Nr. 5 VERSLAG

De leden van de VVD-fractie hebben met gemengde gevoelens kennisgenomen van het wetsvoorstel in verband met het regelen van keuzedelen waarop beroepsopleidingen mede worden gebaseerd. De meeste intenties, die door de regering met het wetsvoorstel beoogd worden, kunnen op de steun van de leden rekenen. Door de steeds sneller veranderende arbeidsmarkt is meer flexibiliteit in het aanbod van opleidingen noodzakelijk. De keuzedelen zouden kunnen bijdragen aan die flexibiliteit. De leden zijn echter niet overtuigd dat de vormgeving van het wetsvoorstel leidt tot echte keuzevrijheid voor de leerling en daarmee maximale flexibiliteit. Daarnaast zien zij niet hoe de behoeftes van het regionale bedrijfsleven een meer prominente rol krijgen. De leden hebben twee fundamentele bezwaren tegen het voorstel: de gecentraliseerde aanpak enerzijds en het niet meetellen voor het diploma van de keuzedelen anderzijds. Met name op die twee punten vragen de leden de aandacht van de regering.

De aanleiding van het invoeren van de keuzedelenstructuur is gelegen in het feit dat instellingen te weinig gebruik maakten van de «vrije ruimte» voor (regionale) verbreding of verdieping van de opleiding. Waar dat wel gebeurde, was de invulling vaak vrijblijvend, weinig transparant en kende die te weinig kwaliteitswaarborgen. De regering geeft aan dit probleem op te willen lossen door keuzedelen verplicht te stellen. Deze keuzedelen mogen worden aangedragen door mbo1-instellingen, maar worden dan centraal getoetst door de SBB2 en vervolgens ter goedkeuring aan de Minister voorgelegd. De leden vinden deze gekozen procedure omslachtig en te gecentraliseerd. De leden vragen of de vormgeving van de keuzedelen niet gewoon aan de instellingen over gelaten had kunnen worden, eventueel op inhoud en kwaliteit gecontroleerd door een regionale accreditatiecommissie of door de Inspectie van het Onderwijs. De leden zijn al langer voorstander van een accreditatiesystematiek in het mbo en de invoering van de keuzedelen zou een mooie kans zijn om een stap in die richting te zetten.3 Waarom kiest de regering bij het vaststellen van de kwalificaties in de keuzedelen voor een gecentraliseerde aanpak via het landelijk georganiseerd overleg in plaats van een meer regionale invulling, waarbij de kwaliteit bijvoorbeeld door een accreditatiecommissie wordt gecontroleerd, zo vragen de leden.

De leden vragen de regering om binnen het wetsvoorstel experimenteerruimte te creëren voor pilots waarbij keuzedelen niet via het SBB door de Minister worden vastgesteld, maar op basis van regionale accreditatie. Een regionale onafhankelijke commissie met in ieder geval deelnemers uit het bedrijfsleven zouden zo – aan de hand van de landelijke kwaliteitscriteria – maatwerk kunnen bieden bij de vormgeving van een keuzedeel. Zo kan direct recht gedaan worden aan de lokale wensen. Graag ontvangen de genoemde leden een reactie van de regering.

De leden van de VVD-fractie merken op dat er wordt beschreven dat er voldoende keuzedelen beschikbaar moeten zijn voor de deelnemers. Hoe wordt vastgesteld of dat inderdaad steeds het geval is? Is het waar dat door de SBB wordt vastgesteld welke keuzedelen gekoppeld worden aan welk kwalificatiedossier en dat daarmee de keuzevrijheid voor de student zeer beperkt wordt? Mag de student, met andere woorden, alle keuzedelen kiezen die op het eigen roc4 en op andere scholen worden aangeboden, of mag de student alleen de keuzedelen kiezen die door het SBB aan het kwalificatiedossier zijn gekoppeld? Beperkt dit studenten niet in de keuze die zij hebben om hun eigen unieke profiel op te stellen, waarbij zij zich kunnen onderscheiden op de arbeidsmarkt? Graag ontvangen deze leden een reactie op deze stelling.

Daarnaast vragen de leden op basis van welke criteria keuzedelen worden gekoppeld aan kwalificatiedossiers. Wie van de partners van het georganiseerd overleg heeft aangedrongen op deze koppeling van keuzedelen aan kwalificatiedossiers en waarom?

Voorts staat geschreven dat de deelnemers meerdere keuzedelen kunnen volgen. Zijn er belemmeringen wanneer de deelnemer ervoor kiest om meer keuzedelen te volgen dan noodzakelijk is voor het behalen van het diploma? Op welke gronden kan een opleiding het aanbieden van een extra keuzedeel weigeren?

