiesystemen één van de belangrijkste punten. Aan de accreditaties, die van belang waren voor EU- en NAVO-inspecties, is met hoge prioriteit gewerkt. De overige tijdelijke heraccreditaties zijn nog niet voor alle informatiesystemen afgerond. In het plan van aanpak zijn naast de accreditaties ook punten benoemd die bijdragen aan de verdere groei en verbetering van de volwassenheid in informatiebeveiliging bij het ministerie. Het verder vastleggen van de wijze van besturen, de procedures voor incident- en risicomanagement en het vergroten van de bewustwording maken ook deel uit van het plan. In 2019 is het plan van aanpak als gevolg van de prioritering en de intern benodigde afstemming in beperkte mate gerealiseerd.

Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG)

Professionalisering Wob-proces

Risicomanagement

Met risicomanagement zet het ministerie in op een expliciete koppeling van risico’s en te behalen organisatiebrede beleidsdoelen. Hiervoor gebruikt het ministerie zowel een risicokaart op strategisch niveau als jaarplannen per organisatieonderdeel. Deze bieden inzage in risico’s die het behalen van resultaten in de weg kunnen staan. Een expliciete verbinding tussen beoogde resultaten, risico’s en bijbehorende beheersmaatregelen maakt het effectief sturen op de resultaten makkelijker. De risicoparagrafen in de jaarplannen zijn geanalyseerd om vast te stellen welke thema’s belangrijk zijn. De uitkomst van deze analyse vormt samen met de risicokaart de rode draad voor de jaarlijkse risicosessie waarin de departementsleiding de risico’s actualiseert.

Voor de meest risicovolle processen in de bedrijfsvoering zijn de risico’s en beheermaatregelen in kaart gebracht. De taken, rollen en verantwoordelijkheden binnen deze processen zijn verhelderd. Door deze uniforme aanpak kan het toezicht binnen het ministerie verder worden verankerd.

Paragraaf 2: Rijksbrede bedrijfsvoeringsonderwerpen

Misbruik en oneigenlijk gebruik/ fraude

De Minister van Buitenlandse Zaken is verantwoordelijk voor de integrale bedrijfsvoering met uitzondering van de procesmatige beheersing van de activiteitscyclus bij projecten en programma’s in het kader van ontwikkelingssamenwerking. Dit laatste valt onder de verantwoordelijkheid van de Minister voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking, die bij medewerkers aandacht besteedt aan malversaties door derden en de maatregelen om deze te voorkomen en te signaleren.

Voor een nadere toelichting omtrent misbruik en oneigenlijk gebruik/ fraude rondom de activiteitencyclus bij projecten en programma’s in het kader van ontwikkelingssamenwerking wordt verwezen naar de bedrijfsvoeringparagraaf in het jaarverslag van BHOS.

Grote ICT Projecten: EIDOS

In mei 2019 heeft het Bureau ICT (BIT) van BZK het project EIDOS getoetst. BIT geeft aan dat het project risico loopt de planning niet te halen als niet eerst het ontwerp wordt afgerond en de testaanpak wordt verbeterd. Naar aanleiding van deze toets vindt een heroriëntatie plaats waarin de maatregelen worden uitgewerkt voor mitigatie van de genoemde risico’s. Voor nadere informatie rondom de uitvoering wordt verwezen naar het Rijksbrede ICT Dashboard.

Departementale checks and balances

Activiteiten Audit Committee

In 2019 heeft het Strategisch Audit Committee vier keer vergaderd en het Operationeel Audit Committee twee keer. Het Audit Committee adviseert de departementsleiding over onderwerpen als de kwaliteit van de bedrijfsvoering, inclusief de financiële vastlegging, regie op het auditbeleid, evaluatiebeleid, risicomanagement en de uitkomsten daarvan. Het Strategisch Audit Committee heeft aanbevelingen gegeven over strategische onderwerpen zoals de China-strategie, de Brexit, informatiebeveiliging, huisvestingsbeleid, risicomanagement en de auditprogrammering. In het Operationeel Audit Committee zijn onder andere de uitvoering van het toezichtarrangement en de kwaliteit van de risicoparagraaf in de beoordelingsmemoranda van activiteiten besproken. Daarnaast is geadviseerd over de opvolging van de bevindingen van de Algemene Rekenkamer en de Auditdienst Rijk.

Het Strategisch Audit Committee heeft drie externe leden. Voor het externe lid waarvan de zittingstermijn in 2018 afliep is in 2019 een nieuw extern lid aangetreden. Voor de opvolging van een ander extern lid is in 2019 de selectieprocedure in gang gezet.

De evaluatie van het Audit Committee is afgerond. Het evaluatierapport bevestigt dat het Audit Committee goed functioneert. De aanbevelingen uit het evaluatierapport om het functioneren van het Audit Committee verder te verbeteren worden overgenomen. De aanbeveling om het Operationeel Audit Committee af te schaffen en de onderwerpen te integreren in de agenda van de Managementraad wordt opgepakt.

