Nr. 170 VERSLAG VAN EEN SCHRIFTELIJK OVERLEG

De leden van de SP-fractie vinden het een goede ontwikkeling dat de schoolkosten over de brede linie, zowel in het vo als in het mbo, sinds de laatste meting zijn afgenomen. Zij vragen wat de reden is dat de schoolkosten over de hele linie daalden. Ongelukkig zijn deze leden daarentegen met het feit dat de vrijwillige ouderbijdrage de grootste kostenpost blijkt te zijn in het praktijkonderwijs en in de brugklas. In het licht hiervan vinden zij het opmerkelijk dat er wel een maximum aan de schoolkosten wordt gesteld, maar niet aan de vrijwillige ouderbijdrage. Ook vrezen deze leden dat sommige scholen het deel van de kosten dat niet binnen de gemaximeerde schoolkosten gaat vallen, gaan overhevelen naar de vrijwillige ouderbijdrage. Hoe wil de Staatssecretaris met deze situatie omgaan?

De genoemde leden zijn blij met het feit dat de schoolkosten geen groot stempel drukken op de schoolkeuze. Toch zijn zij niet blind voor de afschrikwekkende werking die sommige scholen lijken te willen bewerkstelligen door schoolkosten of vrijwillige ouderbijdrage erg hoog te maken. Deze leden vragen de Staatssecretaris hier waakzaam op te zijn.

Deze leden delen niet het uitgangspunt van de Staatssecretaris dat een eigen bijdrage van € 424 per kind redelijk is. Zij zijn namelijk van mening dat de overheid primair verantwoordelijk is voor het onderwijs en de bijbehorende hulpmiddelen. Dat veel scholen bij extra schoolactiviteiten een financiële tegemoetkoming of een ander alternatief bieden aan minder draagkrachtige ouders, is volgende deze leden begrijpelijk en sociaal, maar dat zou niet nodig moeten zijn. Bijdragen die zo hoog zijn dat dit überhaupt nodig is, vinden deze leden onwenselijk.

De leden van de CDA-fractie zien graag een overzicht tegemoet van de manier waarop schoolkosten zich gaan ontwikkelen door de plannen van het kabinet om de gratis schoolboeken af te schaffen. Gaarne zien deze leden ook een kostenoverzicht van alle maatregelen van dit kabinet voor ouders met schoolgaande kinderen.

Voorts vragen deze leden zich af hoe de kostendekking vanuit de WTOS4 eruitziet als ouders de schoolboeken weer moeten betalen. Blijven de genoemde percentages onveranderd?

Is het kabinet bereid de kosten voor de schoolboeken te monitoren, zodat scholen niet meer met de creditcard van de ouders in de hand boeken aanschaffen en zich onvoldoende om de kosten bekommeren, zo vragen deze leden.

De leden van de VVD-fractie vragen of kan worden aangegeven in hoeverre ouders daadwerkelijk weten dat de vrijwillige ouderbijdrage vrijwillig is.

Het kabinet heeft geen signalen ontvangen waaruit blijkt dat de huidige procedures niet worden nageleefd. Dit is ook door de Inspectie van het Onderwijs na onderzoek vastgesteld.7 De school is verplicht het vrijwillige karakter van de vrijwillige ouderbijdrage te communiceren naar ouders in zowel de schoolgids als het schoolplan. Daarnaast zijn de medezeggenschapsraden, die instemming moeten verlenen op de vaststelling van de vrijwillige ouderbijdrage, op de hoogte van het vrijwillige karakter van de vrijwillige ouderbijdrage en dragen dat ook actief uit.

De leden van de PvdA hebben destijds met de motie-Çelik/Biskop8 erop aangedrongen de inspectie alert te laten reageren op elk signaal waaruit blijkt dat een school de vrijwillige bijdrage een verplicht karakter heeft gegeven en vragen of nader gespecificeerd kan worden tot welke acties van de Inspectie dit heeft geleid.

In oktober 2012 is een handhavingsonderzoek van de Inspectie aan uw Kamer aangeboden waarin onderzocht is in hoeverre scholen zich aan de regels omtrent de vrijwillige ouderbijdrage houden.9 Bij hercontrole voldeed 100% van de onderzochte scholen aan de wet. Een aanscherping van het beleid is dan ook niet aan de orde. Het onderwerp vrijwillige ouderbijdrage heeft mijn permanente aandacht. In de mbo-sector wordt sinds september 2012 bij alle reguliere onderzoeken van de Inspectie nadrukkelijk naar schoolkosten gekeken. Ook vindt onderzoek plaats door de Inspectie naar aanleiding van ontvangen signalen en geïnventariseerde risico’s. Signalen op dit gebied worden serieus behandeld; de Inspectie doet bij een signaal altijd nader onderzoek. Op dit moment loopt een zeer beperkt aantal (her)onderzoeken naar schoolkosten bij mbo-instellingen.

