Vraag 1

Kent u het bericht «Ambtenaar verdacht van lekken over moskee-internaten ontslagen»?1

Ja.

Vraag 2

In hoeverre vindt u het begrijpelijk dat de gemeente als grond voor ontslag opvoert dat de klokkenluider een gevoel van onveiligheid heeft gecreëerd in de organisatie, terwijl de wethouder erkent dat de gemeente juist op het punt waarover de klokkenluider heeft geklaagd – namelijk consequente controle op veiligheid – fouten heeft gemaakt?

Over de rechtspositionele situatie van individuele ambtenaren en de afwegingen die daarbij door het betreffende bevoegd gezag zijn gemaakt kunnen geen mededelingen worden gedaan. De uiteindelijke beoordeling van de in deze zaak door de gemeente Rotterdam genomen rechtspositionele besluiten is aan de rechter. Het past mij als minister niet om commentaar te geven op het feitencomplex in deze zaak. Het is de gemeente Rotterdam die het ontslagbesluit heeft genomen en het is nu aan de rechter om dat ontslag te beoordelen.
Artikel 125quinquies, derde lid van de Ambtenarenwet bevat een rechtsbeschermingsbepaling krachtens welke de ambtenaar die te goeder trouw de bij hem levende vermoedens van misstanden meldt volgens de vigerende klokkenluidersregeling (in dit geval van de gemeente Rotterdam) als gevolg van het melden van die vermoedens geen nadelige gevolgen voor zijn rechtspositie zal ondervinden tijdens en na het volgen van die procedure (benadelingsverbod). Deze bepaling maakt onderdeel uit van het toetsingskader dat aan de rechter ter beschikking staat.
Als het rapport van Bureau Integriteit Nederlandse Gemeenten (BING) naar mogelijke misstanden in de deelgemeente Feijenoord door de rechter in dit verband relevant wordt geacht, zal hij dat bij zijn beoordeling van het ontslag betrekken.

Vraag 3

In hoeverre voldoet de huidige klokkenluidersregeling op grond van de Ambtenarenwet indien blijkt dat een klokkenluider alsnog strafontslag krijgt nadat hij zonder succes een procedure bij de gemeentelijke ombudsman heeft gevolgd? Welke betekenis moet in dit verband worden toegekend aan het onafhankelijk onderzoek waaruit is gebleken dat de gemeente zich, ten aanzien van het punt waarover de klokkenluider de publiciteit heeft gezocht, schuldig heeft gemaakt aan onbehoorlijk bestuur, dat sprake was van oneigenlijke druk op ambtenaren en dat dit alles was ingebed in een cultuur van vriendjespolitiek?

Zie antwoord vraag 2.

Vraag 4

In hoeverre worden provincies voldoende in staat gesteld hun toezichthoudende taak uit te voeren? Wat zijn de resultaten van het overleg met de provincies?

Sinds de herziening van het interbestuurlijk toezicht, berust het toezicht op het fysieke domein (of het domein leefomgeving) bij de provincie. Het toezicht is met de herziening verschoven van de Inspectie Leefomgeving en Transport naar de provincies. Het overleg over het interbestuurlijk toezicht met de provincies heeft er met name toe geleid dat er met ingang van 1 januari 2013 een bedrag van 1.254.000 euro wordt toegevoegd aan het Provinciefonds. Het toezicht wordt sober, terughoudend en efficiënt uitgevoerd. In de bestuurlijke verhoudingen zijn horizontale controle en verantwoording het uitgangspunt. De uitvoering van taken berust bij het college en de raad controleert.

Vraag 5

In hoeverre vormt het onderzoek van BING voor het Openbaar ministerie aanleiding om haar onderzoek naar de zaak van de klokkenluider te staken?

Op dit moment wordt de aangifte van de gemeente Rotterdam van het lekken van vertrouwelijke informatie aan derden door het Openbaar Ministerie beoordeeld. Het rapport van BING is bij de aangifte gevoegd en zal worden betrokken bij de beoordeling of de ambtenaar al dan niet strafrechtelijk wordt vervolgd.

Vraag 1

Kent u het bericht «Kansspelautoriteit: extra toezicht op preventiebeleid Holland Casino' en herinnert u zich de eerdere vragen over de aanpak van illegale aanbieders van kansspelen op internet?1 2

Ja.

Vraag 2

Deelt u de mening dat de het voorkomen van gokverslaving bij legale kansspelbedrijven beter mogelijk is dan bij illegale gokbedrijven? Zo nee, waarom niet?

Ja. De Wet op de kansspelen (Wok) bepaalt dat het aanbieden van kansspelen verboden is, tenzij daarvoor vergunning is verleend. Via de Wok, lagere regelgeving en de vergunningen worden aan vergunninghouders vervolgens strenge voorwaarden opgelegd op het gebied van (de preventie van) kansspelverslaving. De kansspelautoriteit (ksa) houdt toezicht op de naleving van deze voorwaarden.

Vraag 3

Deelt u de mening dat het meer dan waarschijnlijk is dat het vergunde deel van de kansspelmarkt meer aandacht schenkt aan het voorkomen van gokverslaving dan het niet vergunde illegale deel van die markt? Zo nee, waarom niet?

Aan Nederlandse vergunninghouders worden in de regelgeving eisen gesteld op het gebied van preventie van kansspelverslaving. Het niet-vergunde deel van de markt omvat een breed scala van bedrijven. Dit varieert van bedrijven die een vergunning in een ander Europees land hebben, bedrijven die aan minder stringente regelgeving zijn onderworpen, tot bedrijven die in het geheel geen vergunning hebben. Derhalve kan niet worden vastgesteld welk deel van de markt meer aandacht schenkt aan het voorkomen van kansspelverslaving.

Vraag 4

Acht u het denkbaar dat met het actief bestrijden van illegale gokbedrijven, waaronder met name buitenlandse aanbieders van online kansspelen, er ook en wellicht meer gedaan wordt aan het voorkomen van gokverslaving? Zo nee, waarom niet?

Vanuit de doelstellingen van het Nederlandse kansspelbeleid bezien acht ik het effectiever de Wet op de kansspelen in die zin aan te passen dat het mogelijk wordt vergunningen te verlenen voor aanbieders van online kansspelen. Zoals in het antwoord op vraag 2 aangegeven acht ik het voorkomen van kansspelverslaving bij legale bedrijven beter mogelijk.
Aan deze vergunningen zullen strikte voorwaarden worden verbonden op het gebied van preventie van kansspelverslaving. Naast vergunningverlening zal handhaving nodig blijven om bedrijven die zich niet aan de kansspelwetgeving houden te bestrijden.

Vraag 5

Hoeveel capaciteit, uitgedrukt in fte’s en uren, besteedt de Kansspelautoriteit (KSA) aan het voorkomen van gokverslaving bij vergunde kansspelbedrijven?

De ksa laat mij weten dat met het toezicht op de naleving van de vergunningsvoorwaarden en op het onderzoek doen naar illegale aanbieders van kansspelen in totaal ongeveer 15 fte zijn gemoeid. Kansspelpreventie is niet slechts een taak van een paar specifieke medewerkers, maar is verweven in zowel de vergunningverlening als het toezicht. Daarnaast houdt de ksa interne kennisdelingssessies over verslaving, zodat alle medewerkers betekenis kunnen geven aan deze kerntaak van de autoriteit, ook binnen werkzaamheden die niet direct gerelateerd zijn aan toezicht en preventie.

Vraag 6

Hoeveel capaciteit, uitgedrukt in fte’s en uren, besteedt de KSA aan het bestrijden van illegale kansspelbedrijven?

Zie antwoord vraag 5.

Vraag 7

Heeft de KSA effectieve middelen om illegale buitenlandse aanbieders van online kansspelen die zich richten op de Nederlandse markt te bestrijden? Zo ja, waar blijkt dat uit en heeft u concrete aanwijzingen dat het aantal buitenlandse aanbieders afneemt? Zo nee, waarom niet?

Zoals aangegeven in antwoorden op eerdere kamervragen – zoals door vragensteller aangehaald – beschikt de ksa over een bestuurlijk handhavingsinstrumentarium, waaronder de mogelijkheid tot het opleggen van bestuurlijke boetes. Indien buitenlandse illegale aanbieders weigeren een bestuurlijke boete te betalen is – zonder verhaalsmogelijkheden in Nederland – bestuursrechtelijke handhaving minder effectief. Bij de ontwikkeling van het wetsvoorstel kansspelen op afstand bekijk ik dan ook welke aanvullende bevoegdheden de effectiviteit van de handhaving van de ksa verder kunnen versterken. Ik verwacht het wetsvoorstel begin 2014 naar de Raad van State voor advies te sturen.

Vraag 8

Hoe vaak heeft de KSA inmiddels een dwangsom, een last onder bestuursdwang en/of een boete opgelegd aan illegale buitenlandse aanbieders van online kansspelen van buiten het Koninkrijk der Nederlanden die zich richten op de Nederlandse markt?

De ksa heeft mij laten weten inmiddels meerdere boetes te hebben opgelegd. De boetes die inmiddels openbaar gemaakt zijn, staan op de website van de ksa vermeld. Nog niet alle boetes die de ksa heeft opgelegd zijn openbaar.

Vraag 9

Heeft de KSA inmiddels wel de mogelijkheid om buitenlandse illegale aanbieders die weigeren een bestuurlijke boete te betalen te dwingen die deze boetes te betalen? Zo ja, op welke wijze? Zo nee, deelt u dan de mening dat het opleggen van boetes aan deze bedrijven niet meer dan een symbolische betekenis heeft en dat daarmee het voorkomen van gokverslaving veroorzaakt door die bedrijven in feite onmogelijk is?3

Zie antwoord vraag 7.

Vraag 1

Bent u bekend met de inhoud van de recent verschenen rapporten van Amnesty International en Human Rights Watch over een aantal specifieke Amerikaanse targeted killings, voornamelijk met onbemande vliegtuigen (drones), in respectievelijk Pakistan en Jemen?1

Ja.

Vraag 2

Deelt u de conclusie van Amnesty International dat de negen onderzochte drone aanvallen «raise serious concerns that the USA has unlawfully killed people in drone strikes, and that such killings may amount in some cases to extrajudicial executions or war crimes and other violations of international humanitarian law»? Indien neen, waarom niet?

Het kabinet deelt deze zorgen maar kan niet vooruitlopen op een juridische kwalificatie hiervan. Voor een gefundeerd oordeel over de rechtmatigheid van aanvallen is specifieke feitelijke informatie nodig over de betreffende operaties. Bovengenoemde rapporten onderstrepen evenwel het belang van transparantie over de inzet van drones. Het kabinet is van mening dat waar er aanwijzingen zijn voor onrechtmatig handelen, betrokken autoriteiten verantwoordelijk zijn voor gedegen nader onderzoek naar de specifieke feiten en omstandigheden en, afhankelijk van de uitkomst, voor het nemen van gepaste maatregelen.

Vraag 3

Deelt u de conclusie van Human Rights Watch dat van de zes onderzochte targeted killings «two (…) were in clear violation of international humanitarian law – the laws of war – because they struck only civilians or used indiscriminate weapons» en dat de andere aanvallen «may have violated the laws of war because the individual attacked was not a lawful military target or the attack caused disproportionate civilian harm»? Indien neen, waarom niet?

Zie antwoord vraag 2.

Vraag 4

Erkent u dat tenminste één van de honderden Amerikaanse drone aanvallen – die soms waren gericht op begrafenisstoeten, op reddingswerkers of op mensen waarvan men de identiteit niet kende en waarbij geregeld veel burgers zijn omgekomen – het internationaal recht heeft geschonden?2 Indien neen, waarom niet?

Zie het antwoord op vragen 2 en 3. In algemene zin geldt dat directe aanvallen op door het humanitair oorlogsrecht beschermde personen verboden zijn. Daarnaast bevatten mensenrechtenverdragen een verbod op buitengerechtelijke executies.

Vraag 5

Bent u het eens met de aanbeveling in het rapport van Amnesty International dat andere staten, waaronder Nederland, de Verenigde Staten geen medewerking moeten verlenen bij drone aanvallen die in strijd zijn met het internationaal recht? Hoe wordt in de praktijk voorkomen dat Nederland een bijdrage levert aan illegale Amerikaanse targeted killings?

Het kabinet zal een eventueel verzoek van de VS om informatie of een bijdrage in andere zin niet inwilligen, als er aanwijzingen zijn dat medewerking zou leiden tot een handeling in strijd met het internationaal recht.

Vraag 1

Kent u het artikel «Bevolking moet oordelen over akkoord energie»1 en het artikel «De prijs van windenergie»?2

Ja.

Vraag 2

Hoe beoordeelt u de uitspraak dat windenergie op land en zee als onderdeel van het energieakkoord tussen 2018 en 2033 een extra last voor de bevolking zal meebrengen van € 70 mrd? Van welk bedrag gaat u uit?

Het genoemde getal is niet correct. De berekening waar in het artikel aan gerefereerd wordt, bevat diverse fouten waar ik ook naar verwezen heb in mijn recente brief betreffende «Verzoek hernieuwbare doorrekening Energieakkoord» (Kamerstuk 30 196, nr. 219). Voor de lasten als gevolg van het Energieakkoord verwijs ik u naar het antwoord op vraag 254 van de schriftelijke vragen bij de begrotingsbehandeling van het Ministerie van Economische Zaken (Kamerstuk 33 750 XIII, nr. 6).

Vraag 3

In hoeverre klopt de uitspraak dat de ambitie uit het Energieakkoord om 10,5 Gigawatt windvermogen op te stellen in 2023 (4450 Mw op zee in 2023 en 6000 Mw op land in 2020) hoger is dan het totale stroomverbruik in Nederland gedurende de daluren? Wat gebeurt er als in 2023 alle windmolens in Nederland draaien tijdens een daluur?

Een volledig draaiend opgesteld windvermogen van 10,5 gigawatt zou in theorie aan de Nederlandse vraag tijdens daluren kunnen voldoen aangezien de maximale belasting van het hoogspanningsnet tijdens daluren ongeveer 6 tot 8 gigawatt bedraagt. Hierbij wordt opgemerkt dat in Nederland voor elektriciteitsproducenten en verbruikers een systeem van programmaverantwoordelijkheid geldt. Dat betekent dat producenten verplicht zijn om voor alle elektriciteit die zij invoeden een afnemer te contracteren. Een producent die elektriciteit invoedt zonder dat daar een afnemer voor is, krijgt een boete. Producenten van windenergie zullen zichzelf dus niet aanschakelen, tenzij zij daarvoor een afnemende partij hebben gecontracteerd, ook als het toevallig waait. Een scenario waarin alle windmolens in 2023 tijdens daluren draaien zou dus alleen voorkomen wanneer hier ook daadwerkelijk vraag naar is en contracten met afnemers tegenover staan. Deze vraag zou ook van buiten Nederland kunnen komen. Afnemers in België, Duitsland, het Verenigd Koninkrijk en Noorwegen kunnen immers via interconnectoren in Nederland elektriciteit kopen. Hier komt bij dat in de komende jaren, bijvoorbeeld door de ontwikkeling naar meer elektrisch vervoer, de vraag naar elektriciteit in daluren kan toenemen.

