Nr. 1398 VERSLAG VAN EEN ALGEMEEN OVERLEG

Voorzitter: De Roon

Griffier: Wiskerke

De heer Jan Vos (PvdA): Voorzitter. Ook ik heb eerst een kort punt van orde. Ik moet dit AO helaas om 10.00 uur of eigenlijk al iets eerder verlaten in verband met een verplichting elders, een overleg met Minister Kamp en Staatssecretaris Dijksma. Het zou zelfs kunnen zijn dat bij de procedurevergadering een situatie ontstaat die met spoed mijn aanwezigheid vergt. Excuus daarvoor, met name aan de Minister.

De PvdA is heel blij dat de kerncijfers van het Centraal Planbureau laten zien dat de Nederlandse economie in het kielzog van ons eurogebied langzaam uit het dal klimt. Dat is heel goed nieuws. De PvdA is van mening dat de aantrekkende wereldeconomie en Europese economie stuwende krachten vormen achter de groei van de Nederlandse economie, maar natuurlijk beginnen ook de structurele hervormingen die in ons eigen land zijn doorgevoerd en waar we lang op hebben gewacht, vruchten af te werpen. Complimenten daarvoor aan het gehele kabinet zijn op hun plaats.

De groei van de wereldeconomie en daarmee van de wereldhandel is voor Nederland essentieel. De PvdA wil dat die groei eerlijk en groen is, zowel in Nederland als in andere landen. Volgens mij is het vandaag een jaar geleden dat de ramp in Bangladesh plaatsvond. De Minister heeft op dat terrein heel veel gedaan. Ook op dat punt zie je heel duidelijk de vruchten van het beleid van het kabinet. Je kunt weleens wat cynisch kijken naar de politiek: «Wat gebeurt er allemaal? Er wordt veel geroepen, maar verandert er ook daadwerkelijk iets?» Soms zie je heel duidelijk iets veranderen, ook in een zeer korte periode van een jaar. Dus complimenten daarvoor!

De PvdA heeft in eerdere debatten haar zorgen geuit over een aantal onderdelen van het handelsakkoord tussen de VS en de EU, het TTIP. De PvdA vindt het een goede zaal dat de Minister de zorgen in de samenleving over het TTIP – niet alleen in de Nederlandse samenleving, maar ook in andere Europese samenlevingen – adresseert bij haar collega's. Ik onderschrijf het belang van het handelsakkoord, dat de Nederlandse economie jaarlijks ongeveer 4,1 miljard euro gaat opleveren. Met name omdat wij een handelsland zijn, profiteren wij daar extra van, meer dan andere Europese landen. Wij hebben echter grote zorgen – die heb ik al eerder geuit – over enkele in het TTIP opgenomen bepalingen. We hebben daarom samen met de SP, met Jasper van Dijk, een hoorzitting in de Tweede Kamer georganiseerd om over de gevolgen van dit akkoord te praten. De PvdA wil voorkomen dat de bestaande en toekomstige nationale en Europese wetgeving op het gebied van milieu, arbeidsrecht en regulering van ons financiële systeem ondergeschikt wordt aan op verdragsniveau vastgelegde handelsregels.

De PvdA is erop gewezen dat uit uitgelekte voorstellen van de EU blijkt dat men een Regulatory Cooperation Council, een RCC, wil oprichten die de bevoegdheid krijgt om regelgeving te beoordelen op de mate waarin die belemmerend zou zijn voor de handel. Dat zou dan gebeuren voordat de voorstellen voor regelgeving naar het Europees Parlement of nationale parlementen worden gestuurd. Dat vindt de PvdA onwenselijk. Een dergelijk proces verkleint de mogelijkheden voor controle. Hoe beoordeelt de Minister die RCC? Zal zij zich inzetten voor transparantie en voor inspraak van nationale parlementen en tegen de totstandkoming van de RCC? Hoe zal het overstijgende algemene belang, bijvoorbeeld de bescherming tegen blootstelling aan schadelijke stoffen of regulering ten behoeve van de stabiliteit van ons financiële systeem, worden gewaarborgd in impactanalyses die bij voorbaat zo weinig mogelijk handelsbelemmerende regelgeving beogen? Welke waarborgen denkt de Minister in te kunnen bouwen om te voorkomen dat machtige lobbygroepen het proces van regulatory cooperation eenzijdig gaan domineren?

De heer Jan Vos (PvdA): Dat is nou het grote verschil tussen een partij die «tegen» roept voordat het debat begint en een meer gouvernementeel ingestelde partij zoals de PvdA, die graag het debat aangaat, zorgvuldige besluitvorming laat plaatsvinden en de bij de besluitvorming gebruikte argumenten laat meewegen in de uiteindelijke oordeelsvorming.

De PvdA heeft tijdens de begrotingsbehandeling van BHOS samen met GroenLinks een motie ingediend waarin de regering wordt verzocht om te bezien of bedrijven uit de VS gebruik kunnen maken van het CETA, het Canadese handelsverdrag, om claims tegen Europese overheden in te dienen. De Minister heeft toegezegd dat zij dat onderwerp zou oppakken. Ik zou graag willen weten wat de laatste stand van zaken is ten aanzien van de uitvoering van die motie.

Het International Institute for Sustainable Development, het IISD, heeft in zijn rapport van februari jl. aangegeven dat het de waarborgen van publieke belangen en de beleidsruimte van overheden om in het CETA te reguleren, niet afdoende vindt. Het IISD wijst erop dat het CETA geen expliciet recht om te reguleren bevat. Hoe beoordeelt de Minister die conclusie van het IISD? Klopt het dat er nog onderhandelingsruimte is met Canada over het geschillenmechanisme, ook al is er een politiek akkoord? Klopt het dat dit hoofdstuk ook in Canada controversieel is en, zo ja, waarom?

In de marge van de vorige informele RBZ in Athene op 27 februari heeft Nederland een bijeenkomst met gelijkgestemde lidstaten georganiseerd om ook in EU-verband op politiek niveau een discussie over de EPA's te entameren. Ik zou graag willen weten wat de uitkomsten zijn van die discussie, welke voorstellen er zijn gedaan om het EPA-proces vooruit te helpen en welke stappen de Minister sinds 27 februari heeft genomen. Is er ook gesproken over het opvangen van de negatieve effecten van het afsluiten van de EPA's voor de Afrikaanse landen? Zoals bekend heeft dat continent altijd de warme belangstelling van de PvdA.

De Minister gaat in haar brief over de EPA-onderhandelingen in op de onderhandelingen tussen de EU en de ACS-landen en op haar bemiddelende rol in die onderhandelingen. Wij willen de Minister bedanken voor haar actieve inzet en haar rol. De bijeenkomsten hebben volgens de Minister duidelijk gemaakt dat een betere coördinatie en meer transparantie en informatie-uitwisseling over de EPA's op continentaal niveau nodig zijn. Wat wordt daar precies mee bedoeld? Waar schiet de informatiepositie tekort en wat zijn de gevolgen daarvan?