De leden van de VVD-fractie lezen dat, uit de mbo-monitor naar voren komt dat kosten voor boeken en andere studiematerialen dalen. Toch ontvangen deze leden signalen dat studenten dure studiematerialen moeten kopen die zij vervolgens niet of nauwelijks gebruiken. Ook ontvangen deze leden signalen dat ouders soms honderden euro’s moeten betalen voor excursies en bedrijfsbezoeken, die vervolgens echter niet plaatsvinden. De leden van deze fractie vinden dit zeer onwenselijk. De leden van de VVD-fractie vragen of het kabinet deze signalen ook ontvangt en wat de regering met deze signalen doet.

Ook wij hebben deze signalen vanuit het mbo ontvangen. Deze signalen betreffen niet alleen de vrijwillige bijdrage maar soms ook het in rekening brengen van onderwijsbenodigdheden waarvoor de instelling verantwoordelijk is. De ambtsvoorganger van de Minister heeft middels een brief, van 11 mei 2012, aan de mbo-instellingen aangegeven wat de kaders van de wet zijn met betrekking tot schoolkosten, waarbinnen de instelling moet handelen. Ook de Tweede Kamer is hierover geïnformeerd per brief van 15 mei 2012.10 Uitgangspunt is dat de instelling dient te voorzien in een basisuitrusting die nodig is om de student tot een diploma op te leiden, zoals machines, gereedschappen, gebruiksmaterialen zoals hout, metaal, enkele computers voorzien van de benodigde software-licenties of de schoolpas. In de brief aan de instellingen is een niet-limitatieve lijst met voorbeelden genoemd. Er zijn evenwel ook onderwijsbenodigdheden waarin de instelling niet hoeft te voorzien, maar waarvan de instelling het redelijk acht dat de student hierover beschikt en er zelf verantwoordelijkheid voor draagt. Dit zijn met name onderwijsbenodigdheden die de student nodig heeft om de lessen voor te bereiden, bijvoorbeeld een agenda, rekenmachine, een laptop als deze de schoolboeken volledig vervangt, en zaken die afhankelijk zijn van persoonlijke kenmerken zoals werkkleding en – schoenen. De instelling dient sober te zijn bij het voorschrijven van dit soort onderwijsbenodigdheden waarbij ook geen sprake mag zijn van verplichte winkelnering. De instelling dient op heldere wijze, voorafgaand aan de inschrijving, informatie te verschaffen over de vrijwillige bijdrage en kenbaar te maken over welke onderwijsbenodigdheden de student dient te beschikken, zodat deze een inschatting kan maken van de bijkomende kosten. Daarnaast heeft JOB een voorlichtingsbrochure gemaakt voor de mbo-studenten en ouders. Met de uitleg die is weergegeven in de brief van de ambtsvoorganger van de Minister van 11 mei 2012 en intensivering van het inspectieonderzoek wil de Minister misstanden aanpakken en voorkomen. De Inspectie heeft het beeld dat de maatregelen in de mbo-sector hebben geleid tot instellingsbreed (verbeterd) beleid. Wij beschouwen het studiejaar 2012–2013 evenwel als een overgangsjaar dat instellingen kunnen gebruiken om het schoolkostenbeleid aan te passen, mede omdat de brief van 11 mei 2012 eerst is verzonden nadat het schoolkostenbeleid voor de meeste instellingen al was vastgesteld. De Inspectie houdt rekening met deze context, maar als aan de wettelijke eisen niet wordt voldaan, eist zij herstelmaatregelen.

Wij zijn met de SP-fractie eens dat het een goede ontwikkeling is dat de schoolkosten over de brede linie, zowel in het vo als in het mbo, sinds de laatste meting zijn afgenomen. Zij vragen wat de reden is dat de schoolkosten over de hele linie zijn gedaald.

De posten eenmalige uitgave, gereedschappen en materialen, ICT en voor een deel ook extra activiteiten laten over de hele linie een (forse) daling in de kosten zien. De daling op die posten is groter dan de stijging van de vrijwillige ouderbijdrage, wat resulteert in een daling van de totale schoolkosten voor ouders. Wat betreft de mbo-sector was de belangrijkste daling toe te schrijven aan de post schoolboeken. Bovendien waren er bij deze meting beduidend meer respondenten in de beroepsbegeleidende leerweg (bbl). Uit de Schoolkostenmonitor komt naar voren dat deze groep studenten, die veelal lagere kosten ervaren, bij de vorige meting wellicht in mindere mate vertegenwoordigd was.

