Nr. 3 MEMORIE VAN TOELICHTING

In artikel 57 van de Pensioenwet (Pw) en artikel 68 van de Wet verplichte beroepspensioenregeling (Wvb) is het behoud van de aanspraak op partnerpensioen in geval van scheiding geregeld. In geval van scheiding verkrijgt de ex-partner zelf aanspraak op «bijzonder partnerpensioen». Er ontstaat een zelfstandig recht van de ex-partner, los van de deelnemer. In geval van vooroverlijden van de ex-partner vervalt de waarde van het bijzonder partnerpensioen aan het collectief van de deelnemers bij een pensioenfonds of aan de verzekeraar. In de wetgeving is op dit moment niet vastgelegd of hiervan afgeweken kan worden in de pensioenregeling, zodat de waarde van het bijzonder partnerpensioen ten gunste kan komen van de deelnemer. De (nieuwe partner van de) deelnemer kan hier een (groot) financieel belang bij hebben, namelijk wanneer die waarde wordt omgezet in een aanspraak op partnerpensioen ten behoeve van die nieuwe partner. De Pensioenfederatie heeft ook op dit belang gewezen.

De onderhavige wijziging van de Pw en de Wvb heeft tot doel te regelen dat de waarde van het bijzonder partnerpensioen bij vooroverlijden van de ex-partner ten gunste van de deelnemer kan komen. De mogelijkheid om de waarde van het bijzonder partnerpensioen ten gunste te kunnen laten komen van de deelnemer moet zijn opgenomen in de pensioenregeling. Een deelnemer hoeft dit niet zelf aan te vragen of te regelen, dit is de verantwoordelijkheid van de pensioenuitvoerder. Indien nodig dienen sociale partners voor 1 juli 2014 de pensioenregeling aan te passen.

Het betreft een beperkt aantal deelnemers zodat het totale bedrag dat terugvloeit naar betrokkenen – en daarmee niet toekomt aan het collectief van een pensioenfonds – zeer gering is. Fiscaal gezien zijn er geen belemmeringen.

Door middel van de Wijzigingswet financiële markten 2013 zijn met het nieuwe artikel 1:30 van de Wet op het financieel toezicht De Nederlandsche Bank (DNB) en de Autoriteit Financiële Markten (AFM) per 1 januari 2013 onder de werkingssfeer van de Kaderwet zelfstandige bestuursorganen (Kaderwet ZBO) gebracht. De Pw en de Wvb zijn daarmee nog niet inhoudelijk in overeenstemming gebracht. Met onderhavig wetsvoorstel wordt ervoor zorg gedragen dat bepalingen worden aangepast of geschrapt voor zover de betreffende materie al in de Kaderwet ZBO is geregeld. Het betreft artikelen in verband met informatieverstrekking, kwaliteitseisen en taakverwaarlozing.

Bij de voorgestelde wetswijzigingen in dit verband is het uitgangspunt gevolgd dat er geen materiële wijzigingen ten opzichte van het huidige wettelijke regime worden aangebracht. Op onderdelen kent de pensioenwetgeving op vergelijkbare aspecten meer specifieke bepalingen dan de Kaderwet ZBO. Achtergrond daarbij is deels dat DNB en de AFM de bijzondere positie hebben van toezichthouder, waardoor ook de positie van derde partijen – de onder toezicht staande instellingen – in het geding kunnen zijn. Een bijzondere omstandigheid is daarnaast dat DNB en de AFM ook onder verantwoordelijkheid van de Minister van Financiën functioneren. De toepasselijkheid van de Kaderwet ZBO brengt met zich mee dat op een aantal onderdelen de verantwoordelijkheid van de Minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) dient te worden verduidelijkt.

In 2005 is in de Wet aanpassing fiscale behandeling VUT/prepensioen en introductie levensloopregeling (Wet VPL) geregeld dat de fiscale begrenzingen die worden gesteld aan de pensioenopbouw van werknemers (het zogenaamde Witteveenkader) per 1 januari 2015 ook zullen gelden voor de pensioenopbouw van IB-ondernemers die verplicht deelnemen in beroeps- of bedrijfstakpensioenregelingen (artikel VII en artikel XI Wet VPL). Het gaat om IB-ondernemers die als zelfstandige beroepsbeoefenaars of als ondernemer deelnemen in beroepspensioenregelingen, bijvoorbeeld in de gezondheidszorg, het havengebied of bepaalde bedrijfstakken (zoals zelfstandige schilders). Voor de (verplichtstelling op grond van) de Wet verplichte beroepspensioenregeling (Wvb) en de Wet verplichte deelneming in een bedrijfstakpensioenfonds 2000 (Wet Bpf 2000) betekent dit vanaf 1 januari 2015 dat beroepspensioenregelingen die niet blijven binnen de grenzen van het Witteveenkader niet verplichtgesteld kunnen worden.