Vraag 4

Wat is uw opvatting over de bewering van de auteurs van het artikel «De prijs van windenergie» dat het profieleffect van windenergie als gevolg van de dump van windstroom door Duitsland eerder optreedt dan verwacht?3 Volgens het CPB leidt het profieleffect er toe dat de komende jaren de gemiddelde opbrengst van een kWh wind ten opzichte van de prijs voor basislast steeds verder daalt van gemiddeld 83% van de basislastprijs in 2015 tot 59% in 2040; hoe beoordeelt u deze cijfers van het CPB? Met welke cijfers is gerekend in het Energieakkoord? Valt hieruit de conclusie te rechtvaardigen dat naar mate de hoeveelheid opgesteld vermogen aan windenergie toeneemt, windenergie steeds minder rendabel wordt?

Voor de doorrekening van het Energieakkoord is door ECN en PBL een update gemaakt van de elektriciteitsprijsramingen. Daarin zijn effecten zoals het profieleffect van windenergie en de invloed van de Duitse markt meegenomen. Voor de elektriciteitsprijzen waarmee gerekend is, verwijs ik u naar het antwoord op vraag 268 van de schriftelijke vragen bij de begrotingsbehandeling van het Ministerie van Economische Zaken (Kamerstuknummer 33 750 XIII, nr. 6). De profieleffecten waar het CPB aan refereert zijn omgeven door grote onzekerheden. In het Energieakkoord is echter erkend dat dit een aandachtspunt is en daarom is er onder meer aandacht voor slimme netten en opslag van energie.
Van belang voor de rentabiliteit van windenergie is dat de hoogte van elektriciteitsprijzen ook onder invloed staat van andere ontwikkelingen dan het profieleffect, zoals veranderingen in brandstofprijzen die op een wereldmarkt tot stand komen.
De rentabiliteit van windenergie is bovendien niet alleen afhankelijk van de hoogte van de elektriciteitsprijs, maar wordt ook beïnvloed door technologische ontwikkelingen die verbetering van de kostenefficiëntie mogelijk maken. De sector heeft aangegeven een verbetering van de kostenefficiëntie van windparken van 40% te kunnen realiseren binnen de periode 2011- 2020. Windenergie wordt dus niet noodzakelijkerwijs minder rendabel naarmate de hoeveelheid opgesteld vermogen aan windenergie toeneemt.

Vraag 5

Klopt de berekening dat het Gemini-project € 509 miljoen per jaar kost voor haar afnemers, terwijl de economische waarde hiervan € 66 miljoen per jaar is? Zo ja, vindt u deze kosten met elkaar in verhouding? Zo nee, van welke berekening gaat u uit?

Deze berekening klopt niet. Wat betreft de kosten: het maximale subsidiebedrag dat kan worden uitgekeerd is € 4,5 miljard over 15 jaar. Dat is dus niet € 509 miljoen, maar € 300 miljoen per jaar. De subsidie wordt lager bij een hogere elektriciteitsprijs. De maximumsubsidie treedt alleen op bij een laag niveau van de energieprijzen. Het is zeer onwaarschijnlijk dat dit over de gehele subsidieperiode het geval zal zijn. De daadwerkelijke subsidie-uitgaven kunnen daardoor lager uitvallen.
Wat betreft de opbrengsten: de geschatte jaarproductie van het Gemini project is 2,4 terawattuur (600 megawatt maal 4.000 vollasturen). Wanneer deze productie tegen de huidige elektriciteitsprijs prijs van circa € 55 per megawattuur wordt verkocht, dan levert dat € 132 miljoen per jaar op aan inkomsten uit elektriciteitverkoop.

Vraag 6

Is de uitspraak correct dat de stroomvoorziening in Nederland met een leveringszekerheid van 99,99% een van de betrouwbaarste ter wereld is? Wat was de leveringszekerheid van de stroomvoorziening in Nederland op jaarbasis de afgelopen jaren? In hoeverre halen we eenzelfde leveringszekerheid de komende jaren? Blijft dat zo na 2023?

Deze uitspraak is correct. In 2012 is bij een gemiddelde klant de elektriciteitslevering voor 27 minuten onderbroken geweest. Dit betekent een beschikbaarheidspercentage van 99,99486%. In de jaren 2007–2011 is gemiddeld de elektriciteitslevering 1 minuut langer onderbroken geweest, wat leidt tot een beschikbaarheid van 99,99467%. Als de jaarlijkse uitvalsduur van Nederland wordt vergeleken die van de ons omringende Europese landen, heeft het Nederlandse net een zeer hoge betrouwbaarheid.
In landen als Engeland en Frankrijk worden klanten meer dan 80 minuten getroffen. In Duitsland ligt het aantal storingsminuten op 22.4
Netbeheerders hebben de wettelijke taak zorg te dragen voor de veiligheid en de betrouwbaarheid van het net en het transport van elektriciteit. Ter uitwerking hiervan is een doeltreffend systeem voor de beheersing van de kwaliteit van hun transportdienst ingericht en moeten netbeheerders over voldoende transportcapaciteit beschikken nu en in de toekomst. De Autoriteit Consument en Markt houdt hier toezicht op. Hiermee is de leveringszekerheid in de toekomst gewaarborgd.

Vraag 7

In hoeverre is de uitspraak correct dat windstroom voor 20% niet wordt opgenomen in het distributienet? Klopt het dat voor de energiedoelstellingen die onder andere aan Brussel worden doorgegeven er wordt uitgegaan van bruto productiecijfers?

Eenmaal ingevoed, heeft elektriciteit opgewekt uit windvermogen dezelfde fysieke kenmerken als elektriciteit opgewekt uit andere opwekkingsbronnen.
De netverliezen van het transport over het Nederlandse elektriciteitsnet bedragen ongeveer 5%.5
De Europese doelstelling voor hernieuwbare energie is uitgedrukt als een percentage van het bruto eindverbruik. Dat wil zeggen: het percentage hernieuwbare energie is de bruto productie van hernieuwbare energie gedeeld door het bruto eindverbruik van energie.
Bruto eindverbruik van energie is in de Richtlijn Hernieuwbare energie uitgedrukt als: de energiegrondstoffen die geleverd worden aan de industrie, het vervoer, de huishoudens, de dienstensector inclusief de openbare diensten, de land- en bosbouw en de visserij, inclusief het verbruik van elektriciteit en warmte door de energiesector voor het produceren van elektriciteit en warmte en inclusief het verlies aan elektriciteit en warmte tijdens de distributie en de transmissie.

Vraag 8

Welke netto brandstofbesparing levert de productie van 1 kWh windenergie op? In antwoord op eerdere vragen gaf u aan dat u geen rekening houdt met nadelige effecten van windstroompieken op de efficiency van het gehele Nederlandse stroomproductiepark, omdat deze effecten beperkt zijn4; is dit effect nog steeds beperkt na de in het energieakkoord voorziene opschaling van windenergie?

Voor de netto brandstofbesparing verwijs ik u naar de publicatie «Hernieuwbare energie in Nederland» van het CBS. Daarin staan de diverse methoden om de opbrengst van windenergie te berekenen en tevens de relevante statistieken.
Voor het realiseren van de hernieuwbare energiedoelstelling is alleen de methode relevant die de Europese Richtlijn Hernieuwbare Energie uit 2009 voorschrijft.
In deze Richtlijn hebben Europese regeringen en het Europees Parlement gezamenlijk afgesproken om 20 procent van het energetisch eindverbruik van energie in 2020 uit hernieuwbare bronnen te laten komen. Het gaat er dus om hoeveel procent van het energetisch eindverbruik wordt opgebracht door windenergie en andere hernieuwbare energetische bronnen.
Voor het realiseren van de hernieuwbare energiedoelstelling is de substitutiemethode waar u op doelt, niet relevant. Bij deze methode wordt bekeken hoeveel fossiele energie wordt uitgespaard door de productie van hernieuwbare energie. Er is echter wel onderzoek naar windenergie gedaan, uitgaande van de substitutiemethode, waarbij het efficiencyverlies is uitgedrukt in termen van CO2-reductie.
Elektriciteitscentrales werken het meest efficiënt als zij een vaste hoeveelheid stroom produceren. Het aanbod van elektriciteit volgt echter de vraag en de hoogte van de vraag fluctueert afhankelijk van het jaargetijde, de dag van de week en het tijdstip van de dag. Sommige centrales reageren op deze vraag door op relatief korte termijn op- en af te schakelen. In 2009 heeft de TU Delft in opdracht van het Ministerie van Economische Zaken een onderzoek gedaan naar de regelbaarheid van elektriciteitscentrales. De onderzoekers hebben geconstateerd dat dit snelle op- en afregelen leidt tot meer slijtage, een grotere faalkans en verhoogd brandstofgebruik.
De vraag is nu of elektriciteitscentrales vaker en sterker moeten op- en af regelen (of aan- of afschakelen) door het fluctuerende aanbod aan windenergie. Dat is inderdaad het geval. Weliswaar stemt de elektriciteitscentrale, ook zonder windenergie, het aanbod af op de vraag, met efficiëntieverlies tot gevolg, maar door de inpassing van windenergie neemt het efficiëntieverlies toe. Onderzoek van de Munich University of Technology7 laat zien dat in de Duitse situatie – met veel meer windenergie dan in Nederland – emissiereductie tussen de 7 en 9 procent minder is dan verwacht zou kunnen worden.
Deze 7 tot 9 procent valt binnen de marge van andere onzekerheden die samenhangen met de gekozen referentie, zoals het niet meenemen van de broeikasgasemissies gerelateerd aan de bouw van windmolens en conventionele energiecentrales, het niet meenemen van de broeikasgasemissies bij de winning en transport van kolen en gas en de effecten van windenergie op beslissingen over de bouw van nieuwe centrales en het uit gebruik nemen van oude centrales.

Vraag 9

Volgens «the Office of Gas and Electricity Markets» van de Britse overheid is de gemiddelde energierekening in het Verenigd Koninkrijk op jaarbasis £ 531 voor elektriciteit en £ 811 voor gas (respectievelijk € 620 en € 947, op jaarbasis is dit samen € 1.567); wat is volgens u de gemiddelde energierekening in Nederland? In het Verenigd Koninkrijk wordt er in dit verband vaak gesproken van «energy poverty»; in hoeverre leidt de energierekening in Nederland momenteel tot «energiearmoede»? In hoeverre gaat de energierekening stijgen de komende jaren als gevolg van het energieakkoord? Wat is wat u betreft een maximum acceptabele stijging

De totale energierekening van een gemiddeld Nederlands huishouden bedroeg op 1 juli 2013 € 1.829 (bij een gemiddeld jaarlijks verbruik van 3312 kWh elektriciteit en 1.484 m3 gas)8. Een half jaar eerder was deze rekening € 6 duurder, en op 1 juli 2012 nog € 143 duurder.9
In Nederland wordt gekeken naar het aantal afsluitingen om te beoordelen in hoeverre huishoudens in staat zijn hun energierekening te betalen. De afsluitcijfers laten sinds 2010 een stabiele, licht dalende trend zien als gevolg van een effectief afsluitbeleid en verbeterde samenwerking tussen energiebedrijven en schuldhulpverlening.
Als gevolg van het Energieakkoord zal de energierekening dalen ten opzichte van de prognoses uit het Regeerakkoord. Dat komt vooral door de besparing van € 2,3 miljard in de SDE+ en de afgesproken maatregelen op het gebied van energiebesparing die ertoe leiden dat huishoudens minder zullen uitgeven aan energie dan berekend in het Regeerakkoord. Voor een gemiddeld huishouden met een koopwoning dat gebruik maakt van de afgesproken energiebesparingsmaatregelen valt de energierekening in het jaar 2020 € 141 lager uit ten opzichte van de ramingen bij het Regeerakkoord. Een gemiddeld huishouden dat geen besparingsmaatregelen neemt is in 2020 € 58 goedkoper uit.
Dit laat onverlet dat de betaalbaarheid van de energierekening een van de pijlers van het energiebeleid is en ik bij de uitvoering van mijn beleid ook steeds dit belang in ogenschouw neem.

Vraag 1

Kent u het bericht «Reguleer ook de inkoop van wiet»1 en het bericht «Verandert wietwet Uruguay de mondiale drugsaanpak?»2

Ja.

Vraag 2

Deelt u de in het NRC-bericht geuite mening dat het Nederlands beleid ten aanzien van het criminaliseren van de teelt en inkoop van cannabis (de achterdeur) hypocriet is? Zo ja, welke conclusies trekt u daar uit? Zo nee, waarom niet en erkent u dan wel dat er tenminste een spanning bestaat tussen het verbieden van de inkoop van cannabis door coffeeshops en het onder strikte voorwaarden gedogen van de verkoop van cannabis door coffeeshops?

Ik erken dat er een spanning bestaat tussen het gedoogbeleid en het feit dat het telen en verkopen van cannabis verboden is. Deze spanning bestaat al zo lang als het gedoogbeleid voor coffeeshops en is van meet af aan onderkend.

Vraag 3

Ziet u net als de auteurs van het NRC-bericht dat er wereldwijd steeds meer initiatieven zijn van decriminalisering en zelfs legalisering van gereguleerde wietteelt en inkoop door cannabisverstrekkers? Zo nee, waarom niet en in welke van de in het artikel genoemde landen is er geen sprake van decriminalisering?

Ik heb ook kennis genomen van de ontwikkelingen die zich in het buitenland voordoen. Dit was de reden dat ik heb toegezegd uw Kamer te zullen informeren over de resultaten van een onderzoek naar (kleinschalige) hennepteelt in Europa en de Verenigde Staten. Ik zal op korte termijn deze toezegging gestand doen en kan bevestigen dat ik hierbij, gezien de recente ontwikkelingen, ook zal ingegaan op de situatie in Uruguay.

Vraag 4

Deelt u de mening van de medewerker van het Trimbos-instituut in het Volkskrant-artikel dat je over het algemeen kunt zeggen dat landen met een repressief beleid grotere problematiek ervaren dan landen met een liberaal beleid? Zo ja, wat betekent dat voor het softdrugsbeleid dat Nederland voert? Zo nee, waarom niet?

Dit kabinet is van mening dat een succesvol drugsbeleid noch louter liberaal, noch louter repressief dient te zijn. Vertaald naar de specifieke omstandigheden van ons land zetten wij daarom in op een beleid dat steunt op twee pijlers: de bescherming van de volksgezondheid enerzijds en de bestrijding van overlast en criminaliteit anderzijds.

Vraag 5

Kunt u in uw aan de Kamer toegezegde rapportage over de verhouding van legalisering van wietteelt tot internationale verdragen expliciet ingaan op de verhouding van de bepalingen in het Uruguayaanse wetsvoorstel ten aanzien van de teelt voor persoonlijk gebruik of in clubverband tot de relevante internationale verdragen?

