Nr. 2 MEMORIE VAN TOELICHTING

In het verdiepingshoofdstuk worden de nieuwe mutaties omschreven en verder toegelicht.

De bijlage Moties en toezeggingen bevat de stand van zaken van alle nieuwe moties en toezeggingen sinds de vorige begroting, de nog openstaande moties en toezeggingen uit voorgaande jaren en de moties en toezeggingen die sinds de vorige begroting zijn afgehandeld.

In bijlage 5.3 is een overzicht opgenomen van alle subsidies.

Tot slot is er in bijlage 5.4 een overzicht opgenomen van de evaluatie- en overige onderzoeken.

Op grond van de Comptabiliteitswet artikel 5, derde lid, onder c, moet in de begroting per beleidsartikel informatie worden opgenomen over de budgetflexibiliteit.

In de tabel Budgettaire gevolgen van beleid wordt voor de programma-uitgaven vermeld welk deel daarvan juridisch is verplicht voor het jaar 2015.

De peildatum van de gepresenteerde budgetflexibiliteit (juridisch verplicht) is 1 januari 2015.

Voor 2015 wordt voor het eerst de juridische verplichting toegelicht op het niveau van financieel instrument als geheel. Dit komt voort uit de toezegging van de Minister van Financiën tijdens het Algemeen Overleg over Verantwoord Begroten van 6 maart 2013 (Kamerstukken II, 2012–2013, 31 865, nr. 50).

Het Koninkrijk is per 10 oktober 2010 staatkundig opnieuw ingericht: vier autonome landen die een aantal taken gemeenschappelijk uitvoeren. Het Koninkrijk vervult bovendien een waarborgfunctie (artikel 43 van het Statuut): als de landen (Curaçao, Sint Maarten en Aruba) niet zelfstandig kunnen voldoen aan de verantwoordelijkheid voor rechtszekerheid, deugdelijk bestuur en de bescherming van de fundamentele rechten en vrijheden van hun inwoners, komt de verantwoordelijkheid van het Koninkrijk in beeld. Het Statuut geeft het Koninkrijk de instrumenten om deze verantwoordelijkheid in te vullen.

In de slotakkoorden uit 2006 is afgesproken dat de staatkundige positie van de openbare lichamen Bonaire, Sint Eustatius en Saba (BES) binnen 6 jaar na de staatkundige ontmanteling van het land Nederlandse Antillen wordt geëvalueerd. De Rijkswet financieel toezicht en de vier rijkswetten op het terrein van Veiligheid en Justitie (Openbaar Ministerie, Gemeenschappelijk Hof, Politie en de Raad voor de Rechtshandhaving) zullen ook in 2015 geëvalueerd worden.

De verantwoordelijkheid voor de overheidsfinanciën ligt bij de autonome landen zelf. Het College financieel toezicht (Cft) vervult daarbij een toezichthoudende rol, voortvloeiend uit de Rijkswet financieel toezicht Curaçao en Sint Maarten en de Wet financiën openbare lichamen Bonaire, Sint Eustatius en Saba.

De samenwerkingsprogramma’s waarmee Nederland de afgelopen jaren Caribisch Nederland, Aruba, Sint Maarten en Curaçao op een groot aantal terreinen heeft ondersteund, worden eind 2015 beëindigd. Binnen deze kaders gelden de volgende speerpunten van beleid voor 2015.

Tijdens de Koninkrijksconferentie van april 2014 zijn afspraken gemaakt om de economische samenwerking binnen het Koninkrijk waar mogelijk verder te versterken. De strategische ligging van de landen biedt daartoe diverse mogelijkheden. Deze mogelijkheden gelden ook voor de openbare lichamen BES, alsmede in het verkeer (personen, goederen) tussen de verschillende onderdelen van het Caribisch deel van het Koninkrijk. Ter bevordering van de economische ontwikkeling krijgt versterking van de concurrentiepositie van de landen aandacht. Het gaat daarbij vooral om economisch beleid waarmee randvoorwaarden voor een gunstig vestigings- en ondernemersklimaat worden gecreëerd. Het uitwisselen van kennis en expertise op het gebied van onder andere mededinging, buitenlandse handel en verdragen staat hierbij centraal. Nederland kan hiervoor op verzoek van de landen capaciteit beschikbaar stellen.

