Nr. 5 VERSLAG

De leden van de CDA-fractie hebben met belangstelling kennisgenomen van het wetsvoorstel. Zij zijn het eens met het laten vervallen van de medische voorwaarden voor wettelijke erkenning van de genderidentiteit. Jaarlijks veranderen ongeveer honderd personen fysiek en juridisch van geslacht. De wet stelt daarvoor op dit moment zware voorwaarden, zoals de eis dat betrokkene een volledige geslachtsaanpassende behandeling heeft ondergaan en onherstelbaar onvruchtbaar is gemaakt. Die eis raakt aan het in artikel 11 van de Grondwet verwoorde recht op onaantastbaarheid van het lichaam. Het wetsvoorstel, dat voorstelt deze eis te schrappen, komt tegemoet aan het recht op zelfbeschikking van transgenders. Voor een transseksueel zal de voorgestelde wijziging neerkomen op een vooruitgang, nu hij of zij zonder grote inbreuk op de lichamelijke integriteit aangifte kan doen van zijn of haar overtuiging tot een ander geslacht te behoren.

De aan het woord zijnde leden merken op dat de huidige wettelijke regeling over geslachtsverandering dateert van 1985. Het denken heeft sedertdien een ontwikkeling meegemaakt. Zo komt de sterilisatie-eis voort uit de gedachte dat het huwelijk uitsluitend een band kan zijn tussen een man en een vrouw en de gedachte dat kinderen slechts een man en een vrouw als vader en moeder kunnen hebben. Deze leden hebben over het wetsvoorstel enkele vragen.

De leden van de PvdA-fractie lezen dat voor een geslachtswijziging in de geboorteakte de blijvende overtuiging van de betrokkene, gestaafd door een verklaring van een deskundige nodig is. Deze leden begrijpen dat dit een deskundige moet zijn die gespecialiseerd is in de problematiek rondom genderdysforie. Hoe kan de ambtenaar van de burgerlijke stand weten of een deskundigenverklaring inderdaad van een specialist in genderdysforie afkomstig is?

Waarom acht de regering een niet-gespecialiseerde psycholoog of psychiater onvoldoende in staat om te beoordelen of de betrokkene een overtuiging van blijvende aard heeft ten aanzien van wijziging van zijn geslacht in de geboorteakte? Hoe groot acht de regering het door haar geschetste risico dat iemand die overtuiging in een opwelling of vanuit een psychische stoornis heeft? Wat zouden de gevolgen zijn indien onverhoopt iemand zijn geslacht in de geboorteakte laat veranderen terwijl later blijkt dat hij of zij daarop bij nader inzien op terug wil komen? Is het mogelijk dat iemand zijn of haar geslacht in de geboorteakte meer dan een keer laat veranderen? Hoe verhoudt de benodigde deskundigenverklaring zich tot het zelfbeschikkingsrecht van de transgender? Hoe verhoudt het vereiste van een deskundigenverklaring zich tot artikel 3 van de Yogyakarta Beginselen, waarin sprake is van dit zelfbeschikkingsrecht, in het algemeen en punt b van dat artikel in het bijzonder?

Is de regering op de hoogte van wetgeving over dit onderwerp in Argentinië en welke ervaringen daarmee zijn? Zou de regering de Kamer daarvan op de hoogte willen stellen?

De leden van de PVV-fractie vragen op welke wijze de ambtenaar van de burgerlijke stand de authenticiteit van de deskundigeverklaring kan vaststellen. Brengt dit geen risico’s met zich mee?

Zij vragen de regering nader uiteen te zetten wat dient te worden verstaan onder een overtuiging van blijvende aard. Kan de regering voorts aangeven of hiermee een wijziging van het geslacht in de akte van geboorte na een voorafgaande wijziging van het geslacht in de akte van geboorte is uitgesloten?

