Nr. 5 VERSLAG

De leden van de PvdA-fractie maken zich grote zorgen over het grote aantal van zo’n anderhalf miljoen laaggeletterden en functioneel analfabeten in Nederland. De leden zijn niet per se tegen marktwerking in de educatie, maar zijn er ook niet principieel voorstander van. Het gaat erom dat het aantal laaggeletterden wordt teruggebracht, of dit nu geschiedt via marktwerking of via een gesloten aanbod. De leden zijn er nog niet van overtuigd dat de afschaffing van de gedwongen winkelnering van de gemeenten bij de roc’s dit doel naderbij brengt. De ervaringen met de invoering van marktwerking bij de inburgering2 en de ervaringen met vermarkting van de educatie in Denemarken en Australië geven deze leden niet het vertrouwen dat het marktmechanisme bij deze problematiek automatisch zal functioneren als een wondermiddel. Daarom verlangen de leden van de regering een nadere argumentatie.

Op 1 november 2011 heeft de Kamer met algemene stemmen de motie aangenomen van het lid Çelik3 die de regering verzocht om bij de bestrijding van laaggeletterdheid zich voortaan niet meer vast te leggen op inspanningen en bestedingen, maar op de kwaliteit en resultaten van de sector volwasseneneducatie. De leden constateren dat de regering bij de aanpak van het voortijdig schoolverlaten ervoor heeft dat het aantal nieuwe voortijdige schoolverlaters in 2010 moest zijn gehalveerd ten opzichte van 2002. Heeft de regering ook overwogen of voor de bestrijding van laaggeletterdheid zulke ambitieuze doelstellingen zouden kunnen worden afgesproken? Zo nee, waarom niet?

De leden merken op dat het een triest gegeven is dat ook een belangrijk deel van de laaggeletterden autochtoon is, want dit betekent dat het Nederlandse onderwijsaanbod bij deze mensen tekort heeft geschoten. Als we laaggeletterdheid bij de wortel willen aanpakken dan moeten we tegengaan dat leerplichtige jongeren nog langer thuiszitten, zo menen deze leden. Deze leden zijn van mening dat wat dat betreft, het passend onderwijs zo moet worden ingericht dat het ook echt gaat passen en geen kind meer tussen de wal en het schip raakt binnen ons onderwijsstelsel. In hoeverre kan de Kamer erop rekenen dat het aantal autochtone laaggeletterden onder invloed van de invoering van het passend onderwijs gaat dalen?

De leden zijn van mening dat de aanpak van laaggeletterdheid bij jongeren een zaak is die een zorgvuldige analyse vergt. Bij jonge laaggeletterden betreft het niet alleen een problematiek die te maken heeft met het beleidsterrein van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, maar er bestaan ook raakvlakken met het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport en het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. Denk bijvoorbeeld aan mensen die doordat zij op jonge leeftijd moeder worden, minder aandacht aan school kunnen besteden. Zijn er wat zulke raakvlakken aangaat ook allianties met de andere ministeries in beeld? Wat zijn de specifieke voornemens van de regering voor de aanpak van laaggeletterdheid onder jonge (autochtone) laaggeletterden en welke analyse ligt daaraan ten grondslag, zo vragen zij.

De leden van de VVD-fractie merken op dat het in eerste instantie de bedoeling was om deze educatiemiddelen op te nemen binnen het sociaal domein. Bij wijze van overgangsregeling is besloten de huidige regeling separaat te regelen voor het onderwijsdeel. Kan de regering de garantie geven dat deze tijdelijke overgang tijdelijk blijft? Begrijpen deze leden goed dat in het wetsvoorstel is opgenomen dat na de evaluatie over drie jaar niet automatisch alsnog tot een overheveling naar het sociaal domein komt? Waarom is er bij de evaluatiebepaling de mogelijkheid opgenomen dat deze tijdelijke regeling als apart domein verlengd wordt? In de ogen van de leden is dat onwenselijk. Wat deze leden betreft, blijft het noodzakelijk om de middelen samen te voegen in een regeling voor het sociaal domein omdat er sprake is van onderlinge samenhang van problematiek waarvoor de verantwoordelijkheid bij gemeenten ligt. Door een klein onderdeel van de middelen separaat te regelen, ontstaat onduidelijkheid bij afnemers. Graag ontvangen zij een reactie van de regering.