De PvdA vindt het van het grootste belang dat de Afrikaanse landen beleidsvrijheid behouden in relatie tot industriepolitiek; dat onderwerp is hier al eerder besproken. In eventuele toekomstige akkoorden met opkomende economieën, zoals India en Brazilië, moet daar zeker rekening mee worden gehouden. De Afrikaanse landen zouden eventueel ook exportsubsidies moeten kunnen blijven inzetten. Hoe beoordeelt de Minister de mogelijkheden hiertoe? Tot het geven van welke uitzonderingsmogelijkheden is de Europese Commissie bereid?

De heer Leegte (VVD): Voorzitter. De Nederlandse economie laat voorzichtige tekenen van groei zien, waarbij volgens het CBS de export een grote bijdrage levert aan de groei van de binnenlandse bestedingen in 2014 en 2015. Als de Europese economie of de wereldeconomie tegenzit, kan dat de groei echter fors drukken. In hoeverre komen de geschatte begrotingstekorten van 2,9% in 2014 en 2,1% in 2015 door die opbrengsten van de export? Het is in elk geval duidelijk dat de export van groot belang is voor de ontwikkeling van de economie. Hoe kan de Minister ervoor zorgen dat er een gelijk speelveld komt binnen Europa en er tegelijkertijd binnen de Handelsraad voor zorgen dat het Europese veld concurrerend is in de wereld? Anders hebben we er immers niet veel aan.

Vrijhandel zorgt voor banen in Nederland en daarbuiten. Vrijhandel zorgt ervoor dat een boer in Friesland melk kan verkopen in Indonesië of dat een ondernemer in Ghana zijn producten kan afzetten in de EU. Vrijhandel zorgt ervoor dat er banen bij komen in Brazilië, Turkije en ook in Bangladesh. China haalde met de economische hervormingen 300 miljoen mensen uit de armoede. Een vergelijkbaar succes heeft ontwikkelingssamenwerking nooit opgeleverd, want anders dan hulp richt handel zich op kansen. De invalshoek van sommige partijen dat vrijhandel slecht zou zijn voor arme mensen en goed zou zijn voor rijke mensen, is een gevaarlijke retorische truc die niet strookt met de werkelijkheid. Dat kunnen we ook zien aan de hand van de onderwerpen die op de agenda staan.

De VVD is een groot voorstander van het TTIP, niet alleen omdat Nederland daar 4,1 miljard euro per jaar voordeel van zou kunnen hebben ...

De heer Leegte (VVD): Deze regering gaat gelukkig niet zozeer in op het pleidooi voor exportsubsidies. Dat zou ook niet goed zijn. We hanteren wel exportkredietverzekeringen, waarmee we zorgen voor gelijke arrangementen voor exporterende bedrijven als in andere landen, maar we gaan uiteindelijk natuurlijk niet FrieslandCampina subsidiëren om melk in China te kunnen afzetten. Dat zou een verkeerde gang van zaken zijn. Zo vind ik ook dat we niet moeten overgaan tot Afrikaanse subsidies. Zuidelijke landen, zoals Italië, hebben moeite met het TTIP omdat zij hun bedrijven beschermen met subsidies. Als het TTIP de markt openbreekt, hebben die bedrijven pech, want zij kunnen niet concurreren in de wereldeconomie. Dat moet je een economie niet willen aandoen. Je moet zo'n bedrijf het niet willen aandoen dat het achter een muur van subsidies staat. Dat is altijd onzeker, want telkens als er een bezuiniging komt, gaat die subsidie weg. Dan staat dat bedrijf in de volle wind van de wereldeconomie en dan valt het om. Ik ben tegen dat verwachtingenmanagement. Het is goed dat deze regering exportkredietverzekeringen en dergelijke verleent om ervoor te zorgen dat er een financieel arrangement is waarmee – om maar iets te noemen – Van Oord kan gaan baggeren in Bangladesh. Dat is goed, maar dat is iets anders dan subsidies.

Zoals gezegd: de VVD is een groot voorstander van het TTIP, niet alleen omdat dat ons 4,1 miljard per jaar oplevert, maar ook omdat dat de arme landen veel welvaart kan opleveren. Ik geef een voorbeeld. In Nederland bouwt VDL Nedcar Mini's in Born. Als die straks zowel op de Europese markt als in de VS verkocht kunnen worden, scheelt dat VDL veel kosten. Hetzelfde geldt voor een Afrikaanse boer die bijvoorbeeld biologische sinaasappels verkoopt aan de EU, want die hoeft straks niet twee gescheiden veldjes aan te houden om de sinaasappels aan te kunnen bieden. Hij kan dan zijn hele areaal beschikbaar maken voor zowel de Europese markt als de markt van de VS. Dat betekent welvaartswinst voor iedereen. Daarom zijn de EPA's zo belangrijk. Die economische overeenkomsten, die toegang geven tot de Europese markt, geven straks namelijk ook toegang tot de VS. Een land als Tanzania, dat nu veel handel heeft met China en de EU maar nauwelijks met de VS, krijgt dus een enorme kans om via de EPA's de producten die op de Europese markt komen, te verkopen op de markt van de VS. De kans om daar te handelen, ligt via de EPA's voor het grijpen. De VVD heeft dan ook al eerder bepleit dat landen die niet meewerken aan de EPA's, gekort zouden moeten worden op hun ontwikkelingsgeld. Helaas zag de Minister daar toen niets in, maar kan zij aangeven met welke gelijkgezinde landen zij om tafel gaat, welke actie zij met die landen gaat ondernemen en hoe zij de winst van het TTIP benadrukt in die onderhandelingen?

Ik maak mij zorgen over de schaal van de stroperij en de handel in bedreigde diersoorten, ook omdat zij tot ontwrichting van de veiligheid en de economie kunnen leiden. Dat onderwerp zou wat mij betreft breder aandacht moeten krijgen dan alleen vanuit Economische Zaken. Kan de Minister bijvoorbeeld in handelsverdragen artikelen opnemen over douanecontrole op handel in bedreigde diersoorten en dierproducten, bijvoorbeeld ivoor en neushoornhoorn? Misschien heeft de Minister ook andere ideeën om dit voor elkaar te krijgen, want dit is een groot punt van zorg.

Het Europees Parlement krijgt via de US Monitoring Group voor en na een onderhandelingsronde een briefing over de voortgang van het TTIP. Ik denk dat het goed zou zijn als ook de Tweede Kamer een vinger aan de pols kan houden bij de voortgang. Ik ga graag in op het aanbod van de Minister om voorafgaand aan de onderhandelingsronde die binnenkort zal plaatsvinden, een briefing te geven. Misschien kunnen we echter ook na die onderhandelingsronde een briefing krijgen over wat er is gebeurd, zodat wij de voortgang goed in de gaten kunnen houden. Daarop krijg ik graag een reactie van de Minister.

Ook een handelsverdrag met Japan staat op de agenda. Het zal niemand verbazen dat de VVD een warm voorstander is van dat verdrag. Nederland was 200 jaar lang het enige westerse land dat mocht handelen met Japan, maar die tijden zijn voorbij. Inmiddels heeft een niet-EU-land als Zwitserland een vrijhandelsverdrag met Japan en wij niet. Dat is jammer en dat is een gemiste kans. Dit kost ons banen. Hoe gaat de Minister er met haar EU-collega's voor zorgen dat wij net als Zwitserland een handelsverdrag met Japan krijgen?