De leden van de SP-fractie zijn het eens met het laten vervallen van de zogenoemde sterilisatie-eis, de eis dat de man die voortaan als vrouw in de akte van geboorte wil staan niet meer in staat moet zijn kinderen te verwekken en de vrouw die voortaan als man door het leven wil gaan niet meer in staat moet zijn te bevallen. Ook de eis dat betrokkene lichamelijk aangepast dient te zijn aan het verlangde geslacht vervalt. Voortaan geldt slechts de eis dat het om een overtuiging gaat die als van blijvende aard kan worden beschouwd en dat dit wordt bevestigd door een aan de ambtenaar van de burgerlijke stand overgelegde verklaring van een deskundige. De gang naar de rechter is voortaan niet meer nodig zijn. Het belangrijkste criterium tot het vaststellen van de genderidentiteit is de zelfdiagnose van de betrokkene. Dit is een belangrijke stap vooruit. Dat blijkt ook uit alle positieve reacties van direct betrokken en de geconsulteerden. In de praktijk leeft nog wel zorg over de deskundigen die bij algemene maatregel van bestuur (amvb) zullen worden aangewezen. Hoeveel zullen dit er zijn, hoe worden wachtlijsten voorkomen? Welke deskundigen worden precies aangewezen? Welke formele (betrouwbaarheids)eisen worden gesteld aan deze deskundigenverklaring? Wat zijn de kosten van een dergelijke verklaring, bij benadering? Kan de regering toezeggen de betreffende algemene maatregel van bestuur in overleg met betrokken organisaties op te stellen en hen in ieder geval uitgebreid hierover van gedachten te wisselen? De leden van de SP-fractie merken op dat de komende jaren gebruikt zouden kunnen worden om nader te kijken naar het Argentijnse model, waar een verzoek aan de ambtenaar van de burgerlijke stand volstaat en een deskundigenverklaring niet vereist is, zoals ook het COC en Human Rights Watch voorstellen. Graag ontvangen deze leden een reactie hierop.

De leden van de SP-fractie vragen of de regering de zorg kan wegnemen van de Nederlandse Vereniging voor Burgerzaken over de uitvoerbaarheid op het punt van de afstamming, omdat de ambtenaar van de burgerlijke stand niet altijd zal kunnen vaststellen of betrokkene van geslacht is verandert.

De leden van de SP-fractie vragen of de voornaamswijziging, die ingevolge voorgesteld artikel 28b, tweede lid, door de ambtenaar van de burgerlijke stand kan plaatsvinden, direct en zonder bijkomende kosten plaats vindt.

De leden van de D66-fractie zijn blij dat zelfbeschikking centraal komt te staan bij de wijziging van de officiële geslachtsaanduiding. In het voorliggende wetsvoorstel is wel opgenomen dat voor de wijziging van het geslacht in de geboorteakte bij de ambtenaar van de burgerlijke stand een deskundigenverklaring moet worden overlegd die bevestigt dat de overtuiging tot het andere geslacht te behoren blijvend van aard is. Deze leden vragen de regering nader te motiveren waarom zij niet gekozen heeft voor een verzoek zonder deskundigenverklaring. Deze leden hebben vernomen dat hiervan in Argentinië wel sprake is. Zijn er nog meer landen waar dit het geval is? Kan de regering aangeven welke problemen in Argentinië zijn geconstateerd, waardoor zij deze situatie voor Nederland onwenselijk acht? Een van de genoemde argumenten voor een deskundigenoordeel is het zo veel mogelijk uitsluiten van identiteitsfraude. Kan de regering dat nader toelichten? Hoe vaak verwacht de regering dat dit zou kunnen plaatsvinden en tot welke gevolgen zou dit kunnen leiden? Zouden andere unieke kenmerken, zoals vingerafdrukken, dit niet kunnen ondervangen?

Voornoemde leden constateren dat het voorliggende wetsvoorstel beoogt dat de aangifte en de deskundigenverklaring bij de ambtenaar van de burgerlijke stand gedurende een nog nader te bepalen periode moeten worden bewaard. Uit het oogpunt van privacy vragen deze leden aan welke termijn de regering denkt. Deelt zij de mening dat deze periode zo kort mogelijk moet zijn?