In de toelichting lezen deze leden dat de tijdelijke overgangsregeling met name is bedoeld zodat de gemeenten het aanbod kunnen herzien. In hoeverre is de financiering vraaggericht? Juist door de verplichte winkelnering richting roc’s te schrappen heeft het departement van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap nu een kans om het stelsel te veranderen in de richting van vraagsturing. Graag ontvangen zij een reactie van de regering.

Deze leden vragen waarom op alle onderdelen van het sociaal domein de regering vertrouwen stelt in de gemeenten om tot een evenwichtige verdeling en beleidskeuzes te komen, maar dat zij bang is dat dat voor de educatiemiddelen niet geldt. Hoe komt dat?

Is de regering van mening dat door de constructie van contactgemeenten als coördinator aan te stellen, behalve de voordelen van gezamenlijke inkoop er ook nadelen zijn? Bijvoorbeeld voor de kleinere gemeenten binnen die regio? Zo ja, welke en hoe worden deze ondervangen, zo vragen de leden.

De leden van de D66-fractie vragen de regering toe te lichten hoe de keuze voor een oormerking van de educatiebudgetten zich verhoudt tot het reguliere beleid in het sociale domein en het participatiebudget, waarbij ontschotting juist het uitgangspunt is, conform de aangenomen motie Van ’t Wout en Bergkamp5?

Tevens vragen deze leden of de specifieke uitkering via coördinerende gemeenten niet de bestedingsvrijheid van gemeenten onder druk zet.

De genoemde leden vragen de regering ook nader uiteen te zetten aan welke voorwaarden moet worden voldaan alvorens de educatiemiddelen in de toekomst kunnen worden overgeheveld naar het gemeentefonds.

De leden constateren voorts dat het participatiebudget vanaf 2013 gedeeltelijk afhangt van de werkelijk uitgevoerde activiteiten. De gemeenten ontvangen met ingang van 2015 budget op basis van de daadwerkelijke aantallen ingekochte contacturen. Als de gemeente in 2014 geen contacturen heeft ingekocht ontvangt het twee jaar later, wanneer het misschien heel hard nodig is, geen budget. In hoeverre is de regering van mening dat deze inrichting van budgetverdeling maatwerk in de weg staat? Kan het voorkomen dat opleidingen door deze manier van financiering niet worden aangeboden, zo vragen zij.

De leden van de SP-fractie erkennen de grote rol van gemeenten, zij hebben goed zicht op specifieke doelgroepen en instellingen. Zij vragen echter wel hoeveel ruimte voor verschil in beleid tussen verschillende gemeenten en arbeidsregio’s er is. Hoe gaat bijvoorbeeld de uitkering aan arbeidsmarktregio’s worden georganiseerd? Op welke manier is er garantie dat iedere volwassene dezelfde toegang tot educatie heeft en houdt? Heeft iedereen nog wel dezelfde kansen, ongeacht zijn of haar woonplaats? Het wel of niet kunnen deelnemen aan volwasseneneducatie mag niet afhankelijk zijn van iemands woonplaats in een bepaalde regio, zo stellen de leden.

Voorts plaatsen de leden kanttekeningen bij de positieve benadering van de regering. De regering lijkt ervan uit te gaan, dat van het loslaten van de verplichte aanbesteding bij de roc’s alleen maar positieve gevolgen zijn te verwachten. De leden verwijzen naar de soortgelijke ontwikkeling met betrekking tot de inburgering, waar het overlaten van deze inburgering aan de markt vooral negatieve effecten tot gevolg had. Zij vragen de regering hierop te reageren.

Tevens beschouwen de leden educatie aan laaggeletterden als onderdeel van het Nederlands onderwijs. Een goede uitvoering daarvan is dan logischerwijs het geven van onderwijs door bevoegde docenten. Hoe wordt gegarandeerd dat andere partijen, buiten de roc’s, educatie aanbieden en scholing geven die van goede kwaliteit is? Hoe ziet de regering de inzet van vrijwilligers hierin? Deelt de regering de mening dat het daadwerkelijke onderwijs gegeven dient te worden door een bevoegd docent, zo vragen de leden.