De liberale Eurocommissaris De Gucht, een groot voorstander van vrijhandel, zet vaart achter het investeringsverdrag met Myanmar. De VVD is daar vanwege de al genoemde redenen – welvaart creëren et cetera – voorstander van. Handel schept werkgelegenheid en verspreidt liberale waarden. Kan de Minister aangeven wanneer zij het verdrag met Myanmar verwacht en welke elementen daarin wel worden meegenomen en welke niet?

In het tweede kwartaal zal ook met Mercosur gesproken worden over het doen verdwijnen van handelstarieven. Brazilië lijkt nog steeds aan boord. Dat is natuurlijk goed nieuws. Naar dat land heeft Nederland de grootste handelsmissie ooit georganiseerd. De KLM is een samenwerkingsovereenkomst aangegaan. Mijn vraag is dan ook wanneer de Minister een akkoord verwacht en wat een dergelijk akkoord Nederland zou kunnen opleveren.

De heer Van Ojik (GroenLinks): We genieten als oppositie altijd wel van de debatjes tussen de VVD en de PvdA. Dat kan ik mede namens mijn collega Van Dijk zeggen.

Voorzitter. Als het loopt zoals nu wordt verwacht, gaat de RBZ een nieuwe stap zetten op het punt van een investeringsverdrag met Canada, het CETA. Ik vraag de Minister of het klopt dat de komende RBZ daar een soort definitief oordeel over gaat geven. Moet de Minister volgende week ja of nee zeggen? Hoe ziet het er nu precies uit? Wat is precies de status van het besluit – als ik het zo mag noemen – dat volgende week voorligt? Dat vraag ik natuurlijk omdat ik me eigenlijk niet kan voorstellen dat we al op het punt zijn aangekomen waarop de Minister definitief ja of nee kan zeggen, want er zijn nog enkele losse einden die niet zonder belang zijn. Er ligt bijvoorbeeld nog een motie-Klaver/Vos, een motie-Klaver/Jasper van Dijk of een motie Van Ojik/Jasper van Dijk – ik weet het niet precies, want er zijn zoveel moties – waarin wordt verzocht om een aantal dingen met betrekking tot het CETA uit te zoeken. Ik ben puur feitelijk benieuwd wat nu de precieze status is van de besluitvorming die binnenkort gaat plaatsvinden.

Wat mijn fractie betreft, zijn er met betrekking tot het CETA in ieder geval nog drie concrete punten te bespreken. Het eerste punt kwam zojuist al even ter sprake, namelijk het recht om als overheid te reguleren, «the right to regulate». Dat lijkt buitengewoon zwak verankerd te zijn in het verdrag. Dat zie je bijvoorbeeld in de preambule van het verdrag, waarin het recht om te reguleren eigenlijk ondergeschikt wordt gemaakt. Daar staat namelijk: «in a manner consistent with this agreement». Met andere woorden: je mag alleen reguleren voor zover dat consistent is met het verdrag. Je zou verwachten dat het andersom was en dat het verdrag consistent moet zijn met het recht van overheden om te reguleren. Ik denk dat het niet toevallig is dat dit verband in de preambule wordt gelegd. Dat lijkt mij onwenselijk. Ik vraag de Minister om daarop te reageren.

Ook het ISDS heeft betrekking op het verdrag met Canada. Ik verwijs in dit geval naar de motie-Van Ojik c.s., want die heb ik wel redelijk paraat. Er loopt nog een onderzoek naar het ISDS in het kader van het TTIP, maar je zou de vragen die daar een rol spelen, ook kunnen stellen in het kader van het CETA; al die afkortingen zijn verschrikkelijk, maar ik kan het niet elke keer volledig zeggen, want dan heb ik zeker niet genoeg aan mijn spreektijd. Ik ben heel benieuwd. Als ik het goed heb begrepen, lopen de consultaties van Eurocommissaris De Gucht nu. Als die consultaties tot de conclusie leiden dat zo'n ISDS er helemaal niet moet komen – dat zou zomaar kunnen – wat zegt dat dan over de besluitvorming die binnenkort plaatsvindt? Wordt die dan opgeschort of komt er dan iets zonder ISDS? Met andere woorden: hoe zit dit chronologisch in elkaar? Het lijkt alsof de consultaties en de besluitvorming niet helemaal synchroon lopen, maar ik hoop dat ik dat verkeerd zie.

We hebben het al eerder gehad over de geschillenbeslechtingstribunalen die er in verband met het ISDS en het CETA moeten komen. Geschillenbeslechting vindt plaats door drie ad hoc benoemde commerciële juristen in een systeem met veel minder waarborgen inzake onafhankelijke rechtspraak dan nationale rechtssystemen, juist omdat het gaat om mensen die speciaal worden ingehuurd om in specifieke kwesties geschillen te beslechten. Die uitspraken hebben natuurlijk rechtstreeks te maken met nationale overheden en nationale beleidsbeslissingen. Het lijkt mij een recept voor problemen als je je geschillenbeslechting op die manier organiseert.

Ik heb ook enkele korte vragen over het TTIP en over de EPA's. We lezen in de brief van de Minister dat Nederland net als andere lidstaten van mening is dat het TTIP ook beleidsterreinen raakt die binnen de competentie van de lidstaten vallen. Dat is vooral het geval voor specifieke onderdelen op het gebied van diensten, transport en investeringsbescherming. Dat betekent dat nationale parlementen het handelsverdrag moeten goedkeuren. Ook daarover heeft deze Kamer een motie aangenomen. Als ik het goed heb begrepen, denkt de Europese Commissie daar net een slag anders over en is zij van plan om naar het Europees Hof te gaan om het recht op te eisen om hier definitief ja of nee tegen te zeggen. Gelet op de motie maar ook op de opvattingen die de Minister waarschijnlijk ook zonder die motie zou hebben, neem ik aan dat zij dit niet laat gebeuren en dat zij in de RBZ volstrekt helder zal maken dat het niet zo kan zijn dat de Europese Commissie straks het laatste woord spreekt, zeker omdat dit raakt – daar zijn wij het kennelijk over eens – aan terreinen waarop sprake is van nationale competentie.

De heer Van Ojik (GroenLinks): Ja toch? We zijn weer helemaal op één lijn.

Ik ben even van mijn à propos, want zo vaak komt het niet voor dat de VVD ons benadert voor dit soort gezamenlijke acties. Ik moet hier dus nog even aan wennen. Volgens mij was ik toe aan mijn laatste onderwerp, de EPA's. Ik sluit mij graag aan bij wat collega Vos daarover zei. Ik heb weleens kritische vragen gesteld over de bemiddelende rol die de Minister zichzelf had toebedacht. Het is heel goed geweest dat die consultaties hebben plaatsgevonden, want die hebben meer inzicht gegeven in de verschillende posities. De Minister zond op 25 maart een tamelijk optimistische brief naar de Kamer, waarin zij aangaf dat het in West-Afrika is gelukt. Als ik het goed heb begrepen, gaat het daarbij om een technische overeenstemming. Ik hoef de Minister niet te vertellen dat dat echt iets anders is dan een politieke overeenstemming. Ik zou mij zomaar kunnen voorstellen dat er, in dit geval voor de West-Afrikaanse landen, nog heel veel politieke redenen zijn om datgene wat technisch al uit is onderhandeld, politiek wellicht toch onwenselijk te vinden. Ik ben heel benieuwd of er aanwijzingen zijn dat die technische overeenstemming ook tot politieke overeenstemming zal leiden. Dat zeg ik natuurlijk omdat uit de brief ook blijkt – het staat er zelfs letterlijk in – dat iets wat technisch overbrugbaar is, politiek nog heel gevoelig kan liggen. Ik denk dat dit het dilemma in een notendop heel goed samenvat.