Zie antwoord vraag 3.

Vraag 1

Bent u bekend met het artikel «Bitcoin moet onder toezicht AFM en DNB gaan vallen»?1

Ja.

Vraag 2

Deelt u de mening dat het financiële toezicht op nieuwe digitale betaalmiddelen zoals de Bitcoin tegen het licht moet worden gehouden? Is de wetgeving nog voldoende bij de tijd om indien nodig snel op te kunnen treden, in ogenschouw nemend de mogelijk snelle opkomst van virtuele geldeenheden, bescherming van consumenten tegen misbruik, beperking van witwassen en bemoeilijking van de financiering van criminele activiteiten?

Virtuele valuta als de Bitcoin vallen niet onder de reikwijdte van de financiële toezichtwetgeving. Ik zie op dit moment geen aanleiding tot aanpassing van deze wetgeving. Naar mijn mening is de aankoop van bitcoins een investering waar hoge risico’s aan kleven. De verantwoordelijkheid voor het gebruik van de Bitcoin ligt in beginsel bij de consument zelf. DNB, de AFM en het Ministerie van Financiën houden desalniettemin de verdere ontwikkeling van virtuele valuta zoals de Bitcoin nauwlettend in de gaten zodat indien nodig tijdig actie ondernomen kan worden. DNB2 en de AFM3 hebben consumenten gewaarschuwd voor de risico’s van virtuele valuta, zoals het ontbreken van het depositogarantiestelsel, het ontbreken van een centrale uitgever om aan te spreken en de volatiele koers.
Ook op Europees niveau worden consumenten gewezen op de risico’s van het gebruik van virtuele valuta's zoals de Bitcoin. In berichten van de European Banking Authority (EBA)4 en de European Central Bank5 wordt benadrukt dat virtuele valuta, al dan niet verhandeld bij handelsplatformen, niet door de reguliere toezichtkaders worden beschermd. De EBA voert nog onderzoek uit of dit moet veranderen.

Vraag 3

Klopt het dat virtuele geldeenheden die inwisselbaar zijn tegen echte valuta geen vordering op de uitgever vertegenwoordigen en niet onder de definitie van (elektronisch) geld vallen?

De Bitcoin valt niet onder de definitie van (elektronisch) geld in de zin van de Wft onder meer omdat de Bitcoin geen vordering op de uitgever vertegenwoordigt.

Vraag 4

Klopt het dat de Autoriteit Financiële Markten (AFM) of De Nederlandsche Bank (DNB) geen toezicht kan houden of kan optreden tegen concurrerende digitale geldstelsels die niet onder de definitie van (elektronisch) geld vallen?

Ja.
De Nederlandse financiële toezichtstructuur richt zich op wettelijke betaalmiddelen. Dit betreft chartaal, giraal of elektronisch geld. Zoals hierboven beschreven is de Bitcoin geen (elektronisch) geld in de zin van de Wft. Het gebruik ervan is daarmee niet onderworpen aan financieel toezicht.

Vraag 5

In hoeverre ziet u een bijstelling van de formele wettelijke definitie van elektronisch geld als wenselijk, anticiperend op het feit dat virtuele geldeenheden in het economisch verkeer materieel steeds vaker als geld fungeren (rekeneenheid, betaalmiddel en oppotmiddel) zoals met de Bitcoin, de Litecoin of de Linden Dollars in Second Life?

Bijstelling van de formele wettelijke definitie van elektronisch geld acht ik vooralsnog niet wenselijk vanwege de beperkte omvang, de relatief lage acceptatiegraad en de beperkte relatie van de Bitcoin tot de reële economie. Daarnaast is de consument, zoals hierboven ook benadrukt, die de Bitcoin gebruikt in beginsel zelf verantwoordelijk. De toezichthouders en het Ministerie van Financiën houden desalniettemin de verdere ontwikkeling van virtuele valuta nauwlettend in de gaten.

Vraag 6

Hoe beoordeelt u in dat licht de argumenten van de Duitse regering om de Bitcoin als geldig betaalmiddel te zien, waardoor deze daar toezicht op kan uitoefenen (en belasting over kan heffen)?2

Ook in Duitsland wordt de Bitcoin niet als wettig betaalmiddel gezien. Het Duitse Ministerie van Financiën erkent de Bitcoin als een vorm van «privégeld», dat kan worden gebruikt als rekeneenheid in transacties tussen personen. De creatie en het gebruik van bitcoins vallen daarmee ook niet onder het Duitse toezicht. De in het kader van handelsplatformen commercieel georganiseerde handel in bitcoins kan onder de German Banking Act echter wel worden gekwalificeerd als financiële dienstverlening of als principal broker service. In beide gevallen is wel een vergunning nodig van BaFin, wat betekent dat in dergelijke gevallen de Bitcoin wel onder (Duits) toezicht staat.
Deze situatie geldt niet in Nederland. In Nederland wordt handel in bitcoins niet bezien als financiële dienstverlening waarvoor een vergunning nodig is. Digitale producten zoals de Bitcoin zijn in het kader van de Wft enkel ruilmiddelen en het is eenieder vrij om aan ruilhandel met de Bitcoin te doen.

Vraag 7

Bent u bekend met de waarschuwing van de Securities and Exchange Commission (SEC) voor de gevaren van piramidespelen bij virtuele geldeenheden?3 Kan de AFM dan wel de DNB optreden indien in Nederland misbruik wordt vermoed bij het gebruik van digitale betaalmiddelen?

Ja, ik ben hiermee bekend.
Het piramidespel is als kansspel aangewezen, wat betekent dat het regime van de Wet op de kansspelen hierop van toepassing is. Wanneer sprake is van een piramidespel, kan de kansspelautoriteit hiertegen optreden.

Vraag 8

Bent u bekend met het feit dat de financieel toezichthouder van de staat New York enkele Bitcoin-handelsplatformen heeft gedagvaard om deze te horen over mogelijke witwaspraktijken?4

Ja.

Vraag 9

Hoe wordt in Nederland het risico voor witwaspraktijken en ander crimineel gebruik van virtuele geldeenheden ingeperkt? Geldt voor handelsplatformen of andere wederpartijen bij betalingen met een virtuele geldeenheid ook een meldplicht voor verdachte of ongebruikelijke transacties?

Zoals eerder bericht in mijn brief van 7 juni 2013 (Kenmerk FM/2013/ 738 U) heeft, voor wat betreft de opsporing, de FIOD vanuit zijn opsporingstaak aandacht voor het mogelijk gebruik van de Bitcoin in witwaspraktijken. Uit onderzoek zal moeten blijken in hoeverre bitcoins voor criminele doeleinden gebruikt worden en op welke wijze de FIOD daar in de toekomst op gaat inspelen. Hierbij wordt nauw samengewerkt met het High Tech Crime Unit van de Politie en met andere autoriteiten die binnen het Financieel Expertise Centrum (FEC) actief zijn op het gebied van toezicht, controle, opsporing en vervolging van financieel economische criminaliteit.
Op grond van de Wwft moeten instellingen in de zin van die wet ongebruikelijke transacties melden aan de Financiële Inlichtingen Eenheid (FIU). Doel daarvan is het tegengaan van witwassen en terrorismefinanciering. Of de Wwft van toepassing is hangt ervan af of een meldplichtige instelling bij de transactie is betrokken. Een handelsplatform is geen Wwft-meldplichtige instelling.
Gezien de anonimiteit, de mogelijkheid van wereldwijd gebruik en geen toezicht bij de Bitcoin, is er wel een risico op witwassen.9 Vooralsnog lijkt er geen noodzaak te bestaan de wet hierop aan te passen. In Nederland is het gebruik van bitcoins nog gering en wordt het vooral gebruikt om te speculeren. Zoals hierboven vermeld houden de (Europese) toezichthouders en het Ministerie van Financiën virtuele valuta zoals de Bitcoin nauwlettend in de gaten zodat indien nodig tijdig actie ondernomen kan worden.

Vraag 1

Herinnert u zich uw brief van 3 juli 2013 waarin u ingaat op de alternatieven voor de tussentijdse herindelingsverkiezingen bij de provincies?1

Ja.

Vraag 2

Deelt u de opvatting dat in de artikelen 52 en 55 van de Grondwet is voorzien in een harde koppeling tussen de verkiezing van de leden van de Provinciale Staten en van de Eerste Kamer, in die zin dat na elke verkiezing van de leden van de Provinciale Staten binnen drie maanden de leden van de Eerste Kamer dienen te worden gekozen? Zo nee, waarom niet?

In mijn brief van 3 juli j.l. heb ik uiteengezet dat het grondwettelijke stelsel van de artikelen 52 en 55 van de Grondwet voorziet in een koppeling van verkiezing van de leden van de Eerste Kamer door de leden van provinciale staten. In het geval van ontbinding van de Eerste Kamer is de verkiezing van dit orgaan echter niet gekoppeld aan de verkiezing van de leden van provinciale staten. Bij de laatste algehele grondwetsherziening is in de nota naar aanleiding van het verslag (Kamerstukken II, 1979/80, 14 223, nr.9, blz.9) met betrekking tot het huidige artikel 55 van de Grondwet ook stilgestaan bij de gevolgen voor de zittingsduur en de verkiezing van de Eerste Kamer in het geval dat de zittingsduur van enkele en niet alle provinciale staten wordt verlengd of verkort. Daarbij werd in het bijzonder gedacht aan het geval dat sommige provincies wel bij een provinciale herindeling betrokken zouden zijn en andere niet. In dat geval vinden alleen in de bij een herindeling betrokken provincies tussentijdse statenverkiezingen plaats, zonder dat dit verdere gevolgen heeft voor de zittingsduur van de Eerste Kamer en een tussentijdse Eerste-Kamerverkiezing tot gevolg zou hebben.
In «De Grondwetsherzieningen 1983 en 1987» stelt prof. mr. C.A.J.M. Kortmann dat artikel 52, tweede lid, van de Grondwet de wetgever verplicht de zittingsduur van de Eerste Kamer aan te passen, indien de wetgever de grondwettelijke zittingsduur van de provinciale staten bij wijze van uitzondering verlengt of verkort, bijvoorbeeld in het geval van een samenvoeging van provincies. Een dergelijke verlenging moet dan betrekking hebben op de zittingsduur van alle colleges van provinciale staten. Wordt niet voor alle colleges de zittingsduur vastgesteld, dan leidt dit niet tot een aanpassing van de zittingsduur van de Eerste Kamer (blz. 201). Ook in «Grondwet, Tekst & Commentaar» gaat prof. mr. P.P.T. Bovend’Eert ervan uit dat de wetgever alleen verplicht is tot overeenkomstige verlenging van de zittingsduur van de Eerste Kamer, indien de zittingsduur van de – i.c. alle – provinciale staten wordt verlengd of verkort (blz.2.

Vraag 3

Is uw stelling: «Artikel 52 Grondwet dient niet zodanig gelezen te worden dat indien de zittingsduur van provinciale staten in slechts enkele provincies wegens een provinciale herindeling wordt gewijzigd, ook de zittingsduur van de Eerste Kamer moet worden aangepast» de vaste staatsrechtelijke uitleg van dit artikel? Op welke rechtsgeleerde literatuur beroept u zich hierbij?

Zie antwoord vraag 2.

Vraag 4

Is er sprake van strijdigheid met uw uitspraak in genoemde brief: «Naar vaste uitleg is het de bedoeling dat de samenstelling van de Eerste Kamer, behoudens in geval van ontbinding, wordt bepaald door de nieuw gekozen staten in alle provincies en niet deels door nieuw gevormde staten en deels door staten in oude samenstelling», indien vanaf 2016 de samenstelling van de Eerste Kamer louter gebaseerd zou zijn op de verkiezing van de leden van Provinciale Staten van 2015, met voorbijgaan aan de recentere verkiezing van een deel van de leden van Provinciale Staten in een nieuwe provincie?

In de passage uit mijn brief van 3 juli waaraan u refereert verkende ik de – theoretische – mogelijkheid om tussentijds de zittingsduur van alleen de colleges van de provinciale staten van de provincies Flevoland, Noord-Holland en Utrecht te verlengen en van de overige provincies niet. In die situatie zouden de zittende leden van de bij de provinciale herindeling betrokken provincies samen met de nieuw gekozen staten leden van de overige provincies de leden van de Eerste Kamer kiezen. Een dergelijke mogelijkheid stuit af op de grondwettelijke koppeling tussen de verkiezingen van de provinciale staten en de leden van de Eerste Kamer.
Zoals aan de orde is gekomen in de beantwoording van vraag 2 en 3, is de vraag of een provinciale herindeling waarbij alleen de zittingsduur van de provinciale staten die daarbij betrokken zijn wordt verlengd of verkort gevolgen moet hebben voor de zittingsduur van de Eerste Kamer en een tussentijdse verkiezing van de Eerste Kamer met zich mee moet brengen bij de grondwetsherziening ontkennend beantwoord.

Vraag 5

Is niet de eenvoudigste manier om grondwettelijke complicaties te voorkomen het uitstellen van de verkiezing van alle leden van Provinciale Staten èn de daarop volgende verkiezing van de leden van de Eerste Kamer tot 2016? Waarom zou, mede gelet op het voordeel van het voorkomen van grondwettelijke complicaties, een herindeling van drie provincies waarin ca. 25% van de Nederlandse bevolking woonachtig is onvoldoende rechtvaardiging opleveren voor dit beperkte uitstel?

Zoals ik in mijn brief van 3 juli 2013 aan de orde heb gesteld, vind ik het onwenselijk om vooruitlopend op de besluitvorming over de samenvoeging van de drie provincies de wetgever reeds een besluit te laten nemen over de verlenging van de zittingsduur van de staten in alle twaalf provincies en van de Eerste Kamer. Daar komt bij dat daarmee de besluitvorming over de provinciale herindeling onder (extra) tijdsdruk wordt geplaatst. Vanwege de voorbereidingen die politieke partijen moeten treffen in aanloop naar de reguliere statenverkiezingen, dient het tussentijds verlengen van de zittingsduur tijdig voor de kandidaatstelling voor die verkiezing te zijn afgerond. Dat betekent dat het wetsvoorstel waarin de verlenging wordt geregeld uiterlijk 1 december 2014 in werking zou moeten treden.

Vraag 6

Waarom zou een verlenging van de zittingsduur van Provinciale Staten en de Eerste Kamer niet in hetzelfde wetsvoorstel geregeld kunnen worden als de samenvoeging van de drie provincies?

Zie mijn antwoord op vraag 2 en 3.

Vraag 7

Bent u bereid deze vragen te beantwoorden voor het Algemeen overleg Verkiezingsaangelegenheden van 5 november a.s.?

Ja.