De leden van de VVD-fractie vragen in hoeverre de procedure tot erkenning van een diploma voor lastenstijging bij het roc zorgt. In hoeverre kan een roc een bestaand traject eenvoudig om laten zetten?

De leden vragen tevens waarom, aangezien wordt aangesloten bij de 35 arbeidsmarktregio’s die al bestaan, niet in één wettelijke zin de regio’s en afwijkmogelijkheden worden opgenomen. Waarom wordt daar een aparte AMvB voor opgesteld en wat is de noodzakelijkheid daarvan? Waarom wordt de indeling voorgelegd aan de VNG6, aangezien de VNG al akkoord is met aansluiting bij de 35 arbeidsmarktregio’s?

Als de leden de rol van de contactgemeente bezien dan zien zij daarin wederom een aanbodgericht model. Kan de regering toelichten hoe en op welke wijze zij de vraag van de burger centraler kan stellen in dit model, aangezien toegankelijkheid voor de burger voorop staat, zo vragen zij.

De leden van de SP-fractie vragen waarom ook roc’s een diploma-erkenning moeten aanvragen. Is dit nieuwe regelgeving of al bestaande praktijk? Waarom nu ook erkende en bekostigde onderwijsinstellingen deze erkenning laten aanvragen voor onderwijstrajecten die zij nu al vervullen, wanneer dat eerder niet noodzakelijk werd geacht? Graag ontvangen deze leden een toelichting.

Voorts vragen zij op welke wijze er sprake zal zijn van uniforme (landelijke) toetsingscriteria voor diplomering. Hoe gaat voorkomen worden dat toegang verkregen tot vervolgopleidingen met verschillende certificaten (van verschillend niveau) tot problemen zal leiden wegens eventueel te laag taalniveau, zo vragen zij.

De leden van de PvdA-fractie kunnen de achtergrond van de keuze voor het aanwijzen met regio’s waarbij contactgemeenten worden vastgesteld, begrijpen. De doelgroep van alfabetiseringscursus wordt echter niet altijd bereikt. Hoe denkt de regering dat valt te voorkomen dat het bereiken van de doelgroep te lijden heeft onder invloed van de afstand tot de contactgemeente.

De leden houden ermee rekening dat marktwerking in de educatie voor gemeenten wellicht ook kan leiden tot onevenredige aanbestedingslasten. Hoe denkt de regering over een optie dat gemeenten ervoor kiezen dat zij de aanbestedingslasten ontwijken door hun educatiebudget geheel of gedeeltelijk als subsidie overmaken aan een regionaal opleidingscentrum?

In het verleden zijn alle mogelijke cursus die ook uit het educatiebudget werden bekostigd (fietsen, EHBO7, assertiviteit) wegbezuinigd. Omdat laaggeletterdheid echter geen geïsoleerd probleem was en is, blijft het nodig dat laaggeletterden niet enkel op het vlak van lezen en schrijven hulp wordt geboden, zo menen deze leden. Volgens deze leden hoeft dit niet per se allemaal het werk te zijn van bevoegde docenten, maar kan het worden overgelaten aan voldoende opgeleide vrijwilligers. Zulke vrijwilligers dienen zich echter niet vanzelf aan. De leden vragen de regering welke mogelijkheden zij ziet om mensen op dit vlak bij elkaar te brengen. Tegelijkertijd moeten de eigenlijke alfabetiseringscursus worden gegeven door bevoegde en bekwame docenten. Wil de regering de Inspectie voor het Onderwijs opdragen erop toe te zien dat de docenten die de eigenlijke alfabetiseringscursus geven, bevoegd en bekwaam zijn, of deze nu plaatsvindt bij een roc of bij een andere instelling, zo vragen de leden.