Ook andere vormen van samenwerking zullen in Koninkrijksverband worden bevorderd. Voor verdere economische, maatschappelijke, culturele en sociale ontwikkeling is goed bestuur essentieel. Burgers hebben een bestuur nodig waarop ze kunnen vertrouwen, dat wil zeggen resultaatgericht, responsief en integer. Bij de opbouw van de instituties op de landen en met het oog op vergroting van de kracht van het bestuur blijkt behoefte aan diverse vormen van onderlinge hulp en bijstand, zowel tussen de landen van het Caribisch deel van het Koninkrijk als door Nederland. Instituties zorgen voor de noodzakelijke checks en balances bij het democratisch proces en voor het realiseren van de rechtstaat. Een efficiënt werkend overheidsapparaat dat bijvoorbeeld vergunningen snel en zorgvuldig kan afdoen, geniet vertrouwen van de bevolking. Effectieve inning van belastingen voorkomt onnodige tekorten en betalingsproblemen bij de overheid. Nederland wil bijdragen aan de bevordering van dergelijke waarden en doelstellingen in het Koninkrijk.

De overheidsfinanciën van Curaçao zijn het afgelopen jaar sterk verbeterd. Curaçao heeft inmiddels aan alle onderdelen van de aanwijzing uit 2012 voldaan. Curaçao is in staat gebleken ingrijpende maatregelen en ombuigingen door te voeren om de overheidsfinanciën weer op orde te krijgen.

Het Cft heeft aangegeven het vertrouwen te hebben dat Curaçao deze positieve lijn op de overheidsfinanciën zal vasthouden. Door het positieve advies van het Cft op de begroting 2014 kan Curaçao leningen blijven aangaan om investeringen te financieren, zoals ten behoeve van de bouw van het nieuwe ziekenhuis die in 2014 is gestart. Voor Curaçao blijven evenwel uitdagingen bestaan, zoals het versneld doorvoeren van geplande bezuinigingsmaatregelen, het verder op orde brengen van het financieel beheer en saneren van noodlijdende overheidsbedrijven.

Sint Maarten heeft afgelopen jaren een verbetering laten zien waar het de beheersing van de overheidsfinanciën betreft. Dit resulteerde onder meer in een, hoewel niet tijdig, door het Cft goedgekeurde begroting 2014. Daarmee opende zich voor Sint Maarten ook de mogelijkheid om te investeren in de economie en de ruimtelijke ontwikkeling van het land. Voor 2015 en de jaren daarop zal Sint Maarten echter nog voor diverse (financiële) uitdagingen komen te staan, zoals het doorvoeren van inkomenstenverhogende en uitgavenverlagende maatregelen, het wegwerken van betalingsachterstanden en het op orde brengen van de liquiditeits- en vermogenspositie.

Het Cft heeft het belang van deze aspecten voor een positief oordeel op de begroting 2015 benadrukt, en zal daar ook aandacht aan besteden in zijn halfjaarrapportages.

Het is van belang dat alle landen van het Koninkrijk streven naar financiële soliditeit en de daarmee samenhangende kredietwaardigheid. De landen zijn zelf verantwoordelijk voor houdbare overheidsfinanciën.

De afgelopen jaren zijn de overheidsfinanciën van Aruba sterk verslechterd. Dit is onder meer het gevolg van beleidsmatige keuzes, het wegvallen van inkomsten uit de olieraffinaderij Valero en het stimuleringsbeleid dat is toegepast om de gevolgen van de economische crisis op Aruba te beperken. De gevolgen waren jaarlijks terugkerende tekorten en een sterk stijgende staatsschuld.

Op 11 juli 2014 heeft de Rijksministerraad besloten de Gouverneur van Aruba een aanwijzing te geven. Op basis van onderzoek door het secretariaat van het Cft wordt een oordeel gevormd over welke afstand er momenteel bestaat ten opzichte van duurzaam houdbare overheidsfinanciën.