Gesteld wordt dat de keuzedelen bijdragen aan een betere doorstroming naar het vervolgonderwijs. Waar is dat op gebaseerd, zo vragen zij.

De leden van de SGP-fractie constateren dat de regering uiterst beknopt schetst dat problemen bestaan met het gebruik van de vrije ruimte door instellingen. Deze leden constateren dat de onderbouwing van de noodzaak van de specifieke vormgeving van de keuzedelen hiermee vooralsnog wankel is, mede in het licht van het feit dat de regering onderkent dat sommige instellingen wel op goede wijze omgaan met de vrije ruimte. Zij vragen om een nadere onderbouwing van de aangevoerde problematiek, waaronder aantallen instellingen die tekort zouden schieten en de criteria die hiervoor worden gehanteerd. Zij vragen eveneens hoe de regering zich rekenschap heeft gegeven van het feit dat bepaalde instellingen wel op goede wijze gebruik maken van de vrije ruimte en welke ruimte hun geboden wordt om hun werkwijze voort te zetten.

De leden constateren voorts dat de regering wetswijziging noodzakelijk acht, aangezien zij de keuzedelen niet als onderdeel van de kwalificatie wil positioneren. Deze leden vragen waarom de regering het niet nodig acht om met deze keuzedelen ook de positie van het basisdeel en het profieldeel duidelijk een plaats te geven in de wet. Zij vragen waarom het niet wenselijk is om de door de regering benoemde en gewenste drieslag van basisdeel, profieldeel en keuzedeel te verankeren in de wet.

De leden van de PvdA-fractie merken op dat de onderwijsinstellingen mogen kiezen welke keuzedelen ze aanbieden en dat de deelnemers de keuzedelen kiezen uit het actuele aanbod van de instelling. Kan de regering, zo vragen de leden, nader toelichten hoe deelnemers een keuze kunnen maken die past bij hun persoonlijke uitstroomwensen als de onderwijsinstelling heeft voldaan aan de verplichting door slechts bepaalde keuzedelen aan te bieden. Kan de regering ook toelichten in hoeverre sectorale, regionale of landelijke afspraken eraan kunnen bijdragen dat de keuzes die deelnemers maken, aansluiten op de ontwikkelingen in sector of branches en zo het effect van de kwalificatie extra versterken?

Voor het behalen van het diploma wordt het niet noodzakelijk dat het examen met betrekking tot het keuzedeel is afgelegd met goed gevolg. De leden vragen de regering uit te leggen op welke wijze zij gaat stimuleren dat instellingen en mbo’ers de keuzedelen serieus zullen en moeten nemen nu zij deze ook kunnen afsluiten met een onvoldoende.

De leden van de VVD-fractie constateren dat de herzieningsoperatie een aantal doelstellingen nastreeft. Onder meer de reductie van het aantal kwalificatiedossiers. Volgens de leden is het nodig dat bij iedere opleiding regelmatig wordt bekeken of deze nog voldoet aan de eisen van deze tijd en met name of zij nog voldoende aansluit op de vraag van de arbeidsmarkt. Wanneer dat niet langer het geval is, moet de opleiding zo snel mogelijk worden aangepast, vervangen of opgeheven. Deelt de regering de mening dat de responsiviteit – het vermogen om snel te veranderen als de steeds sneller veranderende arbeidsmarkt daarom vraagt – niet alleen van belang is voor de keuzedelen, maar ook voor de kwalificaties van de basis- en profieldelen en in de kwalificatiedossiers? De regering stelt dat het invoeren van de keuzedelen moet leiden tot het sneller en beter inspelen op de actuele ontwikkelingen en innovaties. De leden menen dat de ambitie van de regering niet ver genoeg gaat. De keuzedelen staan gelijk aan ongeveer 15% van de studielast. Dat wil zeggen dat het overgrote deel, de basis- en profieldelen, van de verschillende opleidingen niet responsief is. De leden zijn van mening dat de regering de lat hoger moet leggen en de kwalificatiedossiers responsiever moeten worden. Is zij daartoe bereid? Zo ja, op welke wijze? Zo nee, waarom niet?

Daarnaast schrijft de regering dat de aansluiting op de behoeftes van de regio belangrijk is. Op welke wijze wordt de inhoud van de keuzedelen getoetst aan de regionale behoeftes? De keuzedelen worden namelijk landelijk vastgesteld door de Minister na advisering door de SBB, maar hoe stelt de SBB zich op de hoogte van de wensen bij het regionale bedrijfsleven, zo vragen zij.