Vraag 1

Wat is uw reactie op de uitzending van EenVandaag over de anonimiteit van slachtoffers die aangifte doen van grooming?1

Er omstandigheden zijn waarin het de strafrechtpleging ten goede komt als slachtoffers ook anoniem aangifte kunnen doen. Er zal echter steeds een zorgvuldige afweging moeten worden gemaakt tussen de bescherming van slachtoffers en getuigen enerzijds en de procesbelangen van verdachten anderzijds. Zo moeten in het kader van hoor en wederhoor verklaringen toetsbaar zijn. Dit is van belang om valse beschuldigingen te voorkomen en de feitelijke toedracht van het ten laste gelegde feit te kunnen achterhalen en vaststellen. Daarom zal er niet in alle gevallen sprake kunnen zijn van het doen van anonieme aangifte. In de zedenzaak uit de aangehaalde uitzending van Een Vandaag heeft het Openbaar Ministerie alles afwegende geconcludeerd dat het wenselijk is om anonieme aangifte mogelijk te maken.

Vraag 2

Deelt u de mening dat, indien de anonimiteit van het slachtoffer na de aangifte kan worden gewaarborgd, de drempel om aangifte te doen van zedenmisdrijven lager wordt, hetgeen van belang is om de waarheid, zoals de omvang van het misbruik, boven tafel te krijgen?

Zie antwoord vraag 1.

Vraag 3

Wat is nu precies het beleid om de anonimiteit van slachtoffers te waarborgen? Wat zijn de voorwaarden om aangifte te doen op nummer in plaats van op naam? Wanneer is dit wel en wanneer is dit niet mogelijk?

Vraag 4

Hoe kan de ongelukkige communicatie van het Openbaar Ministerie in deze zaak, waarbij aanvankelijk publiekelijk werd geuit dat het waarborgen van anonimiteit niet mogelijk zou zijn en dit nu toch mogelijk blijkt, in de toekomst voorkomen worden?

Vraag 1

Wat is uw reactie op het bericht dat een jong gezin 800 euro parkeerkosten maakte na de te vroege geboorte van een kind, omdat de parkeerkosten bij het VUmc en bij het OLVG buitensporig hoog zijn?1

Ik vind de parkeerkosten voor dit jonge gezin hoog en begrijp hun reactie. In het geval dat een patiënt of bezoeker door omstandigheden gebonden is aan vervoer per auto en voor een langere periode gebruik moet maken van een parkeerplaats, kunnen de kosten bij sommige ziekenhuizen oplopen. Ziekenhuizen hebben de mogelijkheid om in deze gevallen een korting te geven. Ik ben van mening dat ziekenhuizen in overleg met de gemeente zelf het beste kunnen bepalen welk beleid zij op dit punt moeten volgen. Wanneer een burger het hier niet mee eens is, moet hij of zij zich wenden tot de gemeente en het ziekenhuis. Kritische geluiden, zoals in de onderhavige casus, stimuleert ziekenhuizen om tot goed beleid te komen rond hun parkeervoorzieningen. Ik vind dat het te ver gaat om landelijke maatregelen te nemen en blijf van mening dat het gaat om een interne bedrijfsvoeringsaangelegenheid.

Vraag 2

Deelt u de mening dat zorg voor mensen die verder bij een ziekenhuis vandaan wonen onbetaalbaar wordt door dergelijke buitensporig hoge parkeertarieven? Kunt u uw antwoord toelichten?

Zie antwoord vraag 1.

Vraag 3

Bent u na het zien van de voorbeelden in de uitzending van Kassa nog steeds van mening dat parkeertarieven van ziekenhuizen uw zaak niet zijn? Kunt u uw antwoord toelichten?2

Zie antwoord vraag 1.

Vraag 4

Is er sprake van dat het VUmc, het OLVG en het Erasmus Medisch Centrum winst maken op de exploitatie van het parkeren? Zo ja, kunt u aangeven hoeveel zij daarop verdienen? Zo ja, wat gaat u doen om er zorg voor te dragen dat het VUmc, het OLVG en andere ziekenhuizen in de toekomst geen gebruik meer maken van de parkeerexploitatie om de patiëntenzorg te dekken, c.q. het parkeren als melkkoe te gebruiken?

Ik heb geen overzicht van alle parkeertarieven, de kosten van parkeervoorzieningen, de winst of verlies op parkeervoorzieningen en de wijze waarop de winstgevendheid wordt verwerkt in de totale begroting. Ten algemene kan ik mij voorstellen dat de kosten voor parkeervoorzieningen in drukke gebieden dikwijls hoger liggen dan in minder drukke gebieden. Soms moeten er dure ondergrondse parkeervoorzieningen worden gerealiseerd. Om deze kosten niet ten koste te laten gaan van de patiëntenzorg worden tarieven hier doorgaans op aangepast. De parkeertarieven van ziekenhuizen verschillen daardoor. Het is aan ziekenhuizen (in overleg met gemeenten) om te bepalen hoe zij hier mee omgaan. Ik ga daarom geen onderzoek doen hier naar.
Ik zal wel de casus onder de aandacht brengen van RvB van het OLVG met het verzoek hier nog eens naar te kijken en hierover contact te zoeken met de cliënt/patiënt in kwestie. De cliënt/patiënt in kwestie krijgt een afschrift van dit verzoek.

Vraag 5

Bent u nu wel bereid in te gaan op de vraag of er naast de genoemde ziekenhuizen meer ziekenhuizen zijn die met de exploitatie van het parkeren patiëntenzorg financieren? Zo ja, welke ziekenhuizen zijn dit? Zo nee, waarom niet?

Zie antwoord vraag 4.

Vraag 6

Leidt voortschrijdend inzicht er bij u toe dat u de visie deelt dat patiënten en bezoekers een zo laag mogelijk tarief, maar ten hoogste een kostendekkend tarief, mag worden gevraagd? Zo nee, waarom niet? Zo ja, tot welke actie van uw kant leidt dat?

Ziekenhuizen maken hun eigen afwegingen afhankelijk van de omstandigheden en hebben de mogelijkheid om een korting aan te bieden. Ziekenhuizen kunnen hier afspraken over maken met de gemeente. Ik ben van mening dat ziekenhuizen en gemeenten hier het beste zicht op hebben en wil daarom geen landelijke verplichting voor de maximale hoogte van een parkeertarief. Zo kan ik mij voorstellen dat ziekenhuizen vanwege beperkte parkeervoorzieningen niet iedere bezoeker deze korting willen geven. Om voldoende parkeergelegenheid te behouden is het wenselijk om patiënten en bezoekers die niet gebonden zijn aan vervoer per auto (bijvoorbeeld vanwege medische redenen), te stimuleren om met het openbaar vervoer te reizen.

Vraag 7

Bent u bereid ervoor zorg te dragen dat bij alle ziekenhuizen in Nederland voor patiënten en bezoekers die frequent een ziekenhuis bezoeken een fatsoenlijke kortingsregeling wordt aangeboden? Kunt u uw antwoord toelichten?

Zie antwoord vraag 6.

Vraag 1

Heeft u kennisgenomen van het bericht dat artsenorganisatie KNMG wil dat huisartsen voortaan getoetst worden op regels euthanasie?1

Ja.

Vraag 2

Hoe beoordeelt u de oproep van de KNMG om huisartsen voortaan bij hun verplichte vijfjaarlijkse herregistratie aan te laten tonen dat zij bekend zijn met de regels over euthanasie en palliatieve zorg?

Hoewel de voorzitter van de Koninklijke Nederlandsche Maatschappij tot bevordering der Geneeskunst (KNMG), dhr. Van der Gaag, inmiddels heeft aangegeven dat hij niet de bedoeling had de suggestie te wekken dat er binnen de gehele beroepsgroep noodzaak bestaat tot een dergelijke verplichting, wil ik benadrukken dat ik ervan uitga dat huisartsen beschikken over adequate kennis op dit gebied.

Vraag 3

Deelt u de mening dat het in het belang van patiënten en huisartsen is dat er meer duidelijkheid wordt verschaft over het optreden van de Inspectie voor de Gezondheidszorg (IGZ) in de zaak Tuitjenhoorn, waarbij huisarts Tromp op non-actief werd gesteld, opdat voorkomen kan worden dat huisartsen terughoudend gaan handelen in het leveren van palliatieve zorg en patiënten niet meer weten waar ze aan toe zijn? Zo ja, bent u bereid een onafhankelijk onderzoek in te stellen naar deze zaak, en de rol van de IGZ en het OM daarbij? Zo nee, waarom niet?

In mijn brief van vrijdag 1 november jl. heb ik uw Kamer geïnformeerd over de door de inspectie gevolgde procedure rondom het handelen van de huisarts (32 647, nr. 17). Met deze brief heb ik maximale openheid gegeven richting huisartsen en patiënten door bij deze brief een feitenrelaas en het integrale bevel te voegen. Ik heb geconstateerd dat deze zaak, ondanks deze maximale openheid, aanleiding is geweest tot veel discussies in het veld en ook heeft geleid tot onrust. Ik heb daarom besloten een onafhankelijke evaluatie te laten doen van het handelen van alle betrokken instanties in de zaak Tuitjenhorn. De evaluatie betreft onder andere het optreden van het Academisch Medisch Centrum en de IGZ alsmede dat van de Landelijke Huisartsen Vereniging en de KNMG. Ook het handelen van het OM maakt onderdeel uit van de evaluatie. Ik heb uw Kamer hierover bij brief van 12 november 2013 geïnformeerd (32 647, nr. 18).

Vraag 4

Is het waar dat Nederlandse artsen steeds vaker gebruik maken van palliatieve sedatie? Zo ja, hoe komt dat, en vindt u dat een wenselijke ontwikkeling? Hoe lang is deze ontwikkeling al gaande? Zo nee, waar blijkt dat uit?

Uit het Sterfgevallenonderzoek 2010, waarover u in het standpunt op de evaluatie van de Euthanasiewet bent geïnformeerd (31 036, nr 7) blijkt dat er inderdaad een stijging is geweest van het aantal sterfgevallen waarbij continue diepe sedatie is toegepast: van 8,2% in 2005 naar 12,5% in 2010. Eerdere cijfers over het gebruik van palliatieve sedatie zijn niet bekend. Uit recent onderzoek van NIVEL en VUMC blijkt dat de toepassing van palliatieve sedatie in de huisartsenpraktijk niet is toegenomen in de periode 2005 tot en met 2011. 22et verschil tussen de conclusies kan verklaard worden door de verschillende onderzochte gebieden (huisartsenpraktijk of alle sterfgevallen) en door de introductie van de herziene KNMG richtlijn palliatieve sedatie in 2009. Hierdoor is er in 2010 een stijging geweest van het gebruik van palliatieve sedatie, waarna er in 2011 een afname was. De herziene richtlijn is een weerslag van de actuele ontwikkelingen in wetenschap en praktijk en een verduidelijking met betrekking tot enkele knelpunten. Ik vind het een wenselijke ontwikkeling dat artsen steeds beter op de hoogte zijn van een correcte toepassing van de richtlijn, ook als dit leidt tot een toename in de toepassing van palliatieve sedatie.

Vraag 5

Deelt u de opvatting dat palliatieve sedatie momenteel gebruikt wordt als verkapte euthanasie, waarbij de geldende wet- en regelgeving rondom levensbeëindiging op verzoek en hulp bij zelfdoding omzeild wordt? Zo ja, welke mogelijkheden ziet u om deze praktijk een halt toe te roepen? Zo nee, waarom niet?

Mij is niet bekend of artsen palliatieve sedatie zien als een mogelijkheid om geen euthanasie te hoeven uitvoeren. Euthanasie en palliatieve sedatie zijn namelijk twee verschillende handelingsopties, met ieder eigen indicaties en voorwaarden. Palliatieve sedatie kan alleen in de stervensfase toegepast worden, terwijl dat voor euthanasie geen voorwaarde is. Er zijn echter ook situaties waarin er zowel aan de indictie en voorwaarden voor palliatieve sedatie als aan die voor euthanasie is voldaan. In die gevallen is het van belang dat de arts zorgvuldig nagaat op welke manier de patiënt zijn ondraaglijke lijden wil beëindigen. Nederlandse artsen blijken steeds beter op de hoogte te zijn van en zich te houden aan de KNMG richtlijn palliatieve sedatie en deze vorm van zorg niet als een alternatief voor euthanasie te beschouwen.3

Vraag 6

Bent u van mening dat het tijd is voor professionalisering? Zo ja, hoe kunt u ervoor zorgen dat palliatieve sedatie in de toekomst als medische behandeling professioneler zal worden toegepast?

In het evaluatieonderzoek van de Euthanasiewet hebben de onderzoekers de aanbeveling opgenomen om in het Raamplan Artsopleiding een helder begrip van de relevante handelwijzen en termen op het gebied van medische beslissingen rond het levenseinde als eindterm op te nemen. Daarnaast bevelen zij aan om in het onderwijs aan (aankomende) artsen in het bijzonder aandacht te besteden aan het onderscheid tussen levensbeëindigend handelen enerzijds en palliatieve sedatie en gebruik van morfine in de laatste levensfase anderzijds. Zo stelt de richtlijn sedatie van de KNMG dat morfine niet geschikt is om sedatie uit te voeren en ook niet om het levenseinde te bespoedigen.
Zoals ik ook aangaf in mijn standpunt op deze evaluatie, onderschrijf ik het belang van deze aanbevelingen. Daarom vind ik het een goede ontwikkeling dat onder meer de Orde van Medisch Specialisten en de wetenschappelijke verenigingen van anesthesisten en internisten hebben aangegeven hun leden actief te zullen wijzen op de bestaande richtlijnen over palliatieve zorg en het gebruik van morfine. Kennis van richtlijnen over deze onderwerpen is van essentieel belang voor goede zorg in de laatste levensfase. Ik onderschrijf daarom ook het belang van aandacht hiervoor in het onderwijs. Het Raamplan Artsopleiding wordt opgesteld door de Nederlandse Federatie van Universitair Medische Centra. De eindtermen uit dit Raamplan worden vertaald in het curriculum van de geneeskundeopleiding die een verantwoordelijkheid zijn van de individuele faculteiten. Ik ben verheugd dat de KNMG in haar reactie op het evaluatierapport heeft aangegeven hier aandacht aan te schenken in nascholing en wellicht ook in een addendum op het Raamplan. Voorts richt het Integraal Kankercentrum Nederland (IKNL) zich onder meer op de implementatie van de richtlijn palliatieve sedatie, door zorg te dragen voor een goede beschikbaarheid, bekendheid en vindbaarheid van de richtlijn, door het bevorderen van het gebruik van de consultatieteams palliatieve zorg en door trainingen op landelijk, regionaal en lokaal niveau.
Zelf zal ik daarnaast in gesprekken met de beroepsgroep aan blijven dringen op verdere kennisvermeerdering bij artsen over zorg in de laatste levensfase en specifiek het onderscheid tussen palliatieve zorg en levensbeëindigend handelen. Ten slotte informeer ik u binnenkort over de inzet van de extra middelen die zijn vrijgemaakt voor palliatieve zorg. De middelen zullen mede zijn gericht op deskundigheidsbevordering, zoals het juist toepassen van de richtlijn palliatieve sedatie.