Ten behoeve van de aanpak van financieel-economische criminaliteit is Nederland in 2014 samen met Curaçao gestart met het project Duradero. Het project beoogt te komen tot een duurzame uitbreiding en versterking van de handhavingscapaciteit op Curaçao ten behoeve van de aanpak van financieel-economische criminaliteit. De operationele doelstellingen van het project zijn:

• – het analyseren van alle doormeldingen van het Meldpunt Ongebruikelijke Transacties (MOT);

• – het uitvoeren van (Nederlandse) rechtshulpverzoeken met een financieel-economische status;

• – het begeleiden en initiëren van beslissingen tot ontneming van wederrechtelijk verkregen voordeel.

Het project krijgt in 2015 verder gestalte. Aansprekende onderzoeken en bijbehorende veroordelingen en ontnemingen zullen duidelijk maken dat financieel-economische criminaliteit niet wordt getolereerd.

Op 23 mei 2013 heeft UNICEF de rapporten over de kinderrechtensituatie op Bonaire, Sint Eustatius, Saba, Aruba, Curaçao en Sint Maarten gepresenteerd. Naar aanleiding van die rapporten is op 19 juni 2013 op verzoek van de Eerste en Tweede Kamer een brief met een beleidsreactie aan de Kamer gestuurd door de Ministeries van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK), Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS), Veiligheid en Justitie (VenJ), Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) en Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) gezamenlijk (Kamerstukken II, 31 839, nr. 294). In april 2014 is tijdens de Koninkrijksconferentie een Taskforce Kinderrechten ingesteld die eind 2014 een eerste opzet van een actieplan Kinderrechten moet opleveren.

In 2015 zal verder gewerkt worden aan de verbetering van de kinderrechten op basis van het actieplan dat eind 2014 door de Taskforce Kinderrechten zal worden opgeleverd. Tijdens de Koninkrijksconferentie die in het voorjaar van 2015 gepland staat, zal de Taskforce over haar bevindingen rapporteren. Ook in 2015 zullen de kinderrechten, voortgang, mogelijke oplossingen en acties worden besproken in de Caribisch Nederland week.

Lopende inschrijving Curaçao en Sint Maarten

De landen Curaçao en Sint Maarten hebben in het kader van de Rijkswet financieel toezicht de mogelijkheid om, indien het College financieel toezicht (Cft) een positief advies geeft, om via een lopende inschrijving voor investeringen, leningen aan te gaan. Een voorwaarde hierbij is dat Nederland zelf inschrijft. Voor Curaçao is een leenaanvraag van Naf 250,0 mln. (€ 104,5 mln.) voor de bouw van het nieuwe ziekenhuis ingewilligd. Voor Sint Maarten zijn een drietal leenverzoeken ingediend van totaal Naf 145,4 mln. (€ 60,5 mln.) voor investeringen 2011/2012 (Naf 45,4 mln.), voor investeringen 2014 (Naf 60,0 mln.) en voor de afkoop van het regeringsgebouw (Naf 40,0 mln.). Op 2 juni 2014 is de inschrijving geëffectueerd. De kosten en uiteindelijke ontvangsten vallen onder de verantwoordelijkheid van begrotingshoofdstuk IV Koninkrijksrelaties.

Leningen aan het Land Aruba:

Deze post heeft betrekking op een door Nederland verstrekte garantstelling van leningen aan het Land Aruba vallende onder Staatsgarantie. De leningen zijn gedurende de periode 1990–1997 uitgegeven door de Nederlandse Investeringsbank voor Ontwikkelingslanden (NIO). Vanwege de toenmalige financiële situatie van Aruba is door Nederland een garantstelling gegeven. Het garantieplafond is gekoppeld aan de hoogte van de uitstaande lening en wordt per aflossing van Aruba verlaagd met datzelfde bedrag. Het betreft hier een leningenportefeuille met diverse looptijden. De langst lopende lening eindigt in 2020. Aruba heeft tot op heden nog geen aflossing gemist.

Voor deze garantie is geen begrotingsreserve aanwezig en wordt geen premie afgedragen als vergoeding voor de afgegeven garantie.