De leden van de D66-fractie achten het wenselijk dat de door het wetsvoorstel geïntroduceerde deskundigenverklaring zo veel mogelijk recht doet aan het zelfbeschikkingsrecht van de transgender. Deze leden geven de voorkeur aan een toets waarbij het eigen inzicht van de betrokkene centraal staat. Op welke wijze wil de regering de deskundigenverklaring invullen? Kan de regering aangeven welk type deskundige op het gebied van genderdysforie zij hiervoor in gedachten heeft? Deze leden vragen of daarbij ook de mogelijkheid wordt overwogen om maatschappelijk werkers of sociaal-cultureel begeleiders als deskundigen te benoemen. Deze leden maken zich zorgen dat voor de deskundige en de deskundigenverklaring een te zwaar beroep zal worden gedaan op de in Nederland in beperkte mate aanwezige transgenderzorg. Zij hechten er veel waarde aan dat de huidige wet geen zwaardere belasting legt op de transgenderzorg, waar nu al forse wachtlijsten waar te nemen zijn. Deze leden verzoeken om bij de invulling van de in het wetsvoorstel geïntroduceerde deskundigenverklaring ook belangenorganisaties van transgenders te betrekken. Voornoemde leden merken tevens op dat zij het van groot belang achten dat er voor transgenders voldoende keuzevrijheid zal bestaan in het aanbod van deskundigen waartoe zij zich kunnen wenden. Welke kosten verwacht de regering dat er als gevolg van de deskundigenverklaring zullen ontstaan? Zijn die kosten voor rekening van de transgender of de overheid?

De leden van de ChristenUnie-fractie vragen of de regering kan aangeven hoe zij deze wetswijziging ziet als oplossing voor het veronderstelde probleem van de wijziging van de vermelding van het geslacht. Kan de regering aangeven waarom zij vindt dat de eisen van lichamelijke aanpassing te ver strekken? Is de blijvende overtuiging die iemand heeft in een verkeerd lichaam te zitten niet een te lastig te handhaven criterium om de wijziging in de akte van geboorte door te voeren?

Gelet op de lastig vast te stellen eisen zijn voornoemde leden benieuwd naar de verhouding tussen deze lastige vaststelling en de uitkomst die transgenders geboden kan worden. Kan de regering aangeven om hoeveel mensen het gaat in deze casus?

Om tot een vereenvoudigde procedure te komen heeft de regering het wijs geacht om de ambtenaar van de burgerlijke stand te laten beslissen op een verzoek tot wijziging van de geslachtsvermelding in de geboorteakte. De Afdeling advisering van de Raad van State geeft aan dat het naar haar oordeel beter is om niet de ambtenaar deze bevoegdheid toe te kennen, maar deze bij de rechter te laten, zoals nu het geval is. Het is volgens de Afdeling niet aan de ambtenaar van de burgerlijke stand om een deskundigenverklaring te beoordelen noch de verklaring van de betrokkene te beoordelen. De regering stelt echter dat de beoordeling van de rechter niet nodig is omdat het gaat om de zelfdiagnose van de betrokkene. Kan de regering aangeven waarom zij, nu zij spreekt over zelfdiagnose, buiten de rechter om rekent?

De procedure met betrekking tot deze voorgestelde wijziging is precair en dient zorgvuldig te gebeuren. De leden van de ChristenUnie-fractie vragen dan ook hoe ambtenaren van de burgerlijke stand op een juiste manier kunnen controleren wie men voor zich heeft. Als het feitelijke geslacht afwijkt van het administratieve geslacht kan er verwarring optreden. Daarop biedt voorgesteld artikel 28 een oplossing. De vrouw die een kind verwekt heeft wordt in de geboorteakte van dat kind als vader aangemerkt, terwijl de man die een kind gebaart heeft als moeder in de geboorteakte van dat kind wordt vermeld. Aansluitend kan op grond van voorgesteld artikel 81,derde lid, Wet gemeentelijke basisadministratie persoonsgegevens degene, wiens geslacht is gewijzigd, het gemeentebestuur verzoeken om gegevens die verwijzen naar zijn vroegere sekse te verwijderen. Dit heeft tot gevolg dat de ambtenaar niet kan weten of de ouder ooit een ander geslacht had. Genoemde leden vragen of dit in de praktijk problemen kan opleveren wat de afstamming betreft. Er zullen namelijk aanvullende stukken moeten worden opgevraagd die betrekking hebben op de geslachtswijziging. Te denken valt aan een doktersverklaring of een afschrift van een rechterlijke uitspraak. Bij het aanvragen van deze stukken kan de geboorteaangifte termijn overschreden kan worden. Hoe denkt de regering deze procedure werkzaam te maken? Graag ontvangend deze leden een reactie hierop.