Vraag 7

Is het waar dat 80 procent van de artsen behoefte heeft aan bijscholing, terwijl consultatieteams momenteel nauwelijks geraadpleegd worden? Zo ja, deelt u de mening dat er onvoldoende aandacht is voor palliatieve zorg in de geneeskundeopleiding? Zo nee, waar blijkt dat uit?

Het onderzoek van het Integrale Kankercentra Nederland waaruit onder meer de behoefte aan bijscholing zal blijken, is nog niet afgerond. Daarom kan ik niet aangeven hoeveel artsen behoefte hebben aan bijscholing. Wel kan ik aangeven dat palliatieve zorg in Nederland behoort tot een onderdeel van reguliere zorg. Iedere arts die hulp en zorg verleent aan patiënten met een levensbedreigende ziekte die niet meer kan genezen en uiteindelijk aan zijn ziekte zal overlijden, zal zich moeten bekwamen in palliatieve zorg. Er is in de opleidingen en nascholing al veel aandacht voor palliatieve zorg. Wanneer een arts twijfels heeft over zijn eigen deskundigheid of problemen ervaart bij de afweging om palliatieve sedatie te starten, dan is de professionele norm altijd om tijdig de juiste deskundige te consulteren. Hoewel palliatieve zorg een onderdeel vormt van reguliere zorg, kan palliatieve zorg complex worden. Hiervoor zijn overal in Nederland consultatieteams palliatieve zorg bereikbaar en beschikbaar om advies te vragen. Gaat het om een verzoek om euthanasie dan kunnen SCEN-artsen geraadpleegd worden. Dat kan enerzijds om steun te vragen, maar anderzijds ook om een formele consultatie in het kader van de Euthanasiewet aan te vragen.

Vraag 8

Bent u zich ervan bewust dat door het te vroeg beginnen met palliatieve sedatie een patiënt een vreselijk stervensproces kan doormaken? Zo ja, deelt u de mening dat er dus nog veel te verbeteren valt aan de kennis en kunde van artsen als het gaat om levenseindezorg? Op welke wijze gaat u bewerkstelligen dat de kennis bij artsen rondom de mogelijkheden bij levenseindezorg verbeterd wordt?

Nederlandse artsen houden zich over het algemeen goed aan de KNMG-richtlijn palliatieve sedatie. Zo blijkt uit de evaluatie van de Euthanasiewet dat 83% van de artsen zich voldoende bekwaam acht om palliatieve zorg uit te voeren. Het valt niet uit te sluiten dat een arts in een uitzonderlijke situatie te vroeg start met sedatie. Het komt voor dat een patiënt onbehandelbare symptomen heeft en daar ondraaglijk aan lijdt, maar dat de verwachting is dat het overlijden niet binnen twee weken plaatsvindt. Dat kan zich voordoen bij patiënten met spierdystrofie, ALS, cardiale- en respiratoire insufficiëntie. Dat vergt, zo staat het ook in de KNMG-richtlijn palliatieve sedatie, extra zorgvuldigheid in de vorm van een consultatie van de juiste deskundige.
Zie ook mijn antwoord op vraag 6.

Vraag 1

Bent u bekend met het artikel «Uitvinder van elektrische sigaret investeert in mediacampagne»?1

Ja.

Vraag 2

Hoe beoordeelt u de opmars van e-sigaretten in het licht van de op 8 oktober jl. door het Europees Parlement aangenomen tabaksrichtlijn, waarin e-sigaretten weliswaar worden gereguleerd, maar in tegenstelling tot het voorstel van de Europese Commissie niet worden aangemerkt als medische producten? Deelt u de mening dat het zeer teleurstellend is dat e-sigaretten niet onder de Europese geneesmiddelenrichtlijn worden geschaard? Zo nee, waarom niet?

Het Europees Parlement heeft zich op 8 oktober 2013 tegen regulering van e-sigaretten onder de Europese geneesmiddelenrichtlijn uitgesproken. Dit wijkt af van de algemene oriëntatie waarin door de Lidstaten van de EU wordt gepleit voor regulering van nicotinehoudende producten boven een bepaalde sterkte onder de Europese Geneesmiddelenrichtlijn. Volgens de Lidstaten biedt regulering onder het geneesmiddelenregime goede garanties dat e-sigaretten op een veilige manier kunnen worden gebruikt bij het stoppen met roken; in meerdere Lidstaten gebeurt dit al op deze manier. Positief is in elk geval dat ook het Europees Parlement eisen wil stellen aan de e-sigaret, eisen onder meer gericht op veilig gebruik, reclame en informatie richting consument. Dit sluit aan bij de lijn die ik zelf heb ingezet. Voor mij is het belangrijk dat er goede garanties komen dat het product veilig gebruikt kan worden. In welk wettelijk kader dit geregeld wordt, is daarbij voor mij niet doorslaggevend.
Op dit moment vinden onderhandelingen plaats tussen het Europese Parlement en de Raad over de uiteindelijke tekst (triloog). Op de uiteindelijke uitkomst van de onderhandelingen kan ik niet vooruit lopen. Mijn verwachting is echter dat op korte termijn een akkoord over deze richtlijn, inclusief het artikel over de e-sigaret, wordt bereikt.

Vraag 3

Deelt u de mening dat moet worden voorkomen dat e-sigaretten rookgedrag normaliseren? Zo ja, wat gaat u hieraan doen, en op welke termijn? Zo nee, waarom niet? 4. Bent u ervan op de hoogte dat Philip Morris 160 lobbyisten heeft ingezet om bij het Europees Parlement de belangen van de tabaksindustrie te behartigen? Wat is uw rol geweest bij de Europese besluitvorming rond de tabaksrichtlijn?

We weten nog onvoldoende over het normaliseren van het rookgedrag door het gebruik van de e-sigaret. Ik deel de mening dat dit een onwenselijke ontwikkeling zou zijn.

Vraag 4

Bent u bereid, vooruitlopend op de uitkomsten van het onderhandelingsproces tussen de Europese Raad, de Europese Commissie en het Europees Parlement (de zogenoemde triloog), te zoeken naar wettelijke mogelijkheden die het gebruik van e-sigaretten in ons land aan banden leggen? Zo ja, overweegt u in aanvulling op de door u reeds aangekondigde Algemene maatregel van bestuur (AMvB) onder de Warenwet ook e-sigaretten onder de Geneesmiddelenwet te brengen? Zo nee, waarom niet?

De berichten over de lobbystrategie van Philip Morris heb ik gelezen en hierover heb ik mijn zorgen uitgesproken, meest recentelijk tijdens de behandeling van de wijziging van de Tabakswet in de Tweede Kamer. Verder heb ik, om de behandeling van de richtlijn door het Europees Parlement te bespoedigen, met een aantal Europese collega’s een verklaring ondertekend met een oproep aan het Europees Parlement. Daarnaast heb ik actief contact gezocht met Europarlementariërs. Ook in dit stadium van het traject, waarin wordt onderhandeld tussen de Raad en het Europees Parlement, stelt Nederland zich in de Raadswerkgroepen steeds zeer constructief op.

Vraag 5

Bent u voorts bereid de mogelijk schadelijke additieven in e-sigaretten binnen zes maanden in kaart brengen? Zo nee, waarom niet?

Ik kijk ook naar andere wettelijke mogelijkheden om de e-sigaret te reguleren. Hierover zal ik uw Kamer zo spoedig mogelijk informeren. Daarnaast ben ik voornemens een minimumleeftijd in te stellen voor de verkoop van e-sigaretten.

Vraag 6

Bent u bekend met de artikelen «E-cigarettes and the marketing push that surprised everyone»2, «Electronic cigarettes for smoking cessation: a randomized controlled trial»3 en «Use of electronic cigarettes among state tobacco cessation quitline callers»?4

Het RIVM en de NVWA hebben de veiligheid van de e-sigaret onderzocht2. Over het resultaat van dit onderzoek heb ik op 28 november uw Kamer ingelicht3. Hierin is aandacht besteed aan mogelijke additieven en schadelijke componenten. Daarnaast heb ik het RIVM gevraagd nader onderzoek te doen naar de niveaus van schadelijke stoffen in de uitgeademde lucht en of deze een risico kunnen vormen voor de gezondheid van omstanders. Verder heb ik in Brussel gepleit voor een verplichte ingrediëntenrapportage ten aanzien van de e-sigaret, zoals deze voor tabaksproducten ook al geldt op grond van de huidige Tabaksproductenrichtlijn.

Vraag 7

Hoe beoordeelt u de conclusies van de genoemde onderzoeken?

Ja.

Vraag 8

Wat is uw reactie op de gewiekste marketingstrategie van tabaksgiganten om producenten van e-sigaretten op te kopen, om op die manier concurrentie in de kiem te smoren en e-sigaretten beter op de vraag naar echte sigaretten te laten aansluiten?

Het artikel van McKee7 gaat in op de recente toename in marketingactiviteiten voor e-sigaretten en interesse van de tabaksindustrie in de e-sigaret. De e-sigaret zou tabaksfabrikanten de mogelijkheid kunnen bieden om nieuwe generaties beter te bereiken. Daarnaast zou het product rokers de kans kunnen geven om hun nicotineverslaving te onderhouden op plekken met een rookverbod. Ook zou getracht worden om het product sociaal acceptabel te maken. In de studie van Bullen et al.8 zijn verschillende hulpmiddelen voor het stoppen met roken onderzocht, waaronder één merk en type e-sigaret met nicotine. Deze e-sigaret presteerde niet statistisch significant beter dan een nicotinepleister of een e-sigaret zonder nicotine. Ten slotte wordt in de studie van Vickerman et al.9 gekeken naar het gebruik van e-sigaretten door rokers die een stoppoging doen. Van deze deelnemers had ongeveer 30% ooit e-sigaretten gebruikt en minder dan 10% had dit geregeld dan wel dagelijks tijdens de studieduur gedaan. Daarnaast had 5,2% van de deelnemers die daadwerkelijk gestopt waren, in de laatste maand e-sigaretten gebruikt.
Er verschijnen zeer regelmatig artikelen over de e-sigaret in de wetenschappelijke literatuur. Deze artikelen dragen bij aan onze kennis over de e-sigaret. Om conclusies te kunnen trekken over de vraagstukken die in deze artikelen aan de orde komen, moeten de resultaten van meer studies worden meegenomen. Het RIVM en de NVWA hebben zoals reeds in het antwoord op vraag 6 is aangegeven recent dergelijk onderzoek gedaan naar de e-sigaret en in dit onderzoek wordt weergegeven welke conclusies op grond van de huidige stand van de wetenschap kunnen worden getrokken.

Vraag 1

Heeft u kennisgenomen van de berichtgeving over de toenemende vervolging van christenen op Sri Lanka?1

Ja.

Vraag 2

Klopt het dat er sprake is van een toename van aanvallen op christenen, haattoespraken en tendentieuze berichtgeving over religieuze minderheden door extremistische boeddhisten en dat als gevolg daarvan in het zuiden van Sri Lanka al meer dan tien kerken gedwongen zijn hun deuren te sluiten?

Er is in de afgelopen maanden in Sri Lanka sprake van toenemende religieuze spanningen onder druk van vooral boeddhistische groeperingen. Daarvan zijn vooral moslims, maar ook hindoes en christenen, het slachtoffer. Er is geen informatie beschikbaar over het precieze aantal kerken dat de deuren heeft moeten sluiten en onder welke omstandigheden.

Vraag 3

Deelt u de zorgen, geuit door de Nationale Evangelische Alliantie van Sri Lanka, dat het geweld door radicale boeddhistische organisaties schijnbaar ruggensteun van de overheid krijgt en zij daardoor ongestoord hun gang kunnen gaan?

De Sri Lankaanse regering neemt publiekelijk stelling tegen religieus extremisme van welke zijde dan ook, zoals weergegeven in het onder2 aangehaalde artikel. Tegelijk lijkt het dat politieke en religieuze scheidslijnen vaak samenvallen in Sri Lanka en dat religieuze verschillen politiek worden gebruikt.

Vraag 4

Bent u bekend met een aanval op een kerk in de stad Hanwella in juni van dit jaar, waarbij een groep van ongeveer twintig oproerkraaiers onder leiding van een monnik de kerk binnendrong, de kerkdienst verstoorde die daar op dat moment aan de gang was, de kerkgangers die in gebed waren belaagde, en muziekinstrumenten vernielde?2

Er is geen onafhankelijke informatie beschikbaar om hier een uitspraak over te doen.

Vraag 5

Klopt het dat bij deze aanval vijf christenen gewond raakten, onder wie de voorganger en zijn zoon van drie jaar, dat de pastor samen met vier andere kerkgangers werd meegenomen naar het politiebureau voor verhoor en dat de aanvallers slechts een waarschuwing kregen van de politie?

Zie antwoord vraag 4.

Vraag 6

Deelt u de door de Nationale Evangelische Alliantie van Sri Lanka (NCEASL) geuite zorgen dat de aanval op de New Life Church al het zevende geval van christenvervolging in Sri Lanka was in een maand tijd?

Zie antwoord vraag 4.

Vraag 7

Treden de autoriteiten volgens u voldoende op tegen het geweld en de haattoespraken jegens christenen? Worden de daders in voldoende mate opgespoord, vervolgd en berecht?

Zie antwoord vraag 4.

Vraag 8

Waarom staat Sri Lanka niet meer op de landenlijst van het mensenrechtenfonds?

In 2011 is op verzoek van de Tweede Kamer het aantal landen dat in aanmerking komt voor steun vanuit het mensenrechtenfonds teruggebracht.

Vraag 9

Bent u bereid Sri Lanka alsnog aan deze lijst toe te voegen, of in elk geval projecten vanuit de ambassade uit te blijven voeren ten behoeve van godsdienstvrijheid, ter verbetering van de situatie voor religieuze minderheden op Sri Lanka?

Het kabinet ziet nu geen aanleiding aanpassingen in de landenlijst door te voeren.
In EU-verband wordt een aantal non-gouvernementele organisaties ondersteund die actief zijn op het gebied van mensenrechten inclusief godsdienstvrijheid.

Vraag 10

Bent u bereid de toegenomen vervolging van christenen op Sri Lanka te veroordelen en de regering van Sri Lanka aan te spreken op haar verantwoordelijkheid om op te treden tegen deze mensenrechtenschendingen?

Nederland is binnen het kader van de EU actief op het terrein van de mensenrechten in Sri Lanka. De EU heeft in bilaterale contacten en in VN-verband zorg uitgesproken over de religieuze spanningen in Sri Lanka. Ook de Hoge Commissaris voor Mensenrechten van de VN, mevrouw Navi Pillay, heeft zich tijdens en na haar recente bezoek aan Sri Lanka in sterke bewoordingen uitgesproken («I expressed concern at the recent surge in incitement of hatred and violence against religious minorities, including attacks on churches and mosques, and the lack of swift action against the perpetrators.»).4

Vraag 11

Op welke wijze bent u bereid druk uit te oefenen op de regering van Sri Lanka, bilateraal en in EU- en VN-verband?