9^e en 10^e Europees Ontwikkelings Fonds (EOF):

Deze garantstelling is op verzoek van de Europese Commissie in het kader van het Europees Ontwikkelings Fonds (EOF) verstrekt door Nederland. De Europese Commissie verlangt van haar leden, bij projecten niet vallend binnen de Europese grenzen, een garantstelling voor individuele Landen en gebieden overzee (LGO’s). De uitvoering van de projecten vinden plaats op Curaçao, Sint Maarten en Caribisch Nederland. De garantiestelling voor het 10^e EOF (2008 – 2013) loopt door totdat deze subsidies geheel afgewikkeld zijn.

Voor deze garantie is geen begrotingsreserve aanwezig en wordt geen premie afgedragen als vergoeding voor de afgegeven garantie.

Nederland stelt sinds 2005 structureel personeel van de Koninklijke Marechaussee (KMar) beschikbaar ten behoeve van ondersteuning in de rechtshandhaving op Curaçao en Sint Maarten en incidenteel in Caribisch Nederland. Sinds 2008 levert een flexibele pool van 43 fte een bijdrage aan de bestrijding van de geweldscriminaliteit, het grens- en vreemdelingentoezicht, de bestrijding van mensensmokkel en -handel en de bestrijding van drugssmokkel via de luchthavens. De medewerkers van de KMar functioneren daarbij onder aansturing van de lokale diensthoofden en vallen onder het lokale gezag (Ministers van Justitie). De kosten van de flexibele pool komen ten laste van deze begroting.

Afspraken over de inzet van de KMar vanuit de flexibele pool zijn sinds 2011 vastgelegd in een protocol. Eind 2012 is de inzet geëvalueerd (zie Kamerstukken II, 2012–2013, 30 176, nr. 31). Op basis van de evaluatie zijn door het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties nadere afspraken vastgelegd met de KMar over de verantwoording over de inzet binnen de flexpool. Het protocol had een initiële looptijd tot 30 juni 2015. In 2014 is het protocol verlengd tot en met 31 december 2019. Vanaf 1 juli 2015 is ook Aruba aangesloten bij de flexibele pool. Bij de verlenging van het protocol blijft de omvang van de inzet ongewijzigd.

De Kustwacht is belast met de maritieme rechtshandhaving in het Caribische deel van het Koninkrijk. Drugsbestrijding, de bestrijding van vuurwapensmokkel en de bestrijding van mensenhandel, mensensmokkel en illegale immigratie hebben prioriteit. Daarnaast levert de Kustwacht een belangrijke bijdrage aan de veiligheid op het water door het uitvoeren van zoek- en reddingsoperaties en visserij-, scheepvaart- en milieu-inspecties. De Kustwacht functioneert op basis van de rijkswet Kustwacht en het jaarlijks door de rijksministerraad vast te stellen jaarplan. Dit jaarplan wordt voorbereid door de Kustwachtcommissie die is samengesteld uit vertegenwoordigers van de landen en één keer per jaar bijeenkomt.

In 2013 is een concrete operationele behoefte geformuleerd voor de vervanging van de interceptorcapaciteit van de Kustwacht. Er is geadviseerd om te kiezen voor de tijdige vervanging van de Super Rigid Hull Inflatable Boats (Super-RHIBS) door aanschaf van nieuwe vaartuigen in 2016 en 2017. Tevens is financiële dekking gevonden voor deze behoefte: de NPMNA-portefeuille (Nederlandse Participatie Maatschappij Nederlandse Antillen) met deelnemingen wordt afgebouwd. De ontvangst samenhangend met de afname van de risicoreserve wordt grotendeels aangewend voor de vervangingsinvesteringen binnen de Kustwacht, zoals te zien is in de hogere bedragen in de begrotingsstaat voor de jaren 2016 en 2017. Definitieve allocatie van deze middelen vindt plaats bij goedkeuring van de begroting van Koninkrijksrelaties voor het jaar 2016. De bijdrage van de landen bij deze vervanging wordt dan ook definitief vastgesteld. In 2014 zal de definitieve behoeftestelling worden geschreven waarna tot verwerving van de vaartuigen zal worden overgegaan.