Sinds de Minister die brief heeft verstuurd, is er alweer van alles gebeurd, bijvoorbeeld de EU-Afrika-top. Het is heel interessant om daar in dit verband iets over te horen. Er hebben volgens mij in maart ook enkele specifieke EPA-onderhandelingsronden plaatsgevonden. Ik ben dus benieuwd of het optimisme van de Minister verder vorm heeft gekregen. Of ziet zij toch weer enige problemen opdoemen?

De heer Jasper van Dijk (SP): Dat is een goed teken.

Er komen veel deskundigen op de hoorzitting op 19 mei. Iedereen is van harte welkom.

Hoe staat het volgens de Minister met de onderhandelingen over dit verdrag? Wij krijgen berichten dat het moeizaam gaat en dat de Amerikanen ook op hun strepen staan. Kan de Minister daar een kwalificatie van geven?

Over geschillenbeslechting en het ISDS komt er nog een apart onderzoek, in lijn met de motie. Wanneer komt dat onderzoek?

Ik ga veel vragen stellen. Ik hoop dat de Minister in staat is om mee te schrijven, want ik wil vooral veel opheldering over bepaalde punten. Hoe staat het met de uitvoering van mijn motie van 13 februari, waarin wordt gevraagd om een brede consultatie en om een rapportage aan de Kamer? Er is een algemene consultatie geweest, op 25 februari. Is daar een verslag van beschikbaar? En hoe ging de consultatie op 17 april over geschillenbeslechting? Is daar een verslag van? Zijn er nog nieuwe consultaties gepland? Wordt er inderdaad breed geconsulteerd en zijn het dus niet alleen bedrijven die hun zegje doen? Ik krijg op dat punt graag een update.

In het verslag van de RBZ wordt verwezen naar een reading room waar lidstaten kennis kunnen nemen van documenten die zowel de positie van de EU als de positie van de VS betreffen. Welke documenten zijn dit precies? De VS hebben volledige inzage tot nu toe immers geblokkeerd. Nederland ziet dit uiteindelijk als onacceptabel. Welke structurele oplossing ziet de Minister voor dit punt?

Over de geschillenbeslechting is Eurocommissaris De Gucht een publieke consultatie gestart. Voor de kijkers thuis: dit gaat over het feit dat de nationale rechtsgang straks omzeild kan worden als de overheid en het bedrijfsleven een conflict hebben. De heer Van Ojik illustreerde dat prachtig met «commerciële juristen»; die term is mooi gevonden. Hoe is het gegaan met de consultatie door de heer De Gucht? Is daar een verslag van? De Gucht betwijfelt of het TTIP mogelijk zou zijn zonder geschillenbeslechting. Hoe ziet de Minister dat? Is geschillenbeslechting wel of niet noodzakelijk?

Graag krijg ik meer informatie over het Nederlandse onderzoek naar het ISDS. Wie zijn de onderzoekers en op basis van welke criteria zijn zij geselecteerd? Geeft het onderzoek antwoord op de vraag in welke mate geschillenbeslechting kan leiden tot schadeclaims van buitenlandse bedrijven? Worden er ook voorbeelden meegenomen, zoals de potentiële gevolgen van een verbod op schaliegas?

Over de status van het ISDS binnen het CETA, het verdrag tussen Canada en de EU, en het TTIP bestaat nog veel onduidelijkheid; de heer Vos vroeg daar al naar. Graag krijg ik op dat punt een update. Wordt daar nog aan gesleuteld of is dit een afgeronde zaak? Wordt het ISDS-hoofdstuk uit het CETA in het onderzoek van de Minister wel of niet naast dat van het TTIP gelegd? Omdat de richtlijnen voor investeringsbescherming vergelijkbaar zijn, lijkt mij dat niet onverstandig.

Graag krijg ik een reactie op de voorstellen van de UNCTAD om het ISDS te hervormen, bijvoorbeeld via een strengere toegang tot het ISDS en het promoten van alternatieve conflictbeslechting. Worden die voorstellen meegenomen in het onderzoek?

Ecorys belooft de EU een gouden toekomst. Het TTIP zou zorgen voor een groei van 1% van het bbp. Onderzoek van TNI wijst echter uit dat de Commissie sprak van een groei van 0,01% van het bbp in de komende tien jaar. Hoe kijkt de Minister daarnaar? Er zijn dus verschillende prognoses van de gouden bergen die dit verdrag belooft.

Het Oostenrijkse onderzoeksinstituut ÖFSE – de Minister kent het al – onderzocht de meest gebruikte rapporten over het TTIP. Wat blijkt? Er is sprake van beperkte en onzekere economische voordelen, maar ook van belangrijke negatieve risico's. Ik ga die niet allemaal noemen, want de Minister kent dat onderzoek al. Ik wil wel graag weten of zij een reactie naar de Kamer stuurt, bijvoorbeeld over de in het onderzoek genoemde nieuwe werkloosheid, flexibilisering van de arbeidsmarkt en de nadelen voor de ontwikkelingslanden. Is de Minister bereid om het onderzoek van het Oostenrijkse bureau te betrekken bij haar eigen onderzoek over het ISDS?

Uit gelekte voorstellen blijkt dat er plannen zijn voor de oprichting van een Regulatory Cooperation Council, de al genoemde zogenaamde toetsingscommissie. De Minister zei in het vorige debat dat zij die plannen niet kende. Kent zij die gelekte plannen inmiddels wel? Zo ja, wat vindt zij daarvan? Wat vindt zij van het feit dat zo'n commissie wet- en regelgeving kan afserveren voordat die goed en wel aan de politiek is voorgelegd? Ziet de Minister het risico van een zogenaamde corpocratie? Dat is een neologisme en betekent: een democratie die gedicteerd wordt door bedrijven. Op dat punt krijg ik graag een update.

Wat de besluitvorming betreft: wat wordt het TTIP nu? Een EU-only mandaat of een gemengd verdrag, waarbij dus ook de lidstaten meebeslissen? Als De Gucht dit voorlegt aan het Hof en als dit EU-only wordt, schept dat dan een precedent voor toekomstige akkoorden? Als het een gemengde bevoegdheid wordt, wat zijn dan de gevolgen als een lidstaat, bijvoorbeeld Cyprus of Malta, tegen het verdrag stemt? Komt het er dan niet?