De leden van de CDA-fractie vragen precies de rol is van de contactgemeente. Wat zijn de bevoegdheden van de contactgemeente? Hoe verhoudt het aanwijzen van contactgemeenten zich tot een «bottum-up» proces waarbij gemeenten op natuurlijke wijze verbanden aangaan die passen bij de arbeidsmarkt? Is het niet beter eerst deze ontwikkeling af te wachten en alleen indien de noodzakelijke samenwerking uitblijft, contactgemeenten aan te wijzen door het Rijk, zo vragen zij.

Voorts vragen zij of de regering van plan is één landelijk kenniscentrum te creëren om te voorkomen dat de 35 regio’s allemaal het wiel opnieuw gaan uitvinden. Onderzoekt de regering een kwaliteitskeurmerk voor informeel/ non-formeel onderwijs? En ziet zij af van centrale examens, zo vragen de genoemde leden.

De leden van de D66-fractie constateren dat 53 miljoen euro wordt verdeeld over de 35 arbeidsmarktregio’s. De gelden worden vervolgens toegekend aan de bij wet genoemde contactgemeente. Kan de regering toelichten hoe de contactgemeente wordt gecontroleerd op de juiste besteding van het budget? Hoe wordt daarbij de democratische controle gewaarborgd, zo vragen deze leden. Op welke wijze kunnen de raadsleden van omliggende gemeenten hun controlerende taak uitvoeren op kwaliteit van de educatie indien het geld dat hen (indirect) toekomt en de bijbehorende aanbesteding wordt verdeeld en uitgezet via een contactgemeente? Voorts vragen deze leden waarom er is besloten de verschillende contactgemeenten per AMvB aan te stellen. Is dit enkel ingegeven door de praktische overweging van tijdsdruk? Is er bij deze AMvB een voorhang- en/of nahangprocedure voorzien, zo vragen de leden.

De genoemde leden vragen voorts op welke wijze de contactgemeente verantwoording dient af te leggen aan het Rijk met betrekking tot de educatiemiddelen. Wat is de noodzaak van deze verantwoording, en op welke manier verhoudt zich dit tot de decentralisatie van de middelen? Strookt dit wel met de toenemende beleidsvrijheid van decentrale overheden, aangezien hiermee de verticale verantwoording wordt verzwaard, zo vragen deze leden.

De leden van de VVD-fractie vragen wanneer iedere gemeente verantwoordelijk is voor het lokale aanbod, maar de financiën en de monitoring van het aanbod bij de contactgemeente ligt, hoe de verhouding onderling dan geregeld moet zijn en of hier in geval van conflict wel uitwegen voorgesteld worden.

Voorts vragen zij hoe het kan zijn dat de kwaliteit van een diploma gericht traject bij de Inspectie voor het Onderwijs ligt en een niet-diplomagericht traject gecontroleerd moet worden door de gemeente zelf, met behulp van een servicedocument van de VNG. Als het gaat om laaggeletterdenaanpak dan moet er toch een meetbaar effect zijn, zo vragen de leden.

De leden van de PvdA-fractie merken op dat de bestaande praktijk van de aanpak van laaggeletterdheid niet volmaakt is. Hierin werd de afgelopen jaren veel geld gestoken, maar het aantal laaggeletterden is ongeveer gelijk gebleven. Tegelijkertijd is het aanbod van alfabetiseringscursussen bij de regionale opleidingscentra ook relatief duur: deze kosten de gemeenten 2000 tot 8.000 euro per deelnemer, terwijl een gewone scholier in het basisonderwijs, die wordt onderwezen gedurende vijf dagen in de week, gemiddeld jaarlijks 5.900 euro kost. De regering schrijft nu in de memorie van toelichting dat er «kan gebruik gemaakt worden van de ervaringen die zijn opgedaan met de ondersteuning vanuit het Actieplan Laaggeletterdheid, de pilotprogramma’s Taal voor het Leven en de expertise van de Inspectie voor het Onderwijs.» Dit klinkt, zo menen deze leden, nogal vrijblijvend, terwijl er alle reden bestaat om de formele en informele netwerken rondom de aanpak van laaggeletterdheid beter te benutten. De leden hebben in het algemeen geen behoefte om onderwijsinstellingen voor te schrijven hoe het onderwijs moet worden aangepakt, maar wel om voor te schrijven wat er moet worden onderwezen. Nu er echter het programma Taal voor het Leven bestaat, dat werd ontwikkeld door de Stichting Lezen & Schrijven en dat inmiddels evidence based blijkt, adviseert de VNG om dit programma uit te rollen over alle 35 arbeidsmarktregio’s. Voelt de regering daarvoor? Zo ja, hoe gaat zij dit gestalte geven? Zo nee, waarom niet?