De leden van de CDA-fractie vragen de regering nader te motiveren wat de toegevoegde waarde is van dit wetsvoorstel. Instellingen hebben immers al ruimte voor een eigen invulling om zo aan te sluiten bij de wensen van de arbeidsmarkt. Wat zijn de knelpunten bij het huidige beleid? Wat kan straks wel wat nu niet kan?

Is de regering het met de leden eens dat opleidingen ook een belangrijke vormende taak hebben? Deze leden vrezen dat met dit wetsvoorstel deze vormende taak wordt ingeperkt, ten gunste van een meer economische benadering van onderwijs. Deze leden onderschrijven dat opleidingen moeten opleiden voor de (regionale) arbeidsmarkt en dat hierbij de regionale werkgevers een belangrijke rol spelen, maar welk probleem lossen we hiermee op?

De leden van de SGP-fractie constateren dat de richtlijnen voor het ontwikkelen van kwalificatiedossiers ertoe leiden dat binnen de wettelijke normen voor onderwijstijd geen aanvullende ruimte voor instellingen meer zou overblijven. Deze leden vragen of de regering het verdwijnen van deze vrije ruimte acceptabel acht, mede in het licht van de door de regering gewenste profilering van instellingen. Zij vragen waarom wettelijke waarborgen en uitzonderingen achterwege blijven, nu de 20% vrije ruimte in de praktijk verdwijnt.

De leden constateren dat de regering zich in de toelichting van de keuzedelen met name een beroepsgerichte insteek kiest. Deze leden vragen in hoeverre ook algemeen vormende vakken zelfstandig keuzedeel kunnen vormen. Eveneens vragen zij hoe de regering waarborgt dat voor het mbo belangrijke thema’s als burgerschap en levensbeschouwing niet alleen een wezenlijke plaats kunnen innemen binnen de kwalificaties, maar ook binnen de keuzedelen.

De leden vragen waarom het, volgens de regering, noodzakelijk is om de keuzedelen naast de kwalificaties te positioneren in plaats van als onderdeel van de kwalificaties. Deze leden vragen hierbij in te gaan op de overwegingen dat het bij keuzedelen ook om kwalificerende elementen gaat, dat de keuzedelen vaak nauw verband zullen houden met de kwalificaties en dat keuzedelen als onderdeel van kwalificaties ook eenvoudig bij ministeriële regeling te wijzigen zouden zijn. Zij vragen bovendien in hoeverre het risico bestaat dat de status van het diploma als geheel onder druk kan komen te staan wanneer het keuzedeel niet langer integraal onderdeel vormt van de kwalificatie, maar als afzonderlijke, verrijkende bonus beschouwd wordt.

De leden vragen voorts waarom de voorgestelde omvang van de keuzedelen niet wettelijk wordt verankerd, mede in het licht van de regeling inzake de beroepspraktijkvorming.

De leden van de VVD-fractie merken op dat in het voorbeeld, dat geschetst wordt, staat dat het toekomstige kwalificatiedossier haarverzorging is aangevuld met een aantal keuzedelen. Zijn de genoemde keuzedelen slechts een voorbeeld, of is dit een limitatieve lijst? Kan een student bijvoorbeeld bij de opleiding tot kapper ook een keuzedeel horeca volgen? Zo nee, waarom niet?

Het met goed gevolg afronden van een keuzedeel is niet noodzakelijk om een diploma te behalen. Daar hebben de leden hun ernstige bedenkingen bij. In het bijzonder in het geval van remediërende keuzedelen bedoeld voor deelnemers aan entreeopleidingen. Deze keuzedelen zijn bedoeld om achterstanden weg te werken en derhalve achten de leden dat de achterstanden na het volgen van het keuzedeel ook daadwerkelijk zijn weggewerkt, juist in het belang van de deelnemer. Kan de regering nader ingaan op dit standpunt en haar redenering toelichten?

De keuzedelen moeten voldoen aan specifieke kwaliteitscriteria die bij ministeriële regeling worden vastgesteld. Kan de regering aangeven welke specifieke kwaliteitscriteria zij voor ogen heeft? Hoe bieden de specifieke kwaliteitscriteria ruimte aan de regionale behoeftes? Wanneer kan de ministeriële regeling verwacht worden en is de regering bereid deze aan de Kamer voor te leggen, zo vragen zij.

De leden van de CDA-fractie vragen de regering aan te geven wat dit wetsvoorstel in de praktijk betekent voor het bestaande curriculum. Wordt aan sommige vakken minder uren besteed om ruimte te maken voor de verplichte keuzeonderdelen?