Zie antwoord vraag 10.

Vraag 1

Heeft u kennisgenomen van de rapportage «Munitiestortplaats Oosterschelde is «tikkende tijdbom»?

Ja.

Vraag 2

Kloppen de in de uitzending1 genoemde getallen, namelijk dat in het Nationaal Park Oosterschelde in het Gat van Zierikzee op 60 meter diep, in een gebied van 700 bij 1.400 meter, 30 miljoen kilo munitie uit de Tweede Wereldoorlog is gedumpt?

Ja.

Vraag 3

Klopt het dat u van mening bent dat de aanwezige munitie in de Oosterschelde geen gevaar oplevert voor mens, natuur en milieu? Zo ja, hoe verhoudt dit oordeel zich dan tot de in de uitzending betrokken stellingen «dat de bevolking gevaar loopt en beschermd moet worden» en «dat de aanwezigheid van grote hoeveelheden munitie in zee en oceaan als een grotere dreiging moet worden gezien dan de opwarming van de aarde»? Zo nee, als u dus wel gevaar ziet, is er dan aanleiding om maatregelen te nemen? Kunt u in dat geval toelichten welke maatregelen u op welke termijn overweegt en waar die maatregelen zich dan op zullen richten?

Onderzoek door TNO heeft aangetoond dat de kans op spontane ontploffing praktisch nihil is, omdat ontstekers niet meer werken. Bovendien kan massadetonatie door het grote verspreidingsoppervlak (bijna 100 hectare) worden uitgesloten (rapport TNO PML 1999 A59 en TNO PML 2003 A60). Verder heeft onderzoek ter plaatse geen negatieve effecten op het milieu aangetoond (TNO PML 2004 A40). De corrosie van de gestorte munitie is een buitengewoon traag proces dat honderden jaren zal duren. De daarbij vrijkomende metalen en andere stoffen komen sterk verdund in het water. Directe negatieve effecten op het watermilieu worden niet verwacht en zijn tot op heden niet aangetoond. De waarden van de jaarlijkse metingen die Rijkswaterstaat in het kader van de Kaderrichtlijn Water op verschillende meetpunten in de Oosterschelde uitvoert, blijven binnen de normen voor zware metalen en laten zelfs een daling zien. In 2014 wordt de waterkwaliteit boven de voormalige munitiestortplaats maandelijks gemeten. Tevens wordt een onderzoek uitgevoerd naar de concentratie van zware metalen en energetische stoffen (van munitie en explosieven) in mosselvlees. Op deze manier wordt extra toezicht gehouden. Zo nodig wordt de Tweede Kamer over de resultaten hiervan nader geïnformeerd.

Vraag 4

Wat is uw oordeel over de stelling dat de gestorte munitie «een tikkende tijdbom» is omdat het aan verval onderhevig is, langzaam minder stabiel wordt en spontaan kan gaan werken, kan ontploffen of doorroesten, waardoor allerlei zware metalen en giftige stoffen vrij zullen komen?

Zie antwoord vraag 3.

Vraag 5

Wat is uw mening over de stelling van de geïnterviewde zeebioloog dat stoffen nu al te meten zijn in het water en zich in organismen kunnen ophopen met alle gevolgen van dien?

Zie antwoord vraag 3.

Vraag 6

Zijn de vondsten van witte fosfor op de Zeeuwse stranden te relateren aan de gestorte munitie? Zo nee, welke andere verklaring geeft u dan aan die vondsten? Zo ja, moet dat dan, gelet op het spontaan kunnen ontbranden van witte fosfor, niet leiden tot maatregelen? Zo ja, welke maatregelen zijn dit en op welke termijn worden deze genomen?

Nee. De vondsten zijn gedaan op stranden van Walcheren. De witte fosfor is afkomstig van munitie die in het water is terechtgekomen tijdens beschietingen op de stranden tijdens de Tweede Wereldoorlog. De witte fosfor is met een zandsuppletie eind jaren negentig terechtgekomen op het strand. Dit zand wordt daarom niet langer gebruikt voor zandsuppleties.

Vraag 7

Deelt u de mening dat de in de uitzending gemelde feiten zodanig verontrustend zijn dat er tenminste aanleiding is tot het doen van nieuw onderzoek naar de gevaren en risico’s van de aanwezigheid van grote hoeveelheden munitie op de bodem van de Oosterschelde? Zo nee, waarom niet?

Zie antwoord vraag 3.

Vraag 1

Wat is uw reactie op het artikel «Werknemers in zorg klagen over werkdruk»?1

In het artikel zie ik geen onderbouwing van «de kop» terug. Dat medewerkers meer werken dan in hun contract is afgesproken, is geen duiding van de beleefde werkdruk. Het kan de medewerkers bijvoorbeeld ook de gelegenheid geven om meer te verdienen. Wel maak ik mij zorgen over de korte termijn waarop veranderde dienstroosters kenbaar worden. Daar zou betere planning bij kunnen helpen, hoewel bij «24/7-organisaties»als in de zorg onvoorziene omstandigheden kunnen optreden die een aanpassing van het dienstrooster noodzakelijk maken.

Vraag 2

Hoe oordeelt u over het bericht dat de helft van de zorgverleners aangeeft dat de zorg verslechterd is? Kunt u uw antwoord toelichten?

Het beeld dat de zorg verslechterd is, deel ik niet. Ik zie dat organisaties hard werken aan de verbetering van de zorg, maar dat dit niet altijd even makkelijk gaat. Er zijn organisaties die innoverend bezig zijn en voorop lopen, maar ook organisatie die achterblijven. Daartussen zit een grote middengroep. Dat beeld herkent de Inspectie voor de Gezondheidszorg ook uit haar toezicht.
Naast het bericht uit het Algemeen Dagblad, waar u aan refereert, wil ik de Benchmark in de Zorg 2013 van Actiz plaatsen. Daarin geven medewerkers aan voldoening te vinden in de aard van het werk en de sfeer op het werk. In vergelijking met 2012 is de werkbeleving gestegen van 7.3 naar 7.6. Ook bewoners en cliënten geven aan dat de zorg goed is. Bewoners van verpleeg- en verzorgingshuizen geven een 8.3 en cliënten van de zorg thuis een 8.0.
Ik ben van mening dat extra maatregelen – naast reeds lopend beleid en het toezicht door de Inspectie voor de Gezondheidszorg – niet nodig zijn. De inspectie heeft de instellingen die achterblijven in beeld en houdt bij deze instellingen net zo lang toezicht tot de zorg weer veilig en goed van kwaliteit is.
Wel vind ik het belangrijk dat instellingen worden ondersteund bij het kunnen aangaan van noodzakelijke veranderingen. Met programma’s als In voor Zorg! (maar ook het NPO) geef ik hier invulling aan. Uit de diverse voorbeelden uit dit programma blijkt dat het mogelijk is om de zorg en ondersteuning zo vorm te geven dat er zowel winst wordt geboekt op het terrein van de kwaliteit van zorg als de medewerkertevredenheid en de doelmatigheid van zorg.

Vraag 3

Vindt u dat de zorg de afgelopen jaren verslechterd is en dat de continuïteit van zorg ver te zoeken is? Zo ja, welke maatregelen gaat u treffen om dit te veranderen? Zo nee, waarom niet?

Zie antwoord vraag 2.

Vraag 4

Hoe oordeelt u over het bericht dat 1 op de 5 zorgverleners de zorg voor ouderen in verzorgingshuizen en in de thuiszorg ondermaats vindt? Kunt u uw antwoord toelichten?

Zie antwoord vraag 2.

Vraag 5

Hoe verwacht u de zorg te kunnen verbeteren door fors te bezuinigen op de zorg in instellingen en in de thuiszorg, als zorgverleners nu al aangeven dat de zorg onder de maat is? Kunt u uw antwoord toelichten?

Zoals aangegeven in mijn antwoord op de vragen 2, 3 en 4, deel ik het beeld niet dat de zorg onder de maat is. De hervormingen die ik doorvoer zijn juist ingegeven om de kwaliteit en de houdbaarheid van de langdurige zorg ook op de langere termijn te kunnen garanderen. Eén van de pijlers onder de hervorming van de langdurige zorg is een betere kwaliteit van de zorg. Dat is ook een uitdaging voor zorgaanbieders. Zoals uit mijn bovenstaande antwoord blijkt, slagen vele daarvan al in. Om dit te stimuleren voor de grote groep instellingen die achter de koplopers zit, zal ik, tegelijk met het wetsvoorstel voor de Langdurige zorg, een Kwaliteitsagenda maken. Daarin geef ik aan waar de komende jaren voor mij de accenten liggen bij het stimuleren van een betere kwaliteit van zorg.

Vraag 6

Wat vindt u ervan dat 1 op de 3 zorgverleners minder plezier in hun werk hebben? Kunt u uw antwoord toelichten?

Van alle respondenten in het in het artikel genoemde onderzoek geeft 34 procent aan dat hun werkplezier de afgelopen vijf jaar is afgenomen. Voor 52 procent geldt dat het werkplezier in deze periode gelijk is gebleven. Bij 14 procent is sprake van een toename. Het is daarbij goed om te constateren dat werknemers in zorg en welzijn meer tevreden zijn over hun baan dan werknemers in andere sectoren. In 2012 zijn 82,7 procent van de mensen die in de zorg en welzijn werken (zeer) tevreden over hun baan vergeleken met 78,2 procent van alle werknemers2. Een afnemend werkplezier wil overigens nog niet zeggen dat het werkplezier onder een voor betrokkenen aanvaardbaar niveau komt.

Vraag 7

Kunt u zich voorstellen dat zorgverleners minder plezier hebben in hun werk, door de slechte arbeidsomstandigheden waaronder zij moeten werken? Bent u bereid hier wat aan te doen en niet alles alleen af te schuiven op sociale partners? Zo nee, waarom niet?

Zie antwoord vraag 6.

Vraag 8

Zijn de reacties van zorgverleners in overeenstemming met het beleid dat u de komende jaren in de zorg wilt invoeren? Kunt u uw antwoord toelichten?

Voor wat betreft het arbeidsmarktbeleid heb ik in mijn visie op de arbeidsmarkt in de zorg en ondersteuning (de Arbeidsmarktbrief) onlangs samen met de minister van VWS uiteengezet hoe ik een toekomstbestendige zorg gaan bereiken met tevreden cliënten, patiënten, professionals én premiebetalers3.

Vraag 9

Wat vindt u van de «kleine» contracten die worden afgegeven door zorgaanbieders? Kunt u uw antwoord toelichten?

Het belang van het onderwerp wordt onder meer onderstreept doordat dit voorjaar in het Sociaal Akkoord uitgebreid aandacht is besteed aan de noodzaak om te zoeken naar een nieuwe balans tussen flexibiliteit en zekerheid. In het Zorgakkoord dat werkgevers, werknemers, de minister van VWS en ik op 24 april 2013 hebben gesloten, is opgenomen dat de inzet van het Sociaal Akkoord door partijen in de zorg wordt onderschreven en leidraad zal zijn voor het optreden van partijen. Verder wil ik verwijzen naar de antwoorden op de vragensets van de PvdA en de SP van respectievelijk 27 juni 2013 en 3 september 2013 waar uw vragen een aanvulling op zijn4.

Vraag 10

Deelt u de mening dat het pure uitbuiting is om alleen zorgverleners met kleine contracten aan te nemen, zodat zij makkelijker ingezet kunnen worden in de zorg? Zo ja, wat gaat u doen aan deze kleine contracten? Zo nee, waarom niet?

Zie antwoord vraag 9.

Vraag 11

Vindt u het belangrijk dat mensen die in de zorg werken ook economisch zelfstandig kunnen zijn? Zo ja, denkt u dat dat kan met kleine flexcontracten? Zo nee, waarom niet?

Zie antwoord vraag 9.

Vraag 12

Wat vindt u ervan dat de meerderheid van zorgverleners onregelmatiger werkt en wekelijks gemiddeld een werkdag meer overwerken dan het contract voorschrijft? Kunt u uw antwoord toelichten?

Onregelmatige werktijden duiden erop dat in «24/7-organisaties» als in de zorg roosterplanning complex is. Ook duiden onregelmatige werktijden op het feit dat van zowel werkgevers als werknemers de nodige flexibiliteit wordt verwacht bij het werken in de zorg. Het is daarom goed dat sociale partners en het kabinet in het Sociaal Akkoord hebben afgesproken om het evenwicht tussen flexibiliteit en zekerheid nader te overwegen.

Vraag 13

Vindt u het redelijk dat door bezuinigingen zorgverleners steeds vaker wisselende diensten draaien of twee korte diensten op 1 dag draaien? Zo ja, waarom? Zo nee, wat gaat u hieraan doen?

Zie antwoord vraag 12.

Vraag 14

Vindt u het wenselijk dat instellingen aan zorgverleners vragen hun uren te verspreiden over meerdere dagen, waardoor iemand die 3 vaste dagen van 8 uur werkt, nu 6 dagen van 4 uur moet werken? Zo ja, waarom? Zo nee, wat gaat u hieraan doen?

Zie antwoord vraag 12.

Vraag 15

Vindt u het wenselijk dat zorgbehoevende mensen door de flexibilisering steeds wisselende zorgverleners zien? Zo ja, waarom? Zo nee, waarom niet?

U wijst op één van de vele aspecten die verbonden zijn aan roosterplanning. Omdat er meerdere aspecten zijn, is roosterplanning complex. Het is inherent aan zorg dat deze vaak nooit door één persoon kan worden verleend, zeker niet wanneer er een grote zorgbehoefte is. Het is dan de uitdaging voor de roosterplanners om, zoveel als mogelijk, vaste zorgverleners in te zetten bij zorgbehoevenden. Randvoorwaarde daarbij is dat er goede zorg wordt verleend.

Vraag 16

Zou u het prettig vinden om meerdere malen per dag verzorgd te worden door verschillende en vaak onbekende zorgverleners? Zo ja, waarom? Zo nee, hoe gaat u de flexibilisering in de zorg stoppen?

Voor het antwoord op deze vraag verwijzen we naar de antwoorden op vraag 12 tot en met 15.

Vraag 17

Wat vindt u ervan dat overuren wel gecompenseerd worden, maar er geen enkele rechtszekerheid wordt geboden als zorgverleners hun baan verliezen en een uitkering moeten aanvragen? Gaat u hier wat aan doen? Zo nee, waarom niet?

Compensatie van overuren lijkt mij vanzelfsprekend. Dat kan zowel in tijd als in geld, zoals vastgelegd in de cao’s. Bij banenverlies is er wel sprake van rechtszekerheid. Deze wordt gewaarborgd door het arbeidsrecht, aangevuld met cao-bepalingen. De werkelijke arbeidstijd wordt daarbij verdisconteerd in het recht op en de hoogte van de werkloosheidsuitkering.