Ik sluit mij aan bij de eerdere vragen over het CETA. Ook op dat punt is er de vraag of het gaat om een gemengde competentie of alleen om de Europese Commissie.

Ook over de EPA's zijn al goede vragen gesteld. Ik heb op dat punt een vraag die de Minister goed van mij kent, namelijk over de deadline van 1 oktober 2014. Mij bereiken weer berichten dat dit zeer overhaast kan zijn en dat de betrokken landen dan moeten slikken of stikken: of zij verliezen hun preferenties of zij moeten akkoord gaan met omstreden EPA's. Is uitstel van die deadline mogelijk?

De heer De Roon (PVV): Voorzitter. De Nederlandse ambassadeur in Canada noemde het vrijhandelsakkoord met Canada, het CETA, een poosje geleden «a game changer». De vraag is natuurlijk wat voor «game changer» dat akkoord is. Sinds de jaren 2000 proberen de VS en Canada al om geschillenprocedures waarbij bedrijven overheden kunnen aanklagen, tot internationaal gewoonterecht te maken. Dat is ook bij dit verdrag geprobeerd met een ISDS. Ik heb begrepen dat dat nu van tafel is, maar in februari jongstleden is een rapport verschenen van het International Institute for Sustainable Development. In dat rapport wordt beweerd dat de EU met het CETA akkoord zou gaan met een tekst die nog veel ergere implicaties heeft: de EU zou de deur open hebben gezet voor een brede reeks van investeringsclaims door akkoord te gaan met vage bepalingen over internationaal gewoonterecht. Ik kan dat niet goed beoordelen, want ik ken die teksten allemaal niet, maar misschien weet de Minister precies waarover ik het heb en kan zij ons daarover nader informeren. Als dat niet kan, krijg ik graag een schriftelijke reactie op het rapport van dat instituut. Klopt het dat de tekst van het akkoord formeel nog steeds geheim is? Wil de Minister ervoor zorgen dat de tekst vóór aanneming wordt gedeeld met de Kamer?

De Minister schreef ons dat er nog technische punten bestaan, met name over investeringen, en dat zij verwacht dat die voor de RBZ worden afgerond. Kan de Minister ons verzekeren dat zij niet akkoord zal gaan met een tekst die linksom of rechtsom de deur openzet voor claims?

Wat de door anderen al genoemde competentiekwestie betreft: ook mijn fractie is een groot voorstander van het idee dat dit een gemengde competentie behoort te zijn. Ik heb begrepen dat de Minister zich daar keihard voor gaat maken. Ik hoop dat veel collega's van haar dat ook gaan doen. Ik zeg ook maar alvast dat ik wel oren heb naar een coalitie van parlementen die dat ook willen.

Ik dank de Minister voor de uitgebreide brief over het TTIP, die wij eergisteren hebben ontvangen. Dat was een beetje op de valreep, maar toch nog op tijd om de brief te kunnen lezen. Ik heb daar een aantal opmerkingen over. Wij zijn voorstander van een vrijhandelsakkoord met de VS, maar wij hebben er moeite mee dat ongekozen bureaucraten van de Commissie de TTIP-onderhandelingen voeren. Op die manier kan de EU duidelijk niet net zo goed opkomen voor Nederlandse handelsbelangen dan wanneer Nederland een bilateraal handelsakkoord uit zou willen onderhandelen. Ik geef een voorbeeld. De Minister gaf in december 2013 in een NRC-interview aan dat er met het TTIP veel te winnen valt voor Nederlandse baggeraars die voor de kustlijn van de VS willen opereren. Wat schetst onze verbazing? Iets later gaf een van de top-CEO's van een Nederlands baggerbedrijf in het Financieele Dagblad te kennen dat hij de indruk had dat de Europese onderhandelaars de marktopening voor de baggersector helemaal niet hard bevechten. Sterker nog: op dit moment zou die marktopening niet eens onderdeel uitmaken van de agenda, omdat de EU op dit punt geen urgentie ziet door het relatief kleine aantal directe belanghebbenden. Kan de Minister dit ophelderen? Was het beeld dat de Minister het Nederlandse volk in haar NRC-interview voorhield, niet meer dan een luchtspiegeling? Klopt het dat de marktopening voor de baggersector niet op de agenda staat en dat de EU dit niet hard bevecht?

Ik heb nog enkele andere concrete vragen. Kan de Minister aangeven hoe het staat met de onderhandelingen over het verminderen van handelsbelemmeringen waar vooral Nederland naar streeft en waarbij wij dus vooral baat zullen hebben? Ik noem de land- en tuinbouw, hightechsystemen en -materialen, de chemie, postdiensten en financiële en maritieme sectoren.

Kan de Minister toelichten wat zij bedoelt met de opmerking dat het TTIP niet alleen gericht is op het borgen van onze economische belangen maar ook op het borgen van gedeelde waarden? Ik krijg graag een nadere uitwerking van die uitspraak.

De Minister heeft aangegeven dat wij ons geen zorgen hoeven te maken over privacybescherming, omdat de Europese Commissie al heeft beloofd dat dataprotectie geen onderdeel is van de TTIP-onderhandelingen. Als dat zo is, vraag ik de Minister waarom zij dan toch aangeeft dat zij zich ervoor inspant dat over dataprotectie een uitzonderingsbepaling in het TTIP wordt opgenomen. Waarom moest zij daar in Athene nog voor pleiten?

Klopt het dat de EU ernaar streeft dat het TTIP nog dit jaar wordt ondertekend? Bemerkt de Minister ook dat de Oekraïne-crisis wordt gebruikt om extra druk uit te oefenen om de onderhandelingen zo spoedig mogelijk af te ronden? Ik verwijs bijvoorbeeld naar een uitspraak van de Duitse Minister van Financiën. Ik citeer die uitspraak in het Engels: «I think the recent events in relation with the Ukraine will be a good opportunity to fight against the TTIP slowdown». Met andere woorden: wat er in Oekraïne gebeurt, is een mooi breekijzer om ervoor te zorgen dat de onderhandelingen over het TTIP snel verdergaan. Is de Minister het met mij eens dat de Oekraïne-crisis nooit een aanleiding mag zijn om snel water bij de wijn te doen en de onderhandelingen gauw af te raffelen?

Tot slot sluit ik mij graag aan bij het verzoek van de heer Leegte om een briefing vóór de volgende onderhandelingsronde. Ik zou ook graag een briefing willen krijgen na afloop van die onderhandelingsronde.

Minister Ploumen: Voorzitter. Ik dank de Kamerleden voor alle vragen en opmerkingen. Ik stel mij voor om mijn eerste termijn in antwoord op de vragen als volgt te structureren: ik ga eerst in op het TTIP, dan op het CETA, dan op de overige besproken handelsakkoorden – bijvoorbeeld met Japan en Myanmar – en dan op de EPA's. En dan ga ik ook nog graag in op de vraag van de heer Leegte over de handel in ivoor en neushoornhoorn.