Voornoemde leden merken op dat het laten vervallen van de oude eisen die gesteld waren om een geslachtverandering administratief door te laten voeren met zich meebrengt dat het nieuwe criterium langdurig de blijvende overtuiging hebben voor ruime interpretatie vatbaar is. Kan de regering ook op dit punt aangeven hoe zij deze procedure werkzaam willen maken? Worden er tijdseisen gesteld aan de duur van langdurig? Hoe kan een blijvende overtuiging getoetst worden?

De leden van de SGP-fractie merken op dat de ambtenaar van de burgerlijke stand volgens de Afdeling advisering van de Raad van State niet zelf een inhoudelijke afweging van de feiten kan maken. Daarom stelt de regering voor om hem volledig af te laten gaan op de deskundigenverklaring. De regering maakt een vergelijking tussen de aangifte van geboorte of overlijden en de mogelijkheid om met hulp van een deskundigenrapport te bewijzen dat iemand een ander geslacht heeft dan wat in zijn of haar geboorteakte staat.

Voornoemde leden vragen of dit verschil niet groter is dan de regering in reactie op het advies van de Afdeling suggereert. Geboorte en overlijden zijn feiten die in principe voor iedereen – ook niet-deskundigen – duidelijk en bewijsbaar zijn. Bij een deskundigenoordeel over het geslacht en de zelfdiagnose van de betrokken persoon is op voorhand veel minder duidelijkheid te geven. Is het niet zo dat over dat deskundigenoordeel veel meer discussie mogelijk is dan over het oordeel of iemand geboren dan wel overleden is? Bestaat er niet toch een risico dat de ambtenaar van de burgerlijke stand in een situatie komt dat hij toch moet vaststellen of het deskundigenoordeel in overeenstemming met de werkelijkheid is? Is het niet denkbaar dat er twee deskundigenrapporten zijn die een van elkaar verschillend eindoordeel geven of die ruimte laten voor twijfel over bijvoorbeeld de duurzaamheid van de overtuiging? Hoe dient de betrokken ambtenaar van de burgerlijke stand hiermee om te gaan?

De aan het woord zijnde leden vragen of de mogelijkheid om het geslacht te wijzigen in de geboorteakte eenmalig is of kan hiervan ook vaker gebruik van worden gemaakt gedurende het leven.

De leden van de SGP-fractie merken op dat de deskundigenverklaring in het wetsvoorstel een belangrijke functie heeft. De regering stelt dat daarom slechts een beperkt aantal deskundigen in aanmerking komt voor het opstellen van een verklaring. Kan worden aangegeven hoe de regering de algemene maatregel van bestuur deze groep van deskundigen nader denkt te kunnen specificeren? Betreft het beschermde beroepstitels?

De regering stelt dat het niet zo is dat de deskundige ook vaststelt wat de genderidentiteit van de betrokken persoon is. Voornoemde leden vragen wat de precieze rol en bevoegdheid van de deskundige dan wel is. Hoe kan hij of zij vaststellen of er sprake is van een duurzaam verschil tussen het geslacht en de ervaren identiteit?

De leden van de SGP-fractie vragen of de bevoegdheid van de ambtenaar van de burgerlijke stand om de voornaam te wijzigen alleen zal bestaan in het geval waarin het geslacht ook daadwerkelijk is veranderd in de geboorteakte en dat voor de overige gevallen alleen een rechterlijke uitspraak volstaat.

Deze leden stellen vervolgens de vraag of het mogelijk is dat een (eerdere) rechterlijke uitspraak over een voornaamswijziging anders luidt dan het in dit wetsvoorstel bedoelde deskundigenoordeel. Heeft dit voor de betrokken ambtenaar de burgerlijke stand betekenis? Hoe dient hij in dat geval te handelen?