Vraag 18

Hoe oordeelt u over deze signalen van slechte zorg en slechte arbeidsomstandigheden? Hoe denkt u dit te kunnen oplossen met alle bezuinigingen die u in petto heeft? Kunt u uw antwoord toelichten?

Ik herken het beeld dat u schetst niet. Voor een onderbouwing daarvan verwijs ik naar mijn onlangs verstuurde Arbeidsmarktbrief5.

Vraag 19

Kunt u aangeven welke belangen u zwaarder weegt; de belangen van bepaalde werkgevers die zorgverleners laten werken onder slechte omstandigheden, of de belangen van zorgverleners die al jaren de noodklok luiden over de slechte omstandigheden in de zorg? Kunt u uw antwoord toelichten?

Ik weeg de belangen van vele groepen. Het doel is een toekomstbestendige zorg met tevreden cliënten, patiënten, professionals én premiebetalers.

Vraag 20

Gaat u per direct ingrijpen en zorgen voor betere arbeidsvoorwaarden, zodat zorgverleners de ruimte krijgen om kwalitatieve zorg te bieden in plaats van alles af te schuiven op sociale partners? Zo ja, welke maatregelen gaat u treffen? Zo nee, waarom niet?

Het arbeidsvoorwaardenbeleid is primair een zaak van sociale partners. Samen met sociale partners onderschrijf ik deze verantwoordelijkheidsverdeling en sociale partners zijn er over het algemeen geen voorstander van wanneer de overheid zich in hun verantwoordelijkheid mengt. Mijns inziens heb ik daarbij op het terrein van het arbeidsmarktbeleid in mijn Arbeidsmarktbrief een goed evenwicht gevonden.

Vraag 21

Wat vindt u ervan dat er ten opzichte van het grote (herhaalde) onderzoek «De ouderenzorg aan het woord» de werkomstandigheden niet verbeterd zijn? Kunt u uw antwoord toelichten?2

Voor het antwoord op deze vraag verwijs ik u naar het antwoord op vraag 18.

Vraag 22

Waarom laat uw visie op de arbeidsmarkt in de zorg zolang op zich wachten? Kunt u uw visie niet in overeenstemming krijgen met de bezuinigingen die u wilt doorvoeren? Kunt u uw antwoord toelichten?

Op 25 oktober 2013 heb ik mijn Arbeidsmarktbrief naar uw Kamer verstuurd7.

Vraag 1

Heeft u kennisgenomen van het bericht «Snowden leaks: France summons US envoy over NSA surveillance claims»?1

Ja.

Vraag 2

Kunt u ingaan op de suggestie dat niet alleen mogelijke terroristen worden afgeluisterd, maar ook mensen uit het bedrijfsleven, en hierbij ook berichten over het Braziliaanse Petrobras betrekken?2

Het kabinet acht op zichzelf het intercepteren van metadata en het analyseren daarvan in zijn algemeenheid een aanvaardbare methode in het kader van onderzoek naar terroristen, andere gevaren voor de nationale veiligheid of in het kader van militaire operaties (zie art. 26 en 27 van de Wet op de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten). Het afluisteren van telefoonverkeer en het aftappen van emailverkeer in Nederland door inlichtingen- en veiligheidsdiensten kan alleen geschieden binnen de kaders van de Wet op de Inlichtingen- en veiligheidsdiensten 2002 en alleen op last van de desbetreffende ministers. Iedere andere vorm is niet acceptabel.

Vraag 3

Kunt u uitsluiten dat de Amerikaanse veiligheidsdiensten voor economische doeleinden Nederlandse bedrijven in Nederland bespioneren?

De AIVD doet onderzoek naar spionage van buitenlandse mogendheden ten behoeve van de nationale veiligheid. In het openbaar kunnen geen mededelingen worden gedaan over de werkwijze en het kennisniveau van AIVD, inclusief voorbeelden van bedrijfsspionage.

Vraag 4

Hoeveel voorbeelden van dergelijke bedrijfsspionage zijn bij u bekend, om welke sectoren gaat het en wat gaat u hieraan doen?

Zie antwoord vraag 3.

Vraag 5

Welke risico’s lopen het Nederlandse bedrijfsleven en de Nederlandse burger door spionage voor economische doeleinden?

De AIVD heeft herhaaldelijk gewezen op de risico’s voor spionage, onder meer in het jaarverslag 2012 (Kamerstuk 30 977, nr. 52). Het Cyber Security Beeld Nederland (Kamerstuk 26 643, nr. 285), dat onder coördinatie van de minister van Veiligheid en Justitie tot stand is gekomen, benoemt digitale spionage als één van de grootste dreigingen voor overheid en bedrijfsleven. Bovendien blijft de kwetsbaarheid van ICT onverminderd hoog.

Vraag 6

In hoeverre is en blijft bedrijfsspionage een prioriteit voor de Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (AIVD)?

De AIVD doet onderzoek naar spionage van buitenlandse mogendheden ten behoeve van de nationale veiligheid. Bovendien ondersteunt de AIVD de vitale sectoren met het verbeteren van de veiligheid. U bent hierover onder meer geïnformeerd in het jaarverslag 2012. Onderzoek naar bedrijfsspionage buiten het kader van de nationale veiligheid is geen taak van de AIVD, dit is een zaak van de bedrijven zelf (waar de AIVD ze wel bij steunt met de Kwetsbaarheidsanalyse Spionage en advies).

Vraag 7

Bent u bereid een expliciet signaal aan de Verenigde Staten te geven dat bedrijfsspionage niet past in een relatie tussen bevriende landen?

Ja, zie de activiteiten zoals beschreven in mijn brief van 28 oktober 2013.

Vraag 8

Bent u bereid deze vragen voor maandag 28 oktober a.s. 12.00 uur te beantwoorden?

Zie antwoord vraag 7.

Vraag 1

Deelt u de mening dat de Tweede Kamer zich zo goed mogelijk moet kunnen informeren over de Amerikaanse afluisterpraktijken in Nederland?

Ja.

Vraag 2

Begrijpt u dat hier sprake is van een publiek belang?

Zie antwoord vraag 1.

Vraag 3

Bent u bereid in dat kader een bezoek van klokkenluider Snowden aan de Tweede Kamer mogelijk te maken?

Het staat de Kamer uiteraard vrij om met de heer Snowden te spreken. Er zijn verschillende manieren om de heer Snowden te spreken, zonder dat hij naar Nederland hoeft te reizen, zoals de Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties in het Algemeen Overleg van 6 november jongstleden al heeft aangegeven. Bovendien ontbreekt het de heer Snowden niet aan mogelijkheden om zijn informatie wereldkundig te maken, zoals de afgelopen periode reeds is gebleken.
Wat de eventuele komst van de heer Snowden naar Nederland betreft, wijs ik op het praktische aspect dat het paspoort van de heer Snowden is ingetrokken, hetgeen betekent dat hij geen geldig reisdocument heeft waarmee hij naar Nederland kan reizen. Toegang tot Nederland kan niet worden verleend of geweigerd zolang de vreemdeling zich in het buitenland bevindt. Verder is van belang dat Nederland een uitleveringsverdrag heeft met de VS. Op grond van het verdrag kunnen wij eventuele uitleveringsverzoeken niet ter zijde leggen.
Gelet op het vorenstaande ligt een brief waarin wij het een en ander verzekeren bij eventueel bezoek van de heer Snowden aan Nederland niet in de rede.

Vraag 4

Bent u bereid de Tweede Kamer zo snel mogelijk een brief te sturen waarin u aangeeft dat u alles in het werk zult stellen om bij een bezoek aan de Tweede Kamer de veiligheid van klokkenluider Snowden te verzekeren?

Zie antwoord vraag 3.

Vraag 5

Bent u tevens bereid in deze brief aan te geven dat klokkenluider Snowden bij een bezoek aan de Tweede Kamer niet het gevaar loopt om te worden uitgeleverd aan de Verenigde Staten of aan een ander land?

Zie antwoord vraag 3.

Vraag 1

Hebt u kennis genomen van het artikel «Blok: los de krimp zelf op» in de Leeuwarder Courant, waarin wordt gesteld dat u heeft gewaarschuwd dat «Noordoost-Friesland geen heil hoeft te verwachten uit Den Haag»?1

Ja

Vraag 2

Herkent u zich in deze weergave van uw standpunt inzake de ondersteuning van krimp- en anticipeerregio’s? Zo ja, bedoelt u hiermee dat de krimp- en anticipeerregio’s er alleen voor staan en geen hulp van het rijk hoeven te verwachten? Kunt u uw standpunt toelichten?

Ik heb inderdaad ter plaatse aangegeven dat er geen kant en klare oplossingen vanuit Den Haag kunnen komen voor de krimp- en anticipeerregio’s. De problematiek is divers en de verantwoordelijkheid voor de aanpak ligt in eerste instantie bij de regio’s zelf. Zo is dat ook vastgelegd in het Interbestuurlijk Actieplan Bevolkingsdaling dat eind 2009 naar de Tweede Kamer is gezonden. Echter, de regio’s staan er niet alleen voor. Vanuit mijn rol als minister blijf ik goed op de hoogte van de problematiek die in de regio’s speelt via onder meer werkbezoeken. Daarnaast zorgt het rijk voor de randvoorwaarden om de aanpak in de gebieden te ondersteunen. Daarbij werk ik bijvoorbeeld met collega-ministers aan het wegnemen van belemmeringen in de regelgeving voor zover dat mogelijk en nodig is en ontwikkel instrumenten die de regio’s kunnen ondersteunen bij de aanpak. Hierbij kan onder andere gedacht worden aan ondersteuning van dialoogtafels, het inzetten van transitieatlassen om regionale afwegingsprocessen te stimuleren en het uitbrengen van kansenatlassen voor grensoverschrijdende samenwerking. Daarnaast faciliteer ik de kennisdeling op dit onderwerp. Zoals u bekend is, zijn in 2012 met de drie krimpprovincies convenanten afgesloten waarin is opgenomen hoe rijk en regionale partijen samenwerken in de aanpak van de gevolgen van de bevolkingstransities, ieder vanuit de eigen rol en verantwoordelijkheid.

Vraag 3

Onderschrijft u de constatering dat de bevolkingsdaling in Nederland een steeds urgenter vraagstuk is en vraagt om extra aandacht, ook vanuit het rijk?

Het vraagstuk is nu urgent in de krimpregio’s en wordt op termijn urgent in de anticipeerregio’s. Daarom is het goed dat krimp- en anticipeerregio’s met ondersteuning van het rijk maatregelen nemen om de gevolgen van deze problematiek aan te pakken en/of zich er op voor te bereiden. Het gaat hierbij zowel om generieke maatregelen als om faciliteren op maat (afgestemd op de specifieke behoeften van een regio).

Vraag 4

Bent u van mening dat de krimpproblematiek alleen goed kan worden aangepakt als wet- en regelgeving waar nodig worden aangepast? Bent u bereid te inventariseren welke knelpunten burgers, gemeenten en provincies tegenkomen bij de aanpak van krimpproblematiek en, waar nodig, aanpassingen te doen?

Het inventariseren van knelpunten vindt al een aantal jaren plaats, onder andere via het meldpunt belemmerende regelgeving (www.vanmeernaarbeter.nl ) en via de vele rechtstreekse contacten die er vanuit het ministerie van BZK met alle regio’s bestaan (zie antwoord 2). Een uitgebreide beschrijving van de knelpunten en de genomen maatregelen is opgenomen in de Interbestuurlijke Voortgangsrapportage Bevolkingsdaling 2012 (Vergaderjaar 2011–2012 Kamerstuk 31 757, nr. 46). Partijen die bij de aanpak van de problematiek betrokken zijn worden door mij herhaaldelijk opgeroepen knelpunten zo concreet mogelijk te melden.

Vraag 1

Kent u het bericht «Turkije dreigt met deportatie NRC-correspondent voor NRC Handelsblad, de NOS en de VPRO.»1

Ja.

Vraag 2

Op basis waarvan dreigt de heer Vermeulen uit het land gezet te worden? Op basis waarvan staat hij als «veiligheidsprobleem» genoteerd bij de Turkse autoriteiten?

Het is het kabinet niet bekend wat het veiligheidsprobleem is op grond waarvan de heer Vermeulen problemen ondervindt Turkije in te reizen.

Vraag 3

Heeft de heer Vermeulen in uw ogen iets gedaan dat deze actie van de Turkse autoriteiten legitimeert? Zou deze actie gelegitimeerd zijn wanneer die door een EU-lidstaat ondernomen zou worden tegen een Nederlandse journalist?

Zie antwoord vraag 2.

Vraag 4

Zijn er contacten geweest tussen het ministerie van Buitenlandse Zaken en de Turkse autoriteiten over dit geval? Zo nee, wanneer zal dat gebeuren?

Het Ministerie van Buitenlandse Zaken heeft bij de Turkse autoriteiten aandacht gevraagd voor de heer Vermeulen en dringt er op aan dat hij Turkije – waar hij woont – binnen kan komen en daar zijn werkzaamheden als journalist kan verrichten.

Vraag 5

Wat is normaal gesproken de procedure en Nederlandse inzet wanneer een Nederlandse journalist in een ander land ongewenst wordt verklaard of als veiligheidsprobleem wordt neergezet?

Zie antwoord vraag 4.

Vraag 6

Wat gaat u eraan doen om te voorkomen dat Nederlandse journalisten als de heer Vermeulen in Turkije hun werk niet kunnen doen?

Zie antwoord vraag 4.

Vraag 7

Wat is volgens u de situatie voor Turkse en buitenlandse journalisten in Turkije wanneer het aankomt op persvrijheid en vrijheid van meningsuiting?

Het kabinet is bezorgd over de wijze waarop Turkije met (kritische) journalisten omgaat. De ontwikkelingen op het gebied van persvrijheid onderstrepen de zorgen over de waarborging van grondrechten in Turkije, waaronder de vrijheid van meningsuiting en persvrijheid. De ontwikkelingen op dit vlak tonen dat de vrijheid van meningsuiting en mediavrijheid beter verankerd dienen te worden.

Vraag 1

Hoe beoordeelt u de huidige mensenrechtensituatie in de Westelijke Sahara? Hoe beoordeelt u in dit verband de inzet van respectievelijk de Marokkaanse regering en het Polisario?