De leden van de SP-fractie vrezen dat scholen in het vo die meer dan € 300,– willen uitgeven aan lesmateriaal dit gaan overhevelen naar de vrijwillige ouderbijdrage, op het moment dat ouders verplicht worden de kosten voor het lesmateriaal te betalen, en vragen hoe de regering hiermee wil omgaan.

Deze zorg delen wij niet. Door het afgesloten begrotingsakkoord 2014 verandert er niets aan de huidige wetgeving wat betreft de financiering voor lesmateriaal in het vo. Scholen bekostigen uit de lumpsum de aanschaf van lesmateriaal, waarbij zij vrij zijn in welk percentage van de lumpsum zij daarvoor beschikbaar stellen. Wel blijven wij, in het kader van toekomstgericht onderwijs, graag het debat over innovatief leermiddelenbeleid met u en de scholen voeren.

De leden van de SP-fractie vragen voorts of de regering waakzaam wil zijn op signalen waaruit blijkt dat de hoogte van de schoolkosten of vrijwillige ouderbijdrage de schoolkeuze beïnvloedt.

Het is onwenselijk dat ouders beïnvloed worden in hun schoolkeuze primair vanwege de schoolkosten. Door middel van de schoolkostenmonitor wordt dit in de gaten gehouden.

De leden van de CDA-fractie vragen wat de reden is van de gestegen vrijwillige ouderbijdrage.

De stijging in het vo komt voornamelijk doordat een aantal posten die in het verleden vaak apart in rekening werden gebracht bij ouders, nu door scholen verwerkt zijn in de vrijwillige ouderbijdrage. Daarnaast worden de laatste jaren meer buitenlandreizen georganiseerd. Die kosten zijn fors, maar zijn over het algemeen eenmalig. In de mbo-sector is over de hele linie een lichte stijging ten opzichte van de vorige meting te zien in de orde van grootte van € 10–15. De Inspectie ziet er scherp op toe dat niet de wettelijke grenzen worden overschreden. De vrijwillige bijdrage moet alleen voor extra faciliteiten gelden en daarmee een vrijwillige keuze zijn.

Verder vragen de leden van de CDA-fractie of het waar is dat de verplichte en de vrijwillige ouderbijdragen van school communicerende vaten zijn.

Er is geen sprake van communicerende vaten, aangezien zowel de doelen van, als de plichten rondom de posten verschillen. Enerzijds zijn de kosten voor materialen en gereedschappen. Rekeningen die ouders voor deze kosten ontvangen, hoeven niet te worden betaald, maar wanneer een ouder de school niet betaalt voor het gebruik, dient hij/zij zelf voor het materiaal te zorgen. Leraren mogen in dit kader materialen voorschrijven, zoals een rekenmachine of atlas. Examentrainingen en examenbundels vallen overigens onder materialen die scholen kosteloos aan leerlingen dienen te verstrekken. Anderzijds is er ook een post overige schoolkosten, zoals voor excursies en andere activiteiten. Ook een bijdrage hieraan is vrijwillig, maar wanneer ouders deze niet betalen, is de school verplicht een kosteloos alternatief aan te bieden aan de desbetreffende leerling.

De leden van de SP-fractie vrezen grote veranderingen in de schoolkosten en ouderbijdrage wanneer de gratis schoolboeken verdwijnen en vragen of de regering hier bepaalde verwachtingen van heeft en vraagt tevens hoe de regering van plan is om te gaan met de te verwachten nieuwe situatie.

Omdat het afschaffen van de Wet Gratis Schoolboeken is teruggedraaid, verwachten wij geen grote stijging meer in de schoolkosten in het voortgezet onderwijs. De Schoolkostenmonitor heeft met de daling van de totale schoolkosten laten zien dat scholen en medezeggenschapsraden hun verantwoordelijkheid aankunnen. Wij hebben er dan ook alle vertrouwen in dat de scholen en medezeggenschapsraden de ingezette kwaliteitsslag met betrekking tot het leermiddelenbeleid zullen voortzetten en ook de komende jaren hun verantwoordelijkheid blijven nemen.

De leden van de CDA-fractie vragen of zij een overzicht kunnen ontvangen van de manier waarop schoolkosten zich gaan ontwikkelen door de plannen van het kabinet om de gratis schoolboeken af te schaffen.

Een overzicht van toekomstige kosten is niet beschikbaar, temeer omdat scholen, met instemming van de medezeggenschapsraden, vrij zijn in het vaststellen van de hoogte van de vrijwillige ouderbijdrage. Ook is er met het behoud van de gratis schoolboeken geen aanleiding meer om enorme stijgingen van de schoolkosten te verwachten.

De leden van de CDA-fractie vragen ook of het kabinet bereid is de kosten voor schoolboeken te monitoren om uitwassen te voorkomen.