Het TTIP is in het openbare debat terecht en om goede, door de Kamerleden al genoemde redenen het belangrijkste onderwerp. Het verdrag kan de EU-economieën en de economie van de VS veel goeds brengen. Het kan ook derde landen veel goeds brengen. Nederland heeft hier als open economie en als handelsland een heel groot belang bij. Dat gezegd hebbende, zijn natuurlijk opmerkingen te maken over het verloop van het onderhandelingsproces – wie zet wanneer de definitieve handtekening? – en zijn ook debatten te voeren – dat zullen we het komende uur ongetwijfeld doen – over de voorziene opbrengsten van het akkoord.

Er zijn verschillende onderzoeken gedaan. Ook Nederland heeft een onderzoek laten doen. Het is natuurlijk heel goed nieuws dat het nu wat beter gaat, maar ook nu moeten we er op de lange termijn voor zorgen dat mensen een fatsoenlijk inkomen kunnen verdienen. Voor het gemiddelde gezin in de EU is de door de Commissie verwachte opbrengst in termen van besteedbaar inkomen tussen € 400 en € 500 per jaar. Dat is natuurlijk echt significant. Er zijn ook onderzoeken gedaan naar de effecten van het TTIP op derde landen, met name ontwikkelingslanden. Ik heb daar natuurlijk speciale aandacht voor. Die onderzoeken wijzen naar mijn mening niet in een bepaalde richting. Er is geen enkel onderzoek waaruit blijkt dat ontwikkelingslanden hiervan profiteren met een groei van 10% of 15% van het bnp. Er zijn ook onderzoeken waarin wordt aangegeven dat zowel de positieve als de negatieve effecten zullen meevallen, oftewel: de economieën zullen er niet veel van merken. En er zijn onderzoeken waarin wordt aangegeven dat de implicaties voor ontwikkelingslanden best groot zijn. Ik volg dit onderwerp op de voet. Wij nemen steeds kennis van die verschillende onderzoeken, ook van dat laatste onderzoek uit Oostenrijk, waar de heer Van Dijk op wees. Dat is overigens het onderzoek waarin de negatiefste effecten worden voorzien. Ik betwijfel of die inschatting klopt.

Dit onderwerp gaat mij, net als de commissieleden, zeer aan het hart. In de handelsakkoorden zouden we naar mijn mening een stapje verder moeten gaan dan alleen het «do no harm»-principe. We moeten niet alleen zeggen dat ontwikkelingslanden er geen last van moeten hebben. Het zou natuurlijk juist goed zijn als ook derde landen er profijt van hebben. Dat is mijn instelling.

Wij laten zelf een onderzoek doen naar de beoogde effecten, waarbij we de resultaten van al die andere onderzoeken betrekken. Ik zal de commissie heel graag informeren over de uitkomsten van dat onderzoek. Ik kan mij voorstellen dat we hetgeen nu bekend is, mee zullen nemen in de hoorzitting van, als ik het wel heb, 17 mei. We kunnen dan een aantal appreciaties met de commissie delen.

Ik zeg daar meteen bij dat het geen afgeronde conclusie zal zijn. De echte effecten kunnen we pas gaandeweg de onderhandelingen ontdekken. Pas op het laatst kun je de effecten echt hard maken omdat je dan pas precies weet wat er in het verdrag staat. Op basis van de gegevens die nu bekend zijn, wil ik echter wel voorstellen dat wij hier een eigen onderzoek naar doen. In de briefing van 17 mei en in alle briefings die daarna komen, zullen wij de Kamer heel graag informeren over onze appreciatie van wat er nu bekend is.

Minister Ploumen: Ik wilde alle dingen zeggen die ik heb gezegd, maar het woord «hoorzitting» moet daarin natuurlijk vervangen worden door de term «technische briefing». Er is nog geen datum voor de briefing bekend, maar die zullen we zo snel mogelijk vaststellen. Het is natuurlijk aan de Kamer om een aanbod van technische briefings te aanvaarden, maar ik herhaal dat aanbod en wat mij betreft is het geen eenmalige briefing. Als er een briefing voor de zomer plaatsvindt, is er ongetwijfeld alle aanleiding om na de zomer nog een briefing te doen. En verder wens ik de commissie veel genoegen met de hoorzitting. Ik zal die met belangstelling volgen!

Ik wil het onderwerp op deze manier inkleden. We doen dus eigen onderzoek naar het TTIP, we volgen de onderzoeken die worden gedaan nauwlettend en we zullen daar een appreciatie van geven. Daarnaast heb ik enkele weken geleden over dit onderwerp gesproken met de Amerikaanse onderhandelaar, Michael Froman. Hij gaf daarbij aan dat hij het heel interessant vindt om hier ook aan Amerikaanse zijde nader naar te kijken en dat hij graag de mogelijkheden gaat inventariseren om hierin samen op te trekken. Dat lijkt mij buitengewoon goed en een winstpunt voor degenen onder ons die dit een belangrijk onderwerp vinden.

Minister Ploumen: Ik ga verder met de Regulatory Cooperation Council. Ik ben het zeer met de Kamer eens dat transparantie en democratische controle belangrijke voorwaarden zijn voor het hele verdrag en gemaximaliseerd moeten worden in het onderhandelingsproces. Ook dat heb ik overigens naar voren gebracht in mijn gesprek met de heer Froman. Daarbij heb ik nog eens benadrukt hoe belangrijk Nederland maximale transparantie vindt. Het feit dat onderhandelingen niet per se in de krant moeten staan, laat onverlet dat we de democratische controle daarop willen maximaliseren.

Er ligt inderdaad een voorstel voor een council. Dat voorstel beoogt dat er vooraf een consultatie plaatsvindt over de vraag of nieuwe of bestaande maatregelen, bijvoorbeeld op het gebied van veiligheid en gezondheid, onnodig handelsbelemmerend zouden zijn. Het is een voorstel; het is dus niet zeker dat dit in het akkoord wordt opgenomen. Het voorstel vergt ook nadere uitwerking door de Commissie en de Amerikanen; alleen de kaders staan erin. De benadering is wel die van – multi-stakeholders»: naast bedrijven worden ook alle andere betrokken belanghebbenden, bijvoorbeeld consumenten, consumentenorganisaties en vakbonden, op een transparante wijze geconsulteerd. Voor mij staat buiten kijf dat de democratische controle vooropstaat. Tegelijkertijd zie ik ook wel – in die zin ben ik pragmatisch – dat sommige eindeloze onderhandelingen kunnen worden voorkomen door van tevoren al te zeggen dat het zo niet gaat werken, bijvoorbeeld omdat het alleen maar meer bureaucratie oplevert. Misschien mag ik het zo zeggen: ik had zo'n voorstel zelf niet bedacht. Ik zie de voordelen en ik wil het dus niet meteen afschieten, maar ik zie ook zeer grote nadelen. Ik ga dit dus zeer nauwlettend volgen en ik deel de zorgen van de Kamer. Als er gedetailleerdere voorstellen komen, zal ik die steeds langs die lijn beoordelen, want er is geen verschil van inzicht. Een council waar welke belanghebbende partij dan ook in haar eentje in zit, vind ik sowieso niet goed. Het moet sowieso «multi-stakeholders» zijn en het moet ook ingekaderd zijn binnen de ordentelijkheid die de democratie ons biedt. Het kan dus niet gaan om een soort pre-parlementaire controle. Geheel ten overvloede voeg ik hieraan toe dat de lobby's van verschillende zijden sowieso hun weg vinden naar de legitieme democratische controleorganen.