Het is niet eenvoudig om goed vast te stellen hoe de mensenrechtensituatie in de Westelijke Sahara eruit ziet. Het gebied ligt geïsoleerd en onafhankelijke waarnemers krijgen beperkt toegang tot het gebied. Volgens de Secretaris Generaal van de VN (zie zijn rapport ter zake aan de VN Veiligheidsraad van april dit jaar) hebben VN rapporteurs weliswaar toegang tot het gebied, maar bezoeken zij de Westelijke Sahara alleen periodiek en onderzoeken dan alleen specifieke deelgebieden van mensenrechten (bv marteling). Zij zijn volgens de Secretaris Generaal daardoor geen geschikt mechanisme voor continue monitoring of het verkrijgen van een algemeen beeld van de mensenrechtensituatie.
Volgens internationale mensenrechtenorganisaties komen oneerlijke processen, marteling, mishandeling, beperking van vrijheid van meningsuiting en van bijeenkomsten voor. Daarnaast zou er sprake zijn van intimidatie van lokale mensenrechtenactivisten en beperking van hun bewegingsvrijheid. Veel van deze zaken zouden toe te schrijven zijn aan de Marokkaanse autoriteiten, maar ook Polisario zou betrokken zijn bij mensenrechtenschendingen.
Toezicht op mensenrechten maakt geen onderdeel uit van het mandaat van de VN-missie voor de Westelijke Sahara (MINURSO) omdat daar tot nu toe geen internationale consensus voor kon worden gevonden (zie tevens het antwoord op vraag1. Marokko is van mening dat de Marokkaanse Nationale Mensenrechtenraad (CNDH) en de monitoring door VN rapporteurs voldoende mogelijkheden bieden om mogelijke mensenrechtenschendingen aan te pakken.

Vraag 2

Hebben de Nederlandse regering of de EU reeds gereageerd op de hernieuwde inspanningen van VN-gezant Christopher Ross om de impasse tussen Marokko en het Polisario te doorbreken middels shuttle diplomacy?1 Zo nee, hoe beoordeelt u deze?

In oktober jl. legde VN-gezant Ross een bezoek af aan alle spelers in de regio om de nieuwe shuttle diplomacy benadering toe te lichten. In deze benadering zal Ross, in plaats van de tot nu toe gebruikelijke gezamenlijke onderhandelingsbijeenkomsten, een serie van vertrouwelijke gesprekken gaan voeren met partijen afzonderlijk. Deze gesprekken zullen waarschijnlijk aan het eind van dit jaar van start gaan.
De EU heeft, mede namens de Lidstaten, in het kader van de 4e Commissie van de VN op 14 oktober jl. een verklaring afgegeven waarin steun wordt uitgesproken voor de shuttle diplomacy benadering van Ross en alle partijen werden opgeroepen om met Ross samen te werken bij het vinden van een duurzame oplossing.

Vraag 3

Klopt het dat de Marokkaanse regering eerder dit jaar een Amerikaans voorstel om een VN-vredesmacht te stationeren die ook op de mensenrechtensituatie moest toezien, eenzijdig heeft afgewezen? Deelt u het oordeel van Amnesty International dat hier sprake was van een «gemiste kans»?2

In april van dit jaar werd het mandaat van de VN-vredesmissie voor de Westelijke Sahara (MINURSO) in de VN-Veiligheidsraad besproken. Voorafgaand daaraan werd onder meer van Amerikaanse zijde gepleit voor opname van mensenrechten in het mandaat van MINURSO. Tot een formeel voorstel van de VS in de Veiligheidsraad is het echter niet gekomen. De Veiligheidsraad heeft vervolgens het MINURSO-mandaat verlengd met een jaar zonder opname van mensenrechten in het mandaat. Deze discussie loopt al een aantal jaren. Tot nu toe werd daarvoor echter geen internationale consensus gevonden.

Vraag 4

Bent u bekend met het voor de Senaat geschreven rapport van het Amerikaanse Ministerie van Buitenlandse Zaken inzake de mensenrechtensituatie in de Westelijke Sahara? Hoe beoordeelt u dit rapport? Deelt u de analyse van de Marokkaanse regering dat het rapport «vooringenomen, simplistisch en ongebalanceerd» is?3

Uit navraag blijkt dat het rapport waaraan wordt gerefereerd een onofficieel en onvoltooid intern rapport is van het Amerikaanse Ministerie van Buitenlandse Zaken over de mensenrechtensituatie in de Westelijke Sahara. Het kabinet beschikt daar niet over en kan het daarom ook niet beoordelen.

Vraag 5

Hoe verklaart u het verschil, zoals gesteld in uw brief inzake nederzettingenproducten d.d. 8 oktober, tussen de relatief beperkte internationale consensus over de internationaalrechtelijke status van de Westelijke Sahara in vergelijking met die ten opzichte van de Palestijnse gebieden?4 Is het kabinet van mening dat de Westelijke Sahara bezet of betwist gebied is?

Nederland en de EU beschouwen de Westelijke Sahara als niet-zichzelf besturend gebied als bedoeld in het Handvest van de Verenigde Naties. De soevereiniteit over de Westelijke Sahara wordt betwist door Marokko en de Sahrawi’s, de oorspronkelijke bewoners van de Westelijke Sahara. Nederland en de EU erkennen de claims van Marokko niet. Evenmin erkennen Nederland en de EU de claims van Polisario en de door Polisario uitgeroepen République Araba Sahraoui Démocratique.
Het verschil in vergelijking met de situatie in de Palestijnse gebieden met name op het feit dat er de afgelopen jaren veel minder aandacht is geweest voor de Westelijke Sahara, waardoor er minder consensus bestaat ten aanzien van de beleidsmatige en juridische implicaties van de internationaalrechtelijke status van de Westelijke Sahara als niet-zichzelf besturend gebied.

Vraag 6

Deelt u de mening dat de mensenrechtensituatie in de Westelijke Sahara en het vinden van een oplossing voor de politieke impasse een prominentere plaats op de internationale agenda verdienen? Deelt u de mening dat het bereiken van internationale consensus over de status van de Westelijke Sahara wenselijk is?

Het vinden van een oplossing voor het conflict rond de Westelijke Sahara is een langdurige en complexe zaak omdat zowel Marokko als Polisario in het onderhandelingstraject posities innemen die het vinden van een compromis tot nu toe onmogelijk maken. De Speciaal VN-gezant Ross begeleidt deze onderhandelingen en geldt als coördinator van de inspanningen van de internationale gemeenschap.
Nederland is van mening dat gezien de complexiteit en broosheid van het proces de inzet van de internationale gemeenschap zoveel mogelijk via VN-gezant Ross moet verlopen. Nederland vindt dat zowel het politieke proces als de mensenrechtensituatie prominent op de internationale agenda moeten blijven en vraagt aandacht voor dit onderwerp zowel in VN als EU verband. Hierbij zij aangetekend dat het internationale krachtenveld rond dit dossier zeer moeilijk is omdat over de internationale inzet in aanvulling op de activiteiten van VN-gezant Ross tot nu toe geen overeenstemming kan worden gevonden (zie bv de discussie rond uitbreiding van het MINURSO-mandaat, zoals genoemd in antwoord6.

Vraag 7

Hoe kan het kabinet, al dan niet in EU-verband, een constructieve bijdrage leveren aan het vinden van een oplossing voor het conflict tussen de Marokkaanse regering en het Polisario?

Zie antwoord vraag 6.

Vraag 1

Bent u bekend met de berichten «Nieuwbouw kan school Zalk redden» en «Regeltjes bedreigen school in Zalk»?1

Ja.

Vraag 2

Klopt het dat de school in Zalk in haar voortbestaan wordt bedreigd, doordat de gemeente Kampen heeft verzuimd een knip in de opheffingsnorm te maken tussen haar stedelijke en haar landelijke gebieden, een knip waar de regel wel in voorziet? Is het waar dat de school hierdoor vier leerlingen tekort komt om boven de opheffingsnorm te blijven, terwijl de school als deze knip wel was gemaakt ruim boven de norm zou zitten met haar leerlingen? Is het voor de gemeente Kampen toegestaan deze knip met terugwerkende kracht alsnog te maken? Zo nee, waarom niet?

De opheffingsnorm van de gemeente Kampen bedraagt 94. Het huidige schooljaar is het tweede schooljaar dat de Oranjeschool onder die opheffingsnorm zit. Op grond van de Wet op het primair onderwijs mag een basisschool maximaal 3 jaar onder de opheffingsnorm zitten voordat de bekostiging wordt beëindigd. Dat betekent dat als de school ook volgend schooljaar minder dan 94 leerlingen heeft, de school m.i.v. het schooljaar 2015–2016 geen bekostiging meer ontvangt.
Of de Oranjeschool ook in zijn voortbestaan zou zijn bedreigd als de gemeente Kampen het besluit zou hebben genomen het grondgebied te splitsen kan ik niet beoordelen. Als er binnen een gemeente aanzienlijke verschillen bestaan in bebouwingskarakter en bevolkingsdichtheid kan de gemeente besluiten, mits alle betrokken schoolbesturen daarmee instemmen, het grondgebied in twee delen te splitsen. Of en hoe dat gebeurt is aan de gemeente, daar ga ik niet over.
De gemeente Kampen heeft niet verzuimd een besluit te nemen, maar heeft
na de gemeentelijke herindeling in 2001 besloten het grondgebied niet te splitsen. De reden hiervoor was dat bij splitsing de opheffingsnorm van het stedelijke deel voor twee basisscholen zodanig hoog zou komen te liggen dat deze zouden moeten sluiten. Volgens de informatie van de gemeente heeft de school hierna, toen deze onder de opheffingsnorm dreigde te komen, geen verzoek bij de gemeente ingediend tot splitsing van het grondgebied. Er is pas sprake van verzuim als een gemeente niet tijdig beslist op een dergelijk verzoek.
De normen voor stichting en opheffing van basisscholen worden om de 5 jaar opnieuw vastgesteld. De huidige normen zijn in werking getreden m.i.v. 1 januari 2013. Dat betekent dat, mocht de gemeente besluiten het grondgebied te splitsen, de nieuwe opheffingsnormen pas in gaan op 1 augustus 2018. De Wet op het primair onderwijs biedt niet de mogelijkheid om met terugwerkende kracht een splitsing toe te staan.

Vraag 3

Kunt u aangeven of de school in Zalk open kan blijven als er op korte termijn plannen ontstaan om een klein aantal gezinswoningen te bouwen, aangezien de school slechts vier extra leerlingen nodig heeft om boven de norm te blijven?

Alleen als de nieuwbouw op de teldatum 1 oktober 2014 al leidt tot voldoende extra leerlingen zal de bouw van gezinswoningen soelaas kunnen bieden. Een prognose van een toename van het leerlingaantal kan de hierboven genoemde wettelijke bepaling dat een school maximaal 3 jaar onder de opheffingsnorm mag zitten niet opzij zetten.

Vraag 4

Deelt u de mening dat de vrees van de gemeente Kampen dat, door deze knip wel te maken te veel stedelijke scholen kunnen voortbestaan terwijl ze onder norm vallen, ongegrond is, omdat het mogelijk is een aparte hogere norm voor de stad te hebben en een lagere norm voor de landelijke gebieden? Deelt u de mening dat de manier van toepassen van de regel door de gemeente Kampen de school in Zalk onevenredig zwaar treft? Bent u bereid het gesprek hierover aan te gaan met de gemeente Kampen? Zo nee waarom niet?

Zoals ik hierboven aangaf heeft de gemeente in 2001 besloten het grondgebied niet te splitsen. Het is aan de gemeente om hier een eigen afweging in te maken.

Vraag 5

Kunt u aangeven of er meer gebieden in het land zijn waar scholen in hun voortbestaan worden bedreigd, omdat de gemeente heeft verzuimd deze knip te maken?

Het is vaker voorgekomen dat een school moet sluiten na een besluit van de gemeente het grondgebied al dan niet te splitsen.

Vraag 6

Deelt u de mening dat de 5 km-regel ongunstig uitvalt voor de school, omdat er weliswaar hemelsbreed op 5 km afstand een school van de zelfde richting staat, maar omdat de IJssel hier tussen ligt de daadwerkelijke reisroute minstens 10 kilometer is? Bent u bereid te bezien of voor de school in Zalk een uitzondering gemaakt kan worden vanwege deze regel die de school onevenredig treft?

De Wet op het primair onderwijs bepaalt dat de bekostiging niet wordt beëindigd wanneer een school minimaal 50 leerlingen heeft en de enige school is van een richting binnen een straal van 5 km. Deze uitzonderingsbepaling is in de wet opgenomen om rekening te kunnen houden met de regionale functie die scholen vaak vervullen en het feit dat het voedingsgebied van een school vaak groter is dan de gemeente waarin de school is gevestigd. De wet voorziet niet in de mogelijkheid om van die bepaling af te wijken.
In dit geval bevinden zich binnen een straal van 5 km van de school 5 andere protestants-christelijke basisscholen, waarvan 3 ruim boven de opheffingsnorm. De in deze vraag bedoelde school is dus niet de enige school in de buurt van dezelfde richting.

Vraag 7

Bent u bereid in het algemeen te kijken naar de 5 km-regel die geen rekening houdt met natuurlijke barrières die de daadwerkelijke afstand van de ene naar de andere locatie vergroten? Zo nee waarom niet?

De wetgever heeft voor lief genomen dat de hier bedoelde bepaling al naar gelang de natuurlijke barrières verschillend uit kan pakken. Ik zie dan ook geen reden om de wet aan te passen.

Vraag 8

Deelt u de mening dat de school in Zalk financieel gezond is, een goede onderwijskwaliteit biedt en voldoet in de behoefte van de ouders? Bent u bereid te kijken of u uw discretionaire bevoegdheid kunt inzetten voor het openhouden van de school? Zo nee waarom niet?

Volgens de Inspectie van het onderwijs staat de school er financieel goed voor en is het onderwijs van voldoende kwaliteit. Deze aspecten bieden mij echter geen wettelijke grond om de regels omtrent opheffing opzij te zetten. De Wet op het primair onderwijs biedt mij de mogelijkheid mijn discretionaire bevoegdheid in te zetten wanneer het gaat om een school die door middel van de gemiddelde schoolgrootte in stand wordt gehouden (dat wil zeggen dat binnen een bestuur of een bestuurlijke samenwerking een te laag leerlingaantal op de ene school wordt gecompenseerd met een hoger leerlingenaantal op een andere school) en enig jaar onder de 23 leerlingen zakt. Als er dan voldoende uitzicht is op een toename van het leerlingenaantal kan ik besluiten de school tijdelijk in stand te houden. De Oranjeschool wordt echter niet door middel van de gemiddelde schoolgrootte in stand gehouden. Mijn discretionaire bevoegdheid kan ik in dit geval daarom niet toepassen.
Om te voorkomen dat de school verdwijnt zou het schoolbestuur samenwerking kunnen zoeken met een ander schoolbestuur. Dat kan door middel van een besturenfusie of aan de hand van een samenwerkingsovereenkomst gesloten door twee of meer zelfstandige besturen. Als wordt voldaan aan de norm van de gemiddelde schoolgrootte kan de school als zelfstandige school blijven voortbestaan. Ook kan het schoolbestuur ervoor kiezen de school te fuseren met een andere school, waarna de school als nevenvestiging of dislocatie kan blijven voortbestaan. Op die manier blijft de school als locatie bestaan en wordt voorkomen dat de leerlingen naar een ander schoolgebouw moeten afreizen. Kortom, de Wet op het primair onderwijs biedt mogelijkheden om ondanks een te laag leerlingaantal als school of als vestiging te blijven voortbestaan. Het is aan het schoolbestuur deze mogelijkheden tijdig te verkennen.