De leden kunnen zich voorstellen dat instellingen een goede reden kunnen hebben om van de verplichte keuzeonderdelen af te wijken. Kan de regering motiveren waarom zij niet het voorstel wil overnemen van de Raad van State om gemotiveerd te kunnen afwijken van de verplichte keuze-onderdelen. Immers, ook als de regering van mening is dat er ruimte overblijft voor de instelling voor een eigen invulling, is het mogelijk dat de instelling een goede reden heeft om af te wijken van het verplichte keuze-onderdeel. Graag ontvangen deze leden een toelichting.

Voorts vragen de leden of de regering kan aangeven of bij aanname van dit wetsvoorstel de verwachting is dat veel opleidingen hiernaast nog eigen aanbod zullen creëren, zeker gezien het feit dat hier geen extra bekostiging voor wordt gegeven.

De leden vragen tevens of het met dit wetsvoorstel ook mogelijk wordt om keuzeonderdelen op een hoger niveau te volgen en hier een certificaat voor te krijgen. De leden hebben hier al enige jaren voor gepleit.

Deze leden kunnen zich vinden in de beperking van de automatische doorstroom van mbo naar hbo voor een aantal opleidingen, mits er sprake is van de mogelijkheid van de student om via een toelatingstoets te kunnen laten zien dat hij of zij voldoende kennis heeft van een of meer relevante vakken voor de hbo-opleiding. Bijvoorbeeld van wiskunde, als dit een belangrijk onderdeel is van de hbo-opleiding.

De leden vrezen een verdere uniformering van het beroepsonderwijs nu er landelijk vastgestelde kaders komen voor de keuzeonderdelen, terwijl voorheen instellingen vrij waren de vrije ruimte naar eigen inzicht in te vullen. Is de regering met deze leden van mening dat hiermee wederom de greep van de overheid op het onderwijs wordt verstevigd, terwijl naar mening van deze leden juist meer vertrouwen getoond zou moeten worden in het onderwijs en meer ruime om naar eigen inzicht te handelen. Graag ontvangen zij een reactie.

De leden van de ChristenUnie-fractie vragen op welke manier de regionale component van het mbo wordt versterkt, wanneer instellingen verplicht worden te kiezen uit landelijke keuzedelen. Waarom is de ruimte van instellingen tot de landelijk vastgestelde lijst keuzedelen beperkt, terwijl instellingen regionaal afstemmen met het bedrijfsleven over de inrichting van het vrije keuzedeel? Waarom kiest de regering voor het volledig vullen van de vrije ruimte van instellingen met landelijk vastgestelde keuzedelen, aangezien er goede voorbeelden zijn van instellingen die de vrije ruimte goed benutten? De genoemde leden wijzen op de suggestie van de Raad van State om instellingen de ruimte te bieden gemotiveerd af te wijken van het wettelijke stramien.

De leden vragen voorts naar de noodzaak om de Toetsingskamer de zelf vormgegeven keuzedelen van instellingen te laten toetsen. Waarom kiest de regering voor deze inmenging in de vrijheid van instellingen om de onderwijsinhoud vorm te geven, zo vragen zij.

De leden van de D66-fractie vragen de regering toe te lichten waarom zij voornemens is onderwijsinstellingen een minimaal aantal uren en aantal keuzedelen per soort opleiding voor te schrijven. Wat is daarvan de beweegreden en meerwaarde, zo vragen deze leden. Waarom wordt dit niet aan onderwijsinstellingen zelf overgelaten?

De leden ontvangen graag een toelichting op het feit dat er ten aanzien van het aantal aan te bieden extra keuzedelen een onderscheid wordt gemaakt tussen bekostigde en niet-bekostigde instellingen.

De leden merken op de Raad van State de regering heeft aanbevolen om onderwijsinstellingen de mogelijkheid te geven om gemotiveerd af te wijken van de verplichte keuzedelen en deze afwijkingsmogelijkheid in de wet vast te leggen. Op die manier zou er meer recht worden gedaan aan de vrijheid van onderwijs en de mogelijkheid voor onderwijsinstellingen om zich te kunnen blijven profileren. De genoemde leden vragen, in aanvulling op hetgeen al wordt voorgesteld in het wetsvoorstel, een uiteenzetting op welke wijze de regering met dit wetsvoorstel recht wil doen aan de vrijheid van onderwijs, zoals gesteld in de Grondwet (artikel 23).