Minister Ploumen: Zeker. Ik heb al gezegd dat wij de Kamer in de technische briefing maximaal willen informeren. Wat transparantie betreft, moeten we wel twee dingen uit elkaar houden; daar denken de heer Van Dijk en ik overigens hetzelfde over. Ten eerste moet het proces waarmee zo'n mechanisme eventueel tot stand komt, transparant zijn. Ten tweede moet het mechanisme zelf maximaal transparant zijn. Laten we ook dat even «arresteren».

Ik kom nu bij de koppeling tussen het TTIP en EPA's. We hadden het zojuist al even over derde landen.

Minister Ploumen: Dat ga ik onmiddellijk doen. De EPA-partners kunnen, als het TTIP wordt afgesloten, hun producten niet in één vloeiende beweging via de EU tariefvrij naar de VS exporteren. Het TTIP geeft preferenties voor Europese en Amerikaanse producten. Het is wel mogelijk dat Afrikaanse producten, grondstoffen en halffabricaten verwerkt en bewerkt worden in de EU en vervolgens in de Verenigde Staten terechtkomen. Dan hebben we te maken met de afgesproken oorsprongsregels. De producten kunnen als onderdeel van een Europees product op die markt terechtkomen. Er zijn dus voordelen te behalen, maar niet in een rechtstreekse route.

Een belangrijke politieke vraag is of het TTIP volledig onder de competentie van de EU valt of dat het een gedeelde competentie betreft. Als ik het goed heb, gaat dit zowel over het CETA als over het TTIP; zo is erover gesproken. De Commissie vindt dat dit valt onder gemeenschappelijke handelspolitiek, een exclusieve competentie van de Unie, en dus door Raad en Europees Parlement moet worden goedgekeurd. Nederland denkt daar, met een aantal andere lidstaten, anders over en vindt dat er sprake is van een gemengde competentie. De Gucht wil dit bij het Europese Hof van Justitie toetsen. Dat lijkt ons goed; daar is het Europese Hof ook voor. Dan komt er duidelijkheid over de competentieverdeling. Het is niet aan mij, maar het lijkt me een uitstekend idee als ons parlement daar met andere parlementen over spreekt en de inzet die hier is besproken en die ik steun, daar neerlegt.

Minister Ploumen: Het verhaal over de EPA's had ik afgerond. Ik kom nu bij de consultaties over het TTIP. Op 25 februari hebben we een consultatie gehad. Omwille van de tijd vertel ik niet wat we daar besproken hebben, maar stuur ik een verslag. Op 17 april heeft een nationale consultatie plaatsgevonden. Het lijkt mij verstandig om ook daarvan een verslag te sturen.

Het is wel goed om te melden hoe het met het onderzoek staat. Er is een consortium samengesteld dat het onderzoek uitvoert. De juridische analyse wordt gedaan door een hoogleraar van de universiteit van Halle in Duitsland en een hoogleraar van de Universiteit Leiden. Beiden zijn experts op het gebied van investeringsbescherming en hebben in het verleden al studies voor het Europees Parlement en de Europese Commissie gedaan. Zij hebben dus een trackrecord op dit gebied. De economische analyse wordt uitgevoerd door Ecorys. Over dat geheel wordt aan de Kamer gerapporteerd. Dat gebeurt rond de zomer, zo snel mogelijk.

Hoe verhoudt ons onderzoek zich tot de consultatie van De Gucht? De Gucht en de Commissie zijn natuurlijk op de hoogte van ons onderzoek. Ik heb dat in de Raad aangekondigd. Collega's weten er ook van en kijken ernaar uit, want de zorgen zijn natuurlijk niet nationaal. Ons onderzoek zal ongetwijfeld breder in de EU een rol spelen. Vanochtend nog heeft de Commissie via Twitter een oproep aan ngo's en bedrijven gedaan om hun bijdrage te blijven leveren aan die consultaties van de Commissie. Dat is on-going. Ik herhaal die uitnodiging hier voor de kijkers en luisteraars.

De UNCTAD heeft voorstellen gedaan voor hervormingen van het ISDS. Wij zullen die voorstellen meenemen in ons eigen onderzoek, want wij willen die voorstellen laten waarderen.

Kan de Tweede Kamer toegang krijgen tot de voorgestelde reading room? Laat ik daar helder over zijn: dat is een compromisvoorstel om de lidstaten onderhandelingsdocumenten van de VS te kunnen laten inzien. Het voorstel wordt uitgewerkt. Froman heeft mij gemeld dat de VS niet zullen toestaan dat de informatie die daarin staat, gedeeld wordt met anderen, waaronder de Tweede Kamer. De lidstaten mogen die informatie inzien in die reading room. Dit is nog niet ideaal. Het is beter dan zoals het was, maar het is niet de bedoeling dat de lidstaten dit breed delen. Ik zeg daarbij dat ik dit in de technische briefings, die ik op elk moment wil doen – ook vertrouwelijk, als dat moet en kan – binnen de grenzen van de tussen de EU en de VS gemaakte afspraken maximaal zal delen.

Waarom is er toch nog een privacybepaling en waarom worden er toch vragen gesteld als die privacybepaling standaard in het TTIP wordt opgenomen? Daarvoor geldt: better safe than sorry. Gelet op de actuele discussies over privacy, kan het geen kwaad om dat punt nog eens te maken.

Ik kom nu bij de specifieke onderhandelingsinzet op het punt van de Jones Act. Tegen de heer De Roon van de PVV zeg ik dat de Nederlandse belangen goed worden behartigd binnen de RBZ. Dat gebeurt unilateraal omdat ikzelf die belangen naar voren breng, maar veel effectiever is het vinden van medestanders en dat doe ik ook. De Jones Act heeft betrekking op de belangen van de baggersector. Dit ligt zeer gevoelig in de VS. We moeten dan ook helaas constateren dat het niet zal lukken om de hele Jones Act integraal van tafel te krijgen. Onze inzet is dus om onderdelen van die Jones Act wel in het TTIP te krijgen; als zodanig zijn zij ook onderdeel van de onderhandelingen. Ook dit heb ik herhaald tegen de heer Froman. De Commissie kent Nederland en België als wereldspelers op dit terrein. Nederland en België zullen hier ook steeds aandacht voor blijven vragen, maar er is geen sprake van dat dit van tafel zou zijn.

Ik ga snel door naar het CETA. In oktober 2013 is een politiek akkoord bereikt. De EU en Canada hebben in de marge van de NSS in Den Haag overeenstemming bereikt over de laatste openstaande punten. Het is nog niet helemaal duidelijk of de allerlaatste details besproken zullen worden. Of het definitieve oordeel over het CETA in de RBZ kan worden vastgesteld, is afhankelijk van de bespreking die vrijdag plaatsvindt in het Handelscomité. De RBZ zal zich uitspreken over het akkoord, maar zal nog niet besluiten tot vaststelling en ondertekening. Dat laatste zal naar verwachting binnen de komende maanden gedaan. Ook als er morgen overeenstemming is, wordt dat dus niet meteen afgehamerd.