In de Wet overige fiscale maatregelen 2013 is – in overleg met de Pensioenfederatie – de vertaalslag van de bovengenoemde regeling uit de Wet VPL gemaakt naar de regeling voor IB-ondernemers in de Wet inkomstenbelasting 2001 (artikel 3.18). Deze vertaalslag was noodzakelijk om de fiscale normen uit de loonbelasting te kunnen toepassen op de IB-ondernemers. De artikelen die als gevolg van de Wet VPL in de Wvb en de Wet Bpf 2000 zijn opgenomen hebben naar aanleiding hiervan ook nog een beperkte aanpassing nodig. Het betreft een verduidelijking van de manier waarop deze bepalingen (die per 1 januari 2015 in werking zullen treden) toepasbaar zijn op andere deelnemers dan IB-ondernemers. Deze aanpassing is in onderhavig wetsvoorstel opgenomen.

De artikelen 165 en 166 van de Pw en de artikelen 160 en 161 van de Wvb geven de Minister van SZW de mogelijkheid om aanwijzingen te geven als de toezichthouder tekortschiet in zijn taakuitoefening en om in het geval van ernstige taakverwaarlozing verantwoordelijkheden bij de toezichthouder weg te nemen. Gebruik van deze maatregelen is slechts denkbaar in extreme omstandigheden. Om ook te kunnen interveniëren in minder uitzonderlijke situaties waarin daartoe noodzaak bestaat, is bij de Wet versterking governance van DNB en AFM een artikel 1:25b in de Wet op het financieel toezicht opgenomen. Deze biedt de mogelijkheid van het stellen van beleidsregels door de Minister van Financiën.

Hoewel het pensioentoezicht daarvoor momenteel geen directe aanleiding vormt, is het wenselijk een dergelijke mogelijkheid tot het stellen van beleidsregels ook te creëren voor het toezicht dat beide organisaties op grond van de Pw uitoefenen. Voordat een beleidsregel wordt vastgesteld zal de minister hierover in overleg met de toezichthouder treden. Dit geeft de mogelijkheid de opportuniteit van de beleidsregel af te wegen tegen de mogelijke consequenties daarvan voor (andere) delen van het toezicht.

Het is wenselijk dat het wettelijk kader voor de relatie met DNB en AFM zoveel mogelijk gelijk is aan dat van de Wet op het financieel toezicht. Daarmee wordt voorkomen dat afwijkingen gaan optreden die geen inhoudelijke ratio hebben, maar uitsluitend verschillen in wettelijke grondslag.

In de praktijk is gebleken dat bij verschillende beroepspensioenverenigingen die betrokken zijn bij verplicht gestelde beroepspensioenregelingen, onterecht wordt gewerkt met een verplicht lidmaatschap. Iedereen op wie de verplicht gestelde pensioenregeling van toepassing is, wordt automatisch lid gemaakt van de beroepspensioenvereniging. Daarbij wordt de mogelijkheid geboden om zelf actief het lidmaatschap op te zeggen.

Op grond van de Wvb heeft de beroepspensioenvereniging uitsluitend tot doel het verzorgen van een beroepspensioenregeling. Ook is in de Wvb bepaald dat het lidmaatschap van de beroepspensioenvereniging niet automatisch voortvloeit uit het lidmaatschap van enig andere organisatie (artikel 1, eerste lid, Wvb). Niettemin is de praktijk niet altijd in overeenstemming met de huidige Wvb en leidt bij sommige beroepspensioenfondsen ook tot onrust onder beroepsgenoten. Daar komt bij dat de verplichtstelling uitsluitend ziet op de binding aan het pensioenfonds. (Ongeorganiseerde) beroepsgenoten die uitsluitend door de verplichtstelling gebonden zijn, kunnen niet gelijktijdig uit hoofde van een automatisch lidmaatschap van de beroepspensioenvereniging daaraan gebonden zijn. Daarom wordt voorgesteld om de huidige definitie aan te scherpen om de bedoeling van de wetgever ondubbelzinnig te markeren. Er is niet sprake van een beleidswijziging, maar van een technische vervolmaking van een reeds bestaande definitie.