De leden van de SGP-fractie lezen dat de regering het stellen van de sterilisatie-eis vooral tijdsbepaald vindt. Zij vragen- nog los van de opvatting die men heeft over de mogelijkheid om twee mannen of vrouwen te huwen dan wel als ouders te hebben – of die eis wel daadwerkelijk tijdsbepaald is. Deze leden begrijpen uit de memorie van toelichting dat lichamelijke aanpassing en onvruchtbaarheid niet langer noodzakelijke voorwaarden zijn voor de aanpassing van het geslacht. Betekent dit concreet dat het mogelijk is dat iemand die volgens de gewijzigde geboorteakte man is, toch een kind kan baren dan wel iemand die volgens de gewijzigde geboorteakte vrouw is, toch een kind kan verwekken? Heeft dit niet veel grotere consequenties dan het gegeven of iemand feitelijk twee vaders of twee moeders heeft? Is dit een door de regering beoogd effect? Wat zijn de gevolgen hiervan voor het personen- en familierecht in het algemeen waar bijvoorbeeld concreet over het moederschap of vaderschap wordt gesproken? Is bijvoorbeeld artikel 1:2 BW («het kind waarvan de vrouw zwanger is») ook van toepassing op iemand die volgens de gewijzigde geboorteakte man is?

De leden van de PvdA-fractie begrijpen en stemmen ermee in dat, vanwege het vervallen van de eis van onvruchtbaarheid en de eis van fysieke aanpassing aan het verlangde geslacht, het zou kunnen voorkomen dat het geslacht zoals dat in de geboorteakte komt te staan, niet per se overeenkomt met het biologische geslacht. Ook delen deze leden de mening dat het aan de betrokkene zelf is om, indien hij of zij medische hulp nodig heeft waarbij het relevant is dat de hulpverlener het biologische geslacht van de betrokkene kent, die informatie met zijn hulpverlener te delen. Wat betekent dit voor het – al dan niet elektronisch – vastleggen van patiëntgegevens?

De leden van de PvdA-fractie begrijpen dat het ook mogelijk moet worden om bijvoorbeeld op onderwijsdiploma’s het gewenste geslacht en eventueel gewijzigde voornaam op te nemen. Betekent dit dat het ook met terugwerkende kracht mogelijk moet zijn om geslacht dan wel voornaam op een diploma te laten veranderen?

De leden van de D66-fractie stellen vast dat de regering de vraag of doorhaling van de geslachtsaanduiding in de geboorteakte mogelijk moet zijn zonder dat in de akte een nieuwe geslachtsaanduiding wordt opgenomen apart zal bezien. Deze leden vragen de regering of zij bereid is daarbij ook de mogelijkheden te bezien van andere vormen van geslachtsregistratie. In Australië en enkele staten in de Verenigde Staten is het tegenwoordig mogelijk om in officiële documenten het geslacht onbepaald te laten. Ook in Nepal is het voor individuen mogelijk zich niet als man of vrouw te registreren. Deze leden vernemen graag wanneer de regering het onderzoek naar het onbepaald laten van het geslacht denkt te kunnen afronden en welke experts daarbij betrokken worden.

De leden van de D66-fractie constateren dat wijziging van de vermelding van het geslacht in de geboorteakte doorwerkt in andere documenten. Kan de regering toelichten of dit ook van toepassing is op het trouwboekje? Deze leden hebben verschillende signalen ontvangen dat dit in de huidige praktijk tot problemen leidt. Voorts vragen deze leden in hoeverre niet-overheid gerelateerde instellingen verplicht zijn documenten aan te passen.

De leden van de CDA-fractie hebben een vraag over het voorgestelde artikel 28c, derde lid. Daar wordt een nadere regeling getroffen voor de situatie waarin een vrouw geworden man toch een kind baart of een man geworden vrouw toch een kind verwekt. Die situatie kan voorkomen omdat de absolute eis van onvruchtbaarheid komt te vervallen. Het wetsvoorstel stelt voor uit te gaan van het geslacht dat de desbetreffende persoon vóór de wijziging van de geboorteakte had. De aan het woord zijnde leden merken op dat het gevolg is dat degene die een vrouw is geworden, toch als man in de geboorteakte van het kind komt te staan of dat degene die man is geworden, toch als vrouw wordt vermeld in de geboorteakte van het kind. De Raad voor de rechtspraak merkt op dat dit problematisch kan zijn voor de identiteitsvorming van het kind. Kan de regering hier nader op ingaan? De Raad

suggereert aan te sluiten bij een beslissing van het Hof in Leeuwarden (LJN BO8039) en duid de betreffende persoon als ouder aan te duiden. Kan de regering duidelijk maken waarom zij deze suggestie niet heeft gevolgd?