Paragraaf 3: Belangrijkste ontwikkelingen en verbeteringen in de bedrijfsvoering

Centralisatie dienstverlening posten

Het ministerie centraliseert de dienstverlening aan de posten, door overheveling van de taken van de zeven Regionale Service Organisaties (RSO’s) naar drie gespecialiseerde serviceorganisaties in Nederland. Dit zijn de Financiële Service Organisatie (FSO), de Consulaire Service Organisatie (CSO) en Wereldwijd Werken (3W).

Dit was een majeure operatie die twee jaar in beslag heeft genomen en waarbij maar liefst 288 fte zijn overgeheveld van de RSO’s naar Den Haag. Volgens een strakke planning is om de paar maanden een van de RSO’s opgeheven onder gelijktijdige overname van de taken door Den Haag. Het project is eind 2019 succesvol afgerond en grotendeels volgens planning uitgevoerd. Het temporiseren van de overheveling van de consulaire clusters in de RSO’s Praag en Kuala Lumpur naar de CSO is een voorbeeld waar bijsturing moest plaatsvinden ten opzichte van de planning. De dienstverlening op het gebied van bedrijfsvoering is geheel conform planning overgegaan naar FSO en 3W.

Consulaire dienstverlening

Personeelsbeleid

Integriteit en veilige werkomgeving

Het Ministerie heeft in 2019 prioriteit gegeven aan de onderwerpen veilige werkomgeving, integriteit, diversiteit & inclusie en werkplezier. In 2019 zijn alle kennis, ondersteuning, registraties en meldpunten op gebied van integriteit en veilige werkomgeving samengebracht bij een dienstonderdeel. Medewerkers met een melding op het gebied van zakelijke integriteit (zoals fraude, belangenverstrengeling, malversaties, nevenfuncties, aannemen geschenken, lekken informatie) of sociale integriteit (ongewenst gedrag) kunnen nu terecht bij één meldpunt. Medewerkers weten dit meldpunt integriteit steeds beter te vinden voor advies en meldingen.

Op intranet is een Integriteitsportaal ingericht waar medewerkers in Den Haag en op de posten toegang toe hebben. Op dit portaal is Rijksbrede (bijvoorbeeld de Gedragscode Integriteit Rijk) en BZ-specifieke regelgeving en informatie beschikbaar. Er worden documenten aangeboden die het integriteitsbewustzijn van medewerkers en leidinggevenden moeten bevorderen. De contactgegevens van de vertrouwenspersonen zijn opgenomen en er is aangegeven waar vermoedelijke integriteitsschendingen kunnen worden gemeld. Een gedeelte van deze informatie is in meerdere talen beschikbaar. De toolbox «aandacht voor integriteit en veilige werkomgeving in je team» op het portaal integriteit is in 2019 aangevuld met nieuwe tools.

Het stelsel van vertrouwenspersonen is verbeterd door de training van 76 vertrouwenspersonen op posten. Er hebben diverse op de interne organisatie gerichte (trainings)activiteiten plaatsgevonden in het kader van preventie, bewustwording en voorlichting. Voor de doorlichting van organisatieonderdelen is voor het onderwerp «integriteit en de veilige werkomgeving» een toetsingskader geoperationaliseerd.

Tijdens de Week van de Integriteit werd het externe steunpunt gelanceerd. Mensen van buiten BZ die een vermoedelijke integriteitsschending door een medewerker van het ministerie willen melden, kunnen bij dit steunpunt terecht om te sparren en advies te vragen. Op deze manier wil het ministerie de drempel verlagen om een melding te doen van ongewenst gedrag. Het extern steunpunt integriteit is ingesteld op advies van NGO-medewerkers. Zij ervaarden belemmeringen om hun klacht over een BZ-ambtenaar in te dienen. NGO’s zijn over het extern steunpunt geïnformeerd en de informatie is beschikbaar op internet.

Huisvesting Den Haag

In 2019 heeft het ministerie vanwege het tekort aan werkplekken in de Rijnstraat onderzoek verricht naar mogelijke huisvestingsopties op de korte en lange termijn. Ook is onderzoek gedaan naar de follow-up van de problematiek rondom de vloeren en gevelramen. Alle interventies op de korte, middellange en lange termijn zijn erop gericht om alle medewerkers samen in één gebouw te huisvesten met voldoende werkplekken. Een gebouw dat aansluit bij de aard van de werkzaamheden en deze voldoende faciliteert.

Verschillende directies hebben in de zomer 2019 een nieuwe plek gekregen, binnen de kantoorgebouwen van Rijnstraat 8 of Terminal Zuid. Ook in deze nieuwe indeling blijkt dat er te weinig bureauwerkplekken op Rijnstraat 8 zijn. Met de verhuizing van circa 250 medewerkers naar Terminal Zuid is «de schaarste» in Rijnstraat 8 eerlijker verdeeld. Maar de huidige norm van 0,7 werkplek per medewerker blijft onder druk staan.

Het Ministerie is in overleg met BZK over de bestaande en toekomstige huisvestingsproblemen. BZK heeft toegezegd de norm van de werkplekken op Rijnstraat 8 gelijk te stellen met de andere ministeries in Den Haag.