Exclusief de inzet van defensiemiddelen en de luchtverkenningscapaciteit wordt de exploitatie van de Kustwacht voor 69% gefinancierd vanuit de begroting Koninkrijksrelaties. Aruba, Curaçao en Sint Maarten dragen respectievelijk 11%, 16% en 4% bij.

Criteria technische bijstand

De Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties ontwikkelt samen met de Ministeries van Veiligheid en Justitie en Defensie een systematiek om bijstandverzoeken uit de Caribische landen van het Koninkrijk op gebied van rechtshandhaving, op eenduidige wijze te wegen en te prioriteren. Voorwaardelijk aan het honoreren van dergelijke verzoeken zullen zijn afspraken over financiering, samenwerking met de andere landen binnen het Koninkrijk, de continuïteit van inzet van bestaande gemeenschappelijke voorzieningen zoals het Recherche Samenwerkingsteam (RST), de Koninklijke Marechaussee (Kmar) en de Kustwacht en het realiseren van een integrale aanpak van georganiseerde criminaliteit, financieel-economische criminaliteit, drugshandel en mensenhandel.

Het ondersteunen van Aruba, Curaçao en Sint Maarten bij het verbeteren van het bestuur, de rechtszekerheid, de economische ontwikkeling, het onderwijs en de overheidsfinanciën.

Het versterken van de bestuurlijke samenhang en centrale coördinatie in Den Haag voor Caribisch Nederland (Bonaire, Sint Eustatius en Saba).

De Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties is verantwoordelijk voor het stellen van randvoorwaarden die de rechtmatigheid en doelmatigheid van de inzet van middelen uit hoofdstuk IV van de rijksbegroting garanderen. Aruba, Curaçao en Sint Maarten blijven volledig verantwoordelijk voor het beleid op de terreinen waarop de samenwerkingsprogramma’s met Nederland van toepassing zijn.

Voor de rijkscoördinatie van beleid met betrekking tot Caribisch Nederland is de Minister van Binnenlandse zaken en Koninkrijksrelaties verantwoordelijk. Dit krijgt vorm door het opstellen en monitoren van het meerjarenprogramma, het beheer van het BES-fonds, afstemming van rijksbeleid door middel van de zogenoemde Caribisch Nederland tafel, het beheer van de Rijksdienst Caribisch Nederland en het inzetten van de Rijksvertegenwoordiger in de nieuwe rol.

Sinds 2006 wordt een subsidie verleend aan de Stichting International Union for Conservation of Nature Nederlands Comité (IUCN NL). De subsidieverlening is bedoeld voor het veiligstellen van het natuurbeheer in het Caribisch deel van het Koninkrijk. Duurzaam natuurbeheer is van groot belang, niet alleen vanwege de intrinsieke waarde van de natuur, maar behoud van natuur is een randvoorwaarde voor de toeristische sector en daarmee de eilandelijke economieën. Mede daarom is er gekozen voor een subsidieregeling met een duur van 10 jaar en een substantieel jaarlijks subsidiebedrag.

IUCN stelt de subsidie ter beschikking aan de Dutch Caribbean Nature Alliance (DCNA), de overkoepelende organisatie van natuurparken. Om te komen tot een duurzame inkomstenstroom van de operationele kosten van het beheer van de natuurparken is door DCNA een Trust Fund opgericht. Dit fonds heeft tot doel om na het jaar 2016 de rendementen van het fonds uit te keren aan de bij DCNA aangesloten parkorganisaties.

Ten einde de sociaal-economische ontwikkeling van de eilanden te bevorderen stelt het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties over de periode 2014 tot en met 2016 een deel van de overgebleven gelden die vrijkomen door afronding van de samenwerkingsprogramma’s ter beschikking voor de bijzondere uitkering integrale projecten op sociaal-economisch terrein. Vanaf 2015 lopen deze ook via de begroting van Koninkrijksrelaties.

Voorheen vonden via het BES-fonds uitbetalingen plaats van middelen die beschikbaar zijn gesteld door verschillende departementen in het kader van de integrale aanpak van sociaal-economische initiatieven. Vanaf 2015 zullen deze middelen eveneens via de begroting van Koninkrijksrelaties lopen.