De leden van de ChristenUnie-fractie vragen waarom gekozen wordt om de keuzedelen volledig te richten op de arbeidsmarkt, terwijl opleidingen ook een vormende functie hebben. Waarom wordt ervoor gekozen om de ruimte voor vormende opleidingen weg te nemen? Is het realistisch om te stellen dat instellingen aanvullend op de wettelijke onderwijstijd profilerende onderdelen aanbieden, aangezien zij daar geen bekostiging voor ontvangen? Wat is de visie van de regering op de vormende taak van het mbo en de eigen invulling aan de vormende taak?

De leden vragen waarom de regering kiest voor het uniformeren van opleidingen in het mbo, terwijl het beroepsonderwijs zich ook zou moeten profileren en divers zou moeten zijn. Leidt voorliggend wetsvoorstel niet juist tot een minder divers aanbod, minder profilering en meer uniformering, zo vragen zij.

De leden van de SGP-fractie vragen waarom de regering instellingen in het mbo minder ruimte voor invulling van de eigen beleidsruimte wil bieden dan scholen in het voortgezet onderwijs. Deze leden vragen een toelichting op de opmerking in het nader rapport dat de eigen beleidsruimte ten aanzien van de onderwijsinhoud in het mbo zou verschillen van het funderend onderwijs en dat het voorstel recht doet aan het specifieke karakter van het mbo. Zij vragen welk specifiek karakter en welk wezenlijk onderscheid ten aanzien van dit punt bedoeld is. Naar de mening van deze leden ligt het namelijk juist voor de hand om instellingen in het mbo, evenals scholen in het voorbereidend beroepsonderwijs, de ruimte te geven om in het vrije deel zelf vakken en programmaonderdelen vast te stellen.

De leden vragen waarom de regering het organiseren van extra vakken en programmaonderdelen die nauw verband houden met het profiel of de identiteit van de instelling enkel mogelijk acht buiten de kwalificaties en keuzedelen en dus ook buiten de wettelijke onderwijstijd waarvoor de instelling bekostiging ontvangt. Zij vragen of voldoende rekening wordt gehouden met het recht van instellingen om deze vakken binnen het reguliere programma vorm te geven, zoals tot nog toe het geval is. Waarom verlaat de regering dit uitgangspunt, zo vragen zij. Ook vragen zij waarom de regering niet gekozen heeft voor de mogelijkheid van specifieke, gemotiveerde alternatieven voor keuzedelen, ten einde tot maximaal maatwerk te komen.

De leden van de VVD-fractie zijn nog niet overtuigd door de argumentatie van de regering dat voor het behalen van het diploma het keuzedeel niet met een voldoende hoeft te worden afgesloten. De vrijblijvendheid van de «vrije ruimte» was nu juist de reden om de keuzedelen in te voeren. Dit valt, volgens de leden, echter niet te rijmen met het voorstel om de keuzedelen niet mee te laten tellen bij de beslissing of een student zijn mbo-diploma haalt. Graag ontvangen zij een reactie van de regering.

Ook lijken de keuzedelen te worden gezien als een centrale oplossing om de aansluiting van opleidingen op de regionale arbeidsmarkt te versterken. Als dit inderdaad het geval is, waarom wordt dit dan niet zwaarder meegewogen bij de beslissing of een student zijn diploma haalt? Als de keuzedelen zo belangrijk zijn, waarom tellen ze dan niet mee? De leden vinden dat de keuzedelen wel mee moeten tellen voor het behalen van het diploma en vragen de regering te schetsen welke aanpassingen aan het wetsvoorstel gedaan moeten worden om dat te bereiken.

De leden van de SGP-fractie vragen waarom bij de definitie van een kwalificatie in de definitielijst naar een nader artikel wordt verwezen, terwijl ervoor gekozen wordt de definitie van de keuzedelen volledig in de definitielijst te formuleren. Deze leden vragen waarom het vanuit de systematiek van de wet en de leesbaarheid niet voor de hand ligt een eenduidige lijn te kiezen.

De leden vragen waarom in de voorgestelde wijzigingen van de artikelen 7.1.2 en 7.1.3 is vermeld dat een keuzedeel onderdeel is of deel uitmaakt van een beroepsopleiding, terwijl dit element reeds onderdeel vormt van de definitie van een keuzedeel. Zij vragen of kennelijk toch onderscheid bestaat tussen keuzedelen die wel of geen onderdeel van de beroepsopleiding vormen.

De leden constateren dat de wettelijke duiding van het keuzedeel de indruk kan wekken dat het keuzedeel toch onderdeel is van de kwalificatie. Immers, het keuzedeel is onder meer gericht op verdieping van de kwalificatie en het opschrift wordt niet uitgebreid met een zelfstandige positie van het keuzedeel. Zij vragen een toelichting op de gemaakte keuzes.