Gezien het besluit de gratis schoolboeken te handhaven, is een monitor voor de kosten voor schoolboeken om uitwassen te voorkomen niet meer aan de orde. Het kostenbesparende element uit de Wet Gratis Schoolboeken blijft bestaan en is ook effectief. Om zicht te blijven houden op de schoolkosten voor ouders en leerlingen, blijven wij de schoolkostenmonitor wel uitvoeren.

De leden van de VVD-fractie merken op dat het in het vo en in het mbo aan schoolbestuurders en medezeggenschap is om correct invulling te geven aan de vrijwillige schoolkosten. De leden vragen in hoeverre de medezeggenschapsraden toegerust zijn op deze taak.

Gezien de daling van de totale schoolkosten, zoals in de Schoolkostenmonitor 2013 te zien is, blijkt dat de medezeggenschapsraden na informatievoorziening voldoende in positie zijn om op correcte wijze invulling te geven aan de vrijwillige schoolkosten. De oudergeledingen binnen de medezeggenschapsraden weten de medezeggenschapsondersteuning van de sectororganisaties te vinden.

De leden van de PvdA-fractie vragen of nader kan worden toegelicht in hoeverre de schoolkosten leiden tot geschillen tussen de ouder- en/of leerlinggeleding van de medezeggenschapsraad en de schoolbesturen en of de mate waarin zulke geschillen voorkomen wijst op voldoende ouderbetrokkenheid op dit punt, of dat het op dit punt wellicht schort aan voldoende informatie aan de medezeggenschapsraden.

Geschillen worden niet gemonitord en het kabinet kan u dan ook niet informeren over eventuele oorzaken ervan. Het kabinet vat deze vraag op als een signaal dat informatievoorziening uitermate belangrijk is en wij delen de mening dat de oudergeledingen binnen de medezeggenschapsraden stevig in het beleid moeten zitten. Het kabinet hecht zeer aan een goede samenwerking tussen de medezeggenschapsraden en schoolbesturen en verneemt graag signalen over geschillen.

De leden van de VVD-fractie wijzen op het «Zwartboek Schoolkosten mbo» dat JOB vorig jaar aan de Tweede Kamer heeft uitgereikt. Met dit Zwartboek toonde JOB aan dat mbo-instellingen op grote schaal de regels met betrekking tot schoolkosten overtraden. Zo brachten zij steevast kosten in rekening die zij helemaal niet mochten verhalen op studenten, of maakten zij van de vrijwillige bijdrage een verplichte kostenpost. De leden van de VVD-fractie willen weten of het kabinet deze signalen ook ontvangt? En zo ja, welke stappen er gezet worden om een einde te maken aan deze praktijken.

Ook wij hebben eerder signalen over misstanden vanuit het mbo ontvangen. Daarom zijn er een aantal maatregelen getroffen in 2012. Allereerst heeft de Inspectie, naar aanleiding van het «Zwartboek Schoolkosten mbo», een onderzoek en heronderzoek uitgevoerd bij de in het Zwartboek genoemde 13 instellingen. Na heronderzoek is er één instelling waarbij de schoolkosten nog niet voldoende op orde zijn. Hiernaar vindt in schooljaar 2013–2014 wederom een heronderzoek plaats. Daarnaast zijn er andere maatregelen genomen zoals een nadere uitleg van de wet t.a.v. dit onderwerp. Daarvoor verwijzen wij naar het antwoord onder het derde kopje «Hoogte schoolkosten». Het kabinet vindt het van belang dat het bevoegd gezag met de studentenraden het gesprek voert over het schoolkostenbeleid. Het bevoegd gezag is verantwoordelijk om dit beleid binnen de contouren van de wetgeving vorm te geven. De studentenraden doen er goed aan om eventuele misstanden te signaleren en te bespreken met het bevoegd gezag. Met JOB is afgesproken dat nieuwe signalen van mogelijke misstanden worden doorgeleid naar de Inspectie. De Inspectie neemt dan, waar nodig, contact op met de mbo-instelling en doet eventueel verder onderzoek. Wij voeren regelmatig gesprekken met JOB over de ontwikkelingen m.b.t. de schoolkosten. Op dit moment is een subsidie in voorbereiding voor het versterken van de medezeggenschap, ook specifiek op het gebied van schoolkosten, én verkennen we of uitbreiding van de wettelijke bevoegdheden van de studentenraden ten aanzien van het schoolkostenbeleid nodig is.

De leden van de SP-fractie maken zich zorgen over mbo-instellingen waar mogelijk onjuist wordt omgesprongen met de ouderbijdrage.

Wij hebben de Inspectie verzocht scherp erop toe te zien dat op een juiste manier omgegaan wordt met de vrijwillige bijdragen. Bij elk onderzoek in het kader van de staat van de instelling wordt naar schoolkostenbeleid gekeken en bij signalen van onjuist beleid doet de Inspectie nader onderzoek.