De leden onderkennen dat het moeilijk is om de educatie zo in te richten dat alle laaggeletterden worden bereikt. Het betreft mensen die niet alleen problemen hebben met lezen en schrijven, maar mede daardoor ook moeite hebben met plannen, afspraken nakomen, budgetteren enzovoorts. Deze leden menen dat een goede aanpak van laaggeletterdheid daarom gebaat is bij inzet van (goed opgeleide) vrijwilligers, maar de kern van het leren lezen en schrijven is iets dat moet gebeuren door bevoegde en bekwame docenten, net zoals wij dit elders in het onderwijs verlangen. De educatie mag niet verworden tot een klus voor goedbedoelende amateurs en ook als er een beroep wordt gedaan op vrijwilligers, dan wordt hun inzet niet gratis. De aanpak van laaggeletterdheid is, zo menen deze leden, er niet mee gediend als gemeenten zonder meer kiezen voor de goedkoopste aanbieder. Het komt erop aan dat er wordt gekozen voor een aanbod van kwalitatief voldoende niveau tegen een redelijke prijs. In hoeverre is de regering bereid om de gemeenten te helpen om in plaats van een eenzijdige prijsvergelijking een reële prijs-kwaliteitafweging te maken, zo vragen de leden.

De leden van de SP-fractie merken op dat contactgemeenten verantwoordelijk worden voor de kwaliteit van educatietrajecten die niet opleiden tot een diploma. De leden vragen op welke wijze een gemeente verantwoordelijk gehouden kan worden voor, en goed zicht kan hebben op, de kwaliteit van onderwijs. Hoe wordt binnen de contactgemeente het toezicht op deze trajecten georganiseerd, en waaruit bestaan gestelde kwaliteitseisen? Kan het servicedocument waar naar verwezen wordt verder worden toegelicht? Waar gaat dit document uit bestaan en hoe komt deze tot stand?

Tevens vragen de leden of de regering de mening van deze leden deelt, dat de kwaliteit van onderwijs een te groot goed is om over te laten aan daar niet voor opgeleide gemeentelijke ambtenaren. Dient niet de Inspectie voor het Onderwijs ook toezicht op deze trajecten voor non-formeel onderwijs te houden? Opnieuw herhalen deze leden het belang van het geven van goed onderwijs, gegeven door daartoe bevoegde docenten.

De leden van de D66-fractie constateren dat er in het voorstel sprake is van een open aanbesteding.

Kan de regering toelichten hoe de kwaliteit gewaarborgd blijft van zowel het formeel als het non-formeel aanbod? Welke status heeft het servicedocument dat beschikbaar zal worden gesteld, zo vragen zij.

De leden constateren voorts dat de VNG aangeeft dat de landelijke ondersteuning en expertise essentieel is. Het uitrollen van het programma Taal voor het Leven wordt als oplossing aangedragen. Wat is de visie van de regering hierover, zo vragen zij.

De leden van de VVD-fractie vragen of de regering kan toelichten hoe de praktijk gaat uitwerken met de percentages die zijn bedoeld als gemeenten en roc’s er zelf niet uitkomen. De gemeenten zijn vrij zowel lager als hoger af te spreken. Waarom is hoger ook toegestaan? Wat is dan de meerwaarde van die percentages? Hoe verhoudt inkoop ten aanzien van de nieuwe situatie zich ten opzichte van de percentages van de afbouw van de oude inkoop? In de ogen van de leden tellen alleen die laatste binnen de percentages. Is dat waar, zo vragen zij.

Welke consequenties van de Europese jurisprudentie hebben effect voor het educatietrajecten die niet naar roc’s gaan? Hoe zit het dan met aanbestedingen, zo vragen de leden.