De autonome landen binnen het Koninkrijk zijn op basis van het Statuut zelf verantwoordelijk voor goed bestuur, rechtszekerheid, economische ontwikkeling, onderwijs en overheidsfinanciën.

In de afgelopen jaren was het samenwerkingsbeleid voor Curaçao en Sint Maarten erop gericht om de landen te ondersteunen bij het verwezenlijken van hun verantwoordelijkheden op deze terreinen. In de aanloop naar de nieuwe staatkundige verhoudingen op 10 oktober 2010 is daarom onder meer door middel van schuldsanering toegewerkt naar een betere financiële startpositie. Hierdoor kon het samenwerkingsbeleid worden afgebouwd. De samenwerkingsprogramma's werden gesubsidieerd via de Stichting Ontwikkeling Nederlandse Antillen (SONA) en tot eind 2013 door de Antilliaanse Medefinancieringsorganisatie (AMFO).

De beëindiging van het samenwerkingsbeleid via Fondo Desaroyo Aruba (FDA) is in februari 2012 door Aruba en Nederland vastgesteld op eind 2015. De samenwerkingsprogramma’s die onder SONA vallen, worden in 2015 geëvalueerd. Het betreft onder meer het Onderwijs en Jongeren Samenwerkingsprogramma (OJSP), het Sociaal Economisch Initiatief (SEI) en het programma Institutionele Versterking van de Bestuurskracht (IVB).

De restmiddelen van de AMFO zullen in 2014, 2015 en 2016 besteed worden overeenkomstig de doelstelling die ten grondslag ligt aan de stichting, zoals vastgelegd in artikel 20 lid 6 van de Statuten van de stichting. Dit betekent onder andere dat een deel van de middelen in Curaçao wordt aangewend voor de financiering van projecten die betrekking hebben op de thema’s armoedebestrijding, zorg & welzijn en vorming en educatie bij de Stichting Fonds voor Sociale Ontwikkeling en Economische bedrijvigheid (Reda Sosial) (Kamerstukken II, 2013–2014, 33 750 IV, nr 6).

Het FDA financiert projecten om het bestuur, het onderwijs, de rechtshandhaving en de overheidsfinanciën op Aruba te versterken. Het eindpunt van het FDA programma is in februari 2012 vastgesteld op eind 2015. Zowel Nederland als Aruba storten in het fonds. De laatste bijdrage vanuit Nederland is begin 2013 gestort en er zijn concrete afspraken in brieven aan het FDA vastgelegd over een verantwoorde afronding en afwikkeling van de projecten die in het kader van de samenwerking met Aruba zijn uitgevoerd.

De kosten voor de grote evaluaties (staatkundige positie van de openbare lichamen en de rijkswetten financieel toezicht en op het terrein van veiligheid en justitie) worden op dit instrument verantwoord.

Het structureel beschikbare bedrag voor samenwerkingsmiddelen zal worden ingezet voor onderzoek, evaluaties, ter beschikking stellen van deskundigheid, quickwins, uitvoering toezicht, koninkrijksconferentie. Ook eventuele kosten voor Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties van economische samenwerking zoals in de beleidsagenda beschreven zullen hieruit worden gedekt.

Rijkscoördinatie Caribisch Nederland

Het beschikbare budget wordt ingezet voor kosten die rijksbrede coördinatie t.a.v. Caribisch Nederland met zich mee brengt (onder andere de Caribisch Nederland-week) en voor opdrachtverlening aan het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) om deze data te vergaren.

Op grond van art. 16 van de Rijkswet financieel toezicht Curaçao en Sint Maarten heeft Nederland onder nauwkeurig in de rijkswet omschreven voorwaarden een lopende inschrijving op alle openbare en onderhandse geldleningen van de landen Curaçao en Sint Maarten. De geldleningen waarop wordt ingeschreven moeten passen binnen de normen en criteria uit de rijkswet. Het College financieel toezicht ziet hierop toe. Zowel Curaçao als Sint Maarten hebben (vooral in 2014) gebruik gemaakt van de mogelijkheid tot lopende inschrijving.

De reeks loopt in 2019 sterk af in verband met de rente en het aflossingsschema dat is afgesproken ten behoeve van de schuldsanering van de Nederlandse Antillen.