In de eerste plaats is er sprake van éénmalige kosten voor sociale partners en pensioenuitvoerders om kennis te nemen van de onderhavige voorstellen. De voorgestelde regeling voor bijzonder partnerpensioen heeft tot gevolg dat sociale partners – indien gewenst – de pensioenregeling moeten aanpassen. Indien sociale partners de pensioenregeling op dit punt aanpassen zullen pensioenuitvoerders de administratie hierop moeten aanpassen. Het betreft geen verplichting voor sociale partners en de kosten zijn niet op voorhand te kwantificeren. De kosten zullen naar verwachting laag zijn omdat het een beperkt aantal deelnemers betreft.

De voorgestelde regeling met betrekking tot automatisch lidmaatschap bij beroepspensioenverenigingen brengt uitsluitend éénmalige nalevingskosten mee voor die beroepsfondsen die nu een praktijk kennen van automatisch lidmaatschap. Zij zullen hun administratie, voor zover het betreft de verwerking van beroepsgenoten bij aanmelding, éénmalig deels anders moeten organiseren. Dit valt niet te kwantificeren, maar in kwalitatieve zin is dit een beperkte aanpassing.

In artikel 104 van de Pensioenwet en artikel 110a van de Wet verplichte beroepspensioenregeling staat onder meer een regeling met betrekking tot de taken en de bevoegdheden van de raad van toezicht van een pensioenfonds. In het tiende lid van de genoemde artikelen is een grondslag opgenomen om bij algemene maatregel van bestuur regels te stellen. Op basis van deze grondslag zijn met het Besluit van 18 december 2013 tot wijziging van het Besluit uitvoering Pensioenwet en Wet verplichte beroepspensioenregeling en het Handelsregisterbesluit 2008 in verband met de Wet versterking bestuur pensioenfondsen en enige andere wijzigingen (Stb. 581) in artikel 28c van het Besluit uitvoering Pensioenwet en Wet verplichte beroepspensioenregeling regels opgenomen over bevoegdheden van de raad van toezicht ten aanzien van benoeming en ontslag van bestuurders van het pensioenfonds.

Naar aanleiding van het advies van de Afdeling advisering van de Raad van State bij het Besluit van 18 december 2013 (W12.13.0429/III) wordt de grondslag verduidelijkt door daarin expliciet te noemen dat de regels betrekking kunnen hebben op bevoegdheden van de raad van toezicht ten aanzien van benoeming en ontslag van bestuurders van het pensioenfonds.

Het nieuwe artikel 166a van de Pw en artikel 161a van de Wvb voorzien in de mogelijkheid voor de Minister van SZW om beleidsregels te stellen over de taakuitoefening van DNB en AFM inzake pensioentoezicht. De achtergrond van deze nieuwe bevoegdheid is toegelicht in onderdeel e van het algemene deel van deze memorie van toelichting. In de Wet Bpf en de Wet privatisering FVP wordt naar aanleiding hiervan een verwijzing aangepast.

Het beoogde gebruik van deze bepalingen is conform artikel 1:25b van de Wet op het financieel toezicht. De eventueel op grond van deze bevoegdheid te stellen beleidsregels, zullen zich beperken zich tot algemene toezichtsaspecten, zoals de samenwerking tussen beide toezichthouders of generieke onderwerpen op het vlak van de pensioenuitvoering die naar het oordeel van de minister aandacht behoeven. De beleidsregels zullen derhalve geen betrekking hebben op individuele gevallen en zullen evenmin worden gebruikt voor inperking van het systeem van open normen.

In artikel 5, tweede lid, aanhef en onderdeel b, van de Wvb wordt geregeld dat pensioenregelingen die niet blijven binnen de fiscale begrenzingen die op grond van artikel 18a van de Wet op de loonbelasting 1964 gelden voor het ouderdomspensioen van werknemers en die niet zijn aangewezen op grond van artikel 19d van die wet van verplichtstelling zijn uitgesloten. Met de thans voorgestelde aanpassing wordt – in lijn met het in de Wet overige fiscale maatregelen 2013 opgenomen artikel 3.18 van de Wet inkomstenbelasting 2001 – verduidelijkt hoe deze bepaling toepasbaar is voor andere deelnemers dan werknemers. Dit gebeurt door artikel 3.18, vierde en vijfde lid, van de Wet inkomstenbelasting 2001 van overeenkomstige toepassing te verklaren.

De voorgestelde wijzigingen van de artikelen 2, vijfde lid, en 10, eerste lid, van de Wet Bpf zijn qua strekking analoog aan de hiervoor toegelichte wijzigingen van de artikelen 5 en 9 van de Wvb.

Het betreft overigens een wijziging van nog niet in werking getreden artikelen uit de Wet aanpassing fiscale behandeling VUT/prepensioen en introductie levensloopregeling. De inwerkingtreding is op grond van die wet voorzien met ingang van 1 januari 2015.