De leden van de PvdA-fractie merken op dat de Staatssecretaris van Sociale Zaken en Werkgelegenheid het voornemen heeft dat mensen die geen Nederlands spreken en niet bereid zijn daar iets aan te doen, het risico gaan lopen hun bijstandsuitkering kwijt te raken. Nu zal gebrekkige beheersing van het Nederlands bij sommige allochtone Nederlanders mede samenhangen met laaggeletterdheid en de bereidheid om Nederlands te leren, tevens te maken heeft met de beschikbare mogelijkheden daartoe. Heeft de regering ook overlegd met de Staatssecretaris van Sociale Zaken en Werkgelegenheid of het budget voor educatie in het licht van deze voornemens toereikend is? Zo ja, wat waren de uitkomsten van dit overleg, zo vragen de leden.

De leden roepen in herinnering dat de Minister tijdens het algemeen overleg over emancipatiebeleid van 13 juni 20139 in reactie op een pleidooi van de PvdA-fractie aankondigde dat zij wilde inzetten op initiatieven van De tafel van één, van Laaggeletterdheid, samen met een toegankelijke educatie. Zij had van de Stichting Lezen & Schrijven een verzoek gekregen om voor goede toegang te zorgen en zei daar graag aan mee te werken. Kan de regering uiteenzetten in hoeverre het wetsvoorstel nu gestalte geeft aan de aangenomen motie van het lid Yücel10 die ook specifiek vroeg om mogelijkheden te verkennen om vanuit educatie- en reïntegratiemiddelen educatievormen naar het idee van de vroegere moedermavo’s aan te bieden, zo vragen zij.

De leden van de SP-fractie vragen op welke wijze de regering kan garanderen dat er niet meer voor educatietrajecten wordt gevraagd dan de kostprijs. Is er zicht op wat de prijzen voor deelname gaan zijn wanneer er exact de kostprijs gevraagd zal worden? Is er een regeling om in deze kosten tegemoet te komen, zoals een teruggaaf of kwijtschelding voor bijvoorbeeld deelnemers met minimumloon of bijstandsniveau, zo vragen zij.

Tevens merken de leden op dat in 2013 het examengeld voor NT211 met 100% werd verhoogd. Is bekend wat daar de gevolgen voor deelname van zijn? Is deze verhoging voor sommigen een (te grote) drempel gebleken, zo vragen de leden.

Voorts vragen de leden hoe de regering oordeelt over de geluiden dat asielgerechtigden leningen moeten afsluiten om het inburgeringsexamen te kunnen afleggen.

De leden van de PvdA-fractie merken op dat de Kamer met de gewijzigde motie van het lid Ypma 14 de regering heeft opgeroepen naast het educatiebudget dat bestemd is voor de uitvoering van educatie, vijf miljoen euro vrij te maken voor innovatieve werkwijzen waarbij zoveel mogelijk laaggeletterden worden bereikt. Kan de regering nader aangeven hoe zij invulling wil geven aan de motie van het lid Ypma? Ziet zij bijvoorbeeld de inzet van vrijwilligers (aanvullend op de formele educatiecursussen) zoals ontwikkeld in het programma Taal voor het Leven ook als zo'n innovatieve methode? Kunnen de multimediaprogramma’s van ETV.nl15 en haar platform Oefenen.nl die vooral in non-formele netwerken functioneren, ook een belangrijke rol spelen in het aanbod van oefen- en instructiematerialen voor laagopgeleiden en laaggeletterden?

De regering meldt dat op rijksniveau nog nadere besluitvorming plaatsvindt over het landelijk ondersteuningsbudget voor handreikingen, materialen en onderzoeken waarvan de contactgemeenten gebruik kunnen maken. De leden vragen op welke wijze en in welke mate het landelijk ondersteuningsbudget moet gaan zorgen voor een kwaliteitsborging van de educatie.

Onderwijs is vrijgesteld van btw16. Kan de regering, zo vragen de leden, aangeven of onder voorliggende wetswijziging het educatieaanbod vrijgesteld blijft van de btw-plicht.