Het ISDS is een onderdeel van het CETA. De huidige tekst van het ISDS in het CETA is bijna afgerond. Investeerders kunnen binnen het CETA gebruikmaken van het ISDS als zij gevestigd zijn in Canada en als zij de investeringen vanuit Canada hebben gedaan. Brievenbusfirma's zijn hiervan dus uitgesloten; dat was een van de zorgpunten die ook in Canada naar voren waren gebracht. Als een Amerikaans bedrijf is gevestigd in Canada en daar substantiële economische activiteiten heeft en als het de investering vanuit Canada heeft gedaan, kan dat bedrijf dus gebruikmaken van de ISDS-bepaling.

Het right to regulate is natuurlijk een buitengewoon belangrijk onderwerp. Ik vind het overigens fijn dat de PVV een onderzoek van het International Institute for Sustainable Development met instemming aanhaalde. De PVV schuift op een aantal punten in de richting van deze Minister, die voor inclusieve groei staat. Dat valt alleen maar te waarderen in die partij. We hopen dat die trend wordt voortgezet. De aangehaalde opmerking in het rapport van het IISD berust echter kennelijk op een misvatting, want juist in de concepttekst van het CETA is die policy space expliciet opgenomen. Ik denk dat het rapport is gebaseerd op een eerdere versie van de tekst. De huidige bepaling in het CETA houdt in dat bij het nemen van niet-discriminatoire maatregelen ten behoeve van de bescherming van publieke belangen in beginsel geen schadevergoeding betaald hoeft te worden. Het punt van deze commissie en ook van de regering over het ISDS en over het beschermen van publieke belangen staat er dus goed in. De zorgen van dat instituut zijn dus gelukkig achterhaald.

In de huidige CETA-tekst zijn filtermechanismen opgenomen en wordt expliciet melding gemaakt van het tegengaan van «frivolous claims». Ik denk dan ook dat we wat het CETA betreft goede stappen hebben gemaakt.

Ik kan en zal, als de Kamer dat wil – dat hoop ik – vertrouwelijk inzage geven in de teksten van het CETA zodra ik ze heb, dus zodra ze aan de Raad zijn voorgelegd. Het ISDS-deel daaruit gaan wij dan, op basis van de definitieve teksten, nog eens nauwgezet bestuderen. Voor zover ik het nu kan beoordelen, ziet het ISDS-deel er, in termen van wat de Kamer en ik belangrijk vinden, degelijk uit. De daarover ingediende moties heb ik als ondersteuning van het beleid geduid. Ik zal daar graag verder op ingaan in die vertrouwelijke briefing.

Minister Ploumen: De heer Van Ojik heeft deze ochtend veel wensen. Volgens mij heeft de VVD-fractie geconstateerd dat zij iets vindt en dat de Minister iets anders vindt; punt. Daar wil ik het bij laten.

Ik kom bij de overige handelsakkoorden. Sinds maart 2013 onderhandelen we met Japan. De komende weken gaat de Commissie de lidstaten een evaluatie sturen van de Japanse aanpak van de non-tarifaire belemmeringen in dat akkoord. Die evaluatie wordt met de lidstaten besproken en dan bekijken we hoe we verder kunnen. We hebben specifiek oog voor de belangen van onze landbouwsector en de leveranciers van medische technologie.

Over het timeframe van de investeringsovereenkomst met Myanmar is nog weinig te zeggen. Ik herinner mij hoe het gesprek liep in de laatste informele Raad. Men wel dit graag en het wordt nu opgestart. Het is echt nog te vroeg om te zeggen wanneer de handtekening wordt gezet. Ik hecht er zeer aan om te benadrukken dat wij ook in dat verdrag een goede balans willen hebben tussen investeringsbescherming en andere belangen, zoals mensenrechten, fatsoenlijke arbeidsomstandigheden en milieubeheer. Wij willen voorkomen dat we in het enthousiasme over het opengaan van de markt in Myanmar – dat enthousiasme deel ik zeer – een aantal fouten maken die wij misschien in andere landen hebben gemaakt.

De onderhandelingen met Mercosur liepen het afgelopen jaar heel moeizaam of helemaal niet. Er is nu nieuw elan. Ik heb onlangs gesproken met viceMinister Cozendey van Brazilië. Met name de positie van Argentinië wordt nu door onduidelijkheden omgeven. Hopelijk komt er binnen twee à drie jaar een akkoord, maar dat is een beetje koffiedik kijken. De waarde van dat akkoord zou overigens groot zijn voor Nederland: structureel, dus jaarlijks, bijna 1 miljard euro. Wij blijven daar dus op inzetten. Ik hoop dat we het nieuwe elan kunnen behouden in de bilaterale gesprekken. Nederland stelt zich aanmoedigend op.

Tot slot de vraag over de ivoorhandel. Er zijn een paar concrete aanknopingspunten voor Nederland om een bijdrage te leveren aan het tegengaan van de illegale handel in ivoor en soortgelijke producten. In de handelsakkoorden worden ook afspraken gemaakt over de douane- en handelsfaciliteiten. Het juist op dit terrein versterken van douanediensten vind ik van groot belang. Er is in ontwikkelingslanden vaak een gebrek aan capaciteit en kennis om een robuust douanesysteem op te zetten. Nederland draagt daar onder andere via TradeMark East Africa aan bij. Ook Staatssecretaris Dijksma heeft hier zeer veel aandacht voor. Wij zoeken ook binnen de uitvoering van handelsfacilitatie, zoals die in Bali is afgesproken, naar aanknopingspunten om dit te doen. Ook in onze generieke ondersteuning van de ontwikkeling van de private sector zullen we zeker aandacht voor dit vraagstuk vragen. Soms zullen we ook boter bij de vis moeten geven door middel van kleine financiële bijdragen. Dat gebeurt met name vanuit het Ministerie van EZ. Dat doen we heel graag.

De voorzitter: Daarmee zijn wij aan het eind van dit AO gekomen. De Minister heeft ons vier toezeggingen gedaan.

• – De Kamer zal in de nog te plannen technische briefing over de komende onderhandelingsronde over het TTIP geïnformeerd worden over het onderzoek van de Minister naar de opbrengsten van het TTIP, waarin ook een appreciatie van eerdere onderzoeksrapporten zal worden meegenomen.

• – De Minister zal de Kamer naar aanleiding van de motie-Van Dijk een verslag sturen van de brede consultatie over het TTIP en van de consultatie van 17 april over de geschillenbeslechting in het TTIP.

• – De Kamer zal rond de zomer het onderzoek ontvangen naar de gevolgen van het opnemen van het ISDS in het TTIP, waarin ook een reactie op de desbetreffende voorstellen van de UNCTAD zal worden meegenomen.

De voorzitter: Met de brief die wij als parlement gaan sturen naar onze collega-parlementen over hetzelfde punt, hebben we onze verantwoordelijkheid op dit moment volgens mij voldoende gewaarborgd. Ik zie eenieder knikken.

Ik dank de Minister voor haar toezeggingen, de collega's voor hun inbreng en de toeschouwers voor hun